Rozwój-człowieka-dorosłego PDF

Preview

Summary

Download Rozwój-człowieka-dorosłego PDF

Description

Wykłady z psychologii rozwoju człowieka dorosłego- 2019 r. WYKŁAD 1 Psychologia rozwojowa- nauka badająca zachowanie człowieka; funkcjonowanie człowieka z punktu zmian jakim podlega on w czasie. Wyodrębniła się ona w 1882 r.. Bada mechanizmy i prawa oddziaływujące na człowieka, wpływ zjawisk psychologicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. Wyróżniamy trzy aspekty życia ludzkiego ( Charlotte Puhler): 1. Aspekt biologiczno-biograficzny- to co wynika z zachowania człowieka i wszelkich dostępnych danych obiektywnych 2. Aspekt przeżyć i danych subiektywnych- to co robimy, wykonujemy intencjonalnie 3. Aspekt dzieł i wyników- mówimy o pewnej specyfikacji w zachowanie człowieka i tym w czym czuje się on spełniony Z tych trzech aspektów wyłaniają się cechy człowieka. Tymi cechami określającymi człowieka są : ● człowiek jako organizm ( system energetyczny) ● człowiek jako jednostka społeczna ● człowiek jako podmiot świadomej działalności Co to znaczy być dorosłym? Aby powiedzieć, że jednostka jest dorosła muszą wystąpić określone cechy i zachowania. Teoria cech-jeśli zabraknie jednej z cech nie mówimy o dorosłości. 1. Dorosły to osoba, która jest sama odpowiedzialna za siebie. 2. Człowiek jest niezależnym podmiotem działalności ekonomicznej (sam na siebie zarabia) 3. Gdy jednostka sama decyduje o swoim planie życiowym, do tego samodzielnie podejmuje i pokonuje wszelkie trudności w jego realizacji oraz sama sama odpowiada wobec społeczeństwa za swe działania. Tym samym istotą bycia dorosłym jest podjęcie zobowiązań w wyznaczonych obszarach aktywności i trwanie w ich realizacji pomimo fizycznych, społecznych oraz psychologicznych przeszkód. Oprócz tego istnieją subiektywne i obiektywne wskaźniki o tym czy człowiek jest dorosły: SUBIEKTYWNE ➔ odpowiedzialność za siebie i innych ➔ umiejętność podejmowania decyzji ( posiadanie stabilnych planów na przyszłość) ➔ umiejętność zaangażowania we własną działalność

OBIEKTYWNE ➔ umiejętność życia poza rodziną (rodzice, rodzeństwo, mąż, żona, dzieci) ➔ podjęcie pracy ➔ nowe miejsce zamieszkania ➔ ukończenie szkoły ➔ małżeństwo ➔ rodzicielstwo ➔ niezależność zawodowa i finansowa

Wyróżnienie człowieka dorosłego od nie dorosłego. Z czego składa się podział okresu dorosłości? I. WCZESNA DOROSŁOŚĆ- ( 20-23-25/ 35-40 r.ż) - ma za zadanie ukształtować umiejętności funkcjonowania w związku, tak aby nie zaprzeczać bliskości - konflikt INTYMNOŚĆ vs IZOLACJA II. WIEK ŚREDNIEJ DOROSŁOŚCI/ ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ- (35-40/ 50-55 r.ż) - Konflikt GENERATYWNOŚĆ (troska o innych) vs STAGNACJA (zmniejszenie aktywności, wycofanie z ról, troska o siebie)

III. -

czas podejmowania najwyższej odpowiedzialności społecznej powinno się osiągnąć najwyższy poziom życia i spełnienia pomagamy dzieciom akceptujemy pierwsze oznaki starzenia dzieli się ten okres na pół; do 50/55 r.ż tzw. pokolenie 50-latków lub pokolenie ,,kanapki” opieka nad dorastającymi dziećmi oraz starzejącymi się rodzicami PÓŹNA DOROSŁOŚĆ- (powyżej 60 r.ż) kończy pracę zawodową spadek nawiązywanych kontaktów społecznych skupia się na akceptacji swojego dotychczasowego życia pomału godzi się z kresem swego życia ograniczenia fizyczne, umysłowe strata bliskich Kryzys INTEGRACJA EGO VS ROZPACZ

z perspektywy czasu bilans życia jest zadowalający, większe lub mniejsze poczucie spełnienia

bilans życia wywołuje niezadowolenie, rozczarowanie życiem, może być dwojaki a) może motywować do działania, zmiany b)może powodować poddanie się oraz pogodzenie z losem

