Przedwiośnie PDF

Preview

Summary

Przedwiośnie - Stefan ŻeromskiGenezaUtwór został napisany i wydany w 1924 r. Narodził się z rozczarowania pierwszymi latami niepodległości. Wolna Polska nie była takim państwem, o jakim marzył autor. W swoich innych utworach pisał, że najważniejsze problemy nowego państwa to utrzymanie niepodległośc...

Description

Przedwiośnie - Stefan Żeromski

1

Geneza

Utwór został napisany i wydany w 1924 r. Narodził się z rozczarowania pierwszymi latami niepodległości. Wolna Polska nie była takim państwem, o jakim marzył autor. W swoich innych utworach pisał, że najważniejsze problemy nowego państwa to utrzymanie niepodległości i likwidacja nędzy. Książka wywołała burzę polemik i sporów wokół niejednoznacznej wymowy ideowej - autor musiał prostować błędną interpretację swojego utworu zaprzeczając, że jest on zwolennikiem rewolucji i komunizmu.

Gatunek i cechy gatunkowe

• powieść polityczna - odmiana powieści, w której ukazuje się mechanizmy życia politycznego tj. spory ideowe, walka o władzę, funkcjonowanie organów państwa; w „Przedwiośniu” wydarzenia polityczne stanowią ważne tło dla ukazania etapów rozwoju głównego bohatera, • powieść dyskusja - utwór zawiera rozmowy i dyskusje na tematy polityczne i ma charakter polemiczny wobec niektórych idei (np. rozmowa Cezarego z Szymonem Gajowcem na temat sposobu odbudowy państwa), • powieść inicjacyjna - typ powieści, której tematem jest dojrzewanie głównego bohatera, jego wejście w świat dorosłych; proces dojrzewania Cezarego Baryki współgra z wydarzeniami historycznymi (I wojna światowa, rewolucja październikowa, odzyskanie niepodległości, wojna polskobolszewicka) oraz ze zmianami obyczajowymi redefinicji tradycyjnych ról społecznych, przebudowy modelu wychowania czy rozluźnienia mieszczańskiego kodeksu etycznego; młody człowiek formuje swoją osobowość, określa relacje z innymi i szuka miejsca na ziemi.

• powieść składa się z trzech części (Szklane domy, Nawłoć, Wiatr od Wschodu), które są ilustracją etapów życia Cezarego jako syna, kochanka i rewolucjonisty, • opisy rewolucji w Baku mają charakter ekspresyjny i naturalistyczny - auto podkreśla zło, grozę i tragizm owego zjawiska; naturalistyczny charakter mają także opisy nędzy społecznej, ilustrujące życie w Kompozycja, przygranicznym polsko-żydowskim miasteczku, widzianym przez Cezarego po przekroczeniu granicy styl i język czy też w folwarku Chłodek, • powieść ma kompozycję otwartą i w rezultacie nie wiemy, kim stanie się w pełni dorosły Cezary Baryka, • narracja personalna - narrator przestaje być właściwie narratorem, a bezosobową instancją narracyjną; fabuła opowiada się sama, to główny bohater staje się tym, z którego perspektywy poznajemy fabułę. • akcja obejmuje czas od roku 1914 do roku 1924, Czas i • miejsce akcji to m.in. Baku, Warszawa, Nawłoć, miejsce akcji Chłodek, Leńce. • Cezary Baryka - syn Seweryna i Jadwigi, urodzony i wychowany w Baku, pochodzi z rodziny inteligenckiej; jako jedynak był rozpieszczony. Zmienia się w trakcie trwania wydarzeń, dojrzewa psychicznie, ideowo, emocjonalnie. Na początku jest zbuntowanym nastolatkiem (wybija okna, bierze udział w bójkach), który zafascynowany rewolucją październikową (1917 r.) nawet donosi na swoją matkę (za przechowywanie pieniędzy). Po jej śmierci powoli zaczyna zastanawiać Bohaterowie się nad sensem wydarzeń; punktem kulminacyjnym jest moment pochówku Ormian i „rozmowa” z piękną Ormianką; jest to wewnętrzny monolog Cezarego, który jest manifestem pacyfistycznym. Młody człowiek poznaje wojnę światową i okrucieństwa rewolucji społecznej, która zaciążyła na całym wieku. Bierze udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Przeżywa nieszczęśliwą miłość do Laury. Cezary dojrzewa w trakcie powieści - kształtuje się jego charakter, osobowość, światopogląd.

