Antropologia-kulturowa PDF

Preview

Summary

Notatki z wykładów przedmiotu Antropologia kulturowa. Prof. Jeziński...

Description

praANTROPOLOGIA KULTUROWA 10.10.2016r. Co to jest antropologia kulturowa? - to badanie kultur i społeczeństw całego świata, - początki antropologii kulturowej skupiały się na kulturach pierwotnych i na świecie poza Zachodem, - zakresem podobny jest do socjologii, jednak przedmiot badań początkowo był inny, socjologia wychodziła od badań społecznych Zachodu, - owocowało to inną metodologią – socjologowie badając społeczeństwa Zachodu mogli założyć że znają kontekst historyczny, polityczny, ekonomiczny i społeczny społeczeństw, które są badane i mogli skupić się na badaniach struktury funkcji, instytucji poszczególnych społeczeństw, - antropologia społeczna przeciwnie – w badaniu odległych od Europy kultur nic nie było pewnego, - nie można było formułować hipotez i interpretacji bez znajomości kontekstu danego społeczeństwa - antropolodzy jadąc na badania terenowe dopiero poznawali ów kontekst, rozpoznawali sytuację i często musieli interpretować za pomocą znanych mu kategorii badawczych, - J. Eller: antropologia społeczna/kulturowa to nauka o różnorodności zachowań ludzkich w teraźniejszości co oznacza, że badając jakieś społeczeństwo antropolog może porozmawiać z żywymi ludźmi, - celem antropologii jest uzyskanie wiedzy o pobudkach skłaniających ludzi do określonych zachowań ludzkich, - to coś więcej niż obserwowanie dziwnie wyglądających ludzi i kolekcjonowanie ciekawostek związanych z zachowaniem ludzi, - chodzi o to by sprawić, że ludzie niepodobni do nas będą wydawali się mniej egzotyczni, a bardziej ludzcy, - antropologia kulturowa to badanie systemów społecznych, holistyczne podejście, prace na temat pokrewieństwa, polityki, religii oraz ekonomii jakiegoś studiowania społeczeństwa, funkcje rytuałów, magii, przebiegiem procesów zmiany społecznej, - etnografia (wg J. Ellera) – pisemna relacja lub przekaz na temat jakiejś konkretnej kultury, zwyczaj obejmujący opis jej środowiska przyrodniczego, systemu społecznego, systemu ekonomicznego, pokrewieństwa, systemu politycznego, wierzeń religijnych, a często też omówienie zmiany kulturowej - tradycyjnie antropologia (wg twierdzeń klasyków dziedziny) zajmowała się badaniem społeczeństw małych, niedorozwiniętych, pierwotnych - antropologia (wg A. Radcliffe-Brown) to „studia nad ludem określanym mianem prymitywnych lub zacofanych” - obecnie antropologia poszła w stronę społeczeństw nowoczesnych, industrialnych - w badaniach antropologicznych kładziony jest nacisk na analizę składników kultury – wzorów, symboli, struktur, wartości, norm, idei, instytucji, znaczeń - antropologia pokazuje, że kultury są podobne do siebie, a różnice dają się wyjaśnić, przybliża je i wyjaśnia dlaczego są inne

