Glósur úr Lög og Bók - Lög á bók: yfirlitsrit um lögfræði PDF

Preview

Summary

Kafli 1........................................................................................................................... eru og og og Birting laga og Kafli 2........................................................................................................................... og og For...

Description

Glósur

Lögfræði

Kafli 1............................................................................................................................4 Hvað eru lög og réttur?..............................................................................................4 Réttarreglur og réttarríki............................................................................................4 Fræðikerfi lögfræðinnar.............................................................................................4 Réttarheimildir...........................................................................................................5 Lög þarf að túlka og skýra.........................................................................................8 Birting laga og réttarheimilda....................................................................................9 Kafli 2............................................................................................................................9 Stjórnskipun og stjórnarfar.........................................................................................9 Stjórnskipun og ríkisvald...........................................................................................9 Stjórnarskráin...........................................................................................................10 Forseti Íslands..........................................................................................................10 Löggjafarvald...........................................................................................................11 Dómsvald.................................................................................................................12 Framkvæmdarvald – stjórnsýsla..............................................................................12 Sveitarstjórnir...........................................................................................................13 Sýslumenn................................................................................................................13 Kafli 2..........................................................................................................................14 Stjórnsýslulögin........................................................................................................14 Upplýsingaskylda framkvæmdarvaldsins................................................................17 Eftirlitsstofnanir Alþingis.........................................................................................18 Ríkisvaldið og þegnarnir..........................................................................................20 Persónuvernd............................................................................................................22 Kafli 3..........................................................................................................................23 Dómstólar og réttarfar..............................................................................................23 Réttarfar....................................................................................................................23 Dómstólaskipan á Íslandi.........................................................................................23 Einkamál og opinber mál.........................................................................................25 Meðferð einkamála í héraði.....................................................................................26 Gerðardómar............................................................................................................31 Fullnustugerðir.........................................................................................................32 Aðfaragerðir (ath glærur, seinni hluti).....................................................................32 Kyrrsetning og lögbann............................................................................................34 Nauðungarsala..........................................................................................................35 Gjaldþrotaskipti, greiðslustöðvun og nauðasamningar............................................36 Opinber mál..............................................................................................................40 Málskot til Hæstaréttar.............................................................................................44 Kafli 4..........................................................................................................................45 Samningar................................................................................................................45 Rétthæfi og gerhæfi..................................................................................................45 Lögræði....................................................................................................................46 Löggerningar............................................................................................................50 Loforð.......................................................................................................................50 Rafrænir samningar..................................................................................................51 Umboð og önnur milliganga við samninga..............................................................52 Umsýsla....................................................................................................................55 Ógildir löggerningar.................................................................................................56 Kafli 5..........................................................................................................................60 Kröfur og skuldbindingar.........................................................................................60 Stofnun kröfuréttinda...............................................................................................60

1

Glósur

Lögfræði

Almennar fjárskuldbindingar...................................................................................61 Vextir og verðtrygging.............................................................................................62 Aðilaskipti að kröfuréttindum..................................................................................63 Viðskiptabréfakröfur................................................................................................64 Skuldabréf................................................................................................................65 Víxlar........................................................................................................................65 Tékkar......................................................................................................................67 Vanefndir og afleiðingar þeirra................................................................................67 Innheimta vanskilakrafna.........................................................................................69 Lok kröfuréttinda.....................................................................................................70 Vanlýsing..................................................................................................................72 Ábyrgð......................................................................................................................72 Veðréttindi................................................................................................................75 Samningsveð............................................................................................................76 Handveð...................................................................................................................77 Sjálfvörsluveð..........................................................................................................78 Haldsréttur................................................................................................................79 Kafli 12........................................................................................................................80 Skaðabætur og vátryggingar....................................................................................80 Skaðabætur utan samninga.......................................................................................80 Skaðabótareglur og skaðabótaskilyrði.....................................................................81 Bótaskylda barna og þeirra sem ekki eru andlega heilir..........................................84 Vinnuveitendaábyrgð...............................................................................................85 Strangari bótaábyrgð................................................................................................86 Skaðsemisábyrgð......................................................................................................86 Skaðabætur...............................................................................................................87 Vátryggingar............................................................................................................87 Almannatryggingar..................................................................................................89 Kafli 6..........................................................................................................................90 Kaup og sala á vörum og þjónustu...........................................................................90 Lausafjárkaup...........................................................................................................90 Gildissvið kaupa- og neytendakaupalaga.................................................................91 Skyldur seljanda og kaupanda..................................................................................92 Vanefndir kaupsamnings og úrræði..........................................................................95 Yfirfærsla eignarréttarins.......................................................................................100 Þjónustukaup..........................................................................................................101 Kaup með greiðslufresti.........................................................................................104 Húsganga og fjarsala..............................................................................................105 Neytendavernd.......................................................................................................106 Kafli 7........................................................................................................................107 Fasteignir................................................................................................................107 Hverjir mega eiga fasteignir?.................................................................................107 Fasteignakaup.........................................................................................................107 Skyldur seljanda og kaupanda................................................................................108 Fasteignasala...........................................................................................................111 Veð í fasteign..........................................................................................................112 Þinglýsingar............................................................................................................112 Fjöleignarhús..........................................................................................................114 Húsaleiga................................................................................................................115 Forkaupsréttur........................................................................................................116

2

Glósur

Lögfræði

12. Kafli......................................................................................................................116

3

Glósur

Lögfræði

Kafli 1 (Bls 16-31) 

Lögfræði fæst við að útskýra á fræðilegan hátt lög og reglur á hverjum ´tima, veita almenna fræðslu um lögskipan ríkja og ríkjabandalaga, svo og að brjóta til mergjar ýmis grundvallaratriði sem eru undirstaða laga og réttar.

Hvað eru lög og réttur? 

Lög geta táknað settar réttarreglur, þ.e. lög sem Alþingi hefur samþykkt og forseti Íslands staðfest með undirskrift sinni. Lög geta líka verið bráðabirgðalög, en þau eru sett af forseta og undirrituð af viðkomandi ráðherra þegar Alþingi situr ekki.



Hugtakið réttur er hinsvegar miklu víðtækara. Réttur getur þýtt allar réttarreglur hvernig sem þær eru orðnar til. Réttur getur einnig táknað þann rétt sem einstaklingur eða lögaðili hefur.

Réttarreglur og réttarríki 

Rétturinn hefur það hlutverk að setja mönnum leikreglur, þ.e. réttarreglur.



Réttur samfélaga getur verið mismunandi eftir t.d. menningarlegum bakgrunni og trúarbrögðum.



Í réttarríki eiga valdhafarnir að fara að lögum og hver sem er getur leitað réttar síns ef þeir beita valdi sínu með ólöglegum hætti.



Í réttarríki eru almenn mannréttindi virt og fólk býr við réttaröryggi.



Í réttaröryggi felst annars vegar að borgararnir njóti verndar ríkisins fyrir ólögmætri ásælni samborgaranna í eigur þeirra og réttindi.

Fræðikerfi lögfræðinnar 

Í fræðikerfi lögfræðinnar felst flokkun lögfræðinnar í fræðigreinar eftir réttarreglum sem taldar eru eiga saman vegna skydleika þeirra viðfangsefna sem þær fjalla um. Ríkisbundinn réttur og þjóðarréttur 

Í þjóðarrétti er fjallað um alþjóðlegar réttarreglur sem varða samskipti þjóða sín á milli.

4

Glósur

Lögfræði 

Ríkisbundinn réttur fjallar hinsvegar um réttarreglur einstaks ríkis sem varða uppbyggingu ríkisins, réttindi og skyldur þegna þess, samskipti ríkisins og þegnanna og samskipti þegnanna innbyrgðis.

Flokkun íslenskra réttarreglna 

Venjan er að skipta réttarreglum ríkisins í tvo aðalflokka, allsherjarrétt og einkarétt.



Til alsherjarréttar teljast réttarreglur um skipulag og starfhátt ríkisvaldsins og um réttarstöðu einstaklinga gagnvart ríkinu.



Einkaréttur fjallar hins vegar aðallega um réttarstöðu einstaklinganna innbyrgðis og samskipti þeirra sín á milli.

Réttarheimildir 

Hugtakið réttarheimild merkir: viðhlítandi stoð eða grundvöllur undir réttarreglu. (Á sama hátt og heimildir og gögn eru lögð til grundvallar öðrum staðhæfingum.)



Réttarheimildir geta bæði verið skráðar og óskráðar.



Óskráðar réttarheimildir í íslenskum rétti eru réttarvenja, fordæmi, lögjöfnun, meginreglur laga og eðli máls. Sett lög 

Sett lög eru réttarreglur sem löggjafarvaldið setur, en með það vald fara Alþingi og forseti Íslands.



Sett lög má greina í tvennt, annars vegar stjórnskipunarlög, þ.e. stjórnarskrána og hins vegar almenn lög.

Stjórnarskrá íslenska lýðveldisins 

Stjórnarskrá Íslands frá 17. júní 1944, geymir grundvallarlög eða stjórnskupunarlög íslenska ríkisins og eru þau æðri öðrum réttarreglum.



Það þýðir að almenn lög og aðrar réttarheimildir mega ekki ganga í berhögg við stjórnarskrána.

Almenn lög 

Almenn lög eru sett á Alþingi og staðfest af forseta Íslands eða handhafa forsetavaldsins.



Frumvarp verður að lögum þegar forseti og ráðherra viðkomandi málaflokks hafa undirritað það og lögin hafa verið birt í Stjórnartíðindum.

5

Glósur

Lögfræði Reglugerðir önnur stjórnvaldsfyrirmæli 

Reglugerðir eru réttlægri en lög sem sett eru af Alþingi. Stangist ákvæði reglugerðar og laga á verður reglugerðarákvæðið að víkja.

Bráðabirgðalög 

Bráðabirgðalög eru lög sem forseti Íslands getur gefið út milli þinga þegar brýna nauðsyn ber til. Hér er um að ræða undantekningu frá þeirri meginreglu að lögu séu sett af Alþingi.



Í stjórnarskránni eru tilgreind nokkur skilyrði fyrir því að bráðabirgðalög verði sett: o Að Alþingi sitji ekki o Að brýna nauðsyn beri til setningar þeirra. o Að ákvæði laganna brjóti ekki í bága við ákvæði stjórnarskrárinnar.



Bráðarbirgðalög verður að leggja fyrir Alþingi strax og það kemur saman eftir útgáfu laganna, til samþykktar eða synjunnar.

Réttarvenja 

Réttarvenja byggist á því að menn hafa um langt skeið hagað sér með tilteknum hætti, vegna þess að þeir hafa talið sér það heimilt eða skylt.



Ekki er hægt að gefa neina algilda reglu um það hversu löng eða rík veja þurfi að vera til þess að líta megi á hana sem réttarvenju. Dómstólar meta það hverju sinni.



Því eldri og fastmótaðari sem réttarvenja er, þeim mun traustari grundvöllur er hún undir réttarreglu.



Réttarvenju hefur gætt töluvert hér á landi og venjan verður oft til þess að lög eru sett.

Fordæmi 

Dómari getur ekki vísað frá sér máli á þeim forsendum að ekki sé til að dreifa neinni settri lagareglu um ágreiningsefnið. Dómstólar skaða því réttarreglur með því að beita óskráðum reglum við úrlausn mála.



Með hugtakinu fordæmi er því átt við að dómsúrlausn hafi gengið um tiltekið réttaratriði sem er ólögfest og hún sé síðan notuð sem fyrirmynd í síðara dómsmáli sem varðar sama réttaratriði.



Dómstólara skapa einnig fordæmi í dómum sínum þear þeir túlka umdeildar lagareglur sem ekki hefur reynt á áður fyrir dómstólum.

6

Glósur

Lögfræði 

Samkvæmt íslenskum rétti er Hæstiréttur ekki bundinn af fyrri úrlausnum sínum og engin lagaregla er til sem skyldar héraðsdómara til að fylgja fordæmi Hæstaréttar.



En reynslan sýnir að dómstólar fylgja að jafnaði fordæmi Hæstaréttar enda krefst réttaröryggi þess.

Lögjöfnun 

Sé ekki til sett réttarregla eða réttarvenja geta dómstólar stundum notað svokallaða lögjöfnun til að leysa úr ágreiningsefninu.



Lögjöfnun er fólgin í því að beita settu lagaákvæði um ólögákveðið atriði sem er eðlisskylt því sem rúmast innan setta lagaákvæðisins.



Meginforsenda fyrir lögjöfnun er að engin lög séu til um atvikið og annars konar réttarregla eigi ekki við um það, til dæmis réttarvenja eða fordæmi.

Meginreglur laga og eðli máls 

Þegar dómari getu ekki nýtt sér neina af réttarheimildunum hér fyrir ofan, verður hann oft að leita til megin reglna laga eða eðli máls.



Þegar meginreglum laga er beitt reynir dómari að lesa úr tilteknum lagabálki ákveðna stefnu eða vilja löggjafans og finna þannig grundvallarreglu sem dæmt er eftir.



Skylt meginreglum laga er eðli máls, en þá leysir dómari úr ágreiningi eftir því sem hann telur skynsamlegast, réttlátast og eðlilegast eftir öllum málavöxtum.



Helsti munurinn milli meginreglna laga og eðlis máls er að meginreglur byggjast á settum lagareglum en eðli máls höfðar frekar til sanngirni og réttlætiskenndar dómarans.

Samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið sem réttarheimild 

Kjarni EES-samningsins er sá að þau EFTA-ríki sem eiga aðild að honum innleiða í löggjöf sína hluta af rétti Evrópusambandsins (ESB). Nánar tiltekið er um að ræða réttarreglur sem varða hið svokallaða fjórfrelsi, þ.e. frjáls vöruviðskipti, frjálsa för launþega, frjálsa þjónustustarfssemi og frjálsa fjármagnsflutninga.



Í EES-samningnum fel...