DEĞERLER EĞİTİMİ AÇISINDAN UP " YUKARI BAK" ANİMASYON FİLMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Deniz Nur OKTAY TEZSİZ YÜKSEK LİSANS DÖNEM PROJESİ Karakter ve Değer Eğitimi Anabilim Dalı PDF

Preview

Summary

DEĞERLER EĞİTİMİ AÇISINDAN UP “ YUKARI BAK” ANİMASYON FİLMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Deniz Nur OKTAY TEZSİZ YÜKSEK LİSANS DÖNEM PROJESİ Karakter ve Değer Eğitimi Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Hıdır KARADUMAN Eskişehir Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ocak, 2019 ÖZET Çizgi ve animasyon ...

Description

DEĞERLER EĞİTİMİ AÇISINDAN UP “ YUKARI BAK” ANİMASYON FİLMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Deniz Nur OKTAY

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS DÖNEM PROJESİ Karakter ve Değer Eğitimi Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Hıdır KARADUMAN

Eskişehir Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ocak, 2019

ÖZET Çizgi ve animasyon filmler günümüzde çocuklarımızın en çok itibar ettikleri filmlerdir. Onlar bu filmlerde hayal dünyalarında olan ve olmayan ilginç, rengarenk bir dünyaya gitmektedirler. Bu sektörde çok başarılı örnekler verilmektedir. Teknolojinin de gelişmesiyle özellikle Amerika ve Japonya’nın başı çektiği sektör görsel ve işitsel endüstrinin %25’ine ulaşmıştır. 2017 yılında 300 milyar dolara ulaştığı tahmin edilen bu endüstri, ticari boyutunun ötesinde eğitime yaptığı katkıyla büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma, toplumsal değerlere olan katkısı, her yaş grubuna hitap etmesi ve rol modelleriyle hayal etmenin önemine vurgu yapması açısından “Yukarı Bak” ( UP ) animasyon filminin incelenmesini konu almaktadır. Güney Kore’de başlatılan “Rüya Okulları” uygulaması, hayal etme yetenekleri kazandırma

ve

teşvik

edilme

özellikleriyle

ne

denli

başarılı

çocuklar

yetiştirilebileceğine inovatif bir yaklaşım getirmiştir. Değer eğitimine katkı yapması muhtemel çizgi ve animasyon filmlerinin incelenerek bu alanda kullanılabilirliğini belirlemek amacıyla bu inceleme yapılmaktadır. Anahtar sözcükler: Teknoloji, değer eğitimi, rüya okulları, animasyon filmler.

I

ABSTRACT

In today's world cartoons and animations are the genres which children show consideration most. With these movies, they enter an interesting, colorful world even. If they have that world in their own imagination or not. There are very successful examples in this sector. With the improvement of technology, this sector which USA and Japan are in the lead, reached the %25th of auditory and visual industry. While in 2017 it was predicted that the industry reached 300 billion dollars, it also has a great importance because of its contribution to education. The subject of this project is chosen as "Up" the animation movie, due to its contribution to social values while appealing to any age, and also its emphasize to dreaming by its role modals Dream Schools project in South Korea started an innovative approach to raising successful children by developing their dreaming ability. It is being researched that some cartoons and anime movies may be used to contribute to values discipline.

Keywords: Technology, values discipline, dream schools, animations.

II

İÇİNDEKİLER

ÖZET................................................................................................................................. i ABSTRACT ..................................................................................................................... ii İÇİNDEKİLER ..............................................................................................................iii TABLOLAR VE ŞEKİLLER DİZİNİ .......................................................................... x 1. GİRİŞ ......................................................................................................................... 1 1.1. Çizgi ve Animasyon Filmlerinin Değerler Eğitimi Açısından Önemi ve Amacı ................................................................................................................. 2 1.2. Çizgi Animasyon Filme Genel Bakış ............................................................... 3 1.3. Çizgi Film Tanımı ............................................................................................. 3 1.4. Çizgi ve Anime Film Örnekleri ve Kahramanları ......................................... 4 1.5. Türkiye’de Çizgi Film ....................................................................................... 6 1.6. Animasyon Film Kavramı ................................................................................ 8 1.7. Rol Kavramı ve Çocuk – Rol Model İlişkisi ................................................... 8 1.8. Çizgi Filmin Çocuk Gelişimine Etkisi ............................................................. 9 2. FİLM HAKKINDA ................................................................................................. 13 2.1. Filmin Künyesi ve Ödülleri ........................................................................... 13 2.2. Filmin Özeti .................................................................................................... 15

