Psychologia-Ogólna materiały wykład PDF

Preview

Summary

Wykłady z psychologii ogólnej z dr Jankowiak...

Description

Psychologia ogólna: Wprowadzenie do psychologii (materiały dla studentów) •

Psychologia – naukowe badanie zachowania się człowieka i procesów psychicznych.

•

Psychologia naukowa vs potoczna (Łukaszewski, 2000) – Psychologia naukowa – zbiór twierdzeń zawierający opis i wyjaśnienie faktów należących do sfery psychiki i stanowiących podstawę do przewidywania nowych zjawisk – Psychologia potoczna – mniej lub bardziej powszechne społeczne przekonania dotyczące natury ludzkiej; mechanizmów zachowania; jest to psychologia precedensu i osobliwości

Cele psychologii •

Opisywanie tego, co się dzieje

•

Wyjaśnianie tego, co się dzieje

•

Przewidywanie tego, co się zdarzy

•

Kontrolowanie tego, co się dzieje

•

Polepszanie jakości życia

Koncepcje człowieka w psychologii •

Definicja. Idea promowana przez dany nurt teoretyczny w psychologii. Zbiór założeń na temat tego, co w ludziach uniwersalne i ponadczasowe (Łukaszewski, 2000). – Kim jest człowiek? – Czy jest „układem” prostym czy złożonym? – Jakie są mechanizmy napędzające ludzkie działanie, jakie interesy realizuje człowiek? – Jakimi strategiami, według danego ujęcia, posługują się ludzie podczas realizacji ważnych interesów? – Czy natura ludzka zależy od czynników biologicznych czy doświadczenia? – Czy w naturze ludzkiej jest wolny wybór czy podleganie konieczności? – Jak jest rola przeszłości, teraźniejszości i przyszłości? – Czy natura ludzka jest stabilna czy zmienna? – Jakimi metaforami można opisać człowieka? 1

I.

Psychoanaliza klasyczna Sigmunda Freuda

Świadomość - tylko niewielka część psychiki Nieświadomość – rezerwuar w większość nieakceptowanych myśli, życzeń, uczuć i wspomnień. Wywierają potężny wpływ na świadome myśli i zachowania ludzi! Przedświadomość – zbiór informacji, które nie są aktualnie uświadamiane, lecz mogą zostać przywrócone świadomości 1. Struktura osobowości •

Superego („wyższe ja”) - uwewnętrznione ideały; sumienie i aspiracje

•

Ego („ja”) – zarządzająca część osobowości, pośredniczy między potrzebami id, superego i rzeczywistości; w dużej mierze świadoma

•

Id („to”) – zbiornik nieświadomej energii psychicznej, która dąży do zaspokojenia popędów seksualnych i agresywnych. Działa zgodnie z tzw. zasadą przyjemności, domagając się zaspokojenia „tu i teraz”.

2. Dynamika osobowości •

Popęd życia (erotyczny, eros) – prowadzi do łączenia, tworzenia, wzmacniania, służy przetrwaniu jednostki i rozmnażaniu gatunku

•

Popęd śmierci (agresywny, tanatos) – zaspokajany gdy doprowadzamy do rozpadu, zniszczenia, sprowadzenia do formy prostszej; popęd destrukcyjny „Celem wszelkiego życia jest śmierć”, agresywność to autodestrukcja zwrócona na zewnątrz przeciw obiektom zastępczym

•

Nie zaspokajane popędy kumulują się i szukają wyrazu symbolicznego

3. Stadia psychoseksualne •

Osobowość tworzy się w dzieciństwie. Problemy dorosłych mają w nich swe źródło. „dziecko jest ojcem człowieka”

•

Dziecko przechodzi cykl stadiów psychoseksualnych: energie Id skupiają się na różnych sferach przyjemności ciała -sfery erogenne

•

Fiksacja: zahamowanie rozwoju w danym stadium (przesyt lub frustracja)

2

Stadium

Ośrodek

Oralne (1 rok życia)

Przyjemność skupia się na ustach – ssaniu, gryzieniu, żuciu

Analne (do 2 roku życia)

Przyjemność koncentruje się na wypróżnianiu jelit i pęcherza; zmaganie się z potrzebami kontroli

Falliczne (3-6 lat)

Sferą przyjemności są narządy płciowe; zmaganie się z kazirodczymi uczuciami seksualnymi; kompleks Edypa

Latencja (6 – do dojrzew.)