- antropologia nakazuje zastanowić się badaczom nad znaczeniami tworzonymi przez ich własną kulturę - wyjaśnienie i znaczenie „oczywistości” elementów kultury, przyjmowanych do tej pory bez wyjaśnień (taken-for-granted) Zjawiska które wymusiły rekonceptualizację antropologii kulturowej to: A) Kolonializm i uzyskanie niepodległości przez obszary postkolonialne (Kolonializm wciągnął odległe społeczeństwa w orbitę zależności wobec Zachodu – politycznej, kulturowej i ekonomicznej, co wymusiło nierówności i zmiany B) Ruchy narodowościowe i ruchy rdzennych ludów (niepodległość, nacjonalizm i ruchy ludności tubylczej zmieniły pasywne przedmioty dociekań antropologicznych w aktywne podmioty mówiące własnym głosem C) Modernizacja i globalizacja (modernizacja i globalizacja zagroziła kulturom integrując się w system światowy, bo świat jest sterowany z „centrów” skupiających bogactwo i władzę, co skutkuje nierównościami - lokalność nie zanika i nie traci cech unikalności, pojawia się jako kombinacja tego co lokalne i globalne, co określane jest jako „glokalizacja” - glokalizacja to proces zespalający zmiany lokalne w małej skali z czynnikami globalnymi na dużą skalę - stąd w globalnym kontekście realia kulturowe pozostają lokalne POWSTANIE ANTROPOLOGII SPOŁECZNEJ - powstanie tej nauki bierze się z zainteresowania innymi kulturami, innością, sposobami życia innych - Herodot opisuje w V w.p.n.e. Scytów, jako „barbarzyńców i nonlandów” - Tukidydes (Wojna Peloponeska) Herodot (484-426p.n.e) - „Dzieje” – 9-cio księgowa relacja z wojen perskich mówiąca również o geografii, historii Grecji, Persji i Egipcie - to wynik wielu podróży po znanym ówcześnie Grekom świecie - wojnę Aten z Persją traktuje jako metaforę – starcie cywilizowanej Hellady z barbarzyńskim Wschodem reprezentowanym przez Persów - zderzenie dobrze rozpoznawanego świata helleńskiego z nierozpoznanym światem Persów - przyjął założenia metodologiczne: - badania własne - kwerendy biblioteczne - wywiady swobodne z przedstawicielami badanej kultury (pochodzili z różnych klas społecznych: kapłani, uczeni, urzędnicy, politycy, elity społeczne) - dokładność opisu - rzetelność w pozyskiwaniu danych - tło historyczne - krytyczne podejście do źródeł pisanych i relacji mówionych - nie tylko notowanie przekazu, ale pytania o przyczyny, skutki, relacje - pogłębienie kontekstu opisywanych i interpretowanych wydarzeń

Rozwój antropologii społecznej: w XIX w. powstały pierwsze antropologiczne towarzystwa naukowe - inicjatywy takie wychodziły ze środowisk entuzjastów nowej dziedziny, często politycznych nonkomfornistów, zwracających uwagę na etyczny aspekt handlu niewolnikami - po zniesieniu niewolnictwa grupy działały na rzecz prawd rdzennych mieszkańców Afryki - powstaje Komisja Parlamentarna ds. Tubylców, Towarzystwo Ochrony Tubylców - istotną rolę w krzewieniu nowej dyscypliny odegrało Londyńskie towarzystwo Etnologiczne w1844 r., przemianowane w roku 1871 na Królewski Instytut Antropologiczny - rozwój dyscypliny: - ewolucjonizm: E. Tylor zasugerował, że do czynienia mamy z rozwojem ludzkości od animizmu, przez religię po monoteizm - wskazywano na rządzący społeczeństwami ludzkimi progresywny proces rozwoju-od społeczeństw prymitywnych po coraz bardziej złożone, aż do współczesnych XIX wiecznych zachodnich państw - dzisiejsze społeczeństwa prymitywne to przeżytki, pozostałości - pod koniec XIX wieku teorie te zostały zasępione przez koncepcje dyfuzji, migracji, które tłumaczyły podobieństwo kultur rozprzestrzenianiem się wynalazków wpływów kulturowych: - Franz Boas - Edward Sapir - Ruth Benedict - Margaret Mead - w pierwszej połowie XX wieku dominowała antropologia funkcjonalistyczna, wskazująca, że wszystkie elementy kultury mają do spełnienia określone funkcje i poznanie tych funkcji jest najważniejszym zadaniem antropologii i nauk społecznych - B. Malinowski – nakazuje przeprowadzenie badań terenowych, wyjście z gabinetów, poznanie kultur w ich naturalnym środowisku - antropologia powojenna zwróciła się ku interpretowaniu zachowań ludzkich i kultur jako pewnych struktur i procesów o charakterze dynamicznym skierowanych na nadawanie znaczeń - strukturalizm wskazywał, że podobieństwa kulturowe to wynik ograniczeń człowieka (ograniczona ilość, możliwość wyboru), a nie efekt kulturowego kontaktu.