III

3. YÖNTEM 3.1. Araştırma Modeli ........................................................................................... 17 3.2. Veri Toplama Aracı ....................................................................................... 18 3.3. İçerik Değerlendirme Formu ........................................................................ 19 4. VERİLERİN ANALİZİ 4.1. Karakterler ve Karakterler Arası İlişkiler .................................................. 20 4.2. Karakterlerin Sorun Çözme ve Hedefe Ulaşma Stratejileri ...................... 22 4.3. Karakterlerin Temsil Ettikleri Değer Tipleri .............................................. 23 4.4. Aktarılan Rol Modelleri ................................................................................ 25 4.5. Anlatı Yapısı ve Gerçeklikle Kurulan İlişki Boyutu ................................... 26 4.6. Mekansal Yapı ................................................................................................ 26 5. BULGULAR VE YORUM 5.1. Nicel Araştırma Bulguları ............................................................................. 27 5.2. Nitel Araştırma Bulguları ............................................................................. 33 5.2.1. Kültürel bulgular ............................................................................... 35 5.2.2. Şiddet unsurları, olumsuz davranışlar ............................................. 35 5.2.3. Cinsellik............................................................................................... 35 5.2.4. Din ve inanç öğeleri ............................................................................ 35 5.2.5. Aile değerleri....................................................................................... 36 5.2.6. Toplumsal değerler ............................................................................ 37 5.2.7. Kişisel gelişim değerleri ..................................................................... 40 5.2.8. Bilinçaltı mesajlar .............................................................................. 41 TARTIŞMA VE ÖNERİLER ...................................................................................... 42 SONUÇ ........................................................................................................................... 43 KAYNAKÇA ................................................................................................................ 46

IV

TABLOLAR VE ÇİZELGELER DİZİNİ Tablo 1: Araçsal değerler, değerlendirme formu örneğinden bir kesit……………..19 Tablo 2: Amaçsal değerler, değerlendirme formu örneğinden bir kesit…..........…..19 Tablo 3: Karakterlerin temsil ettikleri değer tipleri.…………………...……………23 Klages’in (1984) değerler tablosu Tablo 4: Karakterlerin sıfatsal değerleri………………………………………...…..24 Tablo 5: Amaçsal değerler……………………………………….………………….28 Rokeach’ın (1973:28) değerler sınıflaması Tablo 6: Araçsal değerler………………….……………………..………………….29 Rokeach’ın (1973:28) değerler sınıflaması Tablo 7: Diğer değerler ve kavramlar..…….…………………….……………...….29 Şekil 1-A ve 1-B: Greimas’ın “Eyleyenler Modeli” tablosu………………….…….21 (Greimas 1971: 122) Şekil 2: İzleyicilerin nicel değerlendirmeleri………………………….…………….31 Yararlanılan kaynak: https://www.sinemalar.com/film/9498/yukari-bak#comments Şekil 3: İzleyicilerin nitel değerlendirmeleri…………...…………….…………….31 Yararlanılan kaynak: https://www.sinemalar.com/film/9498/yukari-bak#comments Şekil 4: İzleyicilerin kavramsal derlendirmeleri……..……………….…………….32 Yararlanılan kaynak: https://www.sinemalar.com/film/9498/yukari-bak#comments Şekil 5: IMDB İzleyici değerlendirmesi……………..……………….………….….32 Kaynak: IMDb (Internet Movie Database) https://www.imdb.com/title/tt1049413/ratings?ref_=tt_ov_rt

Şekil 6: Filmin başarısını etkileyen temel faktörler ve boyutları……………..……..44

V

1. GİRİŞ Aile içinde ebeveynlerin en çok önem verdiği şey genellikle çocuklarıdır. Çocuklar kimi zaman kedilerinden bile fazla öneme sahiptirler. Aslında bu olgu tüm canlıların genlerine yaratılışla verilmiş bir değerdir. Bitkiler yalnızca türlerini devam ettirmek için içgüdüsel tohumlama davranışta bulunurken, hayvanlar türlerini devam ettirme, yavrularını büyütme, onlara yaşamla ilgili tecrübelerini aktarma gibi bir bilinçle hareket ederler. İnsanlar ise diğer canlıların bu temel içgüdüsel davranış bilincinin dışında, sosyal olmanın getirdiği koşullar çerçevesinde, çocuklarına toplumsal değerler kazandırma çabasına girerler. Toplumsal değerler nazarında iyi, başarılı, saygın, eğitimli, saygılı, dürüst, mutlu bir birey olarak toplum içinde amaçlanan yeri alabilmesi için onu eğitmek, rol model olmak, kişiliğini ve değerlerini geliştirmek için çaba sarf ederler. Bu çaba, ebeveynin eğitim, bilinç, kültür ve vizyonuyla doğru orantılıdır. Bu kavramlar ülkemizde, okul öncesine kadar genellikle başta ebeveynler olmak üzere aile, akraba, arkadaş ve çevresel faktörlerle oluşur. “Erken Çocukluk Eğitimi” olarak da adlandırılan okulöncesi eğitim, çocuğun doğumundan, ilköğretime başladığı güne kadar geçirdiği 0-6 yaşları kapsamına alan ve çocukların

