Polski-system-polityczny PDF

Preview

Summary

Notatki z polskiego systemu politycznego - tryb zaoczny...

Description

1. Pojęcia: system polityczny - aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne, uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad i norm prawnych regulujących ich wzajemne stosunki ustrój polityczny - całokształt organizacji państwa i metod działania władzy państwowej. Dzieli się on na: ustrój polityczny (ujęcie w pewien porządek władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich wszystkich ) oraz ustrój społeczno - gospodarczy (materialne warunki życia społecznego, struktura własnościowa oraz funkcjonowanie gospodarki i finansów publicznych). system rządów - relacje pomiędzy poszczególnymi rodzajami władz (z zasady podziału władz wynika konieczność określenia wzajemnych stosunków pomiędzy organami państwa należącymi do poszczególnych władz) 2. Proces tworzenia Konstytucji III RP

• 1989 – 1991 Sejm Kontraktowy - powstała w Sejmie komisja konstytucyjna z Bronisławem Geremkiem na czele - Senat uznał że ma za mało wpływu na kształt Konstytucji i powołał własną komisję, na jej czele stanęła Alicja Grześkowiak - obydwie komisje stworzyły dwa odrębne projekty ( komisja sejmowa założyła przede wszystkim system parlamentarno-gabinetowy, projekt był ideologicznie spójny, komisja sejmowa opierała swój projekt na trzech wizjach praw człowieka: liberalnej, chrześcijańskiej, socjalistycznej) - ważny jest projekt który powstał w Senacie - wpływ Kościoła były bardzo widoczne w tym projekcie, było odwołanie do Boga Wszechmogącego, model państwo-Kościół, ochrona życia poczętego, sprawy drażliwe dla Polski w tamtym okresie, - komisje zakończyły działalność wraz z rozwiązaniem Sejmu, projekty pozostały, nie było sporów ideologicznych, był to jedyny okres kiedy projekty były ideologicznie spójne, • 1991 – 1993 - konflikt o procedury - dużo osób mówiło że powinna istnieć tylko jedna komisja konstytucyjna, - przez to że Sejm zajął się procedurami trzeba było wydać w 1992 roku Małą Konstytucję aby relacje pomiędzy najwyższymi instytucjami w państwie zostały uregulowane - walka na projekty, zgłoszono aż siedem projektów, - prace komisji zakończyło niespodziewane rozwiązanie Sejmu, • 1993 – 1997 - powołano Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego, na jej czele stanął Aleksander Kwaśniewski, - rozważano m.in. sprawę referendum – czy Konstytucja powinna mieć 50% frekwencję, oraz czy dopuścić projekt obywatelski - istniały trzy projekty, które brano pod uwagę: projekt SLD, projekt Alicji Grześkowiak i projekt obywatelski Solidarności, który podpisało 800 000 osób - prace trwały głównie nad treścią (pojawiały się w tym zakresie rozbieżności - dyskutowano między innymi na temat ustroju, praw socjalnych, źródeł prawa i preambuły) •Zgromadzenie Narodowe rozpoczęło obrady 24 lutego 1997 roku, -w trakcie dyskusji, w Sejmie głos zabrało 201 członków Zgromadzenia, -zgłoszono 523 poprawki, dotyczyły one -po drugim czytaniu zgłoszono 362 poprawki, 21 marca głosowano 320 poprawek, około 100 przyjęto, potem projekt wrócił do Komisji Konstytucyjnej, -24 marca prezydent Kwaśniewski przesłał 41 swoich propozycji zmian, -2 kwietnia 1997 na 497 głosujących 451 głosowało za Konstytucją, a potem rozpoczęła się kampania przedreferendalna - referendum konstytucyjne odbyło się 25 maja 1997 roku

- 16 lipca 1997r. prezydent podpisał konstytucje i zarządził publikację w Dzienniku Ustaw - konstytucja weszła w życie 17 października 1997r.