Stymulatory rozwoju człowieka w tych okresach Zadania rozwojowe - pewne wydarzenia i sytuacji naszego życia, które zostaną przed nami postawione. Ich rozwiązanie może przyczynić się do poczucia zadowolenia lub niespełnienia. ,,Gdy jest zadowolenie to łatwiej działać dalej”- popiera Zbigniew Pietrasiński. Proces starzenia dzieli się na: 1. Pierwotny- naturalne starzenie się organizmu, nieuniknione, naturalne; nie mają na to wpływu choroby; jest to powolne osłabienie fizyczne i psychiczne organizmu. 2. Wtórny- to, co sami lub nasze środowisko zafunduje naszemu organizmowi tzn. zanieczyszczenie środowiska, powietrza, choroby, alkohol, papierosy. WYKŁAD 2 ,,Wczesna dorosłość” (20/23- 35/40 r.ż) ● Podział okresu dorosłości ○ Wczesna dorosłość ○ Średnia dorosłość/ centrum życia ○ Późna dorosłość Te etapy zachodzą na drodze zmiany ról w jakie wciela się człowiek. Maximum osiągnięć poznawczych osoba osiąga ok. 20 r.ż i zaczyna ono stopniowo opadać od 40 r.ż W tym czasie pogarszają się stopniowo warunki fizyczne oraz zdrowotne człowieka.

●

●

●

Kryteria dorosłości ○ Dojrzałość biologiczna ○ Zdolność do prokrastynacji ○ Zdolność do podejmowania ról społecznych (np. założenie rodziny) ○ Podjęcie aktywności zawodowej ○ Autonomiczne kierowanie własnym życiem Proces starzenia się: ○ Pierwotny- fundamentalny, nieunikniony proces starzenia. Nie oddziałują na niego żadne choroby. Jest to samoistne, ogólne osłabienie organizmu, które charakteryzuje się powolnością w postępowaniu. ○ Wtórny- pewien produkt, wytwór oddziaływań środowiska, nawyków oraz chorób Okresy przejściowe we wczesnej dorosłości ○ Okres przejścia do wczesnej dorosłości ( 17-18/20-22 r.ż) ○ Faza nowicjatu (22-23/27-28 r.ż)- nowa struktura, tworzy się życie jednostki tzn. dąży do sprecyzowania nadrzędnego celu w życiu, który wyznacza jakiś kierunek, próbę nowych ról ○ Faza pośrednia (27-28/32-33)- po wybraniu celu przystosowuje się do tej struktury ○ Faza kulminacji (ok.40 r.ż)-ustabilizowanie struktury życia ○ Okres przejścia do średniej dorosłości

Główne zadania wczesnej dorosłości: Potencjał do realizacji dwóch głównych zadań - Miłość- dojrzałe relacje interpersonalne, (związek małżeński, opieka nad dziećmi i rodzicami) - Praca- odpowiedzialność i konsekwencja w realizowaniu celów (podjęcie pracy, następuje stabilizacja) - Funkcjonowanie społeczne- budowanie sieci wsparcia, odpowiedzialność obywatelska Miłość oraz praca są podstawowymi elementami wczesnej dorosłości. Dodatkowym zadaniem jest funkcja w społeczeństwie. Zadania rozwojowe okresu wczesnej dorosłości wg Havighursta: ➔ Wybór małżonka ➔ Uczenie się współżycia z nim ➔ Założenie rodziny i wychowanie dzieci ➔ Prowadzenie domu ➔ Rozpoczęcie pracy ➔ Podjęcie obowiązków obywatelskich ➔ Znalezienie swojej grupy społecznej Czas trwania: 25-34 r.ż Zadania rozwojowe to pewne problemy do rozwiązania wynikające z trzech źródeł: 1. Z naszych zmian fizycznych (ciała, biologii) 2. Z pewnych nacisków społecznych, kulturowych, które oczekują i nakazują osiągnięcie danego celu 3. Indywidualne aspiracje jednostki ( rodzina, praca)

