Dydaktyka-ogolna-konwersy PDF

Preview

Summary

all lectures...

Description

DYDAKTYKA OGÓLNA- konwersatorium Dr. Robert Sarnecki UCZENIE SIĘ- nieobserwowalny proces, w którym jednostka bierze aktywny udział, budując reprezentację świata i siebie w tym świecie. NAUCZANIE- aktywizowanie procesów uczenia się. 7) ŚRODKI DYDAKTYCZNE (wysięg techniczny)- powodują optymalizację procesów kształcenia, może stać się lepsze.

1) WARTOŚCI (wysięg aksjologiczny)- kształcenie niesie za sobą korzyści (umiejętności, wiedzę)

2) CELE (wysięg teleologiczny)- po co proces ma być realizowany? WYWODZI SIĘ Z WARTOŚCI!

PROCES KSZTAŁCENIA 6) METODY (wysięg metodyczny)- w jaki sposób? Są jednym z narzędzi kształtowania osobowości. Nie ma jednej najlepszej metody.

5) FORMY (wysięg organizacyjny)kształcenie musi być dobrze zorganizowane, gdzie i ile osób.

3) ZASADY KSZTAŁCENIA (wysięg normatywny)- dlaczego kształcimy się tak, a nie inaczej? 4) TREŚCI (wysięg merytoryczny)- należy zobiektywizować zbiór haseł programowych po to, by dokonać zmian w postawie, wiedzy, umiejętnościach i nawykach. SĄ ZAWSZE WTÓRNE WOBEC CELÓW!

ROZWÓJ SYSTEMÓW DYDAKTYCZNYCH Za najwybitniejszego filozofa, który wywarł wpływ na rozwój myśli pedagogicznej był SORKATES- prowokował, zmuszał do myślenia. Zadawał pytania. W 1612 roku Wolfgang Radke przedstawił tezy- memoriały frankfurckie, w których ukazał, jak powinna wyglądać szkoła, która uczy i rozwija ludzi. Szkoła powinna - uczyć w językach narodowych -etapy nauczania powinny być dostosowane do rozwoju człowieka - uczyć poglądowo

1

Najważniejsi pedagodzy/ dydaktycy na przestrzeni wieków: 1) Jan Komeński (1592-1670)- „Wielka dydaktyka” przedstawiająca uniwersalną sztukę uczenia wszystkich dzieci. Dzięki tej pracy dydaktyka została trwale wpisana do języka pedagogicznego. Wprowadził również zasadę klasowego systemu nauki. 2) Jan Henry Pestalozzi (1746- 1927)Wyróżnił 4 momenty stanowiące o procesie nauczania: -spostrzeganie -kształtowanie jasnych wyobrażeń -porównywanie przedmiotów i kształtowanie pojęć -nazywanie przedmiotów, rozwijanie mowy Wyszedł z założenia, że do wszelkiego poznania potrzeba 3 właściwości przedmiotów: -liczby -kształtu -słowa Akcentował potrzebę wychowania moralno-religijnego i fizycznego. 3) Jan Fryderyk Herbart (1776-1841)- TWÓRCA PEDAGOGIKI. Szkoła Herbarta uważała za najważniejszego nauczyciela, ucznia stawiała na drugim miejscu. Szkoła tradycyjna. NAUCZANIE > UCZENIE 4) PRZEŁOM XIX I XX W. Powstał nowy kierunek pedagogiczny- PROGRESYWIZM PEDAGOGICZNY lub NOWE WYCHOWANIE. Ceniono bardziej ucznia niż nauczyciela. UCZENIE > NAUCZANIE.  John Dewey (1859-1952) -wyeksponował rolę myślenia w uczeniu się -łączył poznawanie wiedzy z działaniem W procesie rozwiązywania trudności wyróżnił 5 faz: -odczucie trudności -wykrycie i określenie -nasuwanie się możliwego rozwiązania -wyprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozumowania -dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia przypuszczenia 5) DYDAKTYKA WSPÓŁCZEŚNIE- zmierza do tego, aby praktyka w pedagogice była źródłem wiedzy i kryterium jej prawdziwości -zmierza do zlikwidowania rozbieżności między teorią a praktyką 6) Wincenty Okoń (1914-2011) -pedagogika jako jedna z podstawowych nauk pedagogicznych zajmująca się nauczaniem i uczeniem się we wszystkich formach życia społecznego - dydaktyka jako nauka o kształceniu, jego celach, treściach, metodach, środkach i organizacji 7) Czesław Kupisiewicz (1924-2015) -dydaktykę traktuje jako naukę o nauczaniu i uczeniu się 2

