Ket berbahasa PDF

Preview

Summary

KETERAMPILAN BERBAHASA INDONESIA Berorientasi Integrasi Nasional dan Harmoni Sosial oleh Prof. Dr. I Nengah Suandi, M.Hum. Prof. Dr. I Nyoman Sudiana, M.Pd. Drs. I Nyoman Seloka Sudiara, M.Pd. Drs. I Gede Nurjaya M.Pd. FAKULTAS BAHASA DAN SENI UNIVERSITAS PENDIDIKAN GANESHA JUNI 2013 PRAKATA Puji sy...

Description

Accelerat ing t he world's research.

Ket berbahasa baiq icha riani

Related papers Prosiding ukbi bADAN bAHASA.pdf Ahmad Fadly

Proceeding-Seminar-Int ernasional-UNS-2013.pdf Icuk Prayogi Bahasa Sebagai Cermin Kebudayaan Budiat i Sihombing

Download a PDF Pack of t he best relat ed papers 

KETERAMPILAN BERBAHASA INDONESIA Berorientasi Integrasi Nasional dan Harmoni Sosial

oleh Prof. Dr. I Nengah Suandi, M.Hum. Prof. Dr. I Nyoman Sudiana, M.Pd. Drs. I Nyoman Seloka Sudiara, M.Pd. Drs. I Gede Nurjaya M.Pd.

FAKULTAS BAHASA DAN SENI UNIVERSITAS PENDIDIKAN GANESHA JUNI 2013

PRAKATA

Puji syukur penulis panjatkan ke hadapan Tuhan Yang Maha Esa karena berkat rahmat-Nya jualah buku ajar yang berjudul Keterampilan Berbahasa Indonesia Berorientasi Integrasi Nasional dan Harmoni Sosial ini dapat diselesaikan sebagaimana mestinya. Disadari bahwa buku ini tidak mungkin dapat terwujud tanpa adanya bantuan dari berbagai pihak. Oleh sebab itu, melalui kesempatan ini, penulis menyampaikan terima kasih yang sedalam-dalamnya, terutama kepada Direktorat Jenderal Pendidikan Tinggi, Kementerian Pendidikan Nasional, atas dukungan dana yang telah diberikan sehingga draf buku ini dapat diwujudkan sesuai dengan rencana dan pada akhirnya buku ajar ini dapat disajikan di hadapan pembaca. Ucapan terima kasih juga penulis sampaikan kepada para narasumber, masing-masing Prof. Dr. Ida Bagus Putrayasa, M.Pd., Prof. Dr. I Nengah Martha, M.Pd., (keduanya dari Undiksha), dan Dr. I Nengah Arnawa, M.Hum. (dari IKIP PGRI Denpasar) dan dosen beserta mahasiswa yang terlibat dalam uji coba buku ajar ini, yang telah bersedia mengoreksi draf buku ini sehingga kelemahan atau kekurangan isi buku ini dapat ditekan sekecil mungkin. Penyusunan buku ini terutama dimaksudkan agar pembaca, khususnya mahasiswa, memiliki keterampilan dalam menggunakan bahasa Indonesia yang baik dan benar secara santun sebagai modal untuk menjadi guru sekaligus warga masyarakat yang baik di mana pun mereka bertugas. Untuk mencapai maksud tersebut, kepada mahasiswa diberikan sejumlah materi pokok menyangkut (1) Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Indonesaia sebagai Dasar Mewujudkan Integrasi Nasional dan Harmoni Sosial (Bab I), (2) Kedudukan dan Fungsi Bahasa Indonesia sebagai Dasar Mewujudkan Integrasi Nasional (Bab II), (3) Ragam Bahasa Indonesia (Bab III), (4) Bahasa Indonesia Baku sebagai Tolok Ukur Kesalahan Berbahasa (Bab IV), (5) Penerapan Ejaan Bahasa Indonesia yang Disempurnakan (Bab V), (6) Kesantunan Berbahasa (Bab VI), (7) Keterampilan Menyimak (Bab VII), (8) Keterampilan Berbicara (Bab VIII), (9) Keterampilan Membaca (Bab IX), dan (10) Keterampilan Menulis (Bab X). Kesepuluh materi pokok tersebut dikemas sedemikian rupa sehingga setelah mengikuti kegiatan pembelajaran dengan menggunakan buku ajar ini, mahasiswa diharapkan terampil menggunakan bahasa Indonesia yang baik dan benar secara santun sebagai dasar mewujudkan harmoni sosial dan integrasi nasional.

i

Akhirnya, demi kesempurnaan buku ini, kritik konstruktif dari mana pun datangnya akan diterima dengan senang hati.