3. Zasady podstawowe Konstytucji z 1997 (jako źródło konfliktu politycznego) ustrój – podział władzy prezydentem, sejmem i rządem, kompetencje, czy parlament ma być jedno czy dwuizbowy, pozycja samorządu terytorialnego, decentralizacja, władza, idea samorządu terytorialnego w Polsce, model stosunków Państwo - Kościół prawa socjalne – główny element kampanii wyborczej, spierano się o to czy prawa socjalne mogą być sformułowane jako prawa podmiotowe, czy powinny być zapisane jako obowiązki państwa, obecnie są zapisane jako prawa podmiotowe czyli te wynikające z natury; drugi problem dotyczył tego czy mogą one być ujęte w Konstytucji czy w ustawach, obecnie są w Konstytucji, większość konstytucjonalistów uważa że powinny one być zawarte w ustawach; kolejnym problemem były prawa i wolności gospodarcze – czy powinny znajdować się w Konstytucji razem z naczelnymi zasadami państwa czy w osobnym rozdziale? Obecnie znajdują się w tym samym rozdziale co naczelne zasady państwa; źródła prawa – spory dotyczyły tego czy system źródeł prawa w Polsce powinien być zamknięty czy otwarty, wygrała opcja z zamkniętym systemem; drugą sprawą był stosunek prawa międzynarodowego do wewnętrznego – chodziło przede wszystkim o artykuł 90 który umożliwia przekazanie kompetencji instytucji państwowych na kompetencje międzynarodowe 4 Tryb zmiany Konstytucji - artykuł 235 Konstytucji RP - projekt zmiany konstytucji może zgłosić 1/5 ustawowej liczby posłów (minimum 92), senat lub prezydent - do uchwalenia konstytucji wymagana jest większość kwalifikowana co najmniej 2/3 głosów przy zachowaniu kworum, które wynosi połowę ustawowej liczby posłów - aby przyjęta przez sejm ustawa o zmianie konstytucji była ważna, musi zostać przyjęta w jednakowym brzmieniu przez senat bezwzględną większością głosów, przy kworum co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów - obowiązują wydłużone terminy, które mają zapobiec podejmowania zbyt pochopnych decyzji - procedura zmiany konstytucji przewiduje możliwość przeprowadzenia referendum zatwierdzającego (tylko wtedy gdy zmiany dotyczą rozdziału I, II lub XII) - zmiana konstytucji zostanie przyjęta, gdy opowie się za nią większość głosujących - wobec ustawy o zmianie konstytucji prezydent nie ma prawa weta, dokument musi podpisać w terminie 21 dni od otrzymania z rąk marszałka 5. Rola Trybunału Konstytucyjnego Orzekanie w sprawach:

- zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją - zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie - zgodności przepisów prawa wydanych przez centralne organy państwowe - zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych - wystąpienia przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta, w sytuacji, gdy głowa państwa nie jest w stanie powiadomić marszałka sejmu o przejściowej niemożności pełnienia swoich obowiązków - skarg konstytucyjnych oraz rozstrzyganie centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

sporów

kompetencyjnych

pomiędzy

6. Źródła prawa w Polsce materialne źródła prawa: stosunki ekonomiczne, systemy religijne, obyczajowe i moralne formalne źródła prawa: konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia i akty prawa miejscowego 7. Minimum konstytucyjne Obejmuje ono tylko przepisy dotyczące fundamentalnych zasad organizacji aparatu państwowego na szczeblu centralnym. Ustawa, nie zawierająca tych treści, nie może zostać uznana za konstytucję. 8. Prowizorium konstytucyjne Jest to ustawa konstytucyjna obowiązująca do czasu uchwalenia konstytucji "stałej". W Polsce taka sytuacja miała miejsce np w roku 1992, w okresie przed wprowadzeniem konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku. 9. Problematyka wolności i praw obywatela w świetle Konstytucji - podstawowym dokumentem określającym prawa i obowiązki obywatela polskiego jest konstytucja, w szczególności rozdział drugi "Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela" - art. 38 i 56 konstytucji • prawna ochrona życia • niemożliwość poddania nikogo eksperymentom naukowym bez zgody osoby • zakaz tortur i kar cielesnych • nietykalność osobista i wolność osobista • zasady in dubio pro reo i domniemania niewinności • prawo do sądu • prawo do ochrony życia prywatnego • wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się • nienaruszalność mieszkania • prawo do ochrony danych osobowych