-

● ●

-

Kryzys okresu wczesnej dorosłości wg Eriksona: na okres wczesnej dorosłości przypada szóste stadium rozwojowe oraz występuje kryzys Intymność vs. Izolacja. Wybór dróg i integracja doświadczeń ukształtowują poczucie tożsamości i osobowości. Są to dwa podstawowe warunki do przeżywania relacji z bliskimi osobami. Intymność- wchodzenie w bliskie relacje z zachowaniem poczucia własnej autonomii (Współzależność vs. Zależność) Izolacja- nieumiejętność tworzenia satysfakcjonujących związków, poczucie osamotnienia mimo przebywania w związku Cele rozwojowe- umiejętność wchodzenia w bliskie relacje, ale bez utraty własnej tożsamości Główna cnota- MIŁOŚĆ Centralny proces- wzajemność z innymi

Zadania rozwojowe wczesnej dorosłości: opierają się na zróżnicowanej jakościowo relacji z drugim człowiekiem. Dzięki nim młody dorosły może zaspokoić różnorodne potrzeby, np. kontaktu emocjonalnego, opiekowania się. METAZADANIE: relacja oparta na intymności, relacja ta zależy od 3 elementów: - Zaangażowania- ilość czasu poświęconego dla związku (działanie jak i samo myślenie o tej relacji) - Akceptacji- przyjmujemy inność, odmienność, zwyczaje, nawyki oraz postępowanie drugiego człowieka; dajemy drugiej osobie poczucie bezpieczeństwa do ujawniania swojej tożsamości - Troski- zainteresowanie sprawami drugiej osoby, wspieranie w trudnych momentach Statusy tożsamości- jakość startu w dorosłość: 1. Tożsamość osiągnięta- jednostka stopniowo wchodzi w okres dorosłości; ma poczucie pozamykania wątków, zadań rozwojowych, które były przynależne do okresu dorastania; odpowiedzialna za swoje działania i ich konsekwencje Faza nowicjatu- uczenie się bycia dorosłym przynosi satysfakcję 2. Tożsamość nadana- w okresie adolescencji następuje skrócenie okresu moratoryjnego; następuje szybsze niż u rówieśników podejmowanie zadań rozwojowych np. szybciej zakładają rodzinę, niż są na to gotowi; nie są gotowi do zadań okresu dorosłości, lecz je podejmują; istnieje ryzyko porażki, nie pogodzenia z przegraną. Okres moratorium- to czas, jaki daje jednostce społeczeństwo na podejmowanie różnych ról społecznych, wypróbowywanie się w nich; jest to okres zawieszenia i sprawdzania siebie; społeczeństwo nie powinno wyciągać drastycznych konsekwencji za podjęte role społeczne 3. Tożsamość moratoryjna- wydłużenie się okresu moratorium poza fazę adolescencji, jednostka później, niż rówieśnicy podejmuje zadania rozwojowe wynikające z dorosłości (np. rodzina, praca, odrzuca możliwości i oferty, ryzyko niepowodzeń); jest tzw. ,,Wiecznym dzieckiem” 4. Tożsamość rozproszona- nakładanie się na siebie zadań, które wynikają z okresu adolescencji i wczesnej dorosłości; następuje bardzo dużeobciążenie emocjonalne jednostki, pomieszanie ról, zadań oraz kompetencji; występują konflikty interpersonalne; uczenie się

bycia dorosłym nie buzi zadowolenia, a bywa źródłem negatywnej oceny siebie; tzw. ,, Bycie w dwóch miejscach na raz” 5. Konsolidacja tożsamości- poczucie ciągłości w czasie i przestrzeni; nic nie jest za późno, ani za wcześnie; jednostka jest świadoma własnych atutów i ograniczeń, jest otwarta na nowe sytuacje,które nie naruszają jej poczucia bezpieczeństwa;nie traci poczucia własnej autonomii