SZKOŁA PROGRESYWISTYCZNA (Dewey) -uczenie oparte na rozwiązywaniu problemów -uczeń ważniejszy od nauczyciela, nauczyciel obserwator -współpraca -samodzielne zdobywanie wiedzy przez ucznia -uczniowie mają wpływ na dobór treści -uczniowie aktywni -do nauki skłaniają motywy wewnętrzne -nauka również poza szkołą -silny nacisk na samorozwój

SZKOŁA TRADYCYJNA (herbartowska) -uczenie pamięciowe -nauczyciel ważniejszy od ucznia -współzawodnictwo -uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania -uczniowie pasywni -podział treści na przedmioty -nauka tylko w szkole (+prace domowe) -słaby nacisk na samorozwój uczniów

CELE- sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowane a zarazem w miarę konkretne efekty systemu edukacji. Opisują zmianę, jaką chcemy uzyskać w uczniu. Po co są cele?

Jakie są cele?

-aby przekazać pewnie idee -podstawa doboru treści dydaktycznych -podstawowa ocena rezultatów uczenia się -określają zachowania użyteczne dla uczniów

S pecyficzne, dopasowane do różnych osób M ierzalne A trakcyjne R ealne (osiągalne) T erminowe (umiejscowione w czasie)

Cele ogólne- wyrażają to, co ma być „produktem” końcowym procesu nauczania (wyrażone w kategoriach funkcji). Korzyści: podejmuje ważne społecznie wartości, zwięzły, krótki, trudno mu zaprzeczyć. Wady: brak precyzji, niedokładność, niejasność. Cele operacyjne- opisy zachowań uczniów, jakie mają przejawiać po zakończeniu lekcji. Korzyści: jednoznaczność, odnosi się wprost do ucznia, możliwość oceny efektów pracy ucznia, kontrola wyników Wady: obszerny, schematyczny, ograniczenie twórczości, segregacja wiedzy na drobne ogniwa TAKSONOMIA- hierarchiczne ujęcie celów kształcenia, polegające na tym, że wyższe kategorie obejmują te niższe, co oznacza, że osiągnięcie celu wyższego rzędu wymaga osiągnięcie najpierw tego celu niższego. Taksonomia jest narzędziem operacjonalizacji celu. Operacjonalizacja- opis wyników, które mają być uzyskane przez ucznia. Precyzyjne i szczegółowe przedstawienie celów. 1. ZAPAMIĘTANIE: Uczeń potrafi: -nazwać -zdefiniować -wymienić -zidentyfikować -wyliczyć

2. ZROZUMIENIE Uczeń potrafi: -wyjaśnić -streścić -zilustrować -rozróżnić

3

3. WYKORZYSTANIE W SYTUACJACH TYPOWYCH Uczeń potrafi: -rozwiązać -skonstruować -porównać -zastosować -sklasyfikować -zmierzyć -określić

4. WYKORZYSTANIE W SYTUACJACH PROBLEMOWYCH Uczeń potrafi: - udowodnić -przewidzieć -przeanalizować -wykryć - ocenić -zaproponować