tüm

gelişimlerini,

toplumun

kültürel

değerleri

doğrultusunda

gerçekleştirmeye çalışan, duyguların gelişimini ve algılama gücünü arttırarak akıl yürütme sürecinde çocuklara yardımcı olan ve yaratıcılığını geliştiren; çocukların milli, manevi, ahlaki, kültürel ve insani değerlere bağlılığını sağlayan; kendini ifade etmesine, öz denetimlerini sağlayabilmesine ve bağımsızlık kazanmasına olanak sağlayan, sistemli bir eğitim sürecidir. (Yılmaz, 2003; OÖEGM, 2006) Günümüzde değerler eğitimine büyük katkı sağlayan son derece başarılı çizgi ve animasyon filmler yapılmaktadır. Yukarıda bahsedilen açığı karşılamada bu filmlerin katkısı, Türkiye gibi gelişmekte olan toplumlar için büyük önem taşımaktadır. Bu araçların çocuğa katacağı olumlu değerlerin yanı sıra olumsuz örnek oluşturması da muhtemeldir. Ancak teknolojik ve sermaye altyapısı çok kuvvetli olan bu endüstrinin, yapımlarında evrensel değerlere büyük ölçüde önem verdiği söylenebilir. Bu filmlerde olumsuz sayılacak temalar olabilir ancak, aile içi şiddet, eğitim ve kültür sorunları gibi unsurların var olduğu az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, küreselleşen iletişim araçlarının da olumsuz katkısıyla çocuklarımızı bu olgulardan ne derece uzak 1

tutabildiğimiz de tartışılır. Önemli olan, bu filmlerdeki olumsuz davranışların dozajı ve bu olumsuzluktan ders çıkararak çocuğa değer kazandırabilmesidir. Okul öncesi eğitimin henüz gelişmekte olduğu ülkemizde, başta, sosyo - ekonomik seviyenin düşük olduğu kitleye mensup ailelerin çocukların, değerler eğitimine yapacağı olumlu katkılar önem arz etmektedir. Bu nedenle, dünya genelinde başarılı olmuş örnekler arasından seçilen (UP) “Yukarı Bak” animasyon filminin değerler eğitimi açısından incelenerek değerlendirilmesi, araştırma konumuz olmuştur. 1.1. Çizgi ve Amimasyon Filmlerin Değerler Eğitimi Açısından Önemi ve Amacı Özellikle gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde eğitim ve öğretim sisteminin yetersizliği konusunda pek çok araştırma yapılmaktadır. Gerek okulda, gerekse aile ve yakın çevrede çocuk, temel değerleri genellikle sözel, davranışsal ve okuyarak almaktadır. Söz konusu çizgi ve animasyon filmler ise renkli ve hareketli cazibeleriyle çocuklara görsel ve işitsel unsurları bir arada ve ona hitap edecek şekilde vermeleri açısından önemlidir. Verilen mesajlar mimiklerle kuvvetlendirilerek çocuğun algılaması kuvvetlendirilmektedir. Önemli olan diğer bir konu da bu filmlerin ocukların değer yargılarını olumlu ve olumsuz yönde etkileyebilmesidir. Büyük yapımcılar bu konuya belli bir hassasiyet göstermekte, televizyonlar da yayın öncesi yaş grubu, şiddet ve cinsellik gibi konularda yasal uyarılarda bulunmaktadır. Buna rağmen ebeveynlerin hassasiyet dereceleri farklı olduğundan tam bir kontrol mümkün olmayabilir. Aile ve eğitmenlerin tavsiye edeceği çizgi ve animasyon filmleri çocukların değerler eğitimine katkısı açısında son derece faydalı olacaktır. Değerler doğuştan getirilmeyip, gözlem ve etkileşim sonucunda yaşayarak öğrenildiğinden (Bostrom, 1999), çocukların çizgi film kahramanları ile kuracağı bağ günlük yaşam şekillerini de doğrudan etkilemektedir. Özellikle son yıllarda kaliteli çizgi film yapımlarının artmasıyla çocukların televizyona olan bağımlılıkları da arttırmıştır. Bu nedenle ilköğretim çağındaki çocukların izledikleri çizgi film kahramanlarının gerek görsel, gerekse sözel iletilerindeki değer yargılarının ne kadar doğru ve sağlıklı verildiğinin bilinmesi gerekmektedir. Geleceğin yetişkinleri olacak çocuklarımızın uzun bir zaman ayırdıkları ve ilgiyle izledikleri çizgi filmlerde yer alan karakterlerin görsel ve sözel iletilerinin değerler eğitimi açısından irdelenmesi önem teşkil etmektedir. Gürdal, A; (2017) 2

