FA2 aspekty przekładu-opracowanie zagadnień PDF

Preview

Summary

Download FA2 aspekty przekładu-opracowanie zagadnień PDF

Description

JĘZYKOWO-KULTUROWE ASPEKTY PRZEKŁADU OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ 01) Tekst specjalistyczny a tekst naukowy i ich tłumaczenie (Paula Knap) Tekst specjalistyczny jest określany jako uniwersalny sposób komunikacji lub retoryka powszechna realizowana w celu komunikacji z obcą kulturą bez znajomości języka poprzez proces opisu. Aby móc dokładnie wyjaśnić na czym polega tekst specjalistyczny, należy zdefiniować język specjalistyczny. Można go podzielić na język naukowy sensu stricte, który używany jest w handlu elektronicznym, kontaktach biznesowych, zarządzaniu firmą bądź też w literaturze specjalistycznej czy językach branżowych. Możemy także spotkać się z językiem specjalistycznym popularno-naukowym, czyli językiem naukowym sensu largo. Ma on podobne cechy jak język specjalistyczny, jednak występują w nim uproszczenia. Obecny jest w mediach w postaci krytyki, doradztwa lub pomocy. W tekstach specjalistycznych można zauważyć kilka różnic dotyczących budowy, które nazywane są kodami. Kod leksykalno-semantyczny odnosi się do struktury języka oryginału oraz specjalnych znaczeń jednostek leksykalnych. Kod kulturowy obejmuje formę tekstu zakorzenioną w tradycji i świadomości kulturowej. Natomiast kod estetyczny tyczy się dbałości o przekazanie organizacji tekstu. Tłumaczenie tekstów specjalistycznych bywa problematyczne. Trudności, z jakimi spotykają się tłumacze wynikają z faktu, iż nie ma żadnych norm charakterystycznych dla tłumaczenia technicznego. Również tłumaczenie naukowe nie zostało skodyfikowane, podlega pewnym ograniczeniom a zastosowanie znajdują ogólne teorie przekładowe. Głównym problemem przekładowym jest sama tematyka, słownictwo naukowe, a także semantyka pojęć. Kultura kształtuje język danego kraju, dlatego też tłumaczowi jest trudno znaleźć idealny odpowiednik ze specjalistycznego nazewnictwa w języku źródłowym. Często też pozostawia nazwy w pierwotnym języku, co się zdarza w przypadku nazewnictwa po łacinie. Możemy spotkać się z tego typu zjawiskiem w podręcznikach czy książkach przyrodniczych, gdzie nazwy gatunków zwierząt czy roślin pozostawione są w języku łacińskim. Aby dobrze przetłumaczyć tekst specjalistyczny, tłumacze posługują się ekwiwalentami, to jest odpowiednikami danego pojęcia w drugim języku. W przypadku tekstów specjalistycznych, tłumacz musi dokładnie dobierać ekwiwalenty, tak aby utrzymać sens, ale także formę i poprawność zarówno w języku źródłowym, jak i docelowym. Problemy przekładowe napotykane przy tłumaczeniu tekstów specjalistycznych i naukowych wydają się być znamienne dla tego rodzaju przekładu. Podstawową trudność tłumaczenia stanowią różnice kulturowe w zakresie ujęć naukowych, ale także rozwijające się autonomiczne gałęzie wiedzy i ich terminologie. Problemy przekładowe sięgają od pojedynczych leksemów poprzez konstrukcje zdaniowe aż do całych sekwencji tekstów i tematów. Dlatego też tłumacze potrzebują ogromnej wiedzy językowej i kulturowej obu języków by dobrze przetłumaczyć taki tekst.

