CODP voedingszorg PDF

Preview

Summary

Download CODP voedingszorg PDF

Description

1

Voedingszorg: chronische longaandoening " " 1. Paramedische gegevens: ziektebeeld " " - COPD staat voor 'Chronic Obstructive Pulmonary Disease' —> Dit betekent chronisch obstructieve longlijden (er is dus een aanhoudende obstructie in de" longen). —>Het is een verzamelnaam voor de longaandoeningen chronische bronchitis en longemfyseem. —> Gekenmerkt door progressieve niet (geheel) omkeerbare luchtwegobstructie. —> Gepaard met een abnormale ontstekingsreactie van de longen op prikkels van buitenaf zoals" roken, fijn stof," —> De luchtwegobstructie wordt gekenmerkt door een combinatie van een ontsteking van de" kleine luchtwegen (obstructieve broncheolitis) en parenchymschade (emfyseem). —> Verschilt van persoon tot persoon —> Kan in wisselende combinaties voorkomen —> De luchtwegobstructie kan worden veroorzaakt door mucosazwelling, ophoping van mucus," elasticiteitsverlies van het longparenchym of bronchospasmen. - De term COPD verwees oorspronkelijk naar longobstructie ten gevolge van twee chronische" longziektes. Vele mensen met COPD hebben beide: —> Emfyseem" Deze longziekte veroorzaakt een ontsteking binnen de fragiele wanden van de alveolen." Dit kan een deel van de wanden en een deel van de elastisch vezels, die er voor zorgen" dat de kleine luchtwegen samenvouwen als men uitademt, vernielen. Dit verzwakt de" uitgaande luchtstroom van de longen. —> Chronische bronchitis" Deze toestand, die gekenmerkt wordt door een aanhoudende hoest, veroorzaakt ontsteking" en vernauwing van de grootste en smallere bronchiale buizen. Chronische bronchitis" veroorzaakt eveneens een verhoogde slijmproductie, die de vernauwde buizen kan" blokkeren. —> Astmatische bronchitis Astmatische bronchitis wordt soms ook als COPD geclassificeerd, omdat het de luchtwegen" obstrueert en het moeilijk maakt om in te ademen. Astmatische bronchitis — ook gekend als" bronchiaal astma — is een term# die gebruikt wordt om chronische bronchitis te omschrijven" die gepaard gaat met contracties van de spiervezels aan de binnenkant van de luchtwegen" (bronchospasme)." " 2. Prevalentie

! - Uitgroeien tot 3e belangrijkste ziekte wereldwijd - Ontwikkelingslanden: toename rookgedrag - Ontwikkelde landen: veroudering - In België wordt geschat dat ongeveer 680.000 personen lijden aan COPD. Daarvan zijn er" ongeveer 300.000 met een gekende diagnose COPD. De andere helft heeft COPD zonder dat zij" dit zelf weten. COPD is de vijfde doodsoorzaak ter wereld en zal in de toekomst nog verder" klimmen op de lijst van belangrijkste doodsoorzaken." #- Stijging 2% per jaar!" " 3. Beloop en prognose - Bepaalt door het rookgedrag, ernst van de luchtwegobstructie bij diagnose en de gevolgen daarvan op de gezondheidstoestand - Gewichtsverlies - Exacerbaties (longfalen) =verslechtering van de conditie van de patiënt in 1 of enkele dagen, die" worden gekenmerkt door toename van dyspneu en hoesten. - Combinatie met comorbiditeit bepaalt prognose kwaliteit van leven en levensverwachting

