Prawopracy-zagadnienia PDF

Preview

Summary

Download Prawopracy-zagadnienia PDF

Description

PRAWO PRACY (ZAGADNIENIA)

I.

POJĘCIE I CECHY PRAWA PRACY

1. 1.1

Pojęcie prawa pracy Przedmiot regulacji prawa pracy i jego systematyka

Prawo pracy to ogół norm prawnych regulujących stosunki związane z pracą człowieka, która charakteryzuje się dobrowolnością jej nawiązania oraz umownością podporządkowania pracownika. 1) Dobrowolność nawiązania stosunku pracy 2) Umowne podporządkowanie pracownika Paradygmat pracy podporządkowanej! Równocześnie rozważa się stworzenie prawa zatrudnienia, którego zakres obejmowałby także stosunki cywilnoprawne, których przedmiotem jest świadczenie pracy przez osoby fizyczne. Chodzi tu o objęcie tych osób pewnymi prawami tradycyjnie powiązanymi ze stosunkiem pracy (ochrona wynagrodzenia, ochrona macierzyństwa itd.). Naturalne odwołanie się do nazwy gałęzi (nauki) i stwierdzenia iż prawo to zostało wyodrębnione z uwagi na normowanie pracy, jest zbyt ogólnikowe i niewystarczające dla udzielenia odpowiedzi na pytanie, czym jest prawo pracy. Praca jako kryterium prawa pracy stanowi zasadnicze kryterium rozróżnienia tej dziedziny prawa. Nie jest to kryterium wystarczające. Praca unormowana prawem pracy musi być użyteczna społecznie. W ten sposób eliminujemy z zakresu zainteresowań prawa pracy, pracę wykonywaną dla zabawy. Praca regulowana prawem pracy jest określona mianem pracy najemnej. Prawo pracy wyrosło przecież na umowie najmu. Od strony negatywnej, prawo pracy, nie reguluje: 1) Pracy, gdzie równość stron jest w pełni zagwarantowana (umowy cywilnoprawne) 2) Pracy wykonywanej samodzielnie na własną rzecz (rolnik, gospodyni domowa) 3) Pracy charytatywnej (wolontariusz, praca sąsiedzka) 4) Pracy wykonywanej na podstawie administracyjnych stosunków zatrudnienia (praca służb zmilitaryzowanych) W prawie pracy, praca zawsze jest odpłatna. Służby mundurowe nie mieszczą się w prawie pracy, struktura kościoła to też nie prawo pracy, ale ksiądz uczący w szkole to już prawo pracy. Prawo pracy ma na celu ochronę pracownika jako słabszego kontrahenta umowy. Na treść stosunku pracy składają się wzajemne prawa i obowiązku stron stosunku pracy. Zasadniczym elementem konstrukcyjnym stosunku pracy jest zobowiązanie się pracownika do wykonywania pracy na rzecz pracodawcy za wynagrodzeniem. Praca ma być przy tym świadczona pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Przedmiotem prawa pracy są bowiem nie tylko zobowiązaniowe stosunki pracy, lecz także stosunki prawne związane z nimi, a mianowicie: 1) Stosunki prawne przygotowujące do nawiązania stosunku pracy (np. umowa przedwstępna, stosunki pośrednictwa pracy) 2) Stosunki prawne będące następstwem stosunku pracy (np. spory pracy indywidualne i zbiorowe). Wszystkie zbiorczo nazywane są niekiedy stosunkami prawa pracy. Praca ma różne znaczenia – aksjologiczne, socjologiczne, ekonomiczne, prawne