ZAPAMIĘTANIE- gotowość do przypomnienia sobie terminów, faktów, praw. ROZUMIENIE- uczeń potrafi przedstawić wiadomości w innej formie niż je zapamiętał. STOSOWANIE W SYTUACJACH TYPOWYCH- opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorów. STOSOWANIE W SYTUACJACH PROBLEMOWYCH- opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywanie syntezy i analizy nowych zjawisk, formułowanie planu działania. Dwie strony kształcenia ogólnego RZECZOWA -wiąże się z poznawaniem świata obiektywnego i nabywaniem sprawności pozwalających brać udział w jego kształtowaniu FACHOWIEC -opanowuje podstawy wiedzy naukowej -ogólne przygotowanie do działalności praktycznej -pogląd świata jako swoistej całości

OSOBOWOŚCIOWA -wiąże się z poznawaniem samego siebie, kształtowaniem motywacji, zainteresowań, umiejętności kształtowania siebie CZŁOWIEK -ogólny rozwój sprawności umysłowej -ukształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań -wdrożenie do samoedukacji

CELEM KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO Jest wszechstronny rozwój osobowości człowieka.

ZASADY KSZTAŁCENIA: Zasady kształcenia to najbardziej kontrowersyjna dziedzina dydaktyki, głównie z powodu rozbieżności w rozumieniu słowa „zasada” : 1)

Zasada jako twierdzenie oparte na prawie naukowym, rządzącym jakimiś procesami

2)

Zasada jako norma postępowania uznanego za obowiązujące

3)

Zasada jako teza wywiedziona z jakieś doktryny

4

Zasady nauczania to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im naukowy pogląd na świat oraz wdrażać do samokształcenia. 1. Zasada poglądowości: -usunięcie z procesu nauczania-uczenia się wszelakiego werbalizmu -stosowana tak w podającym jak i w poszukującym toku nauczania- uczenia się -uwzględnienie w formach jej realizacji wielu czynników -nauczyciel realizuje ją stopniowo: -> operacje na konkretnych przedmiotach -> operacje zinterioryzowane oparte na rysunkach -> operacje z użyciem symboli i znaków Reguły zasady poglądowości: 1) bezpośrednie poznawanie rzeczywistości jako punkt wyjścia pracy dydaktycznej z uczniem 2) umiejętne kierowanie działalnością poznawczą ucznia 2. Zasada przystępności w nauczaniu: Przy doborze materiału nauczania nauczyciel musi brać pod uwagę jego przystępność dla uczniów i dostosować metody nauczania do ich poziomu. Reguły: -od rzeczy łatwiejszych do trudniejszych -od pojęć bliższych do dalszych -stopniowanie trudności zadań -od znanego do nowego -uwzględnienie różnic w pracy uczniów, ich umiejętnościach 3.Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się Złotym środkiem efektywności procesu jest wyrównanie poziomów nauczania i uczenia się. Reguły: -starać się poznać zainteresowania uczniów -stawiać w sytuacji niezgodności z tym co wiedzą o obserwują -wdrażać do zespołowych form pracy 4. Zasada systematyczności -zapewnia płynny przebieg procesu nauczania-uczenia się Reguły: 1) określenie stanu wiedzy wyjściowej uczniów i bazowanie na niej przy wprowadzaniu nowego materiału 2) ustalenie „merytorycznego środka ciężkości” dla każdej lekcji 3) racjonalna organizacja lekcji, podział tematu na punkty i podpunkty i omawianie ich przez nauczyciela 4) streszczenia i syntetyzujące powtórzenia 5) zwracanie uwagi na sposób wyrażania myśli przez uczniów 6) wdrażanie uczniów do samodzielnej pracy od najmłodszych lat 5. Zasada trwałości wiedzy uczniów Proces trwałego przyswajania wiedzy jest złożony, ponieważ „zapamiętywanie i reprodukcja zależą nie tylko od tego materiału, ale i od stosunku osobnika do tego materiału”. Na stosunek ten ma wpływ wiele czynników, np. zainteresowanie i znaczenie tego materiału dla ucznia. 5