1.2. Çizgi ve Animasyon Filme Genel Bakış Çizgi film denilince insanların ilk aklına gelen şey Bugs Bunny, Tweety, Scooby Doo gibi çocuk zekâsındaki animasyonlardır. Hâlbuki animeler her yaştan insan için yapılır ve gerçek hayatta olan veya olmayan hemen her şey onun konusu olabilir. Çizimleri çok farklı ve etkileyicidir. Zaman, M. (2009), Akt; Wikipedia (1) 1.3. Çizgi Film Tanımı Çizgi film canlı ya da cansız nesneleri canlandırmak veya onlara yeni bir kimlik verme işlemidir. Çizgi film, karikatür, çizim, resim, kukla ve üç boyutlu nesneleri canlılarmış, hareket ediyormuş gibi göstermek için sinema tekniğinin grafik ve plastik sanatlara uygulanmasıdır. Ancak genel yapısı içerisinde belli bir sözlük terimi oluşturmak için yapılan tanımlama da: Çizgi film, Türk Dil Kurumu’nca yayınlanan Sinema ve Televizyon Terimleri Sözlüğü’nde “ tek tek resimleri ya da devinimsiz nesneleri gösterim sırasında devinim duygusu verebilecek içinde düzenlemek ve filme aktarma işi” olarak geçmektedir. Tek kare çekebilen bir alıcı ile, hareketlerin çözümlenmiş pozlarının çizilmiş resimlerini ya da hareketsiz cisimlerin, göstericide hareket

duygusu

verecek

biçimde

yeniden

düzenlenmesine

“Animasyon”

(Canlandırma), bu teknikle hazırlanmış filmlere “Canlandırma filmi” denir. Tip, karakter ve sahne tasarımlarının her karede çizilerek oluşturulması ile meydana gelen filmlere ise “Çizgi film” denir. Çizgi filmler, diğer filmler gibi filme çekilen ve perde de gösterilen çizimlerdir. Bu çizimlerin filme çekilmesiyle hareket eden bir görüntü sağlanır. Zaman, M. (2009), Akt; Wikipedia (2)