2

Brak równości stron stosunku pracy – dla pracownika praw jest mocniejsze i rozbudowane, przepisy skupiają się na ochronie pracownika – po to prawo pracy powstało. Socjalne prawo cywilne, lewackie prawo cywilne, ucywilizowane prawo cywilne – prawo pracy, chodzi o stronę, która pracę świadczy, mniej jest przepisów dotyczących pracodawcy. KRYTERIA WYODRĘBNIENIA PRAWA PRACY 1. Kryterium funkcji norm prawnych (ochrona pracownika) 2. Kryterium przedmiotu regulacji prawnej (stosunki pracy skooperowanej) - współdziałanie z podmiotem zatrudniającym (praca pod kierownictwem pracodawcy) - na ryzyko pracodawcy, który jest podmiotem profesjonalnym (zapewnia wyposażenie techniczne i organizuje pracę). Więcej niż współdziałanie – praca podporządkowana. Decydujący się na pracę w jakimś stopniu sprzedaje swoją wolność wyboru. W zamian za ochronę przed zwolnieniem, bhp, ochronę rodzicielstwa – tracimy swoją wolność. Dwa podmioty prawa pracy (pracownik, pracodawca) nie są podmiotami równymi. W zakresie świadczenia pracy to pracodawcy jest lepiej, bo ten sprawuje kierownictwo nad pracownikiem, może wydawać polecenia, a pracownik musi być w dyspozycji w stosunku do swojego pracodawcy. Pracownik nie może odmówić w umowie o pracę zostania po godzinach, a na zleceniu nie musi. W ramach pracy w prawie mamy do czynienia z czynnościami na rzecz dobra zakładu pracy, czyli pracownik może dostać polecenie wykonania czynności, które nie są opisane w umowie o pracę, np. klejenie kopert przez nauczyciela akademickiego. Obowiązek lojalności w stosunku do pracodawcy – dbanie o dobro zakładu pracy. 3. Współzależność stron stosunku pracy pracownika i pracodawcy, (uzależnienie finansowe i organizacyjne) - dbałość o dobro zakładu pracy - brak antynomii pomiędzy „pracą a kapitałem”, mimo różnicy interesów stron SYSTEMATYKA PRAWA PRACY: 1. indywidualne prawo pracy (prawo stosunku pracy) 2. zbiorowe prawo pracy – relacje ze związkami zawodowymi 3. sądownictwo pracy 4. administracyjne prawo pracy np. . uprawnienia inspektora pracy 5. ubezpieczenia społeczne 2. Ewolucja prawa pracy- to jest wszystko w 1 prezentacji nie kopiuje tego bo nic tu nie dodam, ponieważ to najmniej ważna część a i tak pewnie o to nie będzie pytań. 2.1 Rozwój stosunków pracy do 1918 r. 2.2 Prawo pracy w okresie międzywojennym 2.3 Prawo pracy po II wojnie światowej 3. Zarys ustroju pracy w Polsce 3.1 Pojęcie ustroju pracy „Ustrój pracy jest to określony prawem system stosunków społeczno-ekonomicznych składających się na organizację pracy zarobkowej człowieka”. Prawo pracy jest uwarunkowane stosunkami społeczno-ekonomicznymi (zależy od polityki i koncepcji gospodarczej państwa). Prawo pracy wpływa na efekt ekonomiczny przedsiębiorstw – (w skali mikro i makro)