02) Kody w tekście specjalistycznym wg. Marii Krysztofiak (Joanna Roszyk) Profesor Maria Krysztofiak w swoich pracach wyróżniła i sklasyfikowała trzy kody komunikacyjne pojawiające się w tekstach, które należy uwzględnić w przekładzie: kod leksykalno-semantyczny, kod kulturowy i kod estetyczny. Kod leksykalno-semantyczny odnosi się do struktury języka oryginału oraz specjalnych znaczeń jednostek leksykalnych. Wpływa on na wybór słownictwa i struktury języka docelowego podczas 1

tłumaczenia. Tłumaczenie tekstu specjalistycznego powinno uwzględniać precyzyjną terminologię stosowaną w danej dziedzinie. Tekst ma przekazywać informacje w sposób zrozumiały dla odbiorców tekstu docelowego i być zgodny z zasadami przyjętymi w danym kraju. Należy zauważyć, że nie wszystkie terminy znajdują swoje ekwiwalenty we wszystkich językach: ponieważ badania naukowe często prowadzone są w różnych krajach niezależnie, terminologia nie zawsze się pokrywa. Niektóre zjawiska i obiekty mogą posiadać oddzielną nazwę w jednym języku, ale w innym języku mogą być w ogóle nierozróżniane, dlatego potrzebna jest konsultacja w celu ustalenia najlepszego ekwiwalentu. Kod kulturowy to forma tekstu, która jest zakorzeniona w tradycji i świadomości kulturowej oraz sposób w jaki ten tekst jest używany i w jakiej formie. Każdy tekst specjalistyczny ma swoją określoną formę, którą należy zachować przy tłumaczeniu. Forma ta różni się w zależności od dziedziny, której dotyczy dany tekst, i w zależności od kraju, w którym tekst został napisany i przetłumaczony. Przykładem kodu kulturowego może być curriculum vitae – dokument ten ma odmienną formę zgodną z przepisami obowiązującymi w różnych krajach. Kod estetyczny jest powiązany z dbałością o przekazanie organizacji tekstu i jego stylu oraz przekazanie formy w tekście docelowym. W tekście specjalistycznym nie występuje polisemia, archaizmy, dialektyzmy czy metafory. Zwroty o zabarwieniu emocjonalnym są niedopuszczalne, natomiast dominują wyrazy z języków obcych, neologizmy i internacjonalizmy, które często różnią się w zależności od dziedziny. Ze względu na brak środków stylistycznych, tekst specjalistyczny jest jednowymiarowy i nie posiada ukrytych znaczeń. Tłumaczenie powinno zachować tą jednoznaczność.

03) Podział języków specjalistycznych (Piotr Kocanowski) Hasło język specjalistyczny nie występuje w Słowniku terminologii językoznawczej Z. Goląba, A. Ileinza, K. Polańskiego, natomiast można znaleźć hasło język specjalny: “Języki specjalne (jako języki grup społecznych) różnią się [...] swym stosunkiem do języka ogólnego, zachowują bowiem jego system gramatyczny, a zmieniają tylko słownictwo, którego elementy są często zapożyczone z języków obcych.” Zbliżone zdanie mają T. Milewski, który określa języki specjalistyczne jako języki specjalne “ograniczone tylko do pewnych środowisk i charakteryzujące się głównie odrębnym słownictwem”. Tak jak A. Furdal, który uznając słownictwo za najważniejszą gałąź stylu naukowego, uważa, że: “odmian naukowych języka literackiego jest w zasadzie tyle, ile jest specjalności naukowych”. Na wpływ słownictwa zwraca również uwagę A. Szulc przytaczając poniższą definicję języka specjalistycznego: “Szczególna postać języka ogólnonarodowego, przystosowana do możliwie precyzyjnego opisu określonej gałęzi wiedzy lub techniki. Różni się od języka ponaddialektalnego przede wszystkim słownictwem fachowym, niejednokrotnie zawierającym wiele internacjonalizmów oraz składnią, jak również częstotliwością określonych form gramatycznych.” Przedstawicielem podejścia komunikacyjnego w językoznawstwie jest S. Gajda, który podkreśla fakt, że “Tekst naukowy jest tworzony i odbierany pod przemożnym ciśnieniem procesu poznawczokomunikacyjnego [...] Integralną częścią naukowych zachowań poznawczo-komunikacyjnych są działania językowe”. Podział języków specjalnych (specjalistycznych), jest dokonywany według stopnia abstrakcji języka i środowiska uczestników komunikacji, a przede wszystkim poziomu ich kompetencji zawodowej, co doprowadziło do rozdzielenia każdego języka specjalistycznego na język naukowo-teoretyczny i język zawodowy. 2

