Niemcewicz, Śpiewy Historyczne PDF

Preview

Summary

Filolofia polska...

Description

Julian Ursyn Niemcewicz ŚPIEWY HISTORYCZNE Zaczynają się „Bogurodzicą”. PIAST - zjazd w Kruszwicy po śmierci nowego Popiela, w celu wyboru nowego króla, - w Polsce panowała zła sytuacja, - Bóg okazał litość i zesłał Piasta, który słynął z dobroci i szlachetności, - Piast i Rzepicha obchodzili postrzyżyny Piasta, gdy wśród biesiadników pojawiło się dwóch wspaniałych młodzieńców, mnożył się pokarm i napoje, - lud chciał, by Piast został królem Polski, lecz odrzeka, że nie jest godzien, - dumał nad wydarzeniami ostatniego wieczoru i znowu pojawili się dwaj młodzieńcy, byli to Aniołowie, ubrani w białe szaty, - przekazali, że Bóg nakazał mu przyjąć koronę, obiecuje też Polsce opiekę, - mówią, że przez wiele wieków potęga Polski będzie rosła, lecz zbytnia pomyślność przyniesie zepsucie i rozszarpią ją obce narody, - Aniołowie znikają, a lud gromadzi się nad ranem i okrzykuje go królem, - zasiada na tronie, przy którym ustawił pług, podkreślając wagę rolnictwa, - „w mieczu i pługu są Polaków siły”. BOLESŁAW CHROBRY - po śmierci Mieczysława koronę przejmuje Bolesław Chrobry, który był dobry dla poddanych, a srogi dla obcych, - na Polskę najechał Czech, lecz Chrobry go pokonał i przejął czeską koronę, zdobywając Morawy i inne tereny, -pomaga zacnemu Świętopełkowi i pomaga mu w wyprawie na Ruś, przeciwko Jarosławowi, - nad Bugiem ma miejsce krwawa walka, lecz z czasem zdobywa Kijów, - ustawia słupy wzdłuż rzek, wyznaczając granice Polski, - przyjmuje cesarza Ottona w Gnieźnie, - był władcą dobrym, zaciętym w boju, lud żałował go po śmierci. KAZIMIERZ MNICH - za czasów Chrobrego w Polsce dobrze się działo, - Mieczysław doprowadził do zguby swego kraju, gdyż w rzeczywistości władała nim Ryksa (księżniczka czeska), a ona nie cierpiała Polaków, - Mieczysław opuścił Polskę, zabrał ze sobą syna Kazimierza, - gdy Polska została bez rządu, mścić się zaczęły narody, które podbijał Chrobry, - najpierw najechał Brzetysław i zdobył Gniezno, - wysłano petycję do Kazimierza, by wrócił i przejął władzę, - zastano go w klasztorze, wzruszył się losami ojczyzny i postanowił wrócić ją ratować, - udało mu się wyprowadzić kraj z upadku.