3

CECHY USTROJU PRACY W POLSCE: 1.Wolność pracy -Prawo nawiązania stosunku pracy i jego kontynuowania (art. 11 k.p.). 2.Indywidualizm i kolektywizm w prawie pracy -ochrona godności i innych dóbr osobistych pracownika (art. 11¹, art. 11² art. 11³ k.p.) zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu W zbiorowym prawie pracy prawa jednostki (indywidualnego pracownika) są ograniczone na rzecz ogółu (załogi) → organy przedstawicielskie pracowników reprezentują i chronią interesy zbiorowości, a nie poszczególnych pracowników (tzw. „przemoc kolektywna”) Zasada negatywnej wolności związkowej (orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 1.07.2008 r., K 23/07) Oznacza prawo zrzeszenia w związku zawodowym lub pozostawania niezrzeszonym bez ponoszenia z tego tytułu ujemnych konsekwencji. 3.Dualizm tworzenia norm prawa pracy (prawo tworzone przez ustawodawcę państwowego oraz przez partnerów społecznych) Art.9 kp : „Ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy”. Prawo partnerów społecznych - prawo kształtowane w działaniu (law in action) Granice postanowień układowych – wydolność finansowa, stan gospodarki Porozumienia „kryzysowe” – zawieszające pozaustawowe przepisy prawa pracy w okresie kryzysu finansowego pracodawcy (art. 24127 § 1 k.p., art. 9¹ k.p., 231a k.p.) 3.2 Ustrój pracy według Konstytucji RP z 1997 r. 1.Zasada wolności pracy art. 65 ust. 1 Konstytucji RP: „Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa”. 2.Zasada ochrony pracy art. 24 Konstytucji RP: „Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy”. 3.Zasada społecznej gospodarki rynkowej i współpracy partnerów społecznych art. 20 Konstytucji RP : „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy parterów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej” art. 59: „Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych oraz do zwierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień”. 4.Ochrona własności art. 64 ust. 3 Konstytucji RP: „Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności”.

4

5. Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej art. 22 Konstytucji RP: „Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny Oddziaływanie prawa wspólnotowego na kształtowanie się ustroju pracy w Polsce Celem prawa unijnego jest harmonizacja systemów prawnych państw członkowskich. Odbywa się to bądź bezpośrednio poprzez zastąpienie prawa krajowego prawem unijnym, bądź bezpośrednio poprzez dostosowywanie prawa wewnętrznego do dyrektyw. 1) Zastępowanie prawa krajowego prawem unijnym 2) Dostosowywanie prawa wewnętrznego do dyrektyw 4. Zasady prawa pracy Pojęcie i rodzaje zasad prawa pracy W doktrynie pojęcie zasad prawa występuje w różnych znaczeniach: normatywnym, opisowym i postulatywnym. Normatywne zasady prawa pracy to obowiązujące, wyraźnie ustanowione ogólne normy prawne, zajmujące centralne miejsce w systemie prawa pracy, wyrażające podstawowe wartości. Z kolei opisowe zasady prawa pracy, wyróżniane w doktrynie i judykaturze, określają w sposób syntetyczny istotę podstawowych instytucji tej gałęzi prawa. Możemy wyróżnić podziały zasad prawa pracy, ale ma to raczej charakter konwencjonalny, np. zasady indywidualnego prawa pracy i zbiorowego prawa pracy. Podstawowe zasady prawa pracy  zasada wolności pracy (art. 10 § 1 k.p., art. 11 k.p.),  każdy wykonuje swobodnie wybraną pracę, nie można nikogo zmusić do jej wykonania, przejawem tego może być brak podania powodu zwolnienia się pracownika z pracy. Każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy i nikomu, poza przypadkami określonymi w ustawie, nie można zabraniać wykonywania zawodu. Swoboda wyboru pracy nie może być rozumiana w sposób bezwzględny. Musi się mieścić w ramach posiadanych przez kandydata kwalifikacji zawodowych oraz ustalonych przez prawo wymaganiach niezbędnych do wykonywania określonej pracy. Wyraźnie należy wskazać, iż ze swobody wyboru pracy nie wynika ani roszczenie kandydata do pracy o zatrudnienie go, ani obowiązek zatrudnienia danej osoby przez określonego pracodawcę. Swoboda ta oznacza równy i nieskrępowany dla wszystkich osób, spełniających oznaczone prawem przesłanki  zasada swobody nawiązania stosunku pracy (11k.p.) dotyczy także nawiązania stosunku pracy a także kształtowania jego treści (w dozwolonych prawem granicach) musi być wspólnie uzgodniona przez strony.  zasada minimalnego wynagrodzenia za pracę określana przez państwo (art. 10 § 2 k.p.), - obowiązuje też w przypadku umowy cywilnych, umowa o dzieło i zlecenie.  zasada równości praw pracowników z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków  zasada równego traktowania pracowników (art. 112 k.p.), - jest konkretyzacją na płaszczyźnie prawa pracy konstytucyjnej zasady równości wszystkich wobec prawa. Zasada adresowana jest do prawodawcy – który powinien tworzyć takie prawo, które pracownikom z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków zapewniałoby równe prawa. Przestrzegania zasady równego traktowania dotyczy wszystkich podmiotów tworzących prawo, zarówno organów państwowych jak i partnerów społecznych ustanawiających w drodze rokowań układy zbiorowe pracy lub