• wolność przemieszczania się • wolność sumienia i religii • wolność wyrażania poglądów • zakaz ekstradycji obywatela polskiego • prawo azylu dla cudzoziemca 10. Środki ochrony wolności i praw w świetle Konstytucji - wynagrodzenie szkody doznanej na skutek niezgodnego z prawem działania organu władzy publicznej - dochodzenie nienaruszonych wolności i praw drogą sądową - możliwość wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego w razie naruszenia wolności lub praw konstytucyjnych - możliwość wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich 11. Rola prezydenta w polskim systemie politycznym Prezydent należy do organów władzy wykonawczej, nowa konstytucja osłabiła jego pozycję (np. zmniejszając z 2/3 do 3/5 większość odrzucającą jego weto) i wzmocniła premiera i rząd (likwidacja resortów prezydenckich). Współdziała z innymi organami władzy państwowej - ma wpływ na władzę ustawodawczą (zarządza wybory do sejmu i senatu, posiada inicjatywę ustawodawczą, podpisuje ustawy i zarządza ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP), wykonawczą - radę ministrów (desygnuje, a następnie powołuje premiera i członków rządu, może zwołać posiedzenie Rady Gabinetowej, a nawet wnioskować do sejmu o pociągnięcie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem stanu) oraz sądowniczą (powołuje sędziów na wniosek KRS, powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego). W polityce zagranicznej prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe oraz mianuje i reprezentuje przedstawicieli RP w innych państwach. 12. Mechanizm wyborów prezydenckich - wybory powszechne, równe, bezpośrednie i przy tajnym głosowaniu - wybierany na pięcioletnią kadencję - reelekcja tylko raz - zarządza je marszałek sejmu na dzień wolny od pracy - prezydentem może zostać obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do sejmu -zgłasza go grupa co najmniej 100 000 obywateli, mających prawo wybierania do sejmu - prezydent zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów - jeżeli żaden z kandydatów nie spełni tego wymogu, po 14 dniach odbywa się drugie głosowanie - w drugim głosowaniu wygrywa kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów

- ważność wyboru prezydenta stwierdza Sąd Najwyższy 13. Funkcje wyborów prezydenckich o 1989 wybory konfrontacyjne - miały charakter nierywalizacyjny, miały funkcję kreacyjną, prowadziły do powstania organów władzy państwowej, w sensie prawnym przyniosły legitymizację, tylko i wyłącznie normatywną, o 1990 - głównie funkcja normatywna i legitymizacyjna, ale w sensie społecznym, przyniosły legitymizację zarówno w sensie prawnym – instytucję która będzie wybierana w wyborach powszechnych, a z drugiej strony legitymizację społeczną poprzez wybór powszechny i legitymizację dla Lecha Wałęsy, o 1995- funkcja mobilizacyjna, mobilizacja różnych ugrupowań i partii politycznych, bardzo szeroka rywalizacja, nie tylko o urząd prezydenta ale także na scenie partyjnej, na której od 1995 roku wybory stają się bardzo ważnym elementem na forum budowy systemu partyjnego, bardzo ważna funkcja artykulacyjna, ponieważ przedstawiano różne programy uwypuklały się różne interesy różnych środowisk, ważny etap w procesie konsolidacji sceny politycznej, stworzenia ważnych, dużych ugrupowań, o 2000 - przyczyniły się do przebudowy sceny politycznej, dotyczyła ona wszystkich sił politycznych, m.in. dekompozycja AWS’u, wszystkie wybory (aż po rok 2005) cechują się w Polsce bardzo dużą mobilizacją elektoratu, wybory prezydenckie cieszą się największą popularnością spośród wszystkich wyborów, zawsze przyczyniają się do przekształcenia w ramach systemu partyjnego, 14. Relacje prezydent-premier w polskim systemie rządzenia Obowiązek kontrasygnaty, jakiemu podlegają wszystkie czynności urzędowe prezydenta (prócz wspomnianych prerogatyw zawartych w artykule 144.), ma na celu przejęcie odpowiedzialności politycznej przez premiera za podejmowane przez prezydenta decyzje. Dzieje się tak dlatego, że prezydent jako najwyższy przedstawiciel państwa, wybrany w wyborach bezpośrednich nie ponosi odpowiedzialności politycznej... Stwarza to szczególną zależność pomiędzy Prezydentem a RM. Działania głowy państwa są ograniczone przez rząd, który jednak powoływany jest przez Prezydenta (przy udziale Sejmu). Zależność ta nie została szczegółowo opisana w ustawie zasadniczej co może stwarzać konflikty pomiędzy Prezesem RM a Prezydentem . Warto wspomnieć, że Prezydent przyjmuje również dymisję premiera oraz przewodniczy posiedzeniom Rady Gabinetowej (RM + Prezydent), która jednak nie posiada uprawnień Rady Ministrów. Zależność pomiędzy RM a Prezydentem i Sejmem uwidacznia się zwłaszcza w trakcie procedury powoływania Rady (art. 154 - 155 Konstytucji). Procedura ta przebiega trójetapowo i może się zakończyć na każdym z trzech stadiów. W pierwszym ruchu Prezydent desygnuje premiera w dniu przyjęcia dymisji poprzedniego gabinetu. Premier kompletuje skład organu (za zgodą Prezydenta) i przedstawia Sejmowi expose. Sejm udziela gabinetowi wotum zaufania bezwzględną większością głosów. Powstaje wówczas silny rząd nazywany prezydencko - parlamentarnym. Jeśli skład RM nie zostanie przyjęty przystępuje się do drugiego etapu. W tym wypadku kandydata na premiera wybiera Sejm ( propozycje osobowe mogą zgłaszać grupy 46 posłów) bezwzględną większością głosów. Nowy premier