17.10.2016r. Antropologia społeczna a antropologia kulturowa: W historii wyróżniamy dwie tradycje: - brytyjską – antropologia społeczna (to oddzielenie antropologii społecznej od wyspecjalizowanych studiów nad biologicznym aspektem człowieka – czyli antropologią fizyczną (badanie genetyki, ras, biologicznie ujętych, paleontologia) - dział antropologii zajmujący się człowiekiem jako istotą społeczną tworzącą kulturę - to osobna tradycja akademicka - to dyscyplina pokrewna socjologii, której głównym przedmiotem było badanie życia społecznego ludów pozaeuropejskich, zwłaszcza społeczności przedindustrialnych, pierwotnych - amerykańska – antropologia kulturowa (nauczana jest na amerykańskich uniwersytetach

jako jednolita dyscyplina - Franz Boas, Ruth Benedict, Margaret Mead - Antropologia kulturowa to jeden z działów antropologii, koncentrujący się na kulturowym wymiarze ludzkiej egzystencji – bada organizację kultury, rządzące nimi prawa, znaczenia i funkcje jej poszczególnych elementów, zmienność historyczną i etniczną różnorodność kultur - kultury obce poznawane są w trakcie długotrwałych badań terenowych - podział na antropologię kulturową i społeczną zaciera się i ma już charakter historyczny - współcześnie często mówimy o antropologii społeczno-kulturowej Współczesne nowe nurty to: - studia neomarksistowskie - studia genderowe, antropologia feministyczna - natives as victims - postmodernizm - badania etnograficzne Internetu (przekazy internetowe, społeczności sieciowe), czyli etnografia Perspektywa antropologiczna - antropologia wyróżnia się podejściem do przedmiotu badania – stylem myślenia czyli perspektywą, na którą składają się: a) Badania porównawcze - Antropologia nie zajmuje się jednym typem kultury - perspektywa międzykulturowa i porównawcza oznacza, że antropologów interesują ludzkie zachowania w szerokim zakresie - antropolodzy często interesują się kulturami, które nie są podobne do ich własnych - badacze muszą nauczyć się dostrzegać znaczenia, reguły, związki, instytucje, zjawiska, które umykają uwadze członków grup społecznych, choć wpływają one na ich zachowania, co odnosi się do badań społeczeństw obcych oraz własnych - łatwiej dostrzec to, co nieznane, niż to co znane, to ostatnie można przeoczyć - studia międzykulturowe wskazują, że istnieje różnorodność ludzkich kultur i pokazują odpowiedzi na pytania o cechy wspólne, uniwersalia w różnych kulturach b) Holizm - to składnik perspektywy antropologicznej, wskazujący, że analizujemy każdy element danej kultury w powiązaniu z jej wszystkimi innymi częściami składowymi oraz w zestawieniu z tą kulturą jako całością - do każdej kultury podchodzimy jako do całości, a nie do zbioru pewnych cech niepowiązanych ze sobą elementów - te elementy są ze sobą w jakiś sposób wzajemnie powiązane - każdy z elementów realizuje swoją funkcję wobec całości systemu i każdy przyczynia się do całościowego funkcjonowania c) Relatywizm kulturowy – reakcja w sytuacji zetknięcia się różnic kulturowych polegające na próbie rozumienia i oceniania zachowań typowych dla innej kultury w kategoriach właściwych jej standardów dobra, normalności, moralności zamiast zgodnie ze standardami typowymi dla naszej kultury - faktem są różnice między kulturami, różnią się one pod względem postrzegania, interpretowania, wartościowania świata i reagowania na świat - to co normalne, typowe, moralne i dobre w jednej kulturze, może nie być dozwolone w innej kulturze - w różnych kulturach występuje różne mniemanie dotyczące tego co dobre, moralne,

normalne, wartościowe i legalne - obserwatorowi nie wolno stosować standardów jednej kultury do innej - zjawisko występujące w danej kulturze musi być rozumiane i ocenione w odniesieniu do innej kultury i względem niej Eller: 1) Relatywizm kulturowy nie oznacza że wszystko jest dopuszczalne i że niemożliwe jest dokonywanie ocen - to stanowisko deskryptywne – „tutaj robi się tak, a tam inaczej”, nie narzuca sądów, ale koniec wskazuje że sądy moralne mogą być rozbieżne 2) Relatywizm kulturowy nie oznacza, że wszystko co zdarza się w danej kulturze, jest dobre/ moralne/ wartościujące/ normalne - polega to na zrozumieniu innych, a nie na bezwarunkowej akceptacji, na odsunięciu sądów wartościujących (aprobowanie, potępienie) 3) relatywizm kulturowy nie oznacza uznania, że wszystko w to co wierzy się w danej kulturze jest prawdą - to zależy od standardów doznanej kultury 4) relatywizm kulturowy nie oznacza, że kultury różnią się od siebie pod każdym względem, że nie ma żadnych kulturowych uniwersaliów - cech wspólnych, wszystkim kulturom nie można zakładać z góry - mogą istnieć uniwersalne znaczenia i wartości tak jak istnieją lokalnie 5) relatywizm kulturowy nie oznacza, że wszystko jest względne włącznie z relatywizmem kulturowym - relatywizm polega na uświadamianiu sobie i uznaniu różnych w ocenach dokonywanych przez ludzi norm, wartości, znaczeń - sprowadza się do stwierdzenia, że różne kultury mają różne kultury, maja różne mniemanie o tym co dobre/moralne/normalne i wartościujące: istnieje kultura i istnieje wiele standardów ocen 6) relatywizm kulturowy nie oznacza, że nie wolno porównywać kultur - porównując je trzeba sprecyzować kategorie i kryteria - nie mówimy że kultura X jest lepsza od kultury Y, bo trzeba doprecyzować w jakiej kategorii, w czym jest lepsza) - porównywanie tak, ale bez dokonywania ocen OBSERWACJE W pierwszej połowie XX wieku dominowała antropologia funkcjonalistyczna, wskazująca, że każdy element kultury ma do spełnienia określoną funkcję i poznanie tych funkcji jest najważniejszym zadaniem antropologii i nauk społecznych - Malinowski odrzucił wszystkie formy dyfuzjonizmu i tego, co uważał za „spekulatywną historię” ważne dlań zrozumienie jak konkretnie kultura funkcjonuje w teraźniejszości - takie podejście to funkcjonalizm - Pierwsi antropologowie to reprezentanci nauki gabinetowej, nie prowadzili badań własnych, a bazowali na relacjach innych badaczy, podróżników, urzędników (jak np. Frazer)

- Dopiero Malinowski wprowadził jakościowa zmianę w metodzie antropologicznej – obserwację uczestniczącą, udoskonaloną dzięki badaniom na Triobriandach. - Jego następcy starali się prowadzić obserwację przez dłuższe okresy czasu (na ogół 1-2 lata) i uczyć się języka badanej społeczności - nacisk kładziono na różnorodne aspekty relacji między kulturą a strukturą społeczną, co było trudne bo ludy te na ogół nie posiadały pisanych świadectw, pism, literatury. - od porównań izolowanych zachowań i elementów kulturowych badań społeczności zwrócono się w stronę intensywnego i holistycznego analizowania kultury - poznanie zachowań ludzkich w bezpośrednim kontakcie przez określony czas, poprzez prowadzenie obserwacji uczestniczącej i wywiadu nazywamy etnografią - celem badań etnograficznych jest dotarcie do sensu działań społecznych – a to możliwe jest przez zaangażowanie się badacza w interakcje tworzące rzeczywistość danej grupy - współczesne praktykowanie jest we wszystkich typach społeczeństw i we wszystkich środowiskach - obserwacja to rejestracja codziennego życia badanej społeczności - dane na temat żywego doświadczenia ludzkiego gromadzone są po to by na ich podstawie móc wskazać przewidywalne wzory zachowań w danej społeczności - podejście to praktykowane jest w terenie a badacz powinien stać się uczestnikiem danej grupy i obserwatorem obiektywnym tego życia - obserwację zaliczamy do terenowych badań jakościowych – jej celem jest nie tyle gromadzenie danych liczbowych, ile subiektywne zrozumienie sytuacji Założenia obserwacji: - opiera się na pracy w terenie – w faktycznym środowisku życia badanych, a nie w warunkach laboratoryjnych - badania maja charakter spersonalizowany – badacz jest w bezpośrednim, codziennym kontakcie z badanymi, badacz staje się obserwatorem i uczestnikiem życia zbiorowości - badanie jest wieloczynnikowe – prowadzone jest przy pomocy dwóch lub więcej technik zbierania danych po to by zapewnić jakość, trafność i rzetelność badania - badania wymagają długotrwałego zaangażowania badacza – kontakt z badanymi odbywa się w dłuższym okresie czasowym (1-2lata) - badanie ma charakter indukcyjny – prowadzone jest tak by na podstawie akumulowania szczegółowych opisów można było wskazać ogólne wzory i budować teorie wyjaśniające - badanie opiera się na dialogu-badani często komentują poszczególne wnioski i interpretacje wskazywane przez badacza - badanie ma charakter holistyczny – badanie ma ukazać jak najpełniejszy obraz grupy stanowiącej przedmiot analiz

24.10.2016r. Techniki obserwacyjne mogą być: A) niejawne B) jawne - na ogół opiera się na kontakcie z badanymi w warunkach naturalnych, a więc badacz jest zaangażowany uwikłany w to, co stanowi przedmiot badań Typy obserwacji: - uczestnicząca jawna: -zakłada zdobycie bliskiej i intymnej znajomości z obiektem badań poprzez intensywne