Zasady według Kupisiewicza i Okonia Klasyfikacja zasad kształcenia wg Czesława Kupisiewicza • zasada operatywności wiedzy uczniów (to samo co samodzielności) • zasada poglądowości • zasada przystępności • zasada systematyczności • zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa uczniów w procesie kształcenia • zasada trwałości wiedzy • zasada wiązania teorii z praktyką

Klasyfikacja zasad kształcenia wg Wincentego Okonia  zasada indywidualizacji i uspołecznienia  zasada poglądowości  zasada samodzielności  zasada przystępności  zasada efektywności  zasada systematyczności  zasada związku teorii z praktyką

BEZ SYSTEMATYCZNEGO POWTARZANIA CZŁOWIEK ZAPOMINA MATERIAŁ. 6.zasada operatywności wiedzy uczniów Polega ona na stwarzaniu sytuacji wymagających od uczniów nie tylko przyswajania i odtwarzania wiadomości i umiejętności zalecanych przez program, ale też posługiwania się nimi w pracy szkolnej i pozaszkolnej. Uczniowie powinni zarazem wykorzystywać zdobytą wiedzę w sposób planowany i świadomy, a to wymaga od nich możliwie pełnej samodzielności myślenia i działania. Uczniowie opanowują wiedzę operatywną- można wykorzystać ją w sytuacjach typowych ale nie problemowych. 7. Zasada wiązania teorii z praktyką- służy do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w sytuacjach praktycznych - do form jej realizacji należy łączenie teorii z praktyką i traktowanie tego związku jako źródła wiedzy o świecie, kryterium prawdziwości tej wiedzy oraz jako zespół działań historyczno-społecznych, jednostkowych i zbiorowych pozwalających człowiekowi świadomie przekształcać rzeczywistość - na jej realizację mają wpływ czynności poznawcze uczniów TREŚCI KSZTAŁCENIA 1.Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) Głównym celem szkoły według materializmu dydaktycznego jest przekazanie uczniom jak największej wiedzy z jak największej ilości dziedzin nauki. Wady encyklopedyzmu: -faworyzowanie jednej dyscypliny przez autora danego programu -wielość i różnorodność programów nauczania obejmujących obszerny materiał -pośpieszna i powierzchowna praca nauczyciela, często wychodząca poza zajęcia obowiązkowe -wiedza przyswojona fragmentarycznie, pamięciowo-> mało efektów, praca w domu Zwolennicy materializmu dydaktycznego: - J.A.Komeński-próby stworzenia podręcznika zawierającego wszystkie konieczne wiadomości dla ucznia -J.Milton-napisał “Traktat o wychowaniu”, opisujący program nauczania: -nauka od 12 do 21 roku życia -przedmioty ojczysty, 5 języków obcych, historia biblijna, historia Kościoła, prawo, astronomia, historia naturalna, historia powszechna, architektura, nawigacja, medycyna, etyka, polityka, retoryka, logika

6

-J.B.Basedow-zawężenie kręgu odbiorców swojego podręcznika “Elementarz dla młodzieży z lepszych stanów i jej przyjaciół”

2. Formalizm dydaktyczny- Pod koniec XVIII w, twórca-E.Schmid Przeciwieństwo encyklopedyzmu Założenia: -treść teorii kształcenia jest tylko środkiem służącym do rozwijania zdolności i zainteresowań uczniów -celem pracy szkoły jest pogłębianie tych zainteresowań -podstawowym kryterium doboru przedmiotów w nauce powinna być ich wartość kształcąca Zaleta: potrzeba rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów: uwagi, pamięci, wyobraźni Wada: w programach nauczania eksponowano głównie przedmioty instrumentalne (języki, matematykę)