5

inne przewidziane prawem porozumienia zbiorowe, a także pracodawców ustalających regulaminy pracy i wynagradzania.  zasada zakazująca dyskryminacji pracowników (art. 113 k.p.), - nawiązuje do konstytucyjnej zasady niedyskryminacji, została ona sformułowana imperatywnie, co oznacza, iż stanowi ona obowiązek pracodawcy, a ponieważ jest podstawową zasadą prawa pracy to zakaz dyskryminacji należy kwalifikować jako podstawowy obowiązek pracodawcy. Wyróżniamy: a. dyskryminację bezpośrednią ,która polega na różnicowaniu sytuacji pranej pracownika lub kandydata na pracownika ze względu na np. płeć, wiek, rasę, religię. Odmawia się zatrudnienia danej osoby na określonym stanowisku tylko, dlatego że jest kobietą. „Dyskryminowanie bezpośrednie istnieje wtedy, gdy pracownik z jednej lub z kilku przyczyn określonych w § 1 był, jest lub mógłby być traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie niż inni pracownicy.” b.

Dyskryminacja pośrednia- zachodzi wtedy gdy na skutek pozornie naturalnego postanowienia, podjętego działania występuje lub mogłoby wystąpić niekorzystna dysproporcja albo szczególnie niekorzystna sytuacja w zakresie nawiązania lub rozwiązania stosunku pracy itp. Np. zatrudnienie stawki godzinowej dla osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzinowym gorszej od tych co w pełnym. „Dyskryminowanie pośrednie istnieje wtedy, gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje albo szczególnie niekorzystna sytuacja w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych wobec wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do grupy wyróżnionej ze względu na jedną lub kilka przyczyn określonych w § 1, chyba że postanowienie, kryterium lub działanie jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne.” „Zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie naruszają działania, proporcjonalne do osiągnięcia zgodnego z prawem celu różnicowania sytuacji pracownika, polegające na: 1) niezatrudnianiu pracownika z jednej lub kilku przyczyn określonych w art. 183a § 1, jeżeli rodzaj pracy lub warunki jej wykonywania powodują, że przyczyna lub przyczyny wymienione w tym przepisie są rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym stawianym pracownikowi; 2) wypowiedzeniu pracownikowi warunków zatrudnienia w zakresie wymiaru czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami niedotyczącymi pracowników bez powoływania się na inną przyczynę lub inne przyczyny wymienione w art. 183a § 1; 3) stosowaniu środków, które różnicują sytuację prawną pracownika, ze względu na ochronę rodzicielstwa lub niepełnosprawność; 4) stosowaniu kryterium stażu pracy przy ustalaniu warunków zatrudniania i zwalniania pracowników, zasad wynagradzania i awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, co uzasadnia odmienne traktowanie pracowników ze względu na wiek.”

 zasada szanowania przez pracodawcę godności i innych dóbr osobistych pracownika (art. 111 k.p.),  zasada godziwego wynagrodzenia za pracę (art. 13 k.p.),  zasada prawa do wypoczynku (art. 14 k.p.),  zasada zapewnienia pracownikom bezpiecznej i higienicznej pracy (art. 15),  zasada zaspokajania, stosownie do możliwości warunków, bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników (art. 16 k.p.),  zasada ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych (art. 17 k.p.),  zasada wolności zrzeszania się pracowników i pracodawców (art. 181 k.p.),  zasada uczestnictwa pracowników w zarządzaniu zakładem pracy (art. 182 k.p.).