-

Czynniki wpływające na konsolidację tożsamości we wczesnym okresie dorosłości: Wymagania środowiska- wielkie wyzwania Oczekiwania innych- trudne zadania Osobiste aspiracje i marzenia- wielkość zadań

Efekty podejmowania i wypełniania ról społecznych: Poszerzanie i ugruntowywanie określonych umiejętności Poczucie bycia ekspertem w określonej dziedzinie Budowanie i wzmacnianie realistycznej, pozytywnej samooceny Wzrost poziomu autoprezentacji Wzrost szansy uzyskania pozytywnych informacji zwrotnych Kształtowanie się poczucia sprawstwa, kontroli, kompetencji oraz motywacji do dalszej aktywności w wybranej sferze 7. Poczucie satysfakcji i spełnienia

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Oczekiwania społeczne związane z wiekiem biologicznym, kształtują poczucie młodego dorosłego, które dotyczą adekwatnego, punktualnego bądź nie punktualnego realizowania określonej roli np. rodzicielskiej Funkcjonalnie autonomiczna motywacja określa kierunek i jakość wzrostu aktywności jednostki. Sprawia, że zwiększona działalność może przynieść satysfakcję sama z siebie i być wartością samą w sobie, niezależną od gratyfikacji.

● ● ● ●

Stabilizacja tożsamości: Pogłębienie samoświadomości, Refleksyjność Uniezależnienie się od presji kontaktu zewnętrznego Inwestowanie energii w budowanie i podtrzymywanie znaczących dla siebie związków społecznych

Dojrzałość psychiczna we wczesnej dorosłości (Chlewiński) 1. Autonomia jednostki- jednostka jest w stanie realizować własne działania niezależnie od czynników zewnętrznych 2. Wgląd we własne motywy postępowania- im bogatsza wiedza o sobie tym wyższe są szanse współpracy z innymi ludźmi, jeśli znam siebie i mam dobre podejście do ludzi mogą podejmować właściwe decyzje; moja wiedza o sobie, sprawia że znam swoje predyspozycje, skuteczność oraz potrafię podejmować słuszne decyzje 3. Stosunek do innych (odpowiedzialność i szacunek)- musi pojawić się niezależnie od innych; wiąże się z tym, iż jednostka ma umiejętność kontrolowania emocji oraz posiada obraz otaczającego go świata

Wyłaniająca się dorosłość/ stająca się dorosłość ( 18-25/29 r.ż) Nowy okres rozwojowy. Jest to etap rozwinięty pomiędzy adolescencją a dorosłością. Kulturowo wydłużający się okres eksploracji ról społecznych, większe możliwości co do mobilności i przekraczania granic- również kulturowo-moralnych. Rozwój fizyczny Szczyt rozwoju fizycznego: - Najwyższa forma fizyczna organizmu ( największe utlenienie organizmu, uwapnienie kości i masa mięśni), największa płodność - Największa odporność --->największa wydajność energetyczna, wysoka adaptacyjność, elastyczność, kreatywność Rozwój poznawczy 1. Myślenie pozaformalne- subiektywne doświadczenia i punkt widzenia 2. Relatywizm (zderzenie statycznego myślenia formalnego ze złożoną rzeczywistością)rzeczywistość jako charakteryzująca się zmiennością i sprzecznością, zorientowane na zmianę (każda struktura może się zmieniać) 3. Dialektyczne ujmowanie rzeczywistości- sami odnajdujemy i kreujemy problemy, sami je również tworzymy Wyróżniamy problemy jasno i słabo określone. 4. Definiowanie problemów nie tylko ich rozwiązywanie- stadia dzięki, którym myślenie się rozwija: ) ➢ Operacje systemowe ( na pewnych zbiorach, klasach ) ➢ Operacje metasystemowe( m  iędzy systemami ) ➢ Operacje paradygmatyczne (porządkuje systemy 5. Operacje formalne Szczyt wydajności zmysłów, uwagi i pamięci Rozwój w obrębie wielu funkcji np. miopia (bliskie widzenie przedmiotów), hiperopia (dalekie widzenie przedmiotów Szczytowe wyniki IQ (utrzymują się do 60 r.ż) Rozwój społeczny -