2

• Seweryn Baryka - ojciec Cezarego; pracował w przemyśle naftowym w Baku. W 1914 r. został powołany na front, a gdy wrócił do Baku, jego żona już nie żyła. Opowiadając synowi o Polsce „szklanych domów”, nakłania go do wyjazdu do ojczyzny, która właśnie odzyskała niepodległość. W trakcie podróży wykończony wojną umiera. • Jadwiga Barykowa - matka Cezarego; kocha swojego jedynaka. Nie potrafi sprawować nad nim kontroli pod nieobecność męża, którego bardzo wyczekuje (traci nadzieję w pewnym momencie). Jest dobroduszna, naiwna, tęskni za Polską. W czasie rewolucji nie jest w stanie utrzymać siebie i syna. Zostaje skierowana do ciężkich robót w porcie i tam umiera, nie doczekawszy powrotu męża. • Hipolit Wielosławski - przyjaciel Cezarego , poznany w czasie wojny polsko-bolszewickiej, w której obaj biorą udział. Cezary ratuje rannemu Hipolitowi życie, ten Bohaterowie odwdzięcza się mu , zapraszając go do rodzinnego majątku - Nawłoci. • Karolina Szarłatowiczówna - sierota, cioteczna siostra Hipolita, mieszka w Nawłoci, w czasie wojny bolszewickiej utraciła swe dobra ziemskie na Ukrainie. Zakochana w Cezarym, umiera, najprawdopodobniej otruta strychniną przez Wandę Okszyńską. • Wanda Okszyńska - szesnastoletnia, mało bystra dziewczyna, niezdolna nauczyć się tabliczki mnożenia. Została wysłana przez matkę do majątku Wielosławskich, zarządzonego przez jej wuja, by choć na jakiś czas zeszła z oczu ojcu, który gniewał się na mało zdolną do nauki córkę. Jedyną umiejętnością, którą ma to gra na fortepianie. Odkąd Cezary zagrał z nią utwór Liszta, Wanda zakochała się w nim bez pamięci. Po śmierci Karoliny została aresztowana pod zarzutem otrucia rywalki, ale wypuszczono ją z braku dowodów zbrodni.

3

• Laura Kościeniecka -Laura Kościeniecka - wdowa, właścicielka sąsiadującego z Nawłocią majątku Leniec; dojrzała i atrakcyjna kobieta. Ma narzeczonego, Władysława Barwickiego, za którego zamierza wyjść dla uregulowania długów. Nawiązuje romans z Cezarym; oboje przez długi czas zwodzą Barwickiego, lecz ten w końcu orientuje się w sytuacji. Ostatecznie Laura wychodzi za Barwickiego. Pod koniec odwiedza Cezarego w Warszawie i mówi mu, że to ich ostatnie spotkanie. • Szymon Gajowiec - młodzieńcza miłość matki Cezarego; stary kawaler, obecnie urzędnik w ministerstwie. Mieszka w Warszawie; udziela Cezaremu schronienia, daje pracę i zaprzyjaźnia się z nim. Jest wrogiem rewolucji - drogę do polepszenia sytuacji w Polsce upatruje w gruntownych reformach. • Antoni Lulek - kolega Cezareo ze studiów medycznych w Warszawie. Ideowiec, komunista, nienawidzący Polski; zagorzały zwolennik rewolucji, marzy o tym, by Polska została przyłączona do Związku Sowieckiego. • Szklane domy - stworzona przez Seweryna Barykę wizja upragnionej ojczyzny jako kraju dostatku, sprawiedliwości społecznej, równości i praworządności. Jest to utopijne marzenie o Polsce Cytaty i idealnej, z którym kontrastuje rzeczywistość słowa klucze odrodzonego państwa. Słowo „dom” jest symbolem ojczyzny, a słowo „szklany” symbolizuje jego czystość, przejrzystość, jawność i uczciwość w życiu politycznym i społecznym.

4

• Przedwiośnie - słowo to pojawia się w zdaniu rozpoczynającym opis życia Cezarego w Polsce oraz w ostatniej scenie powieści (Był pierwszy dzień przedwiośnia). w ten sposób tworzy się klamra kompozycyjna, w którą ujęte są losy głównego bohatera w ojczyźnie rodziców. Tytuł powieści jest wieloznaczny. Podstawowe jego znaczenie określa porę roku poprzedzającą wiosnę pora ta kojarzy się z szarością i nędzą, a właśnie w takiej scenerii odbywają się istotne momenty akcji utworu. Słowo „przedwiośnie” może odnosić się również do kreacji samego bohatera, który swoje przedwiośnie przeżywa w Nawłoci - wkracza tam w progi życia dorosłego życia. Cytaty i Najgłębsza i najistotniejsza wymowa tytułu odnosi się słowa klucze do problematyki społeczno-politycznej odrodzonego państwa polskiego. O „przedwiośniu” Polski mówi Szymon Gajowiec, mówiąc, że na poprawę sytuacji w kraju potrzeba czasu. Społeczeństwo i rząd polski muszą niejako od nowa nauczyć się gospodarować na swoim, zarządzać swoją ojczyzną itd. Żeromski, używając języka ezopowego, który prze lata niewoli służył poetom do ukrywania patriotycznych treści przed cenzurą („wiosna” oznaczało wyzwolenie), by dać do zrozumienia, że mimo iż Polska jest już krajem wolnym, to stan, w którym się znajduje, nie pozwala w pełni się cieszyć wolnością, mówić o jej „wiośnie” (To dopiero przedwiośnie nasze). • Wiatr od wschodu - metafora określająca nadciągające zza wschodniej granicy zagrożenie komunizmem.

5

• program polityczny powieści (trzy koncepcje) Żeromski zestawił trzy wizje odrodzonej Polski, a sam autor nie zabiera głosu, pozostawia dyskusje bez puenty, a tym samym pozwala czytelnikowi na samodzielną refleksję i wybór - utopijny obraz szklanych domów -> Seweryn opowiada o nich w trakcie podróży do Polski. Powstały dzięki wynalazkowi technicznemu genialnego konstruktora - krewniaka Baryki. Zbudował on przyjazne dla środowiska huty szkła, w których zaczął produkować części domów. Są one czyste, mają estetyczny wygląd, łatwo je złożyć, są funkcjonalne, łatwe do ogrzania i ochłodzenia. „Szklaną cywilizacje” tworzą wspólnie inżynierowie i artyści - kult nauki połączony z kultem piękna. Szklane domy to dzieła sztuki, a fabryki szkła to wspólna własność inżynierów, Problematyka artystów i pracowników. W przemiany zaangażowane są najlepsze umysły kraju. Rozważa się reformę rolną, mówi się o poprawie zdrowia i zmianie obyczajów, wzroście kultury życia itd. Utopijna idea Seweryna stanowi połączenie romantycznego mistycyzmu z pozytywistyczną wiarą w postęp techniczny, kult pracy i nauki. - pozytywistyczny program Szymona Gajowca -> program oparty na ewolucji. Zawiera postulaty powolnych, ale gruntownie i dokładnie przeprowadzonych reform, rozwoju struktur państwowości, gospodarki, oświaty, spółdzielczości, wzmocnienia obronności ojczyzny, poszanowania prawa. Twierdzi, że Polska musi najpierw się ustabilizować by zbudować państwo dla wszystkich.

6

- program komunistów -> Cezary zapoznaje się z nim podczas rozmów z Antonim Lulkiem i na zebraniach komunistów. Naczelnym punktem ich programu jest poprawa losu ludzi ciemiężonych, żyjących w skrajnej nędzy, którzy ciężką pracą nie mogą zarobić na utrzymanie rodzin. Jego realizacja może się odbyć jedynie poprzez rewolucję, w wyniku której przestaną istnieć klasy społeczne, a wszyscy staną się robotnikami, którzy powinni być zjednoczeni niezależnie od narodowości. Komuniści uważają, że potrzebna jest idea. Chcą zwalczać wszelkimi środkami klasę posiadającą - kapitalistów. • obraz i ocena rewolucji październikowej - w ujęciu Żeromskiego rewolucja to niemal apokaliptyczna katastrofa - opisuje rzeki krwi, którą spłynęły ulice Baku, potworne tortury i rzezie dokonywane w mieście, rozboje czy bezprawie. Jest to żywioł zniszczenia, który niesie śmierć i budzi w ludziach najgorsze instynkty. Oznacza rozkład wszelkich norm życia społecznego, drożyznę, głód, dezorganizację transportu, chaos i panoszącą samowolę. Taka konstrukcja obrazu Problematyka rewolucji miała być ostrzeżeniem dla Polaków, aby nie zaniechali wielkich reform ekonomiczno-społecznych. Nierozwiązane problemy społeczne, nędza milionów, rażąca niesprawiedliwość i wyzysk mogły pchnąć zdesperowane masy na drogę rewolucji. • obraz ziemiaństwa - ukazane m.in. w Nawłoci, kontrastuje z nędzą i głodem, które widzi Cezary po przekroczeniu granicy. Życie ziemiaństwa w Nawłoci jest beztroskie i sielankowe; życie tam ogniskuje się wokół sytych posiłków i błahych rozmów; o infantylizacji mieszkańców świadczą zdrobnienia • obraz najbiedniejszych warstw społecznych - po odzyskaniu niepodległości sytuacja Polski przedstawia się w sposób katastrofalny: zniszczenia wojenne, inflacja, kłopoty gospodarcze, kryzys, bezrobocie, strajki. Po przekroczeniu granicy Cezary widzi nędze, brud i zaniedbanie. Również w Chłodku ma szansę porozmawiać z klasą niższą - widzi, że chłopi nie są w ogóle zainteresowani całością państwa, tylko interesami lokalnymi. 7

• interpretacja zakończenia powieści - ostatnia scena, czyli przyłączenie się ubranego w strój żołnierza Baryki do robotniczej manifestacji zorganizowanej przez komunistów, która idzie naprzeciw oddziału żołnierzy skierowanych do stłumienia demonstracji. Cała powieść, a szczególnie ta scena, jest ostrzeżeniem przed komunizmem. „Wiatr od wschodu” może zaszkodzić młodemu państwu. Jeżeli nie zostanie nic zrobione dla najuboższych, przyłączą się oni do komunistów. • polemika z mitem szlacheckiego gniazda i mitem Kresów - wzorzec szlacheckiego gniazda znajdziemy w m.in. Soplicowie. Jest to przestrzeń idealna, w której życie człowieka stapia się z rytmem natury, trwa żywa pamięć historii, a kultywowanie dawnych obyczajów daje gwarancję trwania narodowej tożsamości. Dom zapewniał szczęście, potrafił wykreować ład, w którym każdy znajdował swoje miejsce. Był to jednak mit, który z rzeczywistością niewiele miał wspólnego. Problematyka Przeczyły mu takie wydarzenia, jak rabacja galicyjska z 1846 r. czy obojętność znacznej części chłopów na powstanie styczniowe. Krytykę tego mitu można znaleźć we fragmentach, w których Cezary ostrzega Hipolita, że chłopi mogą wystąpić przeciwko niemu albo podczas pobyty w Chłodku - refleksje Cezarego o tym, że niektórzy tworzą kult jadła, a niektórzy żyją, żeby nie zdychać z głodu. Z podobną intensywnością Żeromski atakuje drugi z polskich mitów - mit Kresów Wschodnich, czyli ziem utraconych. Wedle tej koncepcji Polacy budowali na tych terenach cywilizację, której dobroczynnego wpływu doświadczać miała miejscowa ludność. Anachronizm obydwu mitów stał się czytelny w niepodległej Polsce. Procesy modernizacyjne społeczeństwa, wymuszone częściowo perspektywą rewolucji, zapowiadały kres dawnej roli ziemiaństwa, a demokratyzacja stosunków społecznych przyczyniła się do likwidacji tradycyjnych przywilejów szlachciców.

8

9...