3. Utylitaryzm dydaktyczny- Powstanie tej teorii przypada na XIX-XXw.: USA - J. Dewey, Europa - G. Kerschensteiner J. Dewey: pojmował kształcenie jako ciągłą “rekonstrukcję doświadczenia”; stwierdził, że proces i cel wykształcenia są tym samym. Założenia podstawowe: -głównym czynnikiem we współpracy przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia -dobór treści należy koncentrować na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego -postęp w pracy pedagogicznej polega na wyzwalaniu w uczniu nowych zachowań i nastawień związanych z dotychczasowym doświadczeniem -podstawowym kryterium doboru treści kształcenia jest rekonstrukcja społecznych dokonań ludzkości -zajęcia praktyczne są czynnikami aktywizującymi myślenie i działanie uczniów Szczegółowe zasady budowania programów nauczania: -zasada problemowego podejścia do treści kształcenia-potrzeba grupowania treści w układy interdyscyplinarne i jednocześnie takie, których realizacja wymaga od uczniów pracy zespołowej -zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania określonych problemów -zasada łączenia pracy z zabawą -zasada aktywizowania uczniów-podkreślająca samodzielne zdobywanie przez nich wiadomości i umiejętności zasada włączania dzieci i młodzieży w nurt środowiska lokalnego, którego są składnikiem-np. poprzez wycieczki do muzeów i zakładów pracy, udział w podejmowanych przez dorosłych pracach społecznych.

4. Teoria problemowo- kompleksowa - Twórca-B. Suchodolski Główna teza: wykształcenie ogólne musi być składnikiem wykształcenia zawodowego, ale jest ono podstawą pozazawodowego życia Szkoła ogólnokształcąca powinna ułatwiać przyswajanie rzeczywistości, nie powinna przygotowywać specjalistów. Zbudowanie układu problemowo-kompleksowego-> nie uczenie odrębnie przedmiotów, ale tworzenie problemów, których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z różnych przedmiotów.

7

5.StrukturalizmZałożenia: -należy włączać do programów najważniejsze treści, czyli trwały dorobek danej nauki, które jednocześnie nawiązują do jej źródeł historycznych i najnowszych osiągnięć -należy budować programy odzwierciedlające system wiedzy zarówno poszczególnych dyscyplin, jak i całokształtu -poznanie rzeczywistości realnej Podział treści przedmiotu: -elementy podstawowe: trwała wartość naukowa i kształcąca -elementy wtórne: niekoniecznie potrzebne uczniom szkoły ogólnokształcącej 6. Egzemplaryzm- Twórca-H. Scheuerl (koniec lat 50. XXw.) Cel: redukcja materiału nauczania przy jednoczesnym niezubożeniu obrazu świata w świadomości uczniów. 2 metody: -nauczanie paradygmatyczne: uczeń poznaje “punkty węzłowe”, informacje konieczne aby sam sobie wytworzył obraz danego zagadnienia -zasada wyspowości (egzemplaryczny układ treści) zamiast przekazywać wiedzę w sposób ciągły, należy operować “egzemplarzami tematycznymi”-każdy egzemplarz jest reprezentatywny dla danego tematu. 7. Materializm funkcjonalny- Twórcą jest W.Okoń Główne założenie: Integralny związek poznania z działaniem-zapewnienie uczniom wiedzy i jednocześnie umiejętności posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości -Podstawowym kryterium doboru i układu treści są względy światopoglądowe -Nauka poszczególnych przedmiotów powinna zawierać ich “idee przewodnie” -Umożliwienie uczniom wykorzystania zdobytej wiedzy w szkole do przekształcania fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturalnej i technicznej. 8. Programowanie dydaktyczne Zasady budowania tekstów programowanych: -jasne określenie celów tekstu programowanego, w kategoriach czynności i wyników -materiał nauczania, który ma być zaprogramowany, należy podzielić na powiązane ze sobą czynności i wyniki -wszystkie czynności typu “odpowiedź” powinny mieć charakter odwracalny- dostępne obserwacji z zewnątrz -Skojarzenia powinny mieć charakter odwracalny -materiał nauczania należy utrwalać w różnorodny sposób -stosowanie do właściwości tematów-> dedukcyjny lub indukcyjny tok prezentacji materiału -z materiału należy wyodrębnić najważniejsze kwestie, wybrać przykłady i umożliwić uczniom podawanie własnych (przy kontroli) -każdy nowy termin, zasadę, prawo itd. należy eksponować w różnych kontekstach, aby uczniowie zrozumieli to.