kompletuje skład gabinetu i przedstawia Sejmowi expose. Jeśli udzielone zostanie mu wotum zaufania (bezwzględną większością głosów) to Prezydent powołuje Radę Ministrów w tym składzie. Jeśli nie przechodzi się do trzeciego etapu. W tym wypadku kandydata na Prezesa RM znów wybiera Prezydent. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby była to osoba z pierwszego etapu. Premier zostaje zaprzysiężony, kompletuje gabinet i wygłasza expose. Jeśli nie otrzyma wotum zaufania, tym razem wyrażonego zwykłą większością głosów, Prezydent ma obowiązek rozwiązać Parlament i zarządzić nowe wybory. 15. Funkcje partii politycznych w polskim systemie politycznym - rekrutacyjna: kształtuje, wyłania i pozwala swoim członkom uzyskać mandat polityczny do piastowania stanowisk publicznych; pomaga im zdobyć doświadczenie i wiedzę niezbędną do aktywnego udziału w życiu politycznym - ideologiczno-programowa: przeprowadza krytyczną analizę stanu państwa, ocenia szansę i przedstawia perspektywy wprowadzenia zmian prowadzących do jego rozwoju. Formułuje doktryny i programy polityczne, określające wizję państwa - opiniotwórcza: wpływa na poglądy polityczne swoich członków oraz ogółu społeczeństwa, kształtuje ich postawy wobec partii i państwa; informuje obywateli o podejmowanych działaniach, zabiegając o ich akceptację - rządzenia i kontroli rządów: pozwala liderom partii na pełnienie najwyższych stanowisk państwowych, a jej członkom kluczowych urzędów w administracji rządowej - wyborcza: selekcja i wskazuje kandydatów na wyłaniane stanowiska państwowe, formułuje programy wyborcze , mobilizuje obywateli do poparcia swoich programów i kandydatów na poszczególne stanowiska 16. Rodziny partii politycznych w Polsce po roku 1989 (kryterium genetyczne) 1) partie poprlowskie: nawiązujące do ciągłości ugrupowaniami istniejącymi w PRLu - SLD i PSL

organizacyjno

-

personalnej

z

2) partie postsolidarnościowe: powstałe na skutek dekompozycji ruchu solidarnościowego Unia Wolności, Unia Pracy, Ruch Odbudowy Polski, PiS, PO 3) partie poza - solidarnościowe: partie antykomunistyczne, kontestujące umowę okrągłego stołu 4) partie historyczne: działające przed wojną, zakazane w okresie PRL, odradzające się po 1989r. PSL - Piast, PPS, Narodowa Demokracja 5) partie nowe Nowoczesna, Kukiz'15 17. Rodziny partii politycznych w Polsce po roku 1989 (kryterium ideologiczne) 1) partie socjaldemokratyczne: Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej, Unia Pracy, Polska Partia Socjalistyczna 2) partie konserwatywne: Unia Polityki Realnej, Stronnictwo Konserwatywno Ludowe, Prawo i Sprawiedliwość 3) partie liberalne: Platforma Obywatelska, Nowoczesna, Polska Razem, 4) partie chadeckie: Polskie Stronnictwo Demokratycznej