BOLESŁAW ŚMIAŁY - zasiadł na tronie, królewicze czescy prosili go o pomoc w walce z innymi narodami, - spelnia obietnice, na tronie węgierskim obsadza Belę, a na kijowskim Izasława, - w bogactwie i rozkoszach król i jego towarzysze bardzo się rozleniwili, nie pilnowali granic Polski, - biskup Stanisław grozi mu rzuceniem klątwy, - w kościele na Skałce trzech zuchwalców próbuje zabić biskupa, lecz jakaś tajemna siła im to uniemożliwia, - Bolesław sam mści się i dokonuje zbrodni, - opamiętuje się jednak i szuka przebaczenia, lecz lud występuje przeciw niemu i musi opuścić królestwo, - potomni będą pamiętali mężne czyny króla, a słabość mu wybaczą. BOLESŁAW KRZYWOUSTY -Bolesław od najmłodszych lat czuł chęć władzy i żądzę zemsty, - bardzo szybko przystąpił do walki i odnosił sukcesy, był bardzo mężny i wytrzymały, prędzej zginie, niż zniesie hańbę narodu, nie chce składać hołdu żadnemu wrogiemu państwu, - z Niemcami toczył walkę na Psim Polu. LESZEK BIAŁY - był półsierotą, synem Heleny, wspólnie ubolewali nad losami Polski, matka mówi, że Leszek władałby krajem, gdyby ze wszystkiego ich nie ograbiono, - wtedy Goworek służy Leszkowi radą tak, jak kiedyś służył jego ojcu, - Goworek dotrzymał obietnicy i sprawował opiekę nad synem, - Lud jednak znienawidził cnotliwego starca i postanowił, że odda Leszkowi koronę, gdy wygna go z kraju, - Leszek był zamyślony i rozdarty, nie chciał oddalać przyjaciela, któremu tyle zawdzięcza, mimo jego namów, nie chce bogactw i blasku kosztem zdrady, - odniósł zwycięstwo na wojnach, zasiadł na tronie i Goworek przed śmiercią doczekał jego koronacji. WŁADYSŁAW ŁOKIETEK - obraz po bitwie, wszędzie wiele łupów, także Krzyżackich, wytrwały król Łokietek siada pod dębem wraz z synem Kazimierzem, - mówi do niego, że mimo 70 lat ciągle uczestniczy w walkach, tuła się mimo zasług dla kraju, - Polskę otaczają nieprzyjaciele: Krzyżacy, Tatarzy, Rusini, itd. - pomocy szukają u księcia litewskiego Giedymina: Kazimierz miałby się ożenić z jego córką, - w niedługim czasie księżniczka znalazła się w królewskim zamku, odbyły się zaślubiny i wesele, Polska odbudowała swą pozycję i zyskała wielu jeńców, - Łokietek przekazał władzę Kazimierzowi polecając, by rządził sprawiedliwie. KAZIMIERZ WIELKI - Polacy wojowali z Niemcami i Tatarami, - Kazimierz zwołał zjazd w Wiślicy i ogłosił, że teraz żąda od nich pokoju i przestrzegania świętych praw, a nie ciągłej walki,

- ta mądrość i roztropność króla przyniosła Polsce szczęście, panował dostatek, - rozstrzygał spory, zwano go „królem chłopów”, - pod jego panowanie chciały dostać się inne krainy, np. Lwów i Halicz, - planował z cesarzem małżeństwo swej pięknej wnuczki, - po śmierci tego ostatniego Piasta, naród polski znajdował się w bardzo dobrym stanie. HEDWIGA, KRÓLOWA POLSKA - po śmierci Piastów ona przejęła koronę, była chlubą państwa i swojej płci, - wielu kandydatów starało się o jej rękę, by pozyskać władzę, np. Ziemowit, Wilhelm, Jagiełło, - Wilhelm starał się ją przekonać tym, że znają się od dzieciństwa, Jagiełło tym, że ofiaruje jej całą Litwę i wyrzeka się wiary, Ziemowit zrzekł się swych roszczeń radząc, by wybrała księcia litewskiego, - Jadwiga się zgodziła, książę przyjął chrzest i imię Władysław, ogłaszają jedność Polski i Litwy, wszyscy starali się, by ludowi żyło się dobrze i bezpiecznie, - Jadwiga umarła przedwcześnie, wszyscy opłakiwali jej śmierć. WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO - Władysław dzielnie bronił wiary chrześcijańskiej, - Polsce zagrażali Krzyżacy i król wraz z Witoldem dzielnie bronił kraju, - pod Grunwaldem otrzymują od mistrza krzyżackiego dwa miecze, proszą Boga o pomoc i opiekę w walce, - odśpiewano „Bogurodzicę” i przystąpiono do bitwy, - zginęło wielu krzyżackich rycerzy z mistrzem swym na czele, - zwycięstwo jest chlubą polskiej historii. ZAWISZA CZARNY - był synem świetnego rycerza, który również w nim wzbudził wolę walki i na rycerza mianował, odtąd ojczyzna staje się jego kochanką, - szybko wsławił się walecznymi czynami w Niemczech, Turcji i we Włoszech, powstało przysłowie wśród żołnierzy: „polegaj na nim, jakby na Zawiszy”, - cesarz chciał zatrzymać go u siebie, lecz on odrzekł, że pierwszeństwo ma Jagiełło, - siał postrach pod Grunwaldem i pod Koronowem, - Jagiełło poślubia Zofię, - Cesarz Zygmunt powierza Zawiszy obronę kraju przed najazdami Muzułmanów, - rycerz w czarnej zbroi dzielnie broni i wywiązuje się w obietnic danych władcy, - początkowo odnosił liczne zwycięstwa, ale później pada pod mściwym mieczem Turków, wspominając drogą ojczyznę. WŁADYSŁAW WARNEŃCZYK - hucznie obchodzono narodziny syna Jagiełły, przybył nawet Witold, by go powitać, - Władysław w wieku 12 lat odziedziczył tron po śmierci ojca, panował sprawiedliwie i mądrze, wszystkie plemiona oddawały mu hołd, - z czcią do niego odnosiły się też inne narody, np. Rzymianie i Węgrzy.