Uśpione uczucia seksualne

Genitalne (od okresu dojrzewania)

Dojrzewanie zainteresowań seksualnych; realizacja potrzeb seksualnych w kontakcie społecznym Charakter: utrwalony zbiór mechanizmów obronnych • • •

Oralny – ufność i zależność od innych, optymizm i łatwowierność oraz problemy związane z jedzeniem Analny – osoby porządne, oszczędne i uparte Charakter falliczny

- mężczyźni: skoncentrowani na sobie i przesadnie sobie pobłażają; nawykowo uwodzą kobiety, które mogłyby zastąpić im matkę - kobiety: skrajnie agresywne, apodyktyczne i próbują zdominować mężczyzn 4. Mechanizmy obronne •

Sposoby ochrony ego („ja”): zmniejszanie lęku przez nieświadome zniekształcanie rzeczywistości

•

Wyparcie – wyrzucenie ze świadomości do nieświadomości treści (myśli, uczuć, wspomnień) budzących lęk

•

Regresja – w obliczu lęku osoba powraca do wcześniejszego psychoseksualnego, gdzie została zafiksowana energia psychiczna

•

Projekcja – przypisywanie własnych niepokojących impulsów innym ludziom

•

Racjonalizacja – mechanizm podsuwający samousprawiedliwienia w miejsce rzeczywistych przyczyn postępowania

•

Przemieszczenie – ukierunkowanie seksualnych lub agresywnych impulsów w stronę łatwiej akceptowanych lub budzących mniejszy niepokój obiektów (przedmiotów i osób)

•

Sublimacja – zaspokojenie popędów w społecznie akceptowalny sposób

stadium

3

5. Metody pracy •

Pacjenci, których dolegliwości nie dało się wyjaśnić neurologicznie (np. utrata czucia tylko w dłoni, co nie odpowiada budowie układu nerwowego)

•

Metody: – Hipnoza (porzucona) – Swobodne skojarzenia: pacjent mówi wszystko, co pojawia się w jego świadomości à prowadzi do wspomnień z dzieciństwa à diagnoza struktury osobowości i jej późniejszego rozwoju – Założenie, że każda wypowiedź łączy się z poprzednią (nieprzerwany łańcuch skojarzeń) odkrywając nieuświadamiane powiązania, np. Dość gadania o mojej żonie… Zmieńmy temat. Słyszałeś, o tym zamachu terrorystycznym? – Analiza snów – wariant metody swobodnych skojarzeń: od snów do skojarzeń z nimi

Teorie relacji z obiektem Główni reprezentanci: E. H. Erikson, O. FF. Kernberg, M. Klein i Margaret Mahler. Teoria ta zajmuje się internalizacją wczesnodziecięcych doświadczeń, powstaniem intrapsychicznych reprezentacji obrazów ja i obiektu. Te struktury psychiczne tworzone są na bazie pierwotnego związku między matką i dzieckiem. Teoretycy tej szkoły krytykowali Freuda , za tezę że dziecko pragnie przede wszystkim zaspokojenia własnych potrzeb. Twierdzili, że dziecko poszukuje przede wszystkim związku z obiektem. Stwierdzili, że w wypadku zaburzeń tożsamości występujących u pacjentów z zaburzeniami głębszymi niż neurotyczne , działa mechanizm obronny rozszczepienie. Ja tych pacjentów nie stanowi całości, jest rozszczepione na część dobrą i złą. Intrapsychiczna reprezentacja obiektu – również dwubiegunowa- nie jest odseparowana od ich ja. Dlatego struktury umysłowe mają postać obrazów dobrego ja – obiektu i złego ja – obiektu. Wyróżniają w pracy psychoterapeutycznej zjawisko identyfikacji projekcyjnej, występujące u pacjentów z zaburzeniami głębszymi niż neurotyczne. Część ja i obiektów wewnętrznych ulega odszczepieniu i wyprojektowaniu na obiekt zewnętrzny – analityka, który zostaje utożsamiony z odszczepioną częścią, zawłaszczony i przez nią kontrolowany. II. Psychologia behawiorystyczna •

