Rozwój-ontogenetyczny-człowieka PDF

Preview

Summary

brak...

Description

Rozwój ontogenetyczny człowieka, charakterystyka poszczególnych etapów rozwoju ontogenetycznego Ontogenezę człowieka rozumie się jako badanie i opis stanu organizmu ludzkiego od momentu poczęcia do śmierci Ontogeneza człowieka dzieli się na okres prenatalny i postnatalny w okresie prenatalnym rozróżnia się podokresy: 1) embrionalny (zapłodnienie komórki jajowej przez plemnik do końca 8 tygodnia) 2) płodowy (od 9 tygodnia do urodzenia) okres postnatalny dzieli się na: 1)noworodkowy — 1. miesiąc, aż do ustąpienia objawów porodu, 2) niemowlęcy — 1. rok życia, 3) wczesne dzieciństwo — do ok. 3. roku życia, 4) dzieciństwo — do ok. 7. roku życia, 5) okres późnodziecięcy — do 14.–15. roku życia (proces dojrzewania), 6) młodzieńczy — ok. 16.–20. roku życia lub nieco więcej (ostateczna stabilizacja wymiarów ciała i głowy), 7) dorosły — u kobiet do 35–40 lat, u mężczyzn 40–45 lat (pierwsze zmiany inwolucyjne), 8) dojrzały — u kobiet do ok. 50. roku życia (menopauza), u mężczyzn do ok. 50.–60. roku życia, 9) starość — od ok. 50–60 lat; przejścia między okresami są płynne; ontogeneza człowieka odznacza się, w porównaniu z ontogenezą innych ssaków, długim okresem dzieciństwa; przebieg i tempo zmian rozwojowych u poszczególnych osobników i różnych grup ludzkich wyznaczają czynniki dziedziczne oraz czynniki środowiska biol. i społecznego.

Etapy okresu prenatalnego: • I embrionalny (zapłodnienie komórki jajowej przez plemnik do końca 8 tygodnia) • II płodowy (od 9 tygodnia do urodzenia)

EMBRIONALNY OKRES ŻYCIA • Trwa od zapłodnienia do końca 8 tygodnia życia. • Jest to okres, w którym wykształcają się podstawowe struktury organizmu, następuje ich organizacja i różnicowanie (tzw. Organogeneza). • Zapłodnienie polega na wniknięciu gamety męskiej (plemnika) do gamety żeńskiej (dojrzałej komórki jajowej, oocytu). W cytoplazmie komórki jajowej dochodzi do połączenia jąder obu gamet (zespolenia 23 chromosomów matki i 23 chromosomów ojca). Wówczas powstaje diploidalna zygota z indywidualną strukturą dziedziczenia. • Do zapłodnienia dochodzi w JAJOWODZIE kobiety

I MIESIĄC • I tydzień: rozpoczynają się pierwsze podziały komórkowe. • 30 godzin od zapłodnienia następuje bruzdkowanie (podział zapłodnionej komórki na dwie identyczne pod względem wielkości i materiału genetycznego), a następnie dzieli się coraz szybciej wg funkcji wykładniczej (2,4,8,16,32...). W tym stadium zarodek nazywa się morulą. Przesuwa się ona wzdłuż jajowodu do jamy macicy. Zarodek osiąga jamę macicy a dzięki dalszym podziałom powstaje blastula(blastocysta), jest to kula wypełniająca się płynem złożona z kilkuset komórek. • Blastocysta wysyła białko (gonadotropinę kosmówkową,hCG) do organizmu matki, dzięki czemu organizm matki wytwarza progesteron, aby przygotować endometrium (błonę śluzową macicy) do zagnieżdżenia zarodka (dzieje się to między 7. a 10.

Dniem od zapłodnienia). Oznaczenie hCG jest metodą oznaczania obecności ciąży w testach ciążowych już tydzień po zapłodnieniu. II tydzień Podczas zagnieżdżania się zarodka w ścianie macicy przybiera on kształt dysku utworzonego z pojedynczych warstw komórek tarczy zarodkowej, zwanych listkami zarodkowymi - zewnętrznej ektodermy i wewnętrznej endodermy, które rozdzielając się tworzą jamę owodni oraz pęcherzyk żółtkowy (zanika po ok. 2 miesiącach; w nim powstają pierwotne krwinki i komórki rozrodcze). • Ten proces grupowania komórek pełniących podobne funkcje nazywamy gastrulacją, a embrion ludzki na tym etapie gastrulą. III tydzień • następuje liniowe ugięcie ektodermy i tworzy się smuga pierwotna, wyznaczająca oś formowania się ciała. • Między ektodermą i endodermą tworzy się środkowy listek zarodkowy – mezoderma. • Embrion ludzki ma już 2,5mm i kształt gruszki. Stadium od 18 do 28 dnia nazywamy neurulą, natomiast proces tworzenia komórek nerwowych i glejowych - neurogenezą. • W 19 dniu wzdłuż smugi pierwotnej pojawia się rynienka nerwowa złożona z pierwotnych neuronów (neuroblasty) i parzyste zawiązki 33 kręgów. • 20 dnia widoczny jest już zaczątek oczu i mózgu. • W 21 dniu rynienka zaczyna się zamykać, powstają pierwsze komórki ośrodkowego układu nerwowego i trzy pierwotne pęcherzyki mózgowe (tyło-, śród- i przodomózgowie). • Od 21 dnia pracuje cewa sercowa, czyli następują pierwsze ruchy – skurcze serca.