Singaraja, Juni 2013

Tim Penulis

ii

DAFTAR ISI

KATA PENGANTAR ......................................................................................................... ii DAFTAR ISI ..................................................................................................................... iii

BAB I PEMBINAAN DAN PENGEMBANGAN BAHASA INDONESIA SEBAGAI DASAR MEWUJUDKAN INTEGRASI NASIONAL DAN HA‘MONI “O“IAL …………………………………………………………………...…………….………….

1

A. Standar Kompetensi .............................................................................................

1

B. Kompetensi Dasar.................................................................................................

1

C. Indikator ................................................................................................................

1

D. Uraian Materi........................................................................................................

1

1. Pendahuluan.......................................................................................................

1

2. Pembinaan Bahasa............................................................................................

3

3. Pengembangan Bahasa......................................................................................

8

4. Kondisi Pengembangan Bahasa Indonsia………………………………………. 15 E. Rangkuman................................................................................................................ 21 F. Soal-Soal.................................................................................................................. 22 G. Daftar Pustaka........................................................................................................

22

BAB II KEDUDUKAN DAN FUNGSI BAHASA INDONESIA SEBAGAI DASAR MEWUJUDKAN INTEGRASI NASIONAL DAN HARMONI SOSIAL ……………………………................................................................. 24

A. Standar Kompetensi..............................................................................................

24

B. Kompetensi Dasar.................................................................................................

24

C. Indikator................................................................................................................

24

D. Uraian Materi......................................................................................................... 24 1. Pendahuluan..................................................................................................... 24 2. Bahasa Indonesia sebagai Bahasa Nasional..................................................... 26 E. Bahasa Indonesia sebagai Bahasa Negara ………………………………………. 29 F. Rangkuman............................................................................................................. 34 iii

G. Soal-Soal................................................................................................................

35

H. Daftar Pustaka......................................................................................................... 35 BAB III RAGAM BAHASA INDONESIA......................................................................

37

A. Standar Kompetensi................................................................................................ 37 B. Kompetensi Dasar..................................................................................................

37

C. Indikator.................................................................................................................. 37 D. Uraian Materi.........................................................................................................

37

1.Pendahuluan........................................................................................................

37

2. Ragam Bahasa Indonesia Berdasarkan Pandangan Penutur............................... 38 2.1 Ragam Menurut Daerah Penutur................................................................

38

2.2 Ragam Menurut Pendidikan Penutur.........................................................

39

2.3 Ragam Menurut Sikap Penutur..................................................................

39

3. Ragam Bahasa Indonesia Berdasarkan Jenis Pemakaian................................

40

3.1 Ragam Menurut Bidang Persoalan............................................................

40

3.2 Ragam Menurut Sarananya......................................................................

41

3.3 Ragam Menurut Gangguan Pencampuran...............................................

44

E. Rangkuman.........................................................................................................

46

F. Soal-Soal..............................................................................................................

46

G. Daftar Pustaka.....................................................................................................

47

BAB IV BAHASA INDONESIA BAKU SEBAGAI TOLAK UKUR KESALAHAN BEBAHASA.....................................................................................................

48

A. Standar Kompetensi..........................................................................................

48

B. Kompetensi Dasar..............................................................................................

48

C. Indikator.............................................................................................................

48

D. Uraian Materi....................................................................................................

48

1. Pengertian Bahasa Indonesia Baku.............................................................

48

2. Sifat Bahasa Indonesia Baku………………………………………………..

49

3. Fungsi Bahasa Indonesia Baku……………………………………………..

51

4. Ciri-ciri Bahasa Indonesia Baku……………………………………………

53

5. Ragam Kesalahan Bahasa Indonesia………………………………………

55

iv

5.1 Kesalahan dalam Bidang Tata Kalimat………………………………..

55

5.1.1

Kalimat Tanpa Subjek dan Predikat…………………………….

55

5.1.2

Kalimat Pleonastis……………………………………………..

58

5.1.3

Kalimat yang Kata Kerjanya Menyimpang dari Pola Aspek PelakuTindakan………………………………………………………

5.1.4

59

Kalimat dengan Pemakaian Kata Kerja Berawalan meN- atau berTidak secara Eksplisit………………………………………….

59

5.1.5

Kalimat yang Tak Logis……………………………………….

59

5.1.6

Kalimat dengan Pemakaian Kata yang Tidak Tepat......................... 60

5.1.7

Kalimat Tanpa Paralelisme (Kesejajaran) ........................................ 65

5.1.8

Kalimat Bermakna Ganda ............................................................

66

5.2 Kesalahan dalam Bidang Tata Bentukan ..................................................... 67 5.2.1 Kesalahan Bentukan Kata dengan Awalan meN- dan peN- .................67 5.2.2 Kesalahan Kontaminasi Bentukan Kata dan Susunan Kata ................67 5.3 Kesalahan dalam Bidang Tata Bunyi ...........................................................68 5.3.1 Kesalahan Lafal Fonem Vokal ............................................................68 5.3.2 Kesalahan Lafal Fonem Konsonan .................................................... 69 5.3.3 Kesalahan Melafalkan Singakatan ..................................................... 70 6. Kemungkinan Penyebab Kesalahan .......................................................................... 70 6.1 Faktor Pemakai Bahasa............................................................................... 70 6.2 Faktor Psikologi.......................................................................................... 72 6.3 Faktor Lingkungan...................................................................................... 73 6.4 Faktor Bahasa............................................................................................... 75 E. Rangkuman.............................................................................................................. 78 F. Soal-Soal.................................................................................................................. 79 G. Daftar Pustaka......................................................................................................... 81

BAB V PENERAPAN EJAAN BAHASA INDONESIA YANG DISEMPURNAKAN

A. Standar Kompetensi ............................................................................................... 83 B. Kompetensi Dasar..................................................................................................

83

C. Indikator................................................................................................................

83

v

D. Uraian Materi........................................................................................................

83

1. Hakikat Ejaan...................................................................................................

83

2. Persukuan (Pemisahan Suku Kata) ..................................................................

84

3. Penulisan Huruf Kapital...................................................................................

86

4. Penulisan Kata.................................................................................................

90

5. Penulisan Partikel............................................................................................

93

5.1 Partikel pun.........................................................................................

93

5.2 Partikel per.........................................................................................

94

6. Pemakaian Tanda Baca....................................................................................

95

E. Rangkuman...........................................................................................................

107

F. Soal-Soal..............................................................................................................

108

G. Daftar Pustaka......................................................................................................

109

BAB VI KESANTUNAN BERBAHASA...................................................................

110

A. Standar Kompetensi..............................................................................................

110

B. Kompetensi Dasar................................................................................................... 110 C. Indikator................................................................................................................. 110 D. Uraian Materi.......................................................................................................... 111 1. Pengertian Kesantunan ....................................................................................... 111 2. Jenis Kesantunan................................................................................................ 111 3. Hubungan Kesantunan dan Budaya................................................................... 113 4. Pembentukan Kesantunan Berbahasa................................................................. 114 5. Pengaruh Aspek Nonverbal terhadap Kesantunan Berbahasa ......................... 118 E. Rangkuman............................................................................................................. 122 F. Soal-Soal................................................................................................................ 124 G. Daftar Pustaka........................................................................................................ 125 BAB VII KETERAMPILAN MENYIMAK................................................................... 127 A. Standar Kompetensi.............................................................................................. 127 B. Kompetensi Dasar.................................................................................................. 127 C. Indikator................................................................................................................127 vi

D. Uraian Materi....................................................................................................... 127 1. Pengertian Menyimak........................................................................................ 127 2. Jenis-jenis Menyimak........................................................................................ 128 3. Proses Menyimak............................................................................................... 130 4. Dasar- Dasar Menyimak Efektif dan Santun.................................................... 131 E. Rangkuman............................................................................................................. 134 F. Soal-Soal................................................................................................................. 134 G. Daftar Pustaka......................................................................................................... 135

BAB VIII KETERAMPILAN BERBICARA.................................................................

137

A. Standar Kompetensi..............................................................................................

137

B. Kompetensi Dasar.................................................................................................

137

C. Indikator...............................................................................................................

137

D. Uraian Materi........................................................................................................

137

1. Pengertian Berbicara......................................................................................... 137 2. Ciri-Ciri Berbicara yang Santun......................................................................

138

3. Tujuan Berbicara................................................................................................ 138 4. Faktor-Faktor Penunjang Keefektifan Berbicara yang Santun.......................... 140 5. Ciri-ciri Pembicara Ideal (efektif dan santun) ................................................... 141 E. Rangkuman............................................................................................................142 F. Soal-Soal.............................................................................................................. 144 G. Daftar Pustaka...................................................................................................... 146

BAB IX KETERAMPILAN MEMBACA..................................................................... 148 A. Standar Kompetensi.............................................................................................. 148 B. Kompetensi Dasar................................................................................................ 148 C. Indikator............................................................................................................... 148 D. Uraian Materi....................................................................................................... 148 1. Pengertian Membaca...................................................................................... 148 2. Tujuan Membaca.........................................................