Bioetyka Przysięga Hipokratesa PDF

Preview

Summary

Download Bioetyka Przysięga Hipokratesa PDF

Description

Czym jest przysięga Hipokratesa i jakie znajdują się w niej elementy nauczania, które dotyczą bioetyki. „Potrzebni są nam ludzie o mocnym kręgosłupie, który nie chwieje się wraz z każdą zmianą wiatru. Decyduje o tym posiadanie hierarchii wartości, do której jest się przywiązanym i z której nie zamierza się rezygnować. Uparta obrona tych wartości stanowi o postawie, którą nazywamy godnością. Potrzebni są nam ludzie wrażliwi na krzywdę i niezasłużone przywileje, ludzie, którzy spieszą innym z pomocą i nie odwracają się od przyjaciół, gdy im się nie powiedzie. Walczą, gdy zachodzi po temu potrzeba, przestrzegają reguł gry, nie rzucają się w trzech na jednego i nie kopią pokonanych. Potrzebni są nam ludzie uczciwi wobec siebie i wobec innych, ludzie, którym się ufa. Brak zaufania bowiem w obcowaniu z ludźmi czyni społeczeństwo chorym” Maria Jadwiga Ossowska 1896-1974

Tymi słowami Marii Ossowskiej rozpoczynam niniejsza pracę, która ma być przemyśleniem przysięgi Hipokratesa, jej pedagogicznym przesłaniem, uniwersalnością, bioetycznym charakterem i nauką jaka z niej wypływa w ujęciu zawodów medycznych, między innymi fizjoterapii. Jak powiedziała Maria Jadwiga Osowska potrzebni nam są ludzie, których ludźmi można nazwać, których wartości są obiektywnie dobre i nie chwieją się podług profitów jednostki. Meritum jej wypowiedzi, mimo upływu lat, jest aktualne i dzisiaj. Tak jak przysięga Hipokratesa, która wiekowo liczy sobie przeszło 3000 lat, dzisiaj jest tak samo praktyczna i aktualna co za czasów jej autora. Ogólnie wiadomo jest, iż są zawody, o których zgodnie twierdzimy, że do ich wykonywania potrzebne jest powołanie. Takimi są wszystkie zawody medyczne. Ich cel, przesłanie i sens to służba ludziom a najwyższą ich wartością powinno być ludzkie zdrowie i życie bo przecież salus aegroti suprema rex! „ Zdrowie chorego najwyższym prawem”(Hipokrates). Przysięga, która jest przedmiotem tej pracy, jest niczym innym jak zbiorem wartości, swoistym kodeksem etycznym, który wyznacza pewne normy i granice postępowania medycznego i prozdrowotnego. „Medycyna w swej istocie to głęboko ludzkie przedsięwzięcie, pełne pięknych porażek, a tylko czasem odnosząca spektakularne triumfy”1 a wielość światopoglądów i rozbieżności w hierarchii wartości dostarczają mnóstwa etycznych rozterek i moralnych dylematów przed którymi 1 „Cień Hipokratesa. Tajemnice Domu Medycyny” David H. Newman; Kraków 2010; str.7

dzisiejsi medycy stają każdego dnia. Przysięga ta wyznacza fundament relacji lekarza z pacjentem z uwzględnieniem nobilitacji zawodu medycznego i określeniem granic moralnych w jakich sam lekarz poruszać się powinien. Hipokrates urodził w V wieku przed naszą erą na wyspie Kos w starożytnej Grecji. Uznany jest on za najwybitniejszego prekursora dzisiejszej medycyny oraz ojca etyki lekarskiej. Pochodził z rodziny lekarskiej Asklepików. Żył w czasie największego rozkwitu filozofii, nauk matematycznych i medycznych. Był założycielem najsłynniejszej starożytnej szkoły medycznej, autorem wielu tekstów medycznych zebranych w Corpus Hippocratium, które stanowiło podwaliny pod zachodnią teorię medyczną. To właśnie częścią Corpus Hippocratium jest Przysięga Hipokratejska, której autorstwo oryginalnie przypisuje się medykowi z Egiptu. Hipokrates jako wyznawca racjonalizmu zdecydowanie odrzucał wpływ duchów czy nadprzyrodzonych sił na zdrowie człowieka i uwolnił wiedzę medyczną od religijnych przesądów i apriorycznych hipotez. Podchodził do człowieka holistycznie, traktując stan zdrowia jako wypadkową diety, otaczającego środowiska, stanu ducha i innych czynników. Za bardzo istotny uznawał wpływ natury na zdrowie. Jako empiryk swoją wiedzę budował na wnikliwej obserwacji, wyciąganiu logicznych wniosków, doświadczaniu i dokładnej analizie. Wprowadził do języka medycznego takie pojęcia jak higiena, dieta, gimnastyka czy profilaktyka. Rozmowę i nawiązanie dobrej relacji z chorym uważał za podstawę relacji lekarz-pacjent. Wsparcie duchowe i umiejętność pozyskiwania informacji od samego chorego pozwalały na paternalistyczną więź z chorymi opartą na wzajemnym zaufaniu. Jedną z jego wielu zasług było sformułowanie i określenie kodeksu zasad moralnych, nakazów i zakazów postępowania etycznego dla ludzi zajmujących się uzdrawianiem. Kodeks ten nazwany przysięga Hipokratesa został przez lata zmieniony i zaadoptowany podług kultury, najczęściej religijnej danego obszaru, jednak do dzisiaj jest źródłem obiektywnych wartości i bioetycznej postawy jaka w wyidealizowanej wersji może być kojarzona z profesją lekarską. Obecnie adepci studiów medycznych, którzy podejmują praktykę lekarską składają Przyrzeczenie Lekarskie, które stanowi część Kodeksu Etyki Lekarskiej uchwalonego przez Krajowy Zjazd Lekarzy. Przyrzeczenie to nawiązuje do deklaracji genewskiej i Przysięgi Hipokratesa. Cała przysięga jest pouczeniem i syntezą wiedzy etycznej nauczyciela do swoich uczniów. Jej deontologiczny charakter jest na tyle uniwersalny, że po dzień dzisiejszy stanowi podstawy kodeksów etyki zawodowej. Oryginalnie Hipokrates uczy nas dobro czynienia w ogóle a na pewno nie szkodzenia bo jak powiedział primo non nocere!( po pierwsze nie szkodzić) W szerszej perspektywie przesłanie przysięgi odnieść można nie tylko do bioetyki zawodu lekarskiego ale również do etyki bycia dobrym człowiekiem, który z pokorą i odpowiedzialnością wypełnia swoją misję. Dobry lekarz musi być w pierwszej kolejności dobrym człowiekiem. W pierwszych słowach Hipokrates mówi „ Przysięgam na Apollina i Asklepiosa, i Hygeę, i Panakeę, i wszystkich bogów, i boginie biorę na świadków, że przysięgę

będę wypełniać według moich zdolności i rozumu". Jako nauczyciel i założyciel szkoły odwołuje się do bóstw ( które w mitologii są uosobieniem wiedzy medycznej) przysięgając na nie na co innego jak na swoje zdolności i wiedzę, bo to właśnie posiadana wiedza jest drogą do świata medycyny. Podkreśla to racjonalny i pragmatyczny sposób metodyki działania i nauczania Hipokratesa. Następnie mowa jest o szacunku dla swoich nauczycieli „Mistrza mego w tej sztuce będę szanował na równi z rodzicami (...) całej pozostałej nauki będę udzielał swym synom, synom swego mistrza oraz uczniom, wpisanym i związanym prawem lekarskim, poza tym nikomu innemu”. Hipokrates pokazuje tu iż mentorom, nauczycielom, jako skarbnicy wiedzy należy się bezwzględny szacunek i oddanie, istotne jest, że wyłączność ma tu wąskie grono ludzi uprzywilejowanych wiedzą medyczną. Z etycznego punktu widzenia nie pozostawia to niestety pola dla praw pacjenta i jego autonomii w dzisiejszym rozumieniu i wycina możliwość polemiki czy kwestionowania na linii nauczeyciel-uczeń czy lekarzpacjent. Do najważniejszych intuicji bioetycznych i wskazań moralnych wyznaczających meritum etycznego nauczania należą późniejsze nakazy i zakazy. Zaczynając od ustalenia przeznaczenia swoich działań, bez cienia wątpliwości, tylko i wyłącznie dla dobra chorego dbając o jego zdrowie i nie narażając na krzywdę „Będę stosował zabiegi lecznicze wedle mych możności i zdolności ku pożytkowi chorych, broniąc ich od uszczerbku i krzywdy. „Nikomu, nawet na żądanie, nie podam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej doradzał, podobnie też nie dam nigdy niewieście środka na poronienie.” Dość jasno ustala etyczne rozważania na temat nienaruszalności życia poczętego czy u schyłku. Najwyższą wartością jest życie i zachowanie go za wszelką cenę. Nie ma tu trybu warunkowego. Jest to naczelny dyskusyjny element nauczania w kontekście bioetyki zawodu lekarza obecnie. Szeroko pojmowany dotyczy wielowątkowo ( przeszczepy, mutacje, in vitro, eutanazja etc) oceny jakości życia i tego kto ma i czy ma prawo decydować czy dana jakość życia jest warta podejmowanych działań ratunkowych. Hipokratesowska przysięga nie zostawia wątpliwości czy miejsca do rozważania czy ratowanie życia ludzkiego jest zasadne. W dalszej części mówi o zachowaniu wiedzy, którą należy ciągle rozwijać, o czystości, o uczciwym, równym traktowaniu, odpowiednim podejściu do chorego oraz o dochowaniu tajemnicy lekarskiej i życiu w zgodzie z zasadami. „ Przysięga kładła nacisk na więź łączącą życie osobiste i zawodowe lekarza wymagając zachowanie czystości i godności w obu sferach” Jego powołanie mogło realizować się jedynie przez zbudowanie relacji opartej na zaufaniu. Przysięga zobowiązywała zatem do tajemnicy zawodowej i kategorycznie zabraniała wymuszania korzyści przez uprzywilejowaną pozycję.2 Przysięga pokazuje zawód lekarski jako wyjątkowy, zarezerwowany dla wybranych, który może realizować się tylko dzięki posiadaniu wiedzy i umiejętności jako warunku koniecznego, stad też pewnie taki szacunek dla zawodu nauczyciela opisany w początkowych wersach. Przez takie przedstawienie ustala się mocno paternalistyczną relację, podobną jak 2 „Zbrodnia i Medycyna” Grzegorz Górny; POLWEN 2013; str 6

w przypadku relacji ojciec-dziecko czy pan- służący. Chory który jest całkowicie zależny od lekarza ma się oddać w jego ręce bez dyskusji i bezrefleksyjnie. Lekarz z kolei sam podejmuje zobowiązania i decyzje w pełni autonomicznie o prowadzonej terapii. Odbiera to niejako autonomię i prawo do decydowania o swoim zdrowiu właśnie tym chorym. Lekarz ma nie tylko leczyć ale i prowadzić pacjenta jak nauczyciel ucznia. W bioetycznym ujęciu uczy to lekarzy, czasem błędnego przekonania o własnej nieomylności i co często dzisiaj obserwowane, pewnej ignorancji. Podobne bioetyczne zastosowanie i moralna nauka będą dotyczyły zawodu fizjoterapeuty jako osoby rehabilitującej, pomagającej w zachowaniu czy przywracaniu zdrowia. Relacja terapeuta –pacjent dyktowana jest, poza regulacjami prawnymi, kodeksem etycznym fizjoterapeuty, który jest przewodnikiem moralnym bazującym na uczciwości, poświęceniu i bezinteresowności. Żywa do dziś przysięga Hipokratesa stanowi pierwowzór etyki w zawodach medycznych dlatego widzimy dużą analogię w kodeksie zasad etyki zawodowej fizjoterapeutów, który znajduje się na stronie KIF. Mówi on o tym ,iż fizjoterapeuta traktuje zdrowie człowieka jako najwyższe dobro, że wykonuje zawód podług swojej wiedzy, umiejętności i kompetencji, które nieustannie rozwija. Fizjoterapeuta powinien pomóc każdemu kto tej pomocy potrzebuje i powinien traktować ludzi z szacunkiem i godnością. Powinien mieć nienaganną postawę, którą będzie wzbudzać szacunek do zawodu jak mieć świadomość społecznej rangi, do której został powołany. Fizjoterapeuta odpowiedzialny jest za charakter spotkania, jego skuteczność, czas, wymiar i poczucie zaopiekowania pacjenta za każdą wizytą, spotkaniem. Fizjoterapia, podobnie jak filozofia medyczna Hipokratesa, stawia na holistyczne podejście do pacjenta i traktuje każdy przypadek indywidualnie w oparciu o więdzę, badanie przedmiotowe, podmiotowe, wywiad i nawiązanie relacji. Mnogość przypadków o różnorakiej genezie nastręcza wielu dylematów moralnych a pozycja fizjoterapeuty winna opierać się na szczegółowej analizie okoliczności społecznych, psychologicznych i medycznych.3 Przy podejmowaniu decyzji dotyczących czyjegoś zdrowia i życia, fizjoterapeuta podobnie jak lekarz, powinien mieć jasno skodyfikowany system zasad i wartości molarnych według których postępuje. Podsumowując przysięga Hipokratesa będąca podwalina pod wytyczne moralne postępowania medycznego funkcjonuje dzisiaj w kodeksach etyki zawodowej stanowiąc usystematyzowany zbiór imperatywów postępowania w świecie medycznych rozterek. „Przysięga odwołuje się do etycznych źródeł moralności, czyli do potrzeby doskonalenia siebie, do godności i szczególnego posłannictwa profesji medycznej; i na tej podstawie formułuje szereg zobowiązań moralnych w postaci nakazów i zakazów, które wobec bogów podejmuje lekarz w swoim sumieniu, w duchu odpowiedzialności za swoje postępowanie, za

3 „Deontologia fizjoterapii – istotne regulacje oraz stanowiska w Polsce i na świecie” Katarzyna Dudek, SAN, Łódź 2014

swoją sztukę medyczną oraz współodpowiedzialności za grono lekarskie w realizacji dobra pacjenta’.4

Bibliografia: 1. „Przysięga Hipokratesa a etyka medyczna”; prof. PAT dr hab. Tadeusz Biesaga SDB 2. „Historie bioetyczne – przysięga Hipokratesa”; Błażej Kmiecik; https://biotechnologia.pl/informacje/historie-bioetyczne-przysiega-hipokratesa,1630 3. „Przysięga Hipokratesa- zasady etyczne, którymi powinni kierować się lekarze” dr Hanna Celnik; Zakład Historii Medycyny i Filozofii Akademii Medycznej w Warszawie; https://www.poradnikzdrowie.pl/sprawdz-sie/niezbednik-pacjenta/przysiega-hipokratesa-zasadyetyczne-ktorymi-powinni-kierowac-sie-leka-aa-cous-wSzX-W766.html 4. „A co na to Hipokrates” ; Ewa Maria Prokop; https://opoka.org.pl/biblioteka/F/FE/imago201202hipokrates.html 5. „Cień Hipokratesa. Tajemnice Domu Medycyny”; David H.Newman; 2010; ISBN:978-83-240-1408-8 6. „Zbrodnia i Medycyna” Grzegorz Górny; POLWEN; Radom 2013 7. „Deontologia fizjoterapii – istotne regulacje oraz stanowiska w Polsce i na świecie” Katarzyna Dudek, SAN, Łódź 2014 8.Krajowa Izba Fizjoterapeutów; https://kif.info.pl/zasady-etyki-zawodowej/ 10. https://lubimyczytac.pl/cytat/55209

4 „Przysięga Hipokratesa a etyka medyczna” prof. PAT d hab. Tadeusz Biesaga...