Oczekiwania społeczne Dojrzałość osobowa- musi pozytywnie przejść kryzys Intymność vs Izolacja oraz osiągnąć konsolidację tożsamości Autonomia społeczna-rodzi się potrzeba niezależności, samodzielności Radzenie sobie z sytuacjami trudnymi-odpowiedzialność za własne działanie

Ze względu na różnice fizjologiczne oraz pełnione we wczesnej dorosłości odrębne role społeczne rozwój kobiet i mężczyzn przebiega odmiennie. Role płciowe: Mężczyzna:założyciel rodziny, ma zapewnić wszystkim odpowiedni poziom egzystencji, aktywny zawodowo

Kobieta:rodzina, dzieci, praca, dom 6 typów stylu życia 1. Wzorzec kobiety rodzinnej- po skończeniu szkoły wychodzi za mąż i poświęca się życiu rodzinnemu 2. Wzorzec kobiety konwencjonalnej- pracuje zawodowo przed małżeństwem a następnie poświęca się obowiązkom domowym i rodzinnym 3. Wzorzec stałej kariery zawodowej- angażuje się wyłącznie w pracę zawodową 4. Wzorzec dwutorowej kariery rodzinno-zawodowej- w momencie zdobycia wykształcenia, wychodzi za mąż, pracuje oraz wykonuje obowiązki rodzinne i małżeńskie 5. Wzorzec kariery przerywanej- okresy pracy zawodowej oraz obowiązki rodzinne przeplatają się w zależności od wieku dzieci oraz potrzeb finansowych rodziny 6. Wzorzec kobiety niestabilnej- okresowo podejmuje pracę zawodową w zależności od stanu zdrowia i warunków ekonomicznych WYKŁAD 3 -

Implikacje rozwoju myślenia do rozwoju społecznego umiejętność uwzględnienia różnych perspektyw problemu jednocześnie; wzajemny wpływ i zależność; odniesienie do cudzej i własnej perspektywy wysoki poziom empatii poprzez głębokie zrozumienie cudzej perspektywy, jednocześnie pozostając w swojej

Założenie rodziny- jedno z głównych zadań w.d: Warunkiem podstawowym zawiązania związków uczuciowych jestdojrzałość psychiczna. Ważne jest zawarcie małżeństwa pozwala ono wkroczyć/ wcielić się w nowe role. Małżeństwo: ➔ Znajomość swoich odczuć i potrzeb ➔ Wyrażanie odczuć i potrzeb w atmosferze bezpieczeństwa ➔ Formułowanie próśb asertywnych tzn. pozostawiających możliwości odmowy ➔ Wspólne rozwiązywanie trudności tzn. uwzględnienie dwóch perspektyw problemu jednocześnie

1. 2. 3. 4. 5.

Periodyzacja życia rodzinnego ze względu na więzi rodzinne: Faza wstępna- narzeczeństwo: okres od poznania do ślubu Faza tworzącej się więzi małżeńskiej: od ślubu do urodzenia pierwszego dziecka Rozbudzenie i rozwój postaw rodzicielskich: gdy dziecko dorasta, czyli do dojrzałości szkolnej Wzajemne partnerstwo rodzinne: rodzice mieszkają wraz z dorosłymi i samowystarczalnymi dziećmi Faza ,,pustego gniazda”: trwa od momentu opuszczenia domu przez ostatnie dziecko, trwa do śmierci jednego ze współmałżonków

Okresy spiętrzenia konfliktów w rodzinie wg N. Chmielnickiego: Dzieli się na kryzysy: I. Okres bezpośrednio po ślubie II. Okres po urodzeniu 1 oraz kolejnych dzieci III. Okres, gdy dziecko osiąga wiek ok. 13-14 lat

IV. V.

Okres, gdy dziecko osiąga wiek ok. 18 lat Okres po usamodzielnieniu się dziecka Trzy główne typy małżeństwa: ❖ Tradycyjne- funkcjonuje w układzie, gdzie mężczyzna jest odpowiedzialny i podejmuje większość decyzji; żona jest osobą decydującą o wychowaniu dzieci, prowadzeniu domu. ❖ Partnerskie- wyznają zasadę równości i partnerstwa; w jednakowym stopniu podejmują i ponoszą odpowiedzialność za podjęte decyzje. ❖ Koleżeńskie- charakteryzuje się zrównoważeniem ról, każdy partner będzie decydował i odpowiadał za inną dziedzinę życia rodziny, ale zgodnie ze swoimi umiejętnościami i zainteresowaniami