- zwyciężył Turków i rozsławiał imię Polski, - posiadł słowacką koronę i chciał zjednoczyć wszystkie słowiańskie kraje, - rada powiedziała mu jednak, że lepiej słynąć z pokoju, niż z boju, - zginął jednak z rąk wroga, pod Warną. KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK - po śmierci Władysława Warneńczyka Polacy pogrążyli się w żałobie, panowało bezkrólewie, - prosili jego brata Kazimierza, by objął panowanie, lecz on zgodził się dopiero po trzech latach (był królem Litwy), - Polskę zaatakowali Krzyżacy, po bitwie pod Chojnicami, traci nadzieję na zwycięstwo, lecz dopinguje go umierający rycerz, - król ze swym wojskiem pomścił krzyżackie zbrodnie i odtąd Polska była bezpieczna, - zwołał sejm w Piotrkowie, na który zjechali możni władcy, - Polsce się powodziło, ród Jagiełłów był znany w całej Europie, Kopernik odnosił sukcesy, itd. JAN ALBRYCHT - chrześcijaństwo było zagrożone, rozprzestrzeniał się islam pod muzułmańskim orężem, - Jan Albrecht pierwszy podjął się obrony religii, pełnej niepowodzeń, umiera pod jarzmem krzyżackim. KRÓL ALEKSANDER - król Aleksander objął panowanie po bracie i połączył dwa państwa (Polskę i Litwę), - car moskiewski Iwan, podbijał liczne zamki litewskie, gdyś złość jego wzniecił Gliński, pokonany później, wraca do Wilna, - na Litwę zaczęły najeżdżać hordy tatarskie, lecz waleczny Gliński odpiera atak, - gdy powrócił z bitwy, król już umierał. DUMA O KNIAZIU MICHALE GLIŃSKIM - Gliński wiódł smutne dni, ukrywając się w jaskiniach, - cierpienie dzieliła z nim cnotliwa córka, dodawała mu nadziei na odzyskanie wolności, - mówi we wspomnieniach, jak ubolewał nad losem nękanej najazdami ojczyzny, wtedy ruszył na Tatarów, król Aleksander umierał widząc dzięki niemu Polskę zwycięską, - zachęcony sukcesem pozabijał ród Brzezińskich, najechał z wrogiem na ojczyznę, - po fakcie, zalewał się łzami i żałował zbrodni, prosił króla o wybaczenie, lecz skazano go na więzienie, wtrącono do owej pieczary na 10 lat, - popełnił samobójstwo. ZYGMUNT I - nowy król postawił sobie zadanie doprowadzenia ojczyzny do spokoju, - nie darował Glińskiemu, - wzgardził panowaniem nad innymi państwami, rozszerza granice Polski,