2 - Geen lokale orgaanstoornis, wel een systeemaandoening - Met lokale ontstekingen en systemische ontstekingen - Deze ontregelen het metabolisme - De belangrijkste beperkingen die patiënten met COPD ondervinden zijn: " —> kortademigheid " —> verminderde inspanningstolerantie." Deze symptomen leiden tot een progressieve vermindering van de functionele capaciteit. - De behandeling van COPD dient gericht te zijn op:" —> het longfalen, " —> het disfunctioneren van de rest van het lichaam. " De functionele capaciteit wordt beïnvloed door: - de spiermassa " - de luchtwegvernauwing. - Depletie van de spiermassa gaat samen met lagere waarden voor de spierkracht van de" ademhalingsspieren en de spierkracht van de skeletspieren. - Uit onderzoek bij COPD-patiënten wordt bevestigd dat gewichtsverlies en vooral verlies van" spiermassa een nadelige invloed heeft op de kracht van de ademhalingsspieren en de" inspanningstolerantie. Zelfs op de kwaliteit van leven en op de prognose hebben gewichtsverlies" en depletie van spiermassa een nadelige invloed. - Abnormale lichaamssamenstelling = een belangrijke onafhankelijke determinant is voor het" ziekteverloop —> Naast een laag lichaamsgewicht hebben ook overgewicht en obesitas en" osteoporose invloed op de functionele capaciteit, kwaliteit van leven en de sterftekans van" COPD-patiënten. Dit benadrukt het belang van een goede voeding - Een multidisciplinaire aanpak is gewenst om het functioneren van het gehele lichaam te" verbeteren bij COPD. " Aangezien voeding bijdraagt aan een toename van de hoeveelheid spiermassa en zo de functionele capaciteit vergroot, is het zinvol dieetbehandeling op te nemen in de totale behandeling van de patiënt met COPD Onderzoek laat zien dat een uitgebalanceerd dieet gunstig is voor alle COPD-patiënten. Niet alleen vanwege de longgezondheid, maar ook vanwege het gunstige effect op het metabolische en cardiovasculaire risico " " 4. Klachten" " CODP is een chronische ziekte waarbij patiënten door de wisselende klachten goede en slechte dagen hebben: —> Kortademigheid —> Hoesten " —> Sputumproductie —> Chronische vermoeidheid —> Verminderde inspanningstolerantie —> Slechte voedingstoestand - ongewenst gewichtsverlies —> Verminderde voedselinname —> Verhoogde energiebehoefte —> Comorbiditeit —> Overgewicht, obesitas en metabool syndroom —> Osteoporose

! Kortademigheid" Snel buiten adem zijn —> in begin bij stevige lichamelijke inspanning, na verloop van tijd bij de trap op te lopen" " Hoesten" Er wordt veel slijm in de luchtwegen geproduceerd —> hoesten is natuurlijke reactie om slijm weg te krijgen. wordt de typische rokershoest genoemd."

3 " Slijm/ Sputumproductie Er wordt meer slijm geproduceerd in de luchtwegen —> meer hoesten. De slijmen zijn wit/gelig, bij gekleurd of bloed erin moet de huisarts verwittigd worden. Chronische vermoeidheid" Slaappatroon verstoord want meeste klachten komen voor in de nacht of vroege ochtend. " Hoesten kan vermoeiend zijn —> houden dus weinig energie over voor andere activiteiten " " Verminderde inspanningstolerantie Met de progressie van de ziekte ervaren COPD-patiënten een verminderde inspanningstolerantie, verminderde spierkracht en afname van de spiermassa. Patiënten verliezen uithoudingsvermogen en ervaren vermoeidheid en kortademigheid zelfs bij minimale inspanning of ADL —> zorgt voor een neerwaartse vicieuze cirkel. Verminderde inspanningstolerantie verhoogt de mortaliteit van patiënten onafhankelijk van de longfunctie, leeftijd of roken.