R. Stenberg wyróżnia trzy elementy miłości: 1. Namiętność 2. Intymność 3. Zaangażowanie Są one zróżnicowane na różnych etapach związku. W zależności od etapu występują różne elementy: - Zakochanie - Związek kompletny - Związek pusty - Rozpad związku Rozwód: Najczęściej rozpadają się związki/małżeństwa ze stażem krótszym niż 7 lat i takim, które są zawierane pod naciskiem rodziny oraz społeczeństwa. Problemy w małżeństwie: Główne problemy z jakimi się spotyka para żyjąca razem to : - Problem w komunikacji - Problemy materialne - Problemy w wychowaniu dzieci W przypadku powtórnego zawarcia małżeństwa, takie osoby będą zwracały większą uwagę i wywierały większy nacisk na poczucie wzajemnego szacunku oraz stabilizacji, a nie na rozwój osobisty oraz spełnianie własnych ambicji (taka sytuacja ma często miejsce w pierwszym małżeństwie). Rodzicielstwo: ➢ Posiadanie siebie (własne Ja)→ Poświęcenie siebie dla innych ➢ Wspieranie rozwoju dziecka, jednak musi być ono adekwatne do potencjału dziecka ➢ Komunikacja oparta na empatii zamiast na dominacji i posłuszeństwie. ➢ Wpływ relacji pomiędzy rodzicami na rozwój dziecka. Posiadanie dzieci wynika z potrzeb rozwojowych, emocjonalnych, ale także z nacisku społecznego. Rodzi się, także chęć przekazania własnych cech oraz spełnienia potrzeby miłości. Rozwój zawodowy: ● ● ● ●

Eksploracja ról zawodowych Poznawanie wybranej roli i doskonalenie kompetencji zawodowych Współpraca z przełożonym, kolegą oraz podwładnym Zarządzanie zespołami pracowników

●

Nakładanie się ról i zadań społecznych (organizacja czasu, zarządzanie celami)

●

Całokształt dynamiki życia ludzkiego wraz z dynamiką życia zawodowego przyjęty przez Charlotte Buhler. Wprowadziła ona pojęcie d ojrzałości zawodowej do pracy . Zapoczątkowało to badania nad rozwojem zawodowym.

III okresy w procesie wyboru zawodu, które można przyporządkować kolejnym okresom życia wg Ginsberg I. Wybór zawodu na podstawie fantazji - FAZA PRZYGOTOWAWCZA; trwa do ok. 11 r.ż; ujawnia się w formie zabaw wcielając się w zawodowe role społeczne II. Okres wyboru próbnego/ okres prób- od 11 do 17 r.ż ; refleksje do własnych planów zawodowych III. Okres realistycznego wyboru (17 do wczesnej dorosłości)- okres dokonywania wyboru zawodu Etapy rozwoju zawodowego (procesualny charakter wyboru zawodu wg D. E. Super): 1. Stadium rośnięcia (od ur.do 14 r.ż)- dominują potrzeby i fantazje odnośnie zawodu, później własne zainteresowania; odgrywa role w wyobraźnie; aspiracje i zainteresowania są motorem napędowym do aktywności; przejawiają się w zabawie 2. Stadium eksploracji (15 r.ż - 24 r.ż)- badanie samego siebie i wypróbowywanie różnych ról zawodowych np. praktyki 3. Stadium stabilizacji (25 r.ż - 44 r.ż)- jednostka znajduje dla siebie pracę i próbuje się utrzymać na tym stanowisku; następuje proces adaptacji do warunków pracy i stabilność zawodowa 4. Stadium zachowania status quo (54 r.ż - 64 r.ż)- dążymy do utrzymania pozycji zawodowej, miejsca pracy 5. Stadium schyłkowe (od 65 r.ż)- następuje wycofanie się z aktywności zawodowej i angażowanie w inne formy aktywności; podjęcie nowych ról, stają się emerytami, obser...