- król przyjmował u siebie wszystkich zasłużonych wojowników, np. Tarnawski, Sieniawski, Zaremba, - opiewa dzielne jego czyny Kochanowski i Janicki, - rozwijał się dwór królowej Bony, a na nim młody August, krzewiła się kultura, - dożył sędziwego wieku, a naród w ostatnich latach shańbił jego historię. KONSTANTY KSIĄŻĘ OSTROGSKI - gdy hetman Potocki był chory, przywołał do swego łoża giermka, by opiewał śpiewem czyny jakiegoś sławnego rycerza, - chłopak wyśpiewał historię księcia Ostrogskiego, który żył za panowania Zygmunta Starego, - bohater dostał się w niewolę moskiewską, dostał się do więzienia, - gdy na Rosję napadli Tatarzy, car prosił, by Ostrogski się za nim wstawił, jeśli ich zwycięży, zostanie uwolniony, - Ostrogski podjął się wyzwania i zwyciężył szyki Tatarów, - giermek chciał dalej opiewać jego zasługi, lecz zasnął na lutni. JAN TARNOWSKI (żal rycerza nad zgonem hetmana swego) - rozpamiętuje jego losy, gdy Zawisza Czarny posłał go do obcych krajów, gdzie sławił polski oręż, - „zawsze zwycięzca, nigdy zwyciężony”, - wyraża żal po stracie i wdzięczność dla jego walecznych czynów, - „nie umarł cały, sława jego żyje”. ZYGMUNT AUGUST - koronacja króla w otoczeniu zacnych urzędników, - Zygmunt August wygłasza przemowę, chwali zasługi polskich rycerzy, - zamierza zaprowadzić jedność między Polską a Litwą, sejm ogłosił chęć połączenia, - składano mu hołdy, jako władcy sprawiedliwemu. HENRYK WALEZJUSZ - Zygmunt August był ostatnim z Jagiellonów, - po nim władzę objął Henryk Walezjusz, lud wybrał go jednogłośnie, - Henryk władał krótko, po śmierci brata opuścił kraj, - na jego poszukiwania ruszył Jan Tęczyński, pytał o przyczynę jego ucieczki, prosi, by nie gardził piastowym berłem, - wojownik zranił się sztyletem i poparł krwią, z jakim narodem król ma do czynienia, - poruszony król powraca do Polski. STEFAN BATORY - bitwy między Polską i Litwą a Rosją, rozpoczęły się, gdy tylko Batory objął władzę, - pojawia się niewiasta przecudnej urody, która przypomina urzędnikom, co to cnota i mówi, że woli skończyć życie wolna, niż zhańbiona, zabija się sztyletem, - Stefan słysząc to, porusza się i mężnie staje do walki,

- wszystkie kraje i ludy poznały moc jego oręża, w tym zdrajca Radziwiłł nad Wołgą, lecz król darował mu winę, - w państwie gruntuje Stefan szczęście i spokój, powróciły dla Polski wieki złote, - doczekał ostatnich swych dni wśród wdzięczności poddanych. JAN ZAMOYSKI - Zamoyski za kadencji czterech królów, służył w sejmie swymi radami („Zamoyski radził, Batory panował”), - król, chcąc się odwdzięczyć, dał mu za żonę synowicę Gryzeldę, urządził wesele w Krakowie, - hetman niedługo jednak cieszył się szczęściem osobistym, wyruszył na wojnę (np. zwyciężył pod Byczyną), Maksymilian zostaje wzięty w niewolę, - Zamoyski zadziwiał wszystkich zdolnością wymowy, zawsze był lojalny wobec króla, - „a wdzięczne muzy czynom pełnym chwały i cnotom jego zaginąć nie dały”. ZYGMUNT II - zmarł król Stefan Batory, w państwie panowało bezkrólewie, wspierał je Zamoyski, lecz spokój burzył ród Zborowskich, - w końcu naród wybrał na króla Zygmunta, lecz ten, mimo cnotliwości, nie umiał rządzić, - polskie wojsko odnosiło wielkie sukcesy, zadziwiając cały świat, lecz król nie umiał odpowiednio z nich korzystać, - utracił też dziedziczną koronę Szwedów, na klęskę kraju wpływ miał także Zebrzydowski, - Żółkiewski z Chodkiewiczem pokonali Szwedów, lecz przyszło im się jeszcze zmierzyć z rokoszanami, - król zwyciężył, lecz opłakiwał zwyciężonych, - czasy zygmuntowe były „niekorzystne, ale pełne chwały”, - za jego panowania tworzył Skarga i działał Sapieha. DUMA O ŻÓŁKIEWSKIM - w okolicach Dniestru spotkał Żółkiewskiego los okrutny, tam leżał ranny, tam ronił łzy nad klęską ojczyzny, - wyliczenie zalet, wspomnienie hetmana Zamoyskiego, - Zamoyski zwraca się do Zygmunta i Władysława, by kraj zawsze był im luby, itd. KAROL CHODKIEWICZ - gdy Batory wracał po zwycięskiej bitwie z Moskalami, grono młodzieńców wita bohatera, wśród nich Chodkiewicz, od dzieciństwa szkolony do walki, - odwagą swoją zadał Szwedom niejedną klęskę (zasłynął np. w bitwie pod Kircholmem), - każdy nieprzyjaciel Polski poznaje moc jego oręża, - Anna Ostrogska oddaje mu swoją rękę, biorą ślub przed Bogiem, opuszcza jednak małżonkę i wyrusza walczyć nad Dniepr, - dzielnie dowodzi, np. pod Chocimiem, - z czasem jednak traci siły, nakazuje Polakom odwagę również po jego śmierci, dowództwo powierza Lubomirskiemu i kona, wszyscy opłakują jego zgon.