John B. Watson – manifest behawiorystyczny 4

• Mechanizm warunkowania klasycznego • Eksperyment z udziałem Alberta B. • Mechanizm warunkowania instrumentalnego • Wyuczona bezradność John B. Watson •

„Człowiek powinien być badany w warunkach odpowiadających jak najściślej warunkom eksperymentów nad zwierzętami” (1913)

•

„Dajcie mi tuzin zdrowych, prawidłowo zbudowanych niemowląt i dostarczcie im to wszystko, co składa się na mój własny, szczególny świat, a zapewniam was, że wezmę na chybił trafił jedno z nich i uczynię z niego dowolnego typu specjalistę, czy to będzie lekarz, sędzia, artysta, kupiec, a nawet żebrak czy złodziej, bez względu na jego talenty, skłonności, zadatki i rasę przodków (1925) 1. Warunkowanie klasyczne

•

Typ uczenia się poprzez kojarzenie dwóch bodźców. – Bodziec bezwarunkowy (pokarm) – Reakcja bezwarunkowa (ślinienie się) – Bodziec warunkowy (dzwonek) – Reakcja warunkowa (ślinienie się na dźwięk dzwonka) Pawłow stwierdził, że podawanie psu pokarmu do pyska, wywołuje u psa wydzielanie śliny. Reakcję tę nazwał reakcją bezwarunkową – bo występuje ona bez uczenia się. Pokarm to bodziec bezwarunkowy dla tej reakcji. Następnie zaobserwował, że jeśli bezpośrednio przed podaniem psu pokarmu zadzwoni dzwonek. To po kilkunastu próbach na sam dźwięk dzwonka pies zaczyna wydzielać ślinę. Dzwonek to bodziec warunkowy, a wydzielanie śliny na dźwięk dzwonka to reakcja warunkowa.

5

•

Generalizacja – tendencja występująca po uwarunkowaniu, polegająca wywoływaniu takich samych reakcji przez podobne bodźce.

na

•

Różnicowanie – nabywanie zdolności rozróżniania pomiędzy bodźcem warunkowym a innym bodźcem (podobnym), który nie sygnalizuje bodźca bezwarunkowego Warunkowanie reakcji emocjonalnych jako przykład warunkowania klasycznego – eksperyment z Albertem i białym szczurem. 2. Warunkowanie instrumentalne • •

W toku warunkowania instrumentalnego organizm uczy się, że osiągnięcie lub uniknięcie bodźca jest możliwe dopiero po wykonaniu określonej reakcji Typ uczenia się (kształtowania reakcji), w którym zachowanie się nasila, jeśli następuje po nim wzmocnienie, lub zanika, jeżeli następuje po nim kara

Wyuczona bezradność Pierwsza część badania: • Badano 2 grupy psów • Uwięzione w hamakach otrzymywały wstrząsy elektryczne • Grupa A mogła wyłączyć prąd naciskając nosem przycisk; Grupa B nie Druga część Badano 3 grupy psów: A, B i kontrolna

badania:

•

Psy w skrzynkach są rażone prądem, mogą go wyłączyć przeskakując na drugą stronę skrzynki • Grupa A i kontrolna szybko się nauczyła, B nigdy 3. Teorie humanistyczne  Humanistyczny nurt współczesnej psychologii przeciwstawia się pesymizmowi psychoanalitycznego poglądu na człowieka z jednej strony i koncepcji człowieka – robota przedstawionej przez behawioryzm z drugiej strony.  Psychologia humanistyczna wyraża przekonanie, że każda jednostka ma potencjalne zdolności twórczego i zdrowego rozwoju.  Niepowodzenia w realizacji tych możliwości związane są z ograniczeniami paczącymi wpływami oddziaływań rodziców, szkoły i innych presji społecznych. Te szkodliwe wpływy

mogą

zostać

przezwyciężone,

jeśli

jednostka

zechce

przyjąć

odpowiedzialność za własne życie.  Jeden z jej twórców A. Maslow powiedział, że interesują go mocne strony człowieka, a konkretniej osobowości wybitne i niezwykłe. Nie interesuje go, co robić, żeby 6

uzdrowić tych, co chorują, lecz zmienić tych, którzy nie są chorzy w ludzi zdolnych do samoaktualizacji, miłości i altruizmu, do twórczego rozwoju własnego „ja”.  Podejście to rozwijało się na bazie: fenomenologii, egzystencjalizmu i personalizmu.  Kluczowym pytaniem psychologii humanistycznej jest: Jak pomóc człowiekowi w rozwoju? Jak ułatwić harmonijny rozwój jednostki, aby umiała ona aktualizować swoje potencjalne możliwości?  Obecnie psychologia ta zajmuje się tymi aspektami ludzkiego doświadczenia, które są ważne w codziennym życiu. Chce lepiej zrozumieć miłość, ból, strach, nadzieje, potrzeby człowieka itp. Chce być psychologią człowieka zdrowego.  Przejawem samorealizacji (bardzo indywidualnie przebiegającej u każdego człowieka) może być twórczość, miłość, altruizm, rozwój własnego „ja”.  Rozwój wymaga przede wszystkim wysiłku i odwagi. Tworzenie nowych, dojrzałych i autentycznych sposobów zachowania a jednocześnie odrzucenie starych wzorców wymaga – odwagi, odpowiedzialności i wytrwałości. Chociaż jest to trudne, proces ten daje człowiekowi dużo przyjemności i satysfakcji. Główne tezy psychologii humanistycznej  Człowiek widziany jest jako całość (jedność bio-psycho-społeczna);  Człowiek traktowany jest jako byt unikalny, niepowtarzalny w sposób podmiotowy;  Człowiek jest wolny, ma możliwość wyboru, nie jest niczym zdeterminowany;  Człowiek dąży do samorealizacji, wykorzystuje swoje potencjalne możliwości, stara się pomimo swoich ograniczeń osiągnąć maksimum osobistego rozwoju );  człowiek jest intencjonalny, co przejawia się w posiadaniu celów;  psychologia humanistyczna odrzuca wszelką obiektywność naukową, ostatecznym kryterium prawdziwości jest ludzkie doświadczenie;  aby zrozumieć zachowanie człowieka trzeba poznać świat percepcyjny jednostki, zrozumieć jak wyglądają rzeczy z jej punktu widzenia, określić co sama osoba myśli i odczuwa;  wszelka wiedza jest względna i zmienna. 7

I.

Hierarchia potrzeb Maslowa

Pot rze by sa mo Potrzeby szacunku Potrzeby przynależności i m iłości Potrzeby bezpieczeństwa Potrzeby fizjologiczne

 Samorealizację badał empirycznie analizując samoopisy znanych twórców.  Wspólne cechy tych osób to: niezależność, nastawienie zadaniowe, realizm, spontaniczność, przeżycia mistyczne, zdolność do nawiązywania głębokich związków z innymi ludźmi.  Motywacja to według niego cel zachowania.  Teoria motywacji wyjaśnia zarówno zachowania zdrowe jak i patologiczne.

 Zakładał hierarchiczną organizację potrzeb oraz dwa jakościowo różne rodzaje motywacji: niedoboru i wzrostu (potrzeba samorealizacji).  Realizacja potrzeb z każdego kolejnego poziomu jest możliwa pod warunkiem zaspokojenia potrzeb z poziomu niższego.  Im wyżej w hierarchii znajduje się dana potrzeba tym później pojawia się w rozwoju, tym mniejsze jej znaczenie dla biologicznego przetrwania organizmu oraz w tym mniejszym stopniu subiektywnie odczuwana jest jako nagląca.  U osób chorych potrzeba samorealizacji nie ujawnia się. II.

Teoria Rogersa 8

 Teoria Rogersa wyrasta z doświadczeń w pracy terapeutycznej. Rodzaj terapii, który rozwijał to psychoterapia niedyrektywna lub skoncentrowana na kliencie: terapeuta ma wejść w szczery osobisty związek z klientem, przypisuje klientowi wartość bezwarunkową, jest szczery nie ukrywa uczuć, jakich doznaje, klient jest akceptowany bezwarunkowo.  Cel – klient w coraz większym stopniu uświadamia sobie swoje prawdziwe uczucia i doświadczenia, obraz ja staje się coraz bardziej zgodny z całością doświadczeń organizmu. Struktura osobowości  Organizm – jest umiejscowieniem wszelkiego doświadczenia. Całość doświadczenia tworzy pole fenomenologiczne – zachowanie jednostki jest od niego uzależnione – oznacza to, że zależy od rzeczywistości subiektywnej a nie od warunków bodźcowych (rzeczywistość zewnętrzna).  Pojęcie ja - cześć pola fenomenologicznego stopniowo wyodrębnia się z całości. Jest to ja (lub obraz ja). Jest to zorganizowana spójna postać pojęciowa składająca się ze spostrzeganych własności ja, czyli samego siebie, oraz ze spostrzeganych relacji między ja a innymi i między ja a różnymi aspektami życia. Oprócz ja realnego istnieje także ja idealna, które wyraża, jaka chciałaby być dana osoba.  Jeżeli przedstawione w symbolicznej formie doświadczenia jakiejś osoby, tworzące jej ja, odzwierciedlają wiernie doświadczenia organizmu, to osobę tę możemy określić jako przystosowaną, dojrzałą i funkcjonująca w sposób pełny. Natomiast niezgodność między ja a organizmem prowadzi do poczucia zagrożenia i niepokoju.  Również niezgodność między ja realnym a ja idealnym może prowadzić do niezadowolenia z siebie i nieprzystosowania.  Zachowania obronne określane jako neurotyczne, ogranicza i zniekształca doświadczenie jednak nie dezorganizuje pojęcia Ja – osoba zachowuje swoją tożsamość.  Jeśli jednak znaczące nowe doświadczanie okaże się bardzo silnie rozbieżne z pojęciem Ja oraz jeżeli pojawi się ono w sposób nagły, to poziom lęku stanie się tak wysoki, że zdezorganizuje zachowanie, a zwykłe wypieranie doświadczenie okaże się nieefektywne. Zachowanie będzie się wahać między zgodnym z pojęciem Ja a zgodnym z doświadczeniem silnie rozbieżnym z Ja. 9

 W psychiatrii nazwane jest to ostrą reakcja psychotyczną.  Gdy wystąpi reakcja psychotyczna możliwe są 2 sposoby obrony. Pierwszy to zaprzeczenie pojęciu Ja – osoba zaprzecza swojej tożsamości lub przyjmuje inną „urojoną”. Druga możliwość to zmiana pojęcia Ja na „zwariowałem, nie odpowiadam za swoje zachowanie”.  Zachowanie obronne, choć wewnętrznie niespójne, podejmowane jest ze względu na treść pojęcia Ja. Natomiast zachowanie zdezorganizowane prowadzi do rozpadu pojęcia Ja. Dynamika osobowości  Istnieje tylko jedna siła motywacyjna – dążenie do samourzeczywistnienia i samorozwoju, czyli stania się pełną osobą.  Wyróżnił 2 potrzeby (wyuczone): potrzebę uznania ze strony innych i potrzebę szacunku do samego siebie. Rozwój osobowości  Nie wyróżnia on stadiów koncentruje się na wpływie, jaki wywiera ocenianie jednostki przez innych ludzi, szczególnie w czasie dzieciństwa, na powstawanie rozbieżności między doświadczeniem a ja.  Gdyby oceny innych miały wyłącznie pozytywny charakter (bezwarunkowa akceptacja) to między organizmem a ja nie powstałyby rozbieżności.  Doświadczenia nie aprobowane, oceniane negatywnie są zazwyczaj wyłączone z obrazu ja nawet, jeśli są wartościowe dla organizmu. Powoduje to, że obraz ja staje się niezgodny z doświadczeniami organizmu. Dziecko stara się być takie, jaki chcą go widzieć inni, zamiast być takie, jakie jest.  Tak, więc w trakcie dzieciństwa obraz ja staje się stopniowo coraz bardziej zafałszowany na skutek oceniania ja przez innych ludzi.  W rezultacie doświadczenie organizmu, niezgodne z zafałszowanym obrazem ja, odczuwane jest jako zagrażając i budzi lęk. 4 . T E O R I E S P O Ł E C Z N O - P O Z N AW C Z E I.

U C Z E N I E S I Ę O B S E R WA C Y J N E A O S O B O W O Ś Ć T E O R I A B A N DU RY 10

 Te o r i a s p o ł e c z n e g o u c z e n i a s i ę ( u c z e n i e s i ę o b s e r w a c y j n e ) : f o r m a u c z e n i a s i ę p o z n a w c z e g o , w k t ó r e j n o w e r e a k c j e n a b y w a si ę po zaobserwowaniu zachowań innych ludzi i konsekwencji, jakie następują po tych zachow aniach.  Inni ludzie to modele ról.  Osobowość jest zbiorem wyuczonych wzorców zachowań oraz interakcji między zachowaniem, poznaniem a środow iskiem

 Determinizm wzajemny: proces w którym poznanie, zachowanie i środowisko wywierają na s iebie wzajemny wpływ

poznanie

środowisk o

zachowani e

E K S P E RY M E N T A L B E RTA B A N D U RY Wy k o r z y s t a n o p l a s t i k o w ą , n a p e ł n i o n ą p o w i e t r z e m l a l k ę B o b o , k t ó r a odbija się po uderzeniu.  Dorosły chwytał lalkę, a następnie rzucał nią brutalnie, w alił w

nią

drew nianym młotkiem,

uderzał

dłonią,

i

ze

złości

krzyczał w jej stronę. Później pozwolono dzieciom bawić się lalką N A Ś L A D O WA Ł Y D O R O S Ł E G O .

11

S T R U K T U R A O S O B O W O Ś C I S Y S T E M P O Z N AW C Z O - A F E K T Y W N Y  Poznawczo-afektywny

sy s t e m

os o b o w o ś c i

(Cognitive-Affective

Personality Sys tem – CAPS ) według Mischela i Shody (1994) obejmuje pięć rodzajów zmiennych, pozwalających na analizę i przewidywanie zachowań. 1) D e k o d o w a n e z n a c z e n i a – k a t e g o r i e s t o s o w a n e d o J a , i n n y c h ludzi,

zdarzeń,

sytuacji

i

stanów

zewnętrznych.

D ecyduje

o

sposobie interpretacji zdarzeń (np. zachowanie stanowcze czy bezczelne) oraz doświadczania okreś lonych reakcji emocjonalnych (np. podziw czy dezaprobata). 2) O c z e k i w a n i e...