! Slechte voedingstoestand - ongewenst gewichtsverlies" - Onder een slechte voedingstoestand bij patiënten met COPD wordt verstaan: —> een te laag lichaamsgewicht (Body Mass Index (BMI) < 21 kg/m2#en bij 65 jaar en ouder < 24" kg/m2); en/of —> ongewenst gewichtsverlies (5 procent gewichtsverlies binnen 1 maand of 10 procent" gewichtsverlies binnen 6 maanden (Schols et al. 2005); en/of —> een tekort aan vetvrije massa (spiermassa), onafhankelijk van het gewicht. - De prevalentie van ondervoeding bij COPD-patiënten varieert van 20 procent tot 40 procent" - Patiënten met ongewenst gewichtsverlies en/of een lage BMI ervaren:" —> meer kortademigheid" —> een lagere kwaliteit van leven" —> hebben een verminderde inspanningstolerantie " —> een hogere mortaliteit dan de patiënten met een stabiel gewicht ongeacht de mate van" luchtwegobstructie " Een lage BMI is een onafhankelijke risicofactor voor mortaliteit bij COPD-patiënten. Dit is het sterkst bij patiënten met ernstig COPD " Spiermassa is een onafhankelijke determinant voor inspanningscapaciteit, kwaliteit van leven en mortaliteit. Spiermassa wordt afgeleid van de vetvrije massa —> daarom belangrijk om naast het gewichtsverloop de lichaamssamenstelling te meten en te beoordelen. " - Bij patiënten met COPD is er sprake van depletie van spiermassa indien de vetvrije massa-index" bij mannen < 17 kg/m2#en bij vrouwen < 15 kg/m2#is. - Op basis van de lichaamssamenstelling kunnen patiënten met COPD onderverdeeld worden in" zes groepen: 1. gezond gewicht en behoud van vetvrije massa; 2. gezond gewicht en verlaagde vetvrije massa; 3. ondergewicht met relatief behoud van vetvrije massa; 4. ondergewicht met verlaagde vetvrije massa; 5. te hoog gewicht. 6. te hoog gewicht met relatief verlaagde vetvrije massa.

4 Verminderde voedselinname" - Kortademigheid - Verhoogde concentratie inflammatoire markers in bloed - Angst - Depressie - Gebrek aan lichamelijke activiteit - Onvoldoende instaat om maaltijden te bereiden - Daling# van zuurstofsaturatie in bloed tijdens het eten met eventueel toename kortademigheid - Warme maaltijd lijkt een grotere daling van de zuurstofsaturatie te hebben tov een broodmaaltijd Verhoogde energiebehoefte De energiebehoefte is onder te verdelen in: 1.rustmetabolisme; 2.de door voeding geïnduceerde thermogenese; 3.de door activiteiten geïnduceerde thermogenese. —> opzoeken!!!! Zoek op in de dieetbehandelingsrichtlijn COPD waarom hier de energiebehoefte verhoogd is bij 1) het rustmetabolisme, 2) de door voeding geïnduceerde thermogenese en 3) de door activiteiten geïnduceerde thermogenese.! Vat samen in je eigen woorden. " Ondanks het feit dat de voedselinname niet verstoord is, kan het toch voorkomen dat een COPDpatiënt afvalt. Op dat moment schiet de voedselinname tekort ten opzichte van de (verhoogde) energiebehoefte. " Oorzaken van een verhoogde energiebehoefte: " —> verhoogd rustmetabolisme: - ontsteking" - medicatie —> verhoogd totaal energieverbruik: - verminderde mechanische efficiëntie " - verminderde metabole efficiëntie" - verhoogde ademarbeid tijdens inspanning " " •Ad 1 - Het energieverbruik in rust is bij 25 procent van de patiënten met COPD verhoogd met ± 10 – 20" procent. - Tijdens een opname in het ziekenhuis vanwege een acute exacerbatie kan het energieverbruik in" rust oplopen tot 120 – 135 procent. Deze toename in de ruststofwisseling is met name de eerste" vijf dagen van opname aanwezig, daarna neemt het rustmetabolisme af tot 110 – 120 procent bij" ontslag - De oorzaken van een verhoogd rustmetabolisme zijn de chronische inflammatie, zowel lokaal als" systemisch maar ook van diverse luchtwegverwijdende medicatie" (bijvoorbeeld Salbutamol) is aangetoond dat er een dosisafhankelijk stofwisselingsstimulerend" effect is. Alleen wanneer patiënten deze medicatie als onderhoudsdosis gebruiken, is het" stimulerend effect op de ruststofwisseling minimaal, namelijk < 10 procent" •Ad 2 - In de literatuur wordt er zowel een normale als een verhoogde door voeding geïnduceerde" thermogenese bij patiënten met COPD gevonden. De gevonden resultaten in de onderzoeken" zijn tegenstrijdig en variëren tussen 11 en 18 procent van het rustmetabolisme." •Ad 3 - Dit is het moeilijkst meetbare en het meest variabele onderdeel van het energieverbruik. Er zijn" diverse aanwijzingen dat het energieverbruik voor lichamelijke activiteiten verhoogd is bij" patiënten met COPD, ondanks hun beperkte inspanningstolerantie. ! Het totale energieverbruik is verhoogd bij patiënten met COPD, onafhankelijk van een verhoogde" ruststofwisseling. Tevens is aangetoond dat de efficiëntie waarmee energie in activiteiten wordt" omgezet, verlaagd is en dat er dus sprake is van een minder efficiënte spierstofwisseling. Dit"

5 geldt niet alleen bij inspanningen zoals fietsen, maar ook bij arminspanningen waarbij de armen" niet ondersteund worden, zoals de meeste dagelijkse activiteiten (Baarends et al. 1995). Tevens" speelt een grotere zuurstofconsumptie voor de ademhaling een rol. " " 4.1 Klachten: Comorbiditeit" " - De meest voorkomende comorbiditeiten zijn: —> hart- en vaatziekten, —> diabetes mellitus, —> verminderde voedingstoestand, —> psychosociale en/of psychiatrische problemen, —> osteoporose, —> maagklachten en —> obesitasgerelateerde aandoeningen (zoals het obstructief slaapapnoesyndroom, het" obesitashypoventilatiesyndroom en stressgerelateerde ademhalingsproblemen). 4.2 Klachten: overgewicht, obesitas en metabool syndroom" " - 60-80% is niet ondervoed - 30% is obees - Verband tussen visceraal vet en systemische ontstekingen cfr abdominale obesitas en metabool" syndroom - Hoger risico cardiovasculaire aandoeningen - Zeker ook omdat het mogelijk is dat een COPD-patiënt met een normale BMI een lage" spiermassa kan hebben en tegelijkertijd een hoge abdominale middelomtrek. Onafhankelijk van" de spiermassa is de abdominale vetmassa bepalend voor de mate van systemische inflammatie - Bij COPD-patiënten met een matige of ernstige COPD en een BMI> 25 geeft stabilisatie van het" gewicht een gunstig effect op de overleving. Als dieetbehandeling is geïndiceerd bij patiënten met" COPD en een BMI > 30 zal de behandeling gericht moeten zijn op gewichtsreductie met behoud" van spiermassa." " 4.3 Klachten: Osteoporose" " - Botmassa is een derde component van de lichaamssamenstelling en een verstoring van de" botmassa of botdichtheid (osteoporose) in relatie tot COPD. - Osteoporose komt veel voor bij COPD en is geassocieerd met de mate van luchtwegobstructie,! gebruik van corticosteroïden, laag lichaamsgewicht, inactiviteit en vitamine D-deficiëntie. - Niet alle COPD-patiënten worden gescreend op osteoporose. Het blijft vaak niet" gediagnosticeerd en onbehandeld. Het is van belang voor diëtisten om aandacht te hebben voor" voldoende vitamine D-inname ! ! 5. Risicoprofiel " - Roken! is meestal de oorzaak, hoe langer men rookt, hoe meer kans men heeft" - Vrouwen: zijn meer gevoeliger voor de nadelige effecten van roken dan mannen" - Luchtverontreiniging in het buitenmilieu, woningen, werplek, veelvuldige blootstelling aan kleine" stofdeeltjes, chloor, asbest of ammoniak spelen mogelijk een rol bij het ontstaan van COPD" 6. Complicaties" - Bijkomende complicaties kunnen de COPD-klachten verergeren. - Veelvoorkomende complicaties zijn bacteriële en/of virale luchtweginfecties en bijwerkingen van" medicijnen. - Een ernstige complicatie die niet veel voorkomt is cor pulmonale. Cor pulmonale is een hartziekte" waarbij de rechterharthelft verwijd is door overbelasting. Normale lichamelijke inspanning is dan"