WŁADYSŁAW IV -młody Władysław dopiero pobierał nauki od dzielnych hetmanów, a już uczyniono go królem i oddawano mu cześć, - w walce z Rosją, podbici szturmem Moskale proszą o pokój, - nieprzyjaciele się go obawiali, a naród szanował, poszerza granice, - z Francji przybywa królowa Ludwika, która ma zostać jego żoną, - jego huczne wesele było ostatnim dniem radość, gdyż nie spodziewał się, co szykują dla niego sąsiedzi. JAN KAZIMIERZ - urodził się w niekorzystnych czasach, przeciwko Polsce knuli sąsiedzi, zwłaszcza Chmielnicki z Tatarami, Moskale, czy Brandenburczyk z Rakoczym, - Jak Kazimierz nie traci mądrości, odwagi i woli walki, - wojował z nim Czarniecki, rycerz nieustraszony, - przez 20 lat wojen z najeźdźcami król odzyskał wszystkie utracone ziemie, zwołuje sejm, - wygłasza orędzie do narodu, w którym nawołuje do obrony i miłowania ojczyzny, a także prosi, by po śmierci jego prochy złożyć w grobach przodków. DUMA O STEFANIE POTOCKIM - wspomnienie dawnego męstwa ma dać młodym zachętę do walki, - całe swe życie oddał ojczyźnie, - jedyną miłością jego była Elżbieta (pochwała jej urody i cnót), - gdy wyruszał na kolejną bitwę, opasała go białą wstążką, znak jej wierności, - do decydującej bitwy doszło pod Żółtymi Wodami, tam padł, ugodzony strzałą, całe wojsko ubolewało nad stratą wodza, pochowali go między drzewami. STEFAN CZARNIECKI - pochodził ze szlachetnego domu, znanego z cnoty, czuł żądzę walki, - już za młodu wsławił się w licznych walkach, - dla wojny zostawił nawet ukochaną Zosię, - skutecznie odpiera ataki Szwedów, - gdy wybierał się na Szlezwik, córka zapytała go, dlaczego nie urodziła się mężczyzną, mogłaby wtedy zasłynąć w walce, lecz on odpowiada jej, że do dobra ojczyzny przyczyni się, rodząc mężnych synów, - król dziękował mu za zasługi, lud także był wdzięczny, - przed śmiercią swojego białego konia przekazał wnukowi wraz ze słowami: „kto kraj swój kocha i Boga się boi, ma szablę, konia, o resztę nie stoi.” MICHAŁ KORYBUT - został królem z woli ludu, zgromadzonego w Woli koło Warszawy, pochodził z możnego ludu Wiśniowieckich, - knuto na niego spisek i po czterech latach umarł, kończąc panowanie.

JAN III - po klęsce Michała Korybuta w walce z Turkami, na polu bitwy pozostaje jedynie Jan Sobieski, - wielu książąt ubiegało się o tron, lecz tylko on był zasłużonym dla państwa, - Kara Mustafa zbliżał się do Wiednia, uciekł Leopold i poseł prosił o pomoc w obronie chrześcijaństwa Jana, - Jan podejmuje wyzwanie i rozgramia muzułmanów, tłum wiwatuje na jego cześć, - król był mu bardzo wdzięczny za ocalenie, lecz potem nie otrzymywał żadnych dowodów podzięki. POGRZEB KSIĘCIA JÓZEFA PONIATOWSKIEGO - garstka Polaków wracała do ojczyzny, wśród powszechnie panującej radości, lecz każdy pytał o wodza, powiedziano o żałobie, wiozą zwłoki rycerza na jego koniu, - powszechnie wznoszą się modły i słychać płacz, wszyscy żegnają wodza, który zginął za ojczyznę, - na grobowcu wypiszą napis: „Tu leży rycerz, co walczył bez trogi i żył bez skazy”,...