Arbeidssociologie-Samenvatt PDF

Preview

Summary

Download Arbeidssociologie-Samenvatt PDF

Description

Inleiding tot de sociologie van arbeid en arbeidsverhoudingen Prof. Christophe Vanroelen

Magali Van Horen Schakelprogramma Bedrijfskunde 2015-2016

Inhoudsopgave! 1! Hoofdstuk*1:*De*kijk*van*de*sociologie ............................................................................. 5! 2! Hoofdstuk*2:*De*sociologische*kijk*op*arbeid.................................................................5! 2.1! Wat*is*werk? .....................................................................................................................................5! 2.1.1! Smalle!en!brede!definities ..................................................................................................................... 5! 2.1.2! De!sociale!context ..................................................................................................................................... 5! 2.2! Werk*en*niet-werk .........................................................................................................................6! 2.2.1! Waarde!van!werk ...................................................................................................................................... 6! 2.2.2! Betaalde!arbeid,!werk!en!reproductief!werk ................................................................................ 6! 2.2.3! De!bredere!waarde!van!werk............................................................................................................... 7! 2.3! Werk*als*betaalde*arbeid .............................................................................................................8! 2.3.1! Arbeid!binnen!een!klassenrelatie.......................................................................................................8! 2.3.2! Der!arbeidsverhouding...........................................................................................................................8! 2.3.3! Loonarbeid!en!andere!vormen!van!arbeid.....................................................................................8! 2.3.4! Soorten!arbeidstaken ..............................................................................................................................9! 3! Hoofdstuk*3:*De*conceptuele*afbakening*van*het*arbeidssociologische*terrein * 10! 3.1! De*conceptuele*ruimte*van*het*arbeidsbestel ................................................................... 10! 3.2! De*aggregatieniveaus*van*het*arbeidsbestel...................................................................... 10! 3.3! De*arena’s*van*het*arbeidsbestel ........................................................................................... 11! 3.3.1! Arena!1:!de!arbeidsorganisatie ........................................................................................................ 11! 3.3.2! Arena!2:!de!arbeidsmarkt................................................................................................................... 11! 3.3.3! Arena!3:!de!arbeidsverhoudingen .................................................................................................. 12! 3.4! Het*microniveau*van*de*arbeidsplaats:*de*4*A’s ............................................................... 12! 4! Hoofdstuk*4:*Kapitalisme*en*de*opkomst*van*de*industriële*arbeidsorganisatie * 13! 4.1! Inleiding.......................................................................................................................................... 13! 4.2! Werken*in*pre-industriële*samenlevingen......................................................................... 14! 4.2.1! Jagers-verzamelaars.............................................................................................................................. 14! 4.2.2! Horticulturele!samenlevingen.......................................................................................................... 14! 4.2.3! Feodale!en!agrarische!samenlevingen .......................................................................................... 15! 4.3! Kenmerken*van*de*industrieel-kapitalistische*arbeidsorganisatie .......................... 15! 4.3.1! Arbeid!binnen!een!gespecialiseerd!interactiekader ............................................................... 16! 4.3.2! Arbeidsverhoudingen!ingebed!in!het!‘vrijemarktdenken’ ................................................... 16! 4.3.3! Het!productiesysteem:!bureaucratisering!en!mechanisering............................................. 17! 4.3.4! De!betekenis!van!arbeid...................................................................................................................... 19! 4.3.5! Samenvattend .......................................................................................................................................... 19! 4.4! De*drijfveren*achter*de*opkomst*van*het*industrieel-kapitalisme ............................ 20! 4.4.1! Technologie!als!determinerende!kracht? .................................................................................... 20! 4.4.2! Politiek:!het!verlangen!naar!controle!over!het!arbeidsproces ........................................... 20! 4.4.3! Organisatie ................................................................................................................................................ 20! 4.4.4! Het!culturele!standpunt....................................................................................................................... 20! 5! Hoofdstuk*5:*De*grondvesten*van*het*arbeidsbestel ................................................ 21! 5.1! Het*kapitalisme*als*economisch*systeem:*fasen*in*het*industrialiseringsproces . 21! 5.1.1! Het!handelskapitalisme....................................................................................................................... 21! 5.1.2! Het!industrieel!kapitalisme................................................................................................................ 22! 5.1.3! Het!fordistische!productiemodel:!de!industrieel-kapitalistische!samenleving!ten!top ! 23! 5.1.4! Crisis!van!het!fordistische!model .................................................................................................... 23! 5.1.5! Geavanceerd!kapitalisme.................................................................................................................... 24!

5.2! Geavanceerd*kapitalisme:*hedendaagse*kenmerken ..................................................... 26! 5.2.1! Technologie!in!de!geavanceerde!kapitalistische!samenleving........................................... 26! 5.2.2! Politieke!democratie!en!geavanceerd!kapitalisme.................................................................. 28! 5.2.3! De!welvaartstaat!in!de!geavanceerd-kapitalistische!samenleving................................... 29!

6! Hoofdstuk*6:*De*studie*van*de*arbeidsorganisatie*en*wetenschappelijk* management*als*referentiemodel .......................................................................................... 30! 6.1! De*plaats*van*de*arbeidsorganisatie*binnen*het*maakmodel ...................................... 30! 6.1.1! Arbeidsdeling!en!arbeidsverdeling!als!cruciale!componenten .......................................... 30! 6.1.2! De!strategie!van!het!maakmodel ..................................................................................................... 30! 6.2! De*productietechnologie........................................................................................................... 33! 6.3! De*arbeidsorganisatie................................................................................................................ 33! 6.3.1! Kenmerken!van!arbeidsplaatsen..................................................................................................... 33! 6.3.2! Ideaaltypische!modellen!van!arbeidsorganisatie..................................................................... 34! 6.3.3! Belangrijke!arbeidsorganisatieparadigma’s............................................................................... 34! 6.4! Wetenschappelijk*management:*Taylorisme .................................................................... 35! 6.4.2! Kritische!kanttekeningen!en!continuïteit!van!het!wetenschappelijk!management.. 36! 6.5! Fordisme:*massaproductie*en*massaconsumptie ............................................................ 36! 6.5.1! Massaproductie....................................................................................................................................... 37! 6.5.2! Fordisme:!een!productiemodel!in!samenhang!met!een!maatschappijmodel .............. 37! 7! Hoofdstuk*7:*Kritische*perspectieven*en*debatten*over*de*arbeidsorganisatie * 38! 7.1! Breuklijnen*in*de*arbeidssociologie ..................................................................................... 38! 7.2! Arbeidsorganisatieperspectieven:*een*kritisch*debat*met*het*wetenschappelijk* management............................................................................................................................................. 38! 7.2.1! Het!debat!over!de!menselijke!natuur ............................................................................................ 39! 7.2.2! Het!debat!over!de!kracht!van!formele!structuren!en!regels................................................ 41! 7.2.3! Samenvallende!belangen!of!georganiseerd!conflict?.............................................................. 44! 7.3! Twee*kerndebatten:*vervreemding*en*(de)kwalificatie ................................................ 45! 7.3.1! Het!vervreemdingsdebat .................................................................................................................... 45! 7.3.2! Het!vaardighedendebat ....................................................................................................................... 47! 8! Hoofdstuk*8:*Hedendaagse*arbeidsorganisatiemodellen ....................................... 51! 8.1! Het*hedendaagse*maakmodel:*verschillende*opties*in*een*veranderende*context * 51! 8.1.1! De!veranderende!omgeving!van!actuele!maakmodellen ...................................................... 51! 8.1.2! Drie!cruciale!keuzes!voor!het!maakmodel .................................................................................. 51! 8.2! Vormen*van*neo-fordistische*arbeidsorganisaties .......................................................... 52! 8.2.1! Lean:!toyotisme,!het!Japanse!model!van!autoassemblage ................................................... 52! 8.2.2! Reflectieve!productie:!VOLVO,!het!Zweedse!model!van!autoassemblage..................... 53! 8.2.3! McDonaldisme:!neo-fordisme!in!dienstensector...................................................................... 54! 8.3! Post-fordistische*organisatievormen ................................................................................... 55! 8.3.1! Flexibele!specialisatie........................................................................................................................... 55! 8.3.2! De!netwerkonderneming.................................................................................................................... 56! 8.3.3! Innovatie!arbeidsorganisatie:!een!post-fordistisch!compromis?...................................... 56! 9! Hoofdstuk*9:*De*arbeidsmarkt:*definities*en*theoretische*debatten .................. 59! 9.1.1! De!kernfuncties!van!de!arbeidsmarkt:!arbeids-!en!inkomensveredeling...................... 59! 9.1.2! De!arbeidsmarkt!is!een!bijzondere!markt................................................................................... 59! 9.1.3! De!arbeidsmarkt!is!een!gesegmenteerde!markt....................................................................... 60! 9.1.4! Een!bijzondere!markt!en!een!bijzondere!transactie............................................................... 60! 9.1.5! Besluit:!de!arbeidsmarkt!is!een!‘gefingeerde!markt’ .............................................................. 61! 9.2! Theoretische*benaderingen*over*de*arbeidsmarkt......................................................... 61! 9.2.1! De!(neo)klassieke!benadering.......................................................................................................... 61!