IV tydzień • zwijają się brzegi rynienki i powstaje rurowata cewa nerwowa. • W 25 dniu serce pulsuje rytmicznie, przesuwając krew w jednym kierunku (zarodek – woreczek żółtkowy - pępowina). Tworzy się zamknięty system naczyń krwionośnych. • Pojawiają się zawiązki nerek, trzustki, pęcherzyka żółciowego, żołądka, jelit, płuc, tarczycy, kończyn, oczu, uszu, nosa oraz otwór ustny. Komórki płciowe z woreczka żółtkowego przenoszą się do grzebienia płciowego, gdzie powstaną z nich jajniki lub jądra. • Od 28 dnia powstaje zalążek oka. Wytworzyły się już zaczątki 40 par mięśni położonych wzdłuż osi ciała. Rośnie pęcherz płodowy. • Pod koniec I miesiąca zarodek jest zwinięty w łuk, osiąga 5-6 mm długości, waży mniej niż 1g i składa się z kilku milionów komórek. II MIESIĄC • W II miesiącu zarodek jest najbardziej wrażliwy na działanie czynników szkodliwych(teratogenami), co może powodować trwały zaburzenia rozwojowe, braki anatomiczne i doprowadzić do śmierci. Powstałe w tym okresie zaburzenia to embriopatie. V tydzień szczytowy tydzień rozwoju układu nerwowego, dzięki tworzeniu synaps w rdzeniu kręgowym. Pojawiają się zawiązki dłoni i stóp. • Około 31 dnia różnicują się ręce i barki, a 33 dnia pojawiają się zarysy palców i zagłębienie uszne, a w tęczówce pigment. Głowa powiększa się i twarz nabiera bardziej ludzkiego wyrazu, zarysowuje się nos i szczęka. Wyodrębnia się przysadka mózgowa, tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa, przegrody w narządach wewnętrznych i różnicują się błony oddzielające narządy, powstają zawiązki gruczołów i narządów płciowych.

• Wielkość zarodka wynosi 1cm, odnotowuje się funkcjonalną aktywność zmysłu dotyku w obrębie warg i nosa.

VI tydzień mocno pochylona do przodu głowa jest największą częścią ciała. Grupuje się tkanka chrzęstna, rozpoczyna się kostnienie płaskich kości czaszki. • Jest już uformowane serce, szczęka i żuchwa, wytwarza się podniebienie i przewód nosowo-łzowy, zawiązki zębów, kończy się formowanie aparatu ucha wewnętrznego, w zawiązku oka powstaje barwnik, wątroba od woreczka żółtkowego przejmuje wytwarzanie komórek krwionośnych. Tworzą się mięśnie przepony, grzbietu, brzucha i kończyn, androgeny stymulują rozwój prącia u chłopców. • Z 3 pęcherzyków mózgowych wyodrębnia się 5 i wysunięte do przodu kresomózgowie dzieli się wzdłuż linii środkowej, tworząc prawą i lewą półkulę. Różnicują się główne struktury mózgu i tworzą zawiązki mostu, rdzenia przedłużonego, móżdżku, wzgórza, zwojów podstawy, układu limbicznego i kory, można odróżnić nerw słuchowy i ślimaka. Zarodek osiąga 1,5cm i waży 2-3g. VII tydzień: • głowa rośnie, uwydatnia się szczęka dolna, twarz zaczyna nabierać ludzkiego wyglądu, kostnieją żebra i kręgi, • rozwija się górna warga, zawiązek języka, doskonali się budowa szczęki i żuchwy, podniebienie zarasta, otwierają się przewody nosowe, • rozwijają się kanały półkoliste i ślimak w uchu, • soczewka kończy formowanie, oczy kierują się ku przodowi, zamykają się powieki, • można odróżnić męskie i żeńskie wewnętrzne narządy wewnętrzne, • serce wykazuje fazy czynności, • półkule mózgowe wypełniają górną część czaszki, w korze powstają synapsy między neuronami, komórki nerwowe