W obu przypadkach głównym celem nauczania jest osiągniecie zawodowej kompetencji komunikacyjnej. Rozumie się przez to umiejętność danego uczącego się produkcji i recepcji w języku ojczystym i/lub obcym tekstów fachowych interkulturowo, socjalnie, sytuacyjnie, funkcjonalnie określonych, merytorycznie logicznie zbudowanych, semantycznie ustrukturyzowanych, sekwencyjnie jak i hierarchicznie zorganizowanych jednostek językowych (Baumann 2003:123). “Tekst specjalistyczny jest instrumentem i rezultatem działania językowo-komunikacyjnego związanego ze specjalistycznym działaniem o charakterze społeczno-produkcyjnym. Składa się ze skończonej ilości uporządkowanych logicznie, semantycznie i syntaktycznie koherentnych zdań lub równoważników zdań, które jako zbiory znaków językowych odpowiadają w świadomości człowieka określonym sądom, a w obiektywnej rzeczywistości kompleksowym stanom rzeczy.” (Hoffmann 1985:233) Znaczna ilość odpowiednich terminów jest podstawowym wskaźnikiem fachowości, która odróżnia tekst specjalistyczny od tekstu niespecjalistycznego. Tekst jest podstawowym łącznikiem komunikacji specjalistycznej ze względu na fakt, że jest w centrum semiotycznej interakcji, a także jest demonstracją przez danego fachowca wiedzy specjalistycznej. Związek między tekstem a rzeczywistością wskazuje na to, że tekst jako rezultat komunikacji specjalistycznej jest zależny od statusu uczestników komunikacji. Ta sama sytuacja może być inaczej przedstawiona w rozmowach, np. między robotnikami pracującymi przy produkcji, a np. między mistrzem i dyrektorem zakładu. Komunikacja tych samych treści może przebiegać przy pomocy języka naukowego, specjalistycznego języka potocznego lub języka warsztatowego.

Bibliografia: http://jows.pl/content/nauczanie-języków-specjalistycznych-wczoraj-i-dziś?page=show http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.hdl_11089_12843/c/kpc7_8Chlopicka_Wielgos_Danuta_Pu kas_Palimaka69_80.pdf

04) Podział języków specjalistycznych wg. Bogdana Kovtyka (Maciej Przekop). Języki specjalistyczne można generalnie podzielić na:   

Język naukowo-teoretyczny – składają się na niego różnego rodzaju definicje oraz słownictwo naukowe Język zawodowy – język zawierający profesjonalne określenia w danej dziedzinie, specyficzne dla środowiska pracy w którym język jest używany Zawodowy język potoczny – odłam języka zawodowego języka zawodowego. Ewoluuje wśród pracowników danej profesji.

Według prof. Dr Bogdana Kovtyka, języki specjalistyczne dzielimy na:    

Język specjalistyczny sensu stricte – handel elektroniczny, kontrakty biznesowe, zarządzanie firmą, literatura specjalistyczna, języki branżowe Język specjalistyczny popularno-naukowy – podobne cechy jak język specjalistyczny, ale uproszczony. Obecny w mediach (doradztwo, krytyka, pomoc). Koncept Wiwi-sprachen – language of trade and commerce – specjalistyczny rejestr w przekładzie. Proffesionals – dopasowane i przeznaczone dla grup profesjonalistów.

3



Users – bardziej przystępne, stworzone dla ogółu i wymagające niewielkiej znajomości wybranej dziedziny.

Języki specjalistyczne na swój sposób rządzą się własnymi prawami i powstają w sposób niekonwencjonalny spełniając głównie funkcję praktyczną. Tworzą też odrębny świat w ramach określonej kultury języka. Kreatywność odgrywa dużą rolę w przekładzie specjalistycznym z pewnych dziedzin, w których dużą wagę ma transfer kulturalny i w grę wchodzą figury retoryczne. Często występujące zapożyczenia tworzą z języków specjalistycznych swego rodzaju wspólną pracę międzynarodową, dopracowywaną nieustannie przez kolejne pokolenia, ale jednocześnie zachowującą pewne ustalone już fundamenty.

05) Tezaurus i jego przykłady (Aleksander Zawadzki). Tezaurus to rodzaj słownika, który grupuje ze sobą wyrazy o pokrewnych znaczeniach, tworzących tzw. pole semantyczne. W zależności od danego tezaurusa, do wyrazów tych mogą zaliczać się:     

Synonimy (o podobnym lub identycznym znaczeniu, krzaki – chaszcze) Hiponimy (o węższym znaczeniu, roślina – drzewo) Hiperonimy (o szerszym znaczeniu, storczyk – kwiat) Antonimy (o przeciwnym znaczeniu, suchy – mokry) Wyrażenia powiązane asocjacyjnie

W przeciwieństwie do normalnych słowników, tezaurusy z reguły nie wyjaśniają znaczeń wyrazów. Przykłady:   

Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych PWN, pod red. Mirosława Bańko Collins Children’s Thesaurus, Harper Collins Publishing UK Thesaurus of English Words and Phrases, Peter Mark Roget

06) Nazwy łacińskie roślin i zwierząt w tłumaczeniu (Daria Krasoń). Nazewnictwo przedstawicieli świata żywego to jedno z podstawowych zadań systematyki oraz taksonomii. Twórcą podwalin uniwersalnego systemu klasyfikacji był Karol Linneusz, który rozpowszechnił zasadę binominalnego nazewnictwa gatunków (nazwa składa się z dwóch członów ). Nazwy gatunków, choć pochodzą z łaciny, greki lub są słowami zlatynizowanymi, są powszechnie nazywane nazwami łacińskimi. Ten wciąż dopracowywany system został stworzony dla sprawnej wymiany informacji oraz uniknięcia nieporozumień związanych ze stosowaniem ludowych, narodowych oraz niejednoznacznych nazw roślin i zwierząt. Mimo to, może on przysporzyć tłumaczom wiele problemów. Tłumacz musi pamiętać o przestrzeganiu ustalonych kryteriów, takich jak zapisywanie pierwszego członu wielką literą oraz pisanie krojem pisma wyróżniającego je na tle reszty tekstu (najczęściej kursywą). Zabronione jest również dodawanie końcówek (np. w j. polskim Coryphanth-y). Tego typu ingerencje mogą skutkować błędnym tłumaczeniem. Problem pojawia się, gdy ten sam gatunek posiada dwie nazwy łacińskie, ponieważ został odkryty przez dwóch niezależnych badaczy i nazwy przyjęły się różnie w zależności od regionu. Co więcej, choć 4