3

1.4. Çizgi ve Animasyon Film Örnekleri ve Kahramanları

Akıllı Bıdık

Alvin ve Sincaplar

Ayı Yogi

Aslan Kral

Buggs Bunny

Casper

Heidi

Garfield

Caillou

Duffy Duck

Gufi

Arabalar

Vol- i

Transformers

Çizgi Adam

Taş Devri 4

Çirkin Ördek Yavrusu

DuckTales

Miki Fare

Jetgiller

Muppet Bebekler

Orman Çocuğu

Sevimli Dinazor

Kum Mum

Patron Bebek

Şeker Kız Candy

Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler

Şirinler

Speedy Gonzales

Ninja Kaplumbağalar

5

Woody Woodpecker

Pokemon

Sherk

Tom Jerry

Varyemez Amca

Simpsons

Temel Reis

Sünger Bob

1.5. Türkiye’de Çizgi Film Çizgi film 1984 yılından itibaren Eskişehir Anadolu Üniversitesi’nde ders olarak gösterilmektedir. Ayrıca Orhan Büyükdoğan Güzel Sanatlar Akademisi’nde (bugünkü Mimar Sinan Üniversitesi), Ahmet Sipahioğlu Dokuz Eylül Üniversitesinde çizgi film dersleri vermiş, Tahsin Özgür de “The Turkish Daily Animator” (Günlük Türk Canlandırması) adlı uluslararası nitelikteki haber mektubunu yayınlamıştır. 1988’den itibaren yapıla gelen “Anadolu Çizgi Film Festivali” 1994’ten sonra Demo Tanıtım Organizasyon Ltd, Kültür Bakanlığı ve Çizgi Filmciler Derneği’nin katkılarıyla uluslararası bir kimliğe büründürülmüştür. Amacı, ülkeler arası dostluk ve barışın sürdürülmesi için, yarınları kuracak olan çocukların, kendi ülkeleri dışındaki kültürleri tanımaları ve Türkiye çizgi film yapımcılarının dünyaya açılması olarak belirtilen festivalin filmleri ücretsiz olarak gösterilmiştir. Zaman, M. (2009), Akt; Wikipedia (3)

6

Türkiye’de üretilmiş yerli çizgi ve animasyon film örnekleri:

Pepee

Değerler Takımı

Ege ve Gaga

Fırıldak Ailesi

Rafadan Tayfa

Vücudumuzu Tanıyalım

Tarçın ve Arkadaşları

İstanbul Muhafızları

Fatih

Yerli Malı Yurdun Malı

7

Kötü Kedi Şerafettin

1.6.

Animasyon Film Kavramı

Animasyon, resim ya da nesnelerin hareketli ve canlı oldukları yanılsamasını uyandıracak biçimde düzenlenmesi işlemi olarak tanımlanmaktadır. Gelişen teknoloji sayesinde 2D adıyla anılan iki boyutlu model günümüzde yerin 3D olarak anılan üç boyutlu modele taşımıştır. Bu da, birçok boyutuyla zaten ilgi çekici olan yapımları, çok daha gerçekçi bir atmosfere taşımaktadır. Sabit görüntünün hareketli bir animasyon haline gelmesini teknik olarak ele alan Alabay, çizilen resimlerin tek tek filme alınarak birleştirilmesi işleminin animasyon filminin temeli olduğunu dile getirmektedir. (Alabay 2003). Günümüzdeki animasyon filmler ele alındığında teknik açıdan yakalanan inanılmaz gelişim çok daha net olarak görülebilmektedir. Nitekim bu filmlerde üç boyut, iki boyut, spot-motion, cut-out gibi animasyon teknikleri kullanılmaktadır. Filmlerde, video kliplerde ve reklam filmlerinde kullanılması animasyon sanatının geniş kitleler tarafından tanınmasını ve sevilmesini sağlamıştır (Şenler 2005: 113). Akt; Bilis, P.Ö. (2014)

1.7.

Rol Kavramı ve Çocuk – Rol Model İlişkisi

Kişiliklerinin oluşum evrelerinde çocuklar anne ve babalarını rol model alıyor. Çocuklar kişisel gelişim yolculuklarında çoğunlukla ebeveynlerinden ve yakın çevredeki kişilerden etkileniyor. Ailelerin bu hassas dönemde çocuklara örnek davranışlar sergilemesi, doğru bir yönlendirmede bulunması çocukların psikolojisi açısından büyük önem taşıyor. Çocuğun gelişme ve kendini bulma yolculuğunda ilk rol model ebeveynleridir. Yaş ilerledikçe çocuk, çekirdek aile veya geniş aile içinde kendine yakın gördüğü kişiler içinden yeni rol modeller seçebilir. İlerleyen yıllarda ilgi alanının değişimi ve gelişimine göre rol modelleri de değişebilir. Rol modeli seçimi bilinç dışı gerçekleşen bir süreçtir. Yani bu süreç çocuğun “Acaba hangisini rol modeli olarak seçsem?” diye düşünüp karar vererek belirlediği bir süreç değildir. Bu seçimdeki temel nokta etkilenmedir. Ancak bunu da belirleyen, çocuğun dünyaya gözünü açtığı andan itibaren etkileşim içine girdiği kişilerin zihninde oluşturduğu veri havuzudur. Bu veri havuzunu oluşturan temel unsur aile ortamıdır. Bunun yanı sıra, günümüzde olumsuz içerikli TV programları gibi unsurlar da çocuğun rol modeli seçiminde etkili olabilmektedir. 8

Çocuğun rol modeli seçimini belirleyen faktörlere; cinsiyet, başarı, güç, gizem, şöhret, sevdiği diğer kişilerin ve toplumun rol model alınan kişiye tutumu, ilgi alanı, rol model aldığı

kişiyle

iletişim

biçimi,

onun<...