9.2.2! Normatieve!benaderingen ................................................................................................................. 63! 9.2.3! Institutionele!benaderingen .............................................................................................................. 63! 9.2.4! Het!kritische!arbeidsmarktparadigma.......................................................................................... 67!

10! Hoofdstuk*10:*De*arbeidsmarkt:*centrale*actoren*en*het*fenomeen*van* werkloosheid ................................................................................................................................. 68! 10.1! De*contingenties*van*de*arbeidsmarkt:*een*nadere*blik*op*de*centrale*actoren68! 10.1.1! De!beroepsbevolking:!werknemers!en!werkzoekenden.................................................... 68! 10.1.2! De!omvang!van!de!beroepsbevolking......................................................................................... 68! 10.1.3! De!vraag!naar!arbeidskracht:!werkgevers ............................................................................... 69! 10.1.4! Collectieve!actoren:!de!rol!van!werknemers-!en!werkgeversorganisaties ................ 70! 10.1.5! De!rol!van!de!overheid ...................................................................................................................... 71! 10.2! Werkloosheid ............................................................................................................................. 71! 10.2.1! De!betekenis!van!werkloosheid .................................................................................................... 71! 10.2.2! Gevolgen!van!werkloosheid............................................................................................................ 71! 10.2.3! Sociale!verschillen!in!de!gevolgen!van!werkloosheid.......................................................... 72! 11! Hoofdstuk*11:*Arbeidsverhoudingen........................................................................... 73! 11.1! Kenmerken*van*arbeidsverhoudingen.............................................................................. 73! 11.1.1! De!centrale!actoren............................................................................................................................. 73! 11.1.2! De!vorm!en!inhoud!van!het!sociaal!overleg ............................................................................. 74! 11.1.3! De!resultaten!van!sociaal!overleg................................................................................................. 75! 11.2! De*niveaus*van*het*Belgisch*sociaal*overlegmodel ....................................................... 75! 11.2.1! Het!nationale!niveau .......................................................................................................................... 76! 11.2.2! Het!sectorale!niveau........................................................................................................................... 76! 11.2.3! Het!ondernemingsniveau................................................................................................................. 76! 11.3! Theoretische*paradigma’s*over*de*arbeidsverhoudingen .......................................... 77! 11.3.1! Het!pluralistische!perspectief ........................................................................................................ 77! 11.3.2! Het!unitaristische!perspectief........................................................................................................ 78! 11.3.3! De!systeembenadering...................................................................................................................... 78! 11.3.4! Het!Marxistische!perspectief.......................................................................................................... 78! 11.4! Arbeidsverhoudingen*en*sociaal*protestgedrag*(stakingen) .................................... 79! 12! Hoofdstuk*12:*De*flexibilisering*van*de*arbeidsverhouding? ............................. 80! 12.1! Bloei*en*erosie*van*de*Standaard*Arbeidsverhouding ................................................. 80! 12.1.2! Wat!na!de!standaard!arbeidsverhouding?................................................................................ 81! 12.2! Vormen*van*de-standaardisering........................................................................................ 81! 12.3! Naar*een*nieuwe*SER?.............................................................................................................. 82!