FORMY KSZTAŁCENIA Forma nauczania (łac. forma – kształt, postać) - termin oznaczający organizacyjną stronę nauczania w odróżnieniu od – metody nauczania, która dotyczy sposobu pracy nauczycieli i uczniów.

8

Forma nauczania obejmuje zewnętrzne warunki tego nauczania, a więc dobór uczniów i nauczycieli, połączenie ich w odpowiednie grupy, współpracę grup i jednostek ze sobą, rodzaj zajęć oraz warunki miejsca i czasu pracy dydaktycznej 1. Ze względu na miejsce uczenia się:

2. Ze względu na czas prowadzenia zajęć:

szkolne :

klasowo – lekcyjne laboratoryjne świetlicowe

lekcyjne:

indywidualne zespołowe grupowe

pozaszkolne:

praca domowa wycieczka placówki kulturowooświatowe

pozalekcyjne:

zajęcia wyrównawcze zajęcia organizacji dziecięcych

Ze względu na liczbę uczestników rozróżnia się następujące formy pracy: 1. indywidualną- ma miejsce wówczas, gdy uczeń realizuje swoje zadanie niezależnie od pozostałych uczniów i może jedynie liczyć na pomoc nauczyciela. Walorem pracy indywidualnej jest wyrabianie w uczniu samodzielności i odpowiedzialności za wykonanie zadania, a także rozwijanie własnych umiejętności. Wymaga to jednak od nauczyciela dużego nakładu pracy zarówno przygotowawczej, jak i kontrolnej. Jej atutem jest fakt, iż pozwala kształtować indywidualną aktywność ucznia oraz wyrabiać w nim wiarę we własne możliwości. Praca indywidualna jednolita polega na wykonywaniu przez poszczególnych uczniów tych samych zadań. Praca indywidualna zróżnicowana polega na wykonaniu przez poszczególnych uczniów zadań odrębnych, specjalnie dla każdego z nich przeznaczonych. 2. zbiorową- Praca zbiorowa występuje wtedy, gdy nauczyciel pracuje z całą klasą „równym frontem”. Pozwala ona nauczycielowi kierować całą klasą Mimo walorów pracy zbiorowej należy podkreślić, że sprzyja ona dominacji aktywności nauczyciela. Do głosu wyrywają się i dochodzą często uczniowie zdolniejsi, odważniejsi, pewniejsi siebie. W tej sytuacji zmniejsza się kontakt nauczyciela z pojedynczym uczniem, bo nie wszyscy są w równym stopniu aktywni (w danej chwili można mówić tylko jeden uczeń). 3. grupową- polega na tym, że w skład grup wchodzi po kilku uczniów (4 – 5) złączonych wspólnym zadaniem. Niezaprzeczalnym walorem pracy grupowej jest zwiększenie wiedzy i doświadczeń w grupie, w myśl powiedzenia: „co dwie głowy to nie jedna”. Ta forma aktywności uczniów dostarcza bodźców aktywizujących i sprzyja uspołecznieniu uczestników grupy. Praca grupowa jednolita polega na wykonywaniu takich samych zadań przez wszystkie grupy, a następnie na kontrolowaniu ich wyników. Praca grupowa zróżnicowana polega na wykonywaniu przez grupy...