zaangażowanie się w stosunki z badanymi ludźmi przebywającymi w ich naturalnym środowisku -badacz obserwuje obiekt swego zainteresowania za jego zgodą, nie ukrywając swojej roli jako badacza -zgoda badanych bywa wyrażana jako milczące przyzwolenie lub też jest formalnie potwierdzona -badacz ujawnia tu swoją tożsamość jako przybysz z zewnątrz, jednak na ogół nie ujawnia całości planowanego badania i jego zasad przeprowadzenia - obserwacja uczestnicząca ukryta - podejmowano ją bez informowania obiektu badanego, że jest przedmiotem jakichkolwiek studiów - badany nie ma świadomości bycia badanym - często łączy się to ze wskazywaniem przez badacza na pewne wyjaśnienia jego roli w celu ukrycia prawdziwego powodu badania - nieuczestnicząca - badacz obserwuje obiekt swego zainteresowania za jego zgodą, lecz bez brania aktywnego udziału w sytuacji, którą opisuje - obiekt obserwowany, który wie że jest obserwowany zacznie się zachowywać inaczej właśnie z powodu, że jest obserwowany. KULTURA -Pojęcie kultura zaczęto stosować w starożytnym Rzymie -Występowało w znaczeniu colo, colere = uprawiać, hodować -W tym okresie i późniejszym kultura utożsamiana była z cywilizacją -Zjawisko wartościowane pozytywnie -Przeciwstawienie kultury naturze -Przekształcenie porządku natury przez człowieka -Kultura obejmuje wszystko to, co zostało wytworzone przez człowieka -To rezultat zbiorowej działalności i egzystencji ludzi -Kultura to zachowanie wyuczone, nie przekazywane genetycznie ale nabywane w skutek uczenia się i obcowanie z innymi ludźmi -Termin odnosi się do zachowań symbolicznych i wyuczonych -Pojęcie to ma charakter opisowy, a nie wartościujący -Termin używany już w starożytności w XVIII w. zaczął byś odnoszony do moralnego i umysłowego doskonalenia człowieka -Szeroko zaczęto używać go w XIX w, - w odniesieniu do materialnego i duchowego/symbolicznego dorobku społeczeństw, używany wówczas wymiennie z określeniem „cywilizacja” -Klasyczna/pierwsza definicja kultury to definicja Edwarda Tylora 1871r.: „Kultura lub cywilizacja, ujęta w najszerszym sensie etnograficznym, jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje i wszystkie inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.” -Antropologia ewolucjonistyczna (E.Tylor, L.H. Morgan) widziała kulturę jako świadome działanie ludzkiej racjonalności. -Cywilizacja i kultura w takim ujęciu to zjawiska wykazujące się cechą rozwoju- tendencją postępową, progresywną, rozwijającą moralne wartości społeczeństw. -Nie ma jednej definicji i teorii kultury

-Współczesna koncepcja kultury to wynik badań antropologii przełomu stuleci (XIX/XX) i szkoły F.Boasa, skłaniającej się ku relatywizmowi kulturowemu -Podejście to cechuje sceptycyzm wobec ewolucji jako uniwersalnych praw rozwoju ludzkości. -Kultura Anie biologia nas stworzyła stajemy się tym, kim jesteśmy dzięki otoczeniu kulturowemu – dorastaniu w określonym otoczeniu kulturowym , nie rodzimy się tacy. -Takie kategorie jak rasa, płeć, wiek są konstruktami kulturowymi, a nie niezmiennymi warunkami naturalnymi. -Chcemy tu opisać, porównać i zestawić ze sobą kultury, ale nie hierarchizować ich -To podejście w szkole Boasa jest uzupełnione zainteresowaniem się tym, w jaki sposób kultury pożyczają od siebie różne wynalazki – i ich rozprzestrzenianiem się między społeczeństwami. Kulturę postrzega się jako: 1.Zbiór idei, przekonań – tego, co ludzie „mają w głowie” i co można zobaczyć i wywnioskować z ich zachowań 2.Zbiór rzeczywistych społecznych faktów, odnosząc się do obserwowalnych zachowań i wytworów tych zachowań wyłącznie z regułami, grupami i instytucjami nadającymi kształt ludzkiemu życiu. 3. Zbiór przedmiotów materialnych tworzonych przez ludzi. Kultura w klasycznym rozumieniu posiadać będzie szereg atrybutów: -uczenie się, -uwspólnienie, -symboliczny charakter, -integralność, -adaptacyjność. Kultury uczymy się: -nikt nie rodzi się wyposażony w jakiś język, religię, zespół oczekiwań związanych z rolami płciowymi, politycznymi, umiejętnościami ekonomicznymi -tych zależności nie wyznacza ludzka biologia -w kulturę jednostka została „wrzucona” – jest ona czymś zewnętrznym, to coś co ludzie wokół, w otoczeniu tej jednostki robią -Kultury musimy się nauczyć – opanować ją -Mówimy tu o enkulturacji , czyli procesie uczenia się zasad jakiejś kultury, inaczej to socjalizacja do wzorów kulturowych -Jednostka nabywa zasad kultury zwykle od dzieciństwa -Gdy dojrzewamy i rozwijamy się kultura w nas wnika -Dzieje si...