siatkówki łączą się z częścią mózgu, gdzie powstanie ośrodek wzroku, • w uchu tworzą się kanały półkoliste, • pojawiają się ruchy “wzdrygania”. Zarodek mierzy ok. 2cm. VIII tydzień • głowa zajmuje połowę długości ciała, tułów jest zaokrąglony, kończyny smukleją, nos ma dwie dziurki, na dłoniach pojawiają się główne linie papilarne, rozwijają się gruczoły dokrewne (grasica, tarczyca, nadnercze) oraz kubki smakowe, rozpoczyna się formowanie łechtaczki (u dziewczynek) lub moszny (u chłopców), następuje intensywny rozwój pęcherzyków mózgowych i ucha wewnętrznego, wyłaniają się nerwy wzrokowe, pojawiają się ruchy podciągania i wyprostowywania rąk • Kończąc embrionalny okres życia embrion ma ok. 5cm i 2g wagi. Powiększyło się ponad 20tys. razy od zapłodnienia. Wszystkie narządy wewnętrzne są ukształtowane i spełniają swoje podstawowe funkcje. Mózg wysyła impulsy nerwowe, koordynując pracę organów wewnętrznych, serce bije rytmicznie, wątroba i śledziona wytwarzają komórki krwiotwórcze, żołądek wydziela soki trawienne, nerki wychwytują kwas moczowy z krwi, jelita wykonują próbne ruchy robaczkowe, pojawia się przemiana węglowodanowa. PŁODOWY OKRES ŻYCIA Płód jest coraz bardziej aktywny, przejawia indywidualne i płciowo zróżnicowane cechy w wyglądzie i zachowaniu, przygotowuje się do życia poza organizmem matki. Zaburzenia powstające w tym okresie to fetopatie. Trzeci miesiąc to czas największego rozwoju w zakresie motoryki, pojawiają się odruchy unikania niepożądanych bodźców. IX tydzień • częściowo prostują się plecy i głowa, pojawia się meszek płodowy (lanugo) i zawiązki paznokci, • tworzy się tęczówka i powieki, • rozwijają się wewnętrzne narządy płciowe,

• kształtują się narządy szkliwotwórcze produkujące zębinę i szkliwo zębów mlecznych, • przysadka wydziela hormon wzrostu, cewa nerwowa wypełnia się komórkami nerwowymi, • kończyny poruszają się niezależnie od siebie, dzięki impulsom z rdzenia kręgowego, doskonali się zmysł dotyku, tworzy się nerw węchowy. Dziecko waży 4g. X tydzień • twarz przybiera proporcje dziecięce, • zakończona zostaje budowa płuc, trzustki, narządu słuchu, zarasta podniebienie, pęcherzyk żółciowy produkuje żółć, szpik kostny zaczyna pełnić funkcję krwiotwórczą, • jelita ruchy perystaltyczne, • następuje intensywny wzrost liczby neuronów. • Następuje ruszanie palcami, przeciąganie się i ziewanie, a także stałe i nieregularne ruchy klatki piersiowej. Następuje szybki wzrost długości (o 1,5cm) i wagi (do 7g).. XI tydzień • kształtują się struny głosowe, jelita pokrywają się błoną śluzową, trzustka zaczyna wydzielać insulinę, ślimak w uchu ma wszystkie zwoje. XII tydzień • powstaje otwór odbytowy, ślinianki, • w pełni wykształcają się struny głosowe, żebra i kręgi kostnieją intensywnie, • nerki produkują mocz wydzielany do płynu owodniowego, przysadka mózgowa i kora nadnerczy produkują hormony, • mielinizuje się nerw przedsionkowy, • fale mózgowe generowane z pnia mózgu są nieregularne i wolne,

• pojawia się przeciwstawianie kciuka palcom, co jest ważne w kontekście umiejętności chwytania.

4 MIESIĄC Dziecko rośnie intensywnie i waży do 200g, głowa zajmuje 1/3 ciała, dziecko magazynuje tkankę tłuszczową brunatną zamieniającą tłuszcz bezpośrednio w energię, rośnie powierzchnia mózgu, która jest coraz bardziej pofałdowana, wyraźnie uformowany jest móżdżek, rośnie liczba połączeń synaptycznych, tył otworów nosowych jest wyłożony komórkami zmysłowymi reagującymi na zapachy, zaczyna działać narząd Cortiego odpowiedzialny za słuch, tworzą się wyższe ośrodki słuchowe w pniu mózgu, jest aktywna część czołowa i ciemieniowa mózgu, zwiększa się ilość płynu owodniowego, zwiększa się ruchomość w stawach 5 MIESIĄC Matka zaczyna odczuwać ruchy dziecka, rosną włosy, brwi, rzęsy, pojawiają się paznokcie, ślimak w uchu osiąga ostateczną wielkość, uwidaczniają się bruzdy w mózgu (czołowa, ciemieniowo – potyliczna, ostrogowa), wzniesienia między nimi to miejsca najbardziej złożonych procesów przetwarzania informacji, wykształcone jest ciało modzelowate, następuje mielinizacja aparatu przedsionkowego, od 18 tygodnia rozpoczyna się mielinizacja mózgowia, dzięki czemu np. Ruchy odruchowe zastępowane są celowymi. 6 MIESIĄC Brakuje tkanki tłuszczowej, płód osiąga ok. 35 cm wzrostu i 700 – 900 g wagi, szkielet intensywnie kostnieje, wytwarzają się wiązadła stawowe, płuca zaczynają wytwarzać surfaktant, który pomaga w rozprężeniu płuc i nabrania powietrza po urodzeniu, dziecko zaczyna magazynować substancje odżywcze (wapń, żelazo, białka, ciała odpornościowe), rozwijają się komórki glejowe, tworzą się niektóre odruchy bