Fizjografia-wykład - wykłady PDF

Preview

Summary

wykłady...

Description

W1

25.02.2016

FIZJOGRAFIA PLANISTYCZNA Wprowadzenie Historia Lata 1928-1944 Obowiązujące od 1928 „Prawo budowlane” przewidywało wykonywanie 2 rodzajów planów: -planu ogólne i szczegółowe zabudowy miast i osiedli -wspólne plany zabudowy dla dwu lub więcej osiedli W 1928 z inicjatywy Komisji Urbanistycznej Związku Miast Polskich powstało pierwsze opracowane warunków naturalnych (hydrogeomorfologicznych) dla potrzeb planu przestrzennego osiedla Otwock wykonane przez S.Z. Różyckiego. W powołanym do życia 1930 Biurze Planu Regionalnego Warszawy przystąpiono do systematycznych badań w tym zakresie – efekt – praca pt. „Warszawa Funkcjonalna”. W koncepcji tej poważną rolę odegrało opracowanie środowiska przyrodniczego okręgu warszawskiego Fizjografia urbanistyczna – wywodzi się z geografii fizycznej Nazwa zastosowana po raz pierwszy w latach 30. XX wieku (Chmielewski i Syrakuz (1934) i Różycki (1935). W latach 60-tych uważana za dziedzinę usługową zajmującą się badaniami i oceną warunków fizjograficznych dla potrzeb planowania przestrzennego (nurt funkcjonalny, plastyczny, geotechniczny, kwalifikacyjny, kwalifikacyjno-funkcjonalny).

Lata 1959-1964 Klasyfikacja prac fizjograficznych i powiązań z planami zagospodarowania przestrzennego W 1976 po raz pierwszy zastosowano termin ekofizjografia, rozumiana jako badania i kompleksowa ocena środowiska przyrodniczego na potrzeby planowania przestrzennego. Dostarcza tez podstaw do racjonalnej gospodarki zasobami przyrody w celu zapewnienia odpowiednych warunków do funkcjonowania ekosystemów, życia ludzi i gospodarczej działalności człowieka. Zadania dla fizjografów -udokumentowanie stanu środowiska geograficznego w układzie komponentowym (tzn. budowy geologicznej, wód, klimatu gleb, szaty roślinnej itp.) oraz układzie kompleksowym prowadzącym do wydzielania jednostek przyrodniczych (np. agrokompleksów) charakteryzujących się występowaniem zespołu cech środowiska, między którymi zachodzą określone procesy przyrodnicze (fizyczne, chemiczne, biologiczne). Cele i zadania EKOFIZJOGRAFII Opracowanie ekofizjograficzne – dokumentacja sporządzana na potrzeby planów zagospodarowania przestrzennego lub studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin,

1

charakteryzujące poszczególne elementy przyrodnicze i ich wzajemne powiązania na obszar objęty planem lub studium.

Cele:  dostosowanie funkcji, struktury i intensywności zagospodarowania przestrzennego do uwarunkowań przyrodniczych  zapewnienie trwałości podstawowych procesów przyrodniczych na obszarze objętym planem zagospodarowania przestrzennego  zapewnienie warunków odnawialności zasobów środowiska  eliminowanie lub ograniczenie zagrożeń i negatywnego oddziaływania na środowisko  ustalenie kierunków rekultywacji obszarów zdegradowanych Zakres ekofizjografii:  rozpoznanie i charakterystyka stanu oraz funkcjonowania środowiska  diagnoza stanu funkcjonowania środowiska  określenie przyrodniczych predyspozycji do kształtowania struktury funkcjonalnoprzestrzennej, polegające w szczególności na wskazaniu obszarów, które powinny pełnić przede wszystkim funkcje przyrodnicze  ocena przydatności środowiska, polegająca na określeniu możliwości rozwoju i ograniczeń dla różnych rodzajów użytkowania i form zagospodarowania obszaru  wnioski – określenie uwarunkowań ekofizjograficznych, formułowanych w postaci wniosków z analiz, prognoz i ocen. Opracowanie ekofizjograficzne – nowy typ opracowania określającego przyrodnicze uwarunkowania dla planowania zagospodarowania przestrzennego, powinno obejmować znacznie szerszy zakres zagadnień niż prace fizjograficzne prowadzone do lat 90-tych. Powinno zawierać przede wszystkim:  pełne uwzględnienie dynamiki procesów zachodzących w środowisku przyrodniczym  rozwinięcie problematyki sozologicznej, dotyczącej źródeł i skutków antropogenicznego oddziaływania na środowisko  obszerniejsze opracowanie problematyki przyrody ożywionej, w tym przede wszystkim stanu i dynamiki fauny i jej znaczenia w funkcjonowaniu środowiska  przeprowadzenie prognozy zmian w środowisku wywołanych obecnym użytkowaniem Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie opracowań ekofizjograficznych (Dz. U. 02.155.1298 z dn. 32.09.2002 r.) zaproponowano schemat koncepcyjny ekofizjografii, przedstawiony poniżej. Jego obszerność skłania do pytania, czy ekofizjografia każdorazowo powinna obejmować pełny zestaw analiz i ocen przyrodniczych, czy tez powinien on wynikać z celi i zakresu planowania? Przykład: Jeśli celem planu jest tylko wskazanie rozmieszczenia obszarów zabudowy mieszkaniowej, to czy konieczne jest także dokonywanie oceny przydatności dla rolnictwa, rekreacji lub kształtowania systemu powiązań przyrodniczych. 2

Odpowiedź nie jest prosta, gdyż trudno przewidzieć, czy wykonawcy ekofizjografii zawsze będą w trakcie opracowania znali zakres i cel przyszłego planu.

Zakres opracowania ekofizjograficznego obejmuje cztery główne fazy:  diagnozę  ocenę  prognozę  wskazania Etapy diagnozy Diagnoza stanu środowiska, wykonywana dla potrzeb ekofizjografii, najczęściej jest najobszerniejszym i najdłużej realizowanym etapem opracowania. Wynika to nie tylko z konieczności sięgnięcia do wielu źródeł archiwalnych, ale i z wymogu uzupełnienia w trakcie prac terenowych zasobu o te dane, których brakuje, a które wydają się niezbędne. Koszt jej opracowania może mieć największy udział w wykonaniu całej ekofizjografii, Diagnoza obejmuje rozpoznanie i charakterystykę opisanych poniżej elementów. Ogólne zasady sporządzania opracowań ekofizjograficznych W rozporządzeniu uznano, że ekofizjografie powinny być sporządzane dla dwóch podstawowych, aktualnie obowiązujących, typów opracowań planistycznych: -projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (pojedynczych lub w zestawach) dla gminy lub jej części albo zespołu gmin lub jego części, -projektów planów zagospodarowania przestrzennego województw. Przewidziano dwa rodzaje opracowań: podstawowe (które można też określić jako standardowe), opracowywane dla każdego projektu planu, oraz problemowe – sporządzane dla planów w przypadku wystąpienia specyficznych problemów, np. szczególnie wartościowych cech środowiska przyrodniczego lub nietypowych zagrożeń dla środowiska i zdrowia ludzi. Przykładowo, w przypadku stwierdzenia na obszarze objętym planem szczególnie dużego bogactwa cennych gatunków, ekofizjografia problemowa może objąć analizę zagrożeń dla różnorodności biologicznej lub krajobrazowej, w celu ochrony siedlisk tych gatunków. Struktura (budowa) środowiska przyrodniczego charakteryzowana jest z reguły w układzie komponentowym, tzn. z podziałem na: -budowę geologiczną -rzeźbę terenu -klimat -wody powierzchniowe i podziemne -gleby -szatę roślinną -faunę Powinno się zwrócić uwagę na podstawowe cechy komponentów środowiska, takie jak: cechy litologiczne powierzchniowych utworów geologicznych, wysokość nad poziomem morza, spadki i ekspozycje terenu, warunki topo- lub makroklimatyczne, sieć wodna, głębokość występowania wód 3

gruntowych i głębszych poziomów wodonośnych, typy gleb, typy roślinności rzeczywistej, a w lasach drzewostany i siedliska leśne oraz stanowiska i skupiska wybranych gatunków flory i fauny. Przy opisie struktury środowiska aspekt antropogeniczny, czyli wpływ człowieka jest z reguły pomijany lub marginalizowany. Należy także pamiętać, że dla różnych poziomów planowania (skal geograficznych) niekiedy różne są parametry środowiska charakteryzujące jego strukturę dla potrzeb ekofizjografii. W2

03.03.2016 r.

Cele i zadania EKOFIZJOGRAFII Charakterystyce struktury środowiska towarzyszy zwykle opis składających się na nią zasobów środowiska: m.in. -geologicznych (złoża surowców mineralnych) -wodnych(wielkość i dostępność do zasobów wód powierzchniowych i podziemnych 0-glebowych(żyzność gleb) -roślinnych(biomasa drewna w lasach lub innych typów roślinności, zasoby genetyczne) Na tym etapie nie dokonuje się jednak waloryzacji lub oceny tych zasobów dla potrzeb ich użytkowania przez człowiek. Nieocenionym źródłem informacji ekofizjograficzne przydatnej dla opisu struktury środowiska mogą być inwentaryzacje przyrodnicze wykonane dla wielu części kraju, najczęściej w układzie gminnym. Źródła informacji ekofizjograficznej Mapy topograficzne i tematyczne dostępne są w kilku układach współrzędnych (np. PUWG 42, PUWG 65, GUGIK 80, GUGIK 2000) Mapy, które powinny być wykorzystywane w opracowaniach ekofizjograficznych: 1. Mapy glebowo-rolnicze (np. 1:5 000, 1:25 000) - informacje o kompleksach przydatności rolniczej gleb ornych i użytków zielonych, typach i gatunkach gleb. 2. Szczegółowe mapy geologiczne w skalach 1:50 000 – informacje o rozmieszczeniu utworów powierzchniowych, wiek i geneza 3. Mapy hydrograficzne w skali 1:50 000 – przebieg topograficzny działów wodnych, zagadnienia związane z wodami powierzchniowymi i podziemnymi. 4. Mapy hydrogeologiczne w skali 1:50 000 – głównie zagadnienia związane z wodami podziemnymi (jakość, dynamika) 5. Mapy sozologiczne w skali 1:50 000 – ochrona środowiska i jego zasobów, podatność środowiska na degradację, stopień degradacji środowiska, powierzchni terenu, wód i lasów. Metody wykonywania opracowań ekofizjograficznych – GLEBY Pojęcie gleby nie jest jednolite w różnych naukach Gleboznawstwo, rozróżniając warstwę wierzchnią (powierzchniową), podglebie oraz skałę macierzysta wskazuje, że wszystkie one budują glebę, w istotny sposób wpływając na właściwości fizyczne, chemiczne, fizyczno-chemiczne, życie biologiczne oraz ewolucje gleby Nauki planistyczne, urbanistyczne oraz inne związane z zagospodarowaniem tereny, często upraszczają budowę gleby, sprowadzając definicję gleby do warstwy wierzchniej. 4

Podglebie – popularna nazwa wszystkich poziomów glebowych znajdujących się między poziomem próchniczym, a skałą macierzystą.

1. Systematyka gleb Polski Systematyka gleb Polski opiera się na kryteriach przyrodniczych uwzględniających genezę i rozwój gleb zachodzących pod wpływem procesów geologicznych, glebowych i antropogenicznych, Jednostki systematyki: 

 



 

Dział – obejmuje gleby wytworzone pod dominującym wpływem jednego z czynników glebotwórczych (g. litogeniczne, hydrogeniczne itp.) lub pod wpływem wszystkich bez wyraźnej przewagi jednego z nich (g. autogeniczne). Rząd – gleby o podobnym kierunku rozwoju, stopniu zwietrzenia i przekształcenia materiału glebowego, podobnym typie substancji organicznej. Typ - podstawowa jednostka systematyki. Wyraża względnie trwałą fazę rozwoju gleby. Obejmuje gleby o takim samym układzie głównych poziomów genetycznych, zbliżonych właściwościach fizycznych i chemicznych. W warunkach naturalnych każdemu typowi odpowiada określone zbiorowisko roślinne (roślinność borowa – gleby bielicowe i bielice; roślinność bagienna - gleby torfowe i mułowe). Podtyp – wydzielany, gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego nakładają się cechy drugorzędne (np. w glebie bielicowej na terenie podmokłym zachodzi proces glejowy, stąd np. gleba bielicowa glejowa). Rodzaj – wydzielany na podstawie pochodzenia geologicznego skały macierzystej. Gatunek- określany na podstawie składu granulometrycznego skały macierzystej.

W okolicy Wrocławia występują czarne ziemie, a nie czarnoziemy! Bielice, to nie to samo, co gleby bielicowe.

Gleby antropogeniczne Cechy charakter00ystyczne: rożna miąższość profilu glebowego, częsty brak niektórych poziomów glebowych lub uformowanie nowych, różny stopień przekształceń fizykochemicznych i hydrologicznych Gleby kulturoziemne – przekształcone pod wpływem gospodarki i wysokiej kultury rolnej, poziom próchniczy 40-60 cm, wysoka zawartość próchnicy zasobne w składniki pokarmowe hortisole (gleby ogrodowe) – charakter zbliżony do czarnoziemów i czarnych ziem rigosole(gleby regulówkowe) – przeobrażone pod wpływem regulówki lub głębokiej uprawy mechanicznej. Gleby industro- i urbanoziemne – przeobrażone wskutek oddziaływania zabudowy przemysłowej i komunalnej, oraz samego przemysłu (głównie górnictwa).

5

Systematyka gleb Polski 2011 Gleby kulturoziemne – przekształcone na skutek intensywnej gospodarki i kultury rolnej. Długotrwała uprawa i intensywne nawożenie mineralne i organiczne, dodatki materiałów organicznych, odpadków z gospodarstw. Indrustrioziemne – budowa i właściwości zostały zdominowane przeobrażeniami zachodzącymi w wyniku oddziaływania przemysłu, a w szczególności górnictwa głębinowego, odkrywkowego oraz innej działalności przemysłowej. Na terenach przemysłowych – przekształcenia geomechaniczne i chemiczne powodują zmiany w budowie profilu glebowego oraz prowadzą do poważnych zmian we właściwościach chemicznych, głownie na poziomach powierzchniowych (wysoki poziom akumulacji metali ciężkich lub związków organicznych, silnego zakwaszania lub wysokiego poziomu alkalizacji) Gleby urbiziemne – gleby powstające w aglomeracjach miejskich – przekształcenia spowodowane zabudową komunalną. Zawierają duże ilości artefaktów (gruz budowlany) w wierzchniej 100cm warstwie. Wykazują różny stopień zniekształcenia profilu glebowego wywoła ny przekształceniami mechanicznymi i chemicznymi.

Główne cechy gleb antropogenicznych Przekształcone mechanicznie, geochemicznie, hydrologicznie i fizykochemicznie.  Niska wilgotność (prace ziemne, melioracyjne  zamykanie aparatów szparkowych i ograniczenie asymilacji CO2)  Zasolenie (sole i preparaty p. oblodzeniowe  wzrost ciśnienia osmotycznego gleby siły ssącej gleby, zmniejsza ilość wody dostępnej dla roślin. Zasolenie 0,5% NaCl uniemożliwia pobieranie wody przez wszystkie rośliny  Zanieczyszczenia olejowe (oleje i smary samochodowe)  Zakwaszenie („kwaśne deszcze”) w niektórych przypadkach  Odczyn zasadowy lub obojętny (duża ilość „odpadów” budowlanych bogatych w CaCO3  zwiększone zdolności buforowe przeciwdziałające nagłym zmianom odczynu spowodowanym przez „ kwaśne deszcze”)  Zanieczyszczenie metalami ciężkimi ( wyższe pH stabilizuje metale)

Klasyfikacje gleb    

Kategorie użytkowe gleb Klasyfikacja bonitacyjna Podział na kompleksy przydatności rolniczej Klasyfikacja gleb (typy i gatunki)

6

Kategorie użytkowe gleb – sposób trwałego użytkowania, które wywiera zasadniczy wpływ na morfologię profilu glebowego, właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne oraz właściwości użytkowe Gleby orne(uprawne) - najistotniejszym czynnikiem glebotwórczym jest człowiek; zabiegi uprawowe i nawożenie zmieniają zasadniczo ich właściwości. Odznaczają się dużym dynamizmem, intensywnym rozkładem substancji mineralnych i organicznych, zwiększeniem wilgotności w okresie wegetacyjnym. Gleby takie ewoluują, zgodnie z wolą człowieka. Gleby darniowe (łąkowo- pastwiskowe) – trwale porośnięte roślinnością trawiastą i zielną o charakterystycznym poziomie darniowym, wpływającym na ich cechy, szczególnie uwilgotnienie, ciepłotę i dostęp powietrza do profilu glebowego. Odznaczają się dużą akumulacją materii organicznej, wysoką wilgotnością, dużym kompleksem sorpcyjnym, wysoką aktywnością biologiczną. Gleby leśne – odznaczają się głębokim profilem, przy znacznym zasięgu drzewiastej roślinności: życie mikrobiologiczne, zasobność i inne cechy gleb Gleby pod wodami 0 Klasyfikacja bonitacyjna gleb – określenie ich jakości, podział i wycena gleb (gruntów) ze względu na ich wartość użytkową dla prowadzenia gospodarki 1) Grunty orne – obejmujące 9 klas bonitacyjnych, oparta głownie na właściwościach gleby 2) Użytki zielone – obejmujące 6 klas ( I-VI) w zależności od właściwości gleby oraz produkcyjności i wielkości plonów siana 3) Grunty pod lasami – obejmujące 6 klas (I-VI) zależnych od jakości czynników środowiska wpływających na wzrost roślinności drzewiastej 4) Grunty pod wodami – obejmujące także 6 klas, zróżnicowanych na podstawie klas glebowych przeważających w otoczeniu wycenionego zbiornika wodnego (np. stawu, sadzawki) Osobna kwalifikacja dotyczy gleb górskich, w których kryterium decydującym jest wysokość – stąd redukcja ilości klas do 4. Zaczyna się tu pionowy podział na strefy bonitacyjne. Wraz ze wzrostem wysokości następuje redukcja o jedną klasę. Kompleksy przydatności rolniczej (k. glebowo-rolnicze) to zespół różnych jednostek taksonomicznych gleb, które wykazują zbliżone właściwości rolnicze i mogą być podobnie użytkowane. W obrębie gleb ornych wyróżnia się: -kompleks gleb pszennych 1. b.dobry I i II kl. Bonitacyjna 2.dobry – kl. III a i b 3.wadliwy kl. IV Mapy glebowe Podział ze względu na treść  glebowe (glebowo-przyrodnicze, glebowo genetyczne), przedstawiają one rozmieszczenie jednostek systematycznych gleb  glebowo-bonitacyjne(klasyfikacyjne) – prezentujące rozmieszczenie klas bonitacyjnych gleb oraz dodatkowo wybrane jednostki systematyki gleb 7

  

glebowo-rolnicze– główną ich treścią są kompleksy przydatności rolniczej oraz dodatkowo klasy bonitacyjne i wybrane jednostki systematyki gleb glebowo-melioracyjne – przedstawiające priorytet potrzeb melioracji oraz dodatkowo wybrane jednostki systematyki gleb analityczne – prezentują np. odczyn, zasobność, miąższość poziomu akumulacyjnego itp.

W3

10.03.2016

RZEŹBA TERENU Obszarem badań fizjograficznych jest powierzchnia Ziemi wraz z występującymi na niej geokompleksami przyrodniczymi i antropogenicznymi. Miasto będzie dobrze zaplanowane i będzie prawidłowo funkcjonować, gdy należycie rozpozna się warunki środowiska przyrodniczego. Wybór miejsca na założenie miasta lub jego rozbudowę poprzedza analiza warunków przyrodniczych, w tym ukształtowania powierzchni wraz z rozmieszczeniem form geomorfologicznych i miejscami występowania procesów geodynamicznych. Charakter rzeźby terenu uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Do najważniejszych należą:  budowa geologiczna  położenie terenu nad poziomem morza  cechy klimatyczne, hydrograficzne i hydrogeologiczne  natężenie procesów geodynamicznych  intensywność oddziaływania biosfery i człowieka Między poszczególnymi czynnikami występuje bardzo silnie wzajemnie powiązane. Analiza ukształtowania powierzchni terenu wykorzystywana jest przy ocenie innych komponentów środowiska geograficznego dla celów fizjograficznych, takich jak: -charakterystyka wód powierzchniowych i podziemnych -charakterystyka procesów geodynamicznych -charakterystyka topoklimatu W opracowaniach fizjograficznych badane są niewielkie obszary, dlatego inwentaryzacja i analiza rzeźby jest stosunkowo szczegółowa Rozpoznaniu i waloryzacji podlegają poszczególne formy rzeźby terenu oraz ich elementy, które po wstępnym określeniugenezy i wieku charakteryzowane są za pomocą cech morfometrycznych Problemy związane z cechami skał budujących dane formy, czy tez aktualnymi lub potencjalnymi procesami modelującymi te formy omawiane są w odrębnych punktach opracowań fizjograficznych.

8

M

O i pc ia yy f o r m

o l

r

o h

s

ś f

a

f

o

c o

i r

e

a

m o

m

e

w k

t

r

i

a

–

a t

y

e

r

y

s

t

y

k

r z e ź b y

Formy degradacji rzeźby terenu:  grunty podatne na denudację naturogeniczną i uprawową  Grunty antropogeniczne obszarów zabudowanych  Wyrobiska  Zwałowiska  Deformacje poeksplatacyjne terenu  Kanały  Wały ochronne  Groble Informacje o rzeźbie w sposób syntetyczny przedstawiane są na szczegółowych mapach geomorfologicznych. Przy wykonywaniu takich map stosowane jest uporządkowanie form przedstawione w latach pięćdziesiątych przez Klimaszewskiego. Podział ten oparty jest na pochodzeniu form oraz umiejscowieniu ich w czasie, a dalej przypisaniu im cech morfometrycznych, morfograficznych oraz morfostrukturalnych. Z fizjograficznego punktu widzenia rzeźbę Polski Bartkowski rozpatruje wydzielając trzy strefy:  Niżową  Wyżynną  Górską i podgórską Procedura wydzielania i systematyzowan...