6 zeer moeizaam door gebrek aan zuurstof" - In een enkel geval is de erfelijke aandoening Alpha-1 antitrapsine deficitntie de oorzaak van" COPD 7. Medische geschiedenis " " - Gold classificatie" - Ziektelast, wordt in België minder gebruikt" " 8. Classificatie: GOLD-richtlijnen" " - Enkel gepasseerd op luchtwegvernauwing "

" 9. Dieetgeschiedenis " " - Welke adviezen reeds gekregen + effect hiervan - Verouderde of verkeerde inzichten nagaan - Zelf opgelegde beperkingen nagaan - Bv melkproducten en slijmvorming?

! 10. Relevant medicijngebruik! Medicijngebruik bij COPD is gericht op symptoomverlichting. —> Kortwerkende luchtwegverwijders of naderhand langwerkende luchtwegverwijders —> Inhalatie corticosteroïden (ontstekingsremmers) " —> Een combinatie van luchtwegverwijders en corticosteroïden ! Indien door het gebruik van corticosteroïden diabetes mellitus is ontstaan, worden orale bloedglucose verlagende middelen of insuline gegeven. —> Antibiotica

! ! 11. Behandeling" " Een goede behandeling van COPD bestaat uit verschillende componenten. Gezien de aandoening niet te genezen is —> meeste aandacht naar het voorkomen van een verdere achteruitgang. " Belangrijkste maatregelen: —> volledige rookstop" —> voldoende lichaamsbeweging" —> gezonde voeding

7 Daarnaast kunnen chronische medicatie helpen in het verlichten van de klachten. In sommige gevallen is chronische zuurstoftoediening noodzakelijk. Opstoten van kortademigheid vereisen bovendien extra aandacht.

! 11. Relevante gegevens voor de diëtist" " Voedingsanamnese - Dietary-history met crosscheck - Gebruikelijke en huidige voedselinname - Dyspnoe - Moeheid bij bereiding - Verhoogde inname bij corticoïdengebruik of rookstop - Vas-score voor eetlust" Energie - Verhouding inname en verbruik - Gewichtsverloop - Inname bij toename klachten of bij meer eetlust" Eiwit - Per kg lichaamsgewicht of per kg vetvrije massa - Bij BMI Huidig en gebruikelijk gewicht —> BMI —> Gewichtsverloop —> Lengte

8 —> Ondergewicht bij COPD BMI < 21kg/m², bij ouderen < 24 kg/m² —> Onbedoeld gewichtsverlies —> Bepaling vetvrije massa bv BIA met formule van Rutten of handknijpkracht —> Buikomvang - Voedingsgewoonten —> Ontstaan door klachten? —> Beste moment van de dag zoeken —> Regelmaat —> Juist evenwicht tussen rust, eten, drinken en activiteiten - Emoties en eten —> Angst —> Depressie —> Eenzaamheid —> Verdriet 13. Dieetbehandelingsdoelen" " De doelen van dieetbehandeling zijn: 1. Het handhaven en/of verbeteren van de voedingstoestand; 2. Het handhaven en/of verbeteren van de vetvrije massa (zie ook 'antropometrie') 3. Zo nodig afvallen met behoud van vetvrije massa. In samenwerking met de andere disciplines is het doel achteruitgang van de longfunctie zo veel mogelijk te voorkomen, en de inspanningstolerantie, vooral door toename van de kracht en het uithoudingsvermogen van ademhalingsspieren en perifere skeletspieren, te verbeteren. De beste resultaten van dieetbehandeling zijn te verwachten in combinatie met lichamelijke inspanning en een goede energieverdeling. Dieetbehandeling alleen leidt, zeker bij bedlegerige of zeer inactieve patiënten, vooral tot gewichtstoename in de vorm van vet en niet van vetvrije massa. ls na twee tot drie maanden een gewenste gewichtstoename van 5 procent uitblijft, reageert de patiënt niet op de dieetbehandeling. Eerst dient dan te worden nagegaan wat hiervan de oorzaak is. Mogelijk is de energiebehoefte verkeerd geschat of is er sprake van onjuiste implementatie van de voedingsadviezen. Blijkt dit niet het geval te zijn, dan kan het dieetadvies verder aangepast worden.

! 14. Kenmerken" " Energie - Rustmetabolisme tot BMI = 30 => WHO-formule of bij obesitas => Harris&Benedict-formule uit" 1984 of voor de Weijs-formule (Weijs & Vansant 2010). - De toeslagen voor het berekenen van de energiebehoefte zijn afhankelijk van onder andere de" setting waarin de patiënt verblijft en de lichamelijke activiteiten die hij heeft. - Op basis van het gewichtsverloop van de patiënt zal geëvalueerd moeten worden in welke mate" de berekende energiebehoefte overeenkomt met de werkelijkheid." Eiwit - De eiwitbehoefte voor COPD-patiënten met depletie ligt tussen de 1,2 en 1,5 gram eiwit per" kilogram lichaamsgewicht. Uitgedrukt in gram per kg vetvrije massa wordt minimaal 1,5 g" aangehouden (Kruizenga & Wierdsma 2014). - Hoewel verhogingen naar 1,5 – 1,7 g eiwit/kg lichaamsgewicht worden overwogen in het geval" van ziekte,

9 - Voor spieropbouw zijn met name de essentiële aminozuren nodig, evenredig verdeeld over de" dag. Om deze essentiële aminozuren voldoende binnen te krijgen is 20 g hoogwaardig eiwit" (zoals melk, vlees en soja) nodig per maaltijd. Dit komt neer op 25 – 30 gram gemiddeld" voedingseiwit per maaltijd (Weijs et al. 2012). - Bij het starten van een eiwitverrijking is het van belang navraag te doen naar eventuele" nierproblemen." Vitamine D - Suppletie mogelijk" Calcium - Zie aanbevelingen FOD België - Suppletie indien nodig bij gebruik corticosteroïden of fracturen of bij gebruik medicatie voor" osteoporose!

! 15. Praktische adviezen " 1. Langzaam en rustig eten; 2. Goed uitgerust zijn voor de maaltijd; 3. Grootste maaltijd op het beste moment van de dag gebruiken; 4. Frequentie van maaltijden verhogen; 5. Vaker kleine hoeveelheden voedsel gebruiken. Grote hoeveelheden kunnen tegenstaan; 6. Kiezen voor een makkelijke bereidingswijze indien de patiënt de maaltijden zelf verzorgt, of" bespreekbaar maken gebruik te maken van een maaltijdvoorziening. Uitleg geven over de" volwaardigheid van een broodmaaltijd; 7. Na het gebruik van melkproducten een slokje water of vruchtensap nemen; 8. Iets eten voor het naar bed gaan of eventueel eten op het nachtkastje plaatsen; 9. Juiste lichaamshouding tijdens de maaltijd; 10. Indien zuurstoftherapie, dan ook zuurstof tijdens de maaltijd....