nazewnictwo naukowe jest w miarę stabilne, tłumacz może napotkać problemy spowodowane zmianami i modyfikacjami kryteriów klasyfikacji lub zmieniającego się stanu wiedzy o gatunkach, oraz doskonaleniu metod badawczych. W efekcie tego, zmieniają się nazwy, ale także klasyfikacje w zakresie niektórych grup systematycznych. W środowisku naukowym nie należy używać nazw wernakularnych, ponieważ wśród specjalistów obowiązują jedynie nazwy łacińskie. Jednak w przypadku, gdy adresatem są odbiorcy nieposiadający wystarczającej wiedzy naukowej, samo podanie nazwy łacińskiej nie wystarcza. Praca tłumacza jest utrudniona wówczas, gdy pewien gatunek nie występuje w danym kraju, a to oznacza, że nie posiada on również nazwy zwyczajowej. Co więcej, w danym kraju jeden organizm potrafi posiadać kilka nazw występujących równolegle, np. Notonecta glauca jest znany w Polsce jako pluskolec pospolity, grzbietopławek lub osa wodna. Warto zwrócić również uwagę na tzw. „false friends”, czyli wyrazy wydające się być ekwiwalentami, w rzeczywistości niepowiązane znaczeniowo. Różnice pojawiają się również w systematyce niemieckiej. Wynika to z faktu, w latach 70. XX w. system został zreformowany i rozwijał się tam niezależnie od innych krajów. Na przykład, ożota zwyczajna ma łacińską polską nazwę Crinitaria linosyris, natomiast łacińską niemiecką nazwę Aster linosyris. Pracę tłumacza we wszystkich wymienionych przypadkach ułatwia korzystanie z kilku słowników jednocześnie, słowniki specjalistyczne, słowniki onomazjologiczne, tezaurusy, zaczerpnięcie informacji u specjalistów lub utworzenie własnego słownika.

07) Problemy przekładowe w tekście naukowym (Julia Koseła). Tematyka: 

Teksty naukowe dzielą się na teksty z zakresu nauk ścisłych, nauk przyrodniczych oraz nauk społecznych i humanistycznych. Tłumaczenie takich tekstów wymaga od tłumacza znajomości danej dziedziny wiedzy.

Słownictwo i problemy z ekwiwalencją:  



 

Brak ekwiwalentów, np. rokwiel nadmorska, lądowienie, fitocenoza. ”False friends”, czyli fałszywi przyjaciele. Są to słowa podobne do ojczystych, lecz o innym znaczeniu, np. antics – wygłupy (a nie antyki), caravan – przyczepa (a nie karawana), genial – uprzejmy (a nie genialny), sympathy – współczucie (a nie sympatia). Konieczność użycia naukowej terminologii, z czego mogą wynikać problemy terminologiczne, np. używanie idiomatycznego słownictwa specjalistycznego, utrudniającego porozumienie i wymianę informacji naukowej; polisemia w obrębie jednej dziedziny naukowej; czasem tłumacz musi stworzyć nowy termin-odpowiednik, gdy w języku przekładu nie ma odpowiednika, lub gdy z jakiś powodów jest on nieadekwatny. Aspekt słownikowy – brak wystarczających źródeł, konieczność stworzenia własnych tezaurusów. Onomastyka (dział językoznawstwa zajmujący się badaniem nazw własnych) – nazwy historyczne, np. Gwda – Küddow; brak niemieckich ekwiwalentów, np. Kołowskie Parowy, Żuławy Cedyńskie; znaczenie naukowe, np. Rynna Białej, Zastoisko Pieńskowskie; synonimy onomastyczne, np. Wał Bezleśny – Wał Stobniański.

5

Poprawność i styl:    

Różni autorzy – inny styl autorski, każdy ma swój indywidualny styl, żargon specjalistyczny (np. komputerowy, wojskowy, dziennikarski). Dokładność przekładu struktur zdaniowych – problemem może stać się ‘the informative oversaturation’, czyli przesycenie informacyjne. Konieczność ujednolicenia stylu. Problem adresata tekstu.

Problemy przekładowe dla tego rodzaju tekstów wydają się być znamienne (charakterystyczne) dla takiego przekładu i sięgają od pojedynczych słów, poprzez konstrukcje zdaniowe aż do całych sekwencji. Trudność w przypadku takiego tłumaczenia stanowią autonomiczne gałęzie wiedzy i ich terminologia, a także różnice kulturowe w zakresie ujęć naukowych.