5) partie konserwatywne: Solidarna Sprawiedliwość

Polska,

Liga

Polskich

Rodzin,

Prawo

i

6) partie ludowe: Polskie Stronnictwo Ludowe, 18. Przykłady polskich ugrupowań: konserwatywnych, liberalnych, socjaldemokratycznych, nacjonalistycznych, agrarnych, populistycznych konserwatywne: PiS, Solidarna Polska, Kongres Nowej Prawicy liberalne: Nowoczesna, Platforma Obywatelska, socjaldemokratyczne: SLD, Socjaldemokracja Polska, Unia Pracy nacjonalistyczne: Ruch Narodowy, Narodowe Odrodzenie Polski agrarne: PSL, Samoobrona, populistyczne: Samoobrona 19. Cechy polskiego systemu partyjnego (system wielopartyjny – różne odmiany) W Polsce możemy zaobserwować funkcjonowanie systemu wielopartyjnego (bez partii dominującej), choć od lat 90. obserwujemy stałe zmniejszenia się liczby partii, które aktywnie uczestniczą w życiu politycznym, a także przekraczają próg wyborczy podczas wyborów parlamentarnych. Może to być postrzegane jako zjawisko pozytywne, stabilizujące polską politykę. Zaletą systemu wielopartyjnego funkcjonującego w Polsce jest większa reprezentatywność preferencji i opinii społeczeństwa, jednocześnie jednak wielopartyjność niesie ryzyko mniejszej stabilności politycznej, trudności w utworzeniu rządu i efektywnym rządzeniu krajem. Warto zaznaczyć, że w Polsce istnieje ewidencyjny system tworzenia partii politycznych, który w przeciwieństwie systemów koncesyjnego, administracyjnego i rejestracyjnego zapewnia pełną swobodę tworzenia partii politycznych. 20. Pojęcie rządu większościowego i mniejszościowego (przykłady polskie po 1989) rząd mniejszościowy «rząd utworzony przez partie mające w sejmie mniej niż połowę mandatów» Rząd Jerzego Buzka – Rada Ministrów pod kierownictwem premiera Jerzego Buzka, urzędująca od 31 października 1997 do 19 października 2001. Unia Wolności opuściła koalicję 6 czerwca 2000, w związku z czym od tego momentu do końca kadencji rządził rząd mniejszościowy. rząd większościowy «rząd utworzony przez partie mające w sejmie większość mandatów» Rząd Beaty Szydło – Rada Ministrów pod kierownictwem premier Beaty Szydło, powołana i zaprzysiężona przez prezydenta RP Andrzeja Dudę 16 listopada 2015. 21. Populizm (definicja i przykłady polskie) Populizm - łączy w sobie wątki demagogiczne z odwołaniem do realizacji bezpośredniej woli ludu, suwerena. W wąskim ujęciu może być pojmowany jako sposób komunikowania się z wyborcami (tak rozumiany jest nieodłączną częścią demokracji) - wówczas utożsamiany jest z demagogią. Rozumiany może być jednak również jako doktryna. Takie

postrzeganie wynika z przyjętego znaczenia słowa lud (obywatel z prawem wyborczym albo naród albo mieszkańcy wsi albo grupa etniczna) W Polsce populizm zarzucano partii Andrzeja Leppera - Samoobronie, która głosiła hasła dla najuboższych, najbiedniejszych i najbardziej pokrzywdzonych warstw społecznych. Po dojściu do władzy partia Leppera rzeczywiście wchodziła w układy z różnymi ugrupowaniami, od których odżegnywała się w kampaniach wyborczych. 22. Kościół Katolicki jako aktor w systemie politycznym Polski (znaczenie i przykłady zaangażowania) - głosząc swoje przesłanie oddziałuje na życie ludzkie i porządek życia zbiorowego, w konsekwencji Kościół znajduje się w obszarze działań politycznych chociaż nie jest to główne pole jego funkcjonowania - Kościół lobbuje demokratyczne rządy za pomocą partii politycznych i innych środków, aby mieć wpływ na system edukacji, narzucić swoją moralność społeczeństwu przez ustawodawstwo czy zachować inne przywileje podatkowe. - W Polsce rola kościoła wynika najprawdopodobniej z zakorzenienia w tradycji narodowej i zapewnienia ochrony dla wartości w okresie komunistycznym - Kościół jest jednym z członków debaty w sferze publicznej przykłady: konkordat, religia w szkołach, ustawa antyaborcyjna, utworzenie wydziałów teologicznych na uniwersytetach państwowych, uroczystości kościelne razem z państwowymi (np. msze św.) ingerencja: sfera bieżącej polityki, model stosunków wyznaniowych, katolicka etyka życia małżeńskiego i rodzinnego, kwestie społeczno - ekonomiczne 23. Rola związków zawodowych w polskim systemie politycznym Sytuacja i położenie związków zawodowych w Polsce jest nieco odmienne w stosunku do innych krajów. Sytuacja ta związana jest z rolą, jaką zwią...