1 Hoofdstuk 1: De kijk van de sociologie Geen leerstof, gewoon lezen in het boek.

2 Hoofdstuk 2: De sociologische kijk op arbeid 2.1 Wat is werk? 2.1.1 Smalle en brede definities André Gorz: WERK = een betaalde activiteit die wordt verricht voor rekening van een derde. ! moeilijk omdat zelfstandige niet werkt voor een derde… Tony J. Watson: WERK = het uitvoeren van taken die mensen toelaten in hun levensonderhoud te voorzien, gegeven de sociale en economische context waarin ze leven. ! wat met een zieke vrouw die voor haar echtgenoot zorgt? Keith Grint: WERK = iedere activiteit die tot doel heeft de natuur te transformeren en die plaatsvindt binnen sociale instituties. ! scoutsfeestje is hier dan ook werk? 2.1.2 De sociale context Wat omschreven wordt als werk is erg afhankelijk van de specifieke maatschappelijke context waarbinnen de activiteit plaatsvindt en hoe die activiteit door de betrokkenen worden geïnterpreteerd. Maatschappelijke context bepaalt in grote mate hoe werk wordt ingevuld in een bepaalde samenleving en op een bepaald moment in de tijd, en wie dat werk kan of mag uitvoeren, al dan niet betaald, al dan niet gewaardeerd. Het is niet onmogelijk om een definitie te geven van werk, maar we moeten ons bij iedere definitie realiseren dat ze een afspiegeling is van de cultuur waarin ze is ingebed en een spiegel is van de heersende machtsrelaties in een samenleving.

2.2 Werk en niet-werk WERK = vorm van sociaal handelen die de natuur (of cultuur) transformeert en een zekere economische warde of nut heeft. Bijdragen aan het vervullen van behoeften in een wereld waar de middelen schaars zijn. ! In een hedendaagse samenleving zijn de behoeften veel meer dan de middelen die nodig zijn om te kunnen overleven. Vandaag gaat het om alle activiteiten die als maatschappelijk waardevol kunnen worden beschouwd. Werk is sterk verbonden met de manier waarop mensen hun leven en hun identiteit vormgeven binnen een samenleving. Ons werk bepaalt ook onze status.

2.2.1 Waarde van werk Werk door de sociologische bril: ook activiteiten die we voor anderen uitvoeren, maar die niet betaald worden, kunnen nuttig zijn (bv: werk van onbetaalde moeders). Werk is waardevol in verschillende betekenissen: • Intrinsieke gebruikswaarde = het nut van de activiteit voor diegene die ze verricht, voor de omgeving en voor de samenleving als geheel. Meeste beroepen hebben persoonlijk en maatschappelijk nut. Wanneer nut niet aanwezig is: sisyfusarbeid. • Economische ruilwaarde = de waarde van werk als we het zouden verkopen op een denkbeeldige markt (arbeidsmarkt). Werk dat een ruilwaarde heeft, noemen we betaalde arbeid. In de enge economische visie lijkt alle werk dat geen betaalde arbeid is, waardeloos te zijn.

Nut voor het individu

Ja Neen

Nut voor de maatschappij Ja Neen mantelzorg bankroof slavenarbeid sisyfusarbeid

2.2.2 Betaalde arbeid, werk en reproductief werk Karl Marx: ARBEID = de eigenlijke activiteit of inspanning die wordt gedaan voor het produceren van goederen of diensten. ARBEIDSKRACHT = het vermogen om te werken. Het potentieel van een bepaalde persoon om arbeid te verrichten als resultaat van zijn of haar fysieke en cognitieve mogelijkheden. Het is de belofte op arbeid die arbeiders en bedienden aanbieden op de arbeidsmarkt en waarvoor een bepaalde prijs wordt betaald, vanuit de veronderstelling dat hiermee waardevolle of productieve arbeid zal worden gepr...