08) Nazewnictwo zwyczajowe roślin w języku angielskim i polskim (Jakub Jastrzębski). Problemy, które stawiane są przed tłumaczem podczas przekładu nazw zwyczajowych roślin opierają się głównie na nieprzekładalności oraz specyfikacji danej rośliny. Aby podołać zadaniu, tłumacz powinien posługiwać się odpowiednim zasobem wiedzy. W wielu przypadkach słowniki specjalistyczne, encyklopedie czy też konsultacje ze specjalistami rozwiązują problemy tłumacza. Niestety, w innych przypadkach zdaje się to na nic, ponieważ biologia i botanika rozwijają się w wielu państwach indywidualnie, a co za tym idzie pewne rośliny dzielą swoją nazwę zwyczajową z wieloma innymi roślinami na danym obszarze:

Łacińska nazwa

Polska Nazwa

Angielska nazwa

włośnica zielona (lud. dziki ber, szczecica, włosica)

green foxtile brittlegrass)

włośnica sina (lud. dziki ber, szczecica, włosica)

yellow foxtile (loc. cat’s tail grass)

(loc.

green Setaria virdis

Setaria pumila

W innych przypadkach zdarza się, że jedna roślina posiada wiele nazw zwyczajowych: Polska Nazwa

Łacińska nazwa

Angielska nazwa

mniszek pospolity (lud. bole oczy, common dandelion (loc.dandelion) brodawnik mieczowaty, dmuchawiec, fyffa, lwi ząb, męska stałość, mlecz, mleczaj, mlecznica, podróżnik mleczowaty, psi ząb, świński mlecz, wilczy ząb, wole oczy)

6

Taraxacum officinale

Bądź też w ogóle nie posiada nazwy: Polska Nazwa

Angielska nazwa

Łacińska nazwa

nie istnieje.

Attenborough’s Pitcher Plant

Nepenthes attenboroughii

Zmienione układy klasyfikacji roślin powodują, że tłumaczowi ciężko jest zidentyfikować odpowiednik w języku docelowym. W związku z wyżej wymienionymi problemami nazw zwyczajowych postanowiono stworzyć binominalne nazewnictwo gatunków i zasad nomenklatury botanicznej. Prekursorem tej techniki zapisywania taksonów roślinnych był Karol Linneusz, który w połowie XVIII wieku ustalił pierwsze reguły nomenklatoryczne. Niektóre państwa (np. Niemcy) postanowiły ukształtować własne nomenklatury botaniczne.

09) Słownik onomazjologiczny i semazjologiczny (Anna Kropopek) Słownik semazjologiczny polega na ekwiwalentach – wyrazy są traktowane jako znaki konceptów, a ich wyszukiwanie ma być łatwe i szybkie, co oznacza, że te słowniki są zazwyczaj uporządkowane alfabetycznie. Ten typ kategoryzowania poświęca znaczenie oraz część danych by ułatwić tłumaczom wyszukiwanie. Słownik onomazjologiczny to słownik który polega na porządkowaniu według znaczeń wyrazów, tzn. przedstawia koncepty obrazowo. Ten rodzaj słownika pozwala rozwinąć wiedzę w danych dziedzinach, ale znalezienie konkretnego hasła okazuje się znacznie trudniejsze dla tłumacza, gdyż koncepty są segregowane według podtematów w danej dziedzinie, której tłumacz może nie znać. Takie słowniki są bardziej przydatne dla osób pragnących rozwinąć swoja wiedzę w danej dziedzinie i nie potrzebują wyszukiwać danych terminów w krótkim czasie. Podczas gdy szybkie wyszukiwanie jest zazwyczaj przydatne, w niektórych przypadkach warto znać dziedzinę związaną z tłumaczonym tekstem. Na przykład, wiele roślin ma różne podrodzaje, które mogą różnić się wyglądem, miejscem występowania itp. Słownik semazjologiczny zazwyczaj poda tłumaczenie, które może wydawać się prawidłowe, ale...