6

Funkcje prawa pracy Prawo spełnia w społeczeństwie wiele zadań. Odgrywa przede wszystkim rolę porządkującą stosunki społeczne. Takie też zadanie ma do spełnienia prawo pracy, jednakże mówiąc o funkcjach prawa pracy mamy na myśli te szczególne jego zadania zakodowane w normach prawnych, które są dla niego znamienne. Wyróżniamy funkcje: ochronną, organizatorską, wychowawczą. 1. Funkcja ochronna – geneza prawa pracy, istota odrębności tej gałęzi prawa (m.in. semiimperatywny charakter norm prawa pracy - art. 18 k.p.) niwelowanie nierównej pozycji stron. Funkcja ochronna prawa pracy zmierza do takiego ukształtowania przepisów prawa pracy, by w efekcie pracownik, jako podmiot słabszy ekonomicznie i negocjacyjnie, nie podlegał wyzyskowi w pracy. Funkcja ochronna prawa pracy wynika z treści wielu norm tego prawa, które wprost nastawione są na ochronę pracownika. Są to przepisy dotyczące m.in. czasu pracy, urlopów, ograniczonej odpowiedzialności materialnej pracownika, ochrony wynagrodzenia, ochrony wynagrodzenia na wypadek niewypłacalności lub upadłości pracodawcy, ochrona kobiet i młodocianych, bhp, ograniczenia w rozwiązywaniu stosunku pracy. 2. Funkcja organizacyjna – prawa i obowiązki po stronie pracodawcy (regulamin pracy, organizacja czas pracy, urlopów i in.). Funkcja organizatorska z kolei zmierza do stworzenia możliwości dobrej organizacji pracy, wysokiej wydajności, by w konsekwencji stworzyć produkt konkurencyjny i dobrej jakości. Z założenia zatem przepisy realizujące tę funkcję tworzone są w interesie pracodawcy, który wykorzystując mechanizmy w nich zawarte – może tworzyć sprawną organizację produkcji. 3. Funkcja wychowawcza (zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu, obowiązek szanowania dóbr osobistych, zakaz mobbingu) Instytucje – (narzędzia) - prawo stosowania kar porządkowych i dyscyplinarnych przez pracodawcę, a nawet rozwiązanie stosunku pracy) Funkcje realizują się przez : a) Mechanizm działania norm semiimperatywntych, które mogą być modyfikowane tylko na korzyść pracownika. Naruszenie ich na niekorzyć pracownika powoduje nieważność czynności prawnej lub wadliwość aktu i zastąpienie wadliwego postanowienia odpowiednim przepisem prawa pracy b) Kontrolę przestrzegania praw pracowniczych dokonywaną z urzędu przez powołane do tego organy (zasadniczo Państwowa Inspekcja Pracy) oraz związki zawodowe c) Możliwość dochodzenia roszczeń pracowniczych w odrębnym postępowaniu przed sądami pracy, które rządzą się zasadą ochrony procesowej pracownika.

II.

ŹRÓDŁA PRAWA PRACY

1. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa pracy Art. 9 KP Ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

7

Konstytucja jako źródło prawa pracy: Przepisy ogólne: art. 24: „Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy.” art. 65: „1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa. 2. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę. 4. Minimalna wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa. 5. Władze publiczne prowadzą politykę zmierzająca do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych”. Równouprawnienie kobiet i mężczyzn art. 33 ust. 1: „Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. ust. 2: Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagrodzenia za prac´ jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.” Bezpieczeństwo i higiena pracy art. 66 ust. 1: „Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. ust. 2: Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa”. Zatrudnianie młodocianych i dzieci: Art. 65 ust. 3: „Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudnienia określa ustawa”. Dialog społeczny art. 20: „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstaw´ ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”. art. 59 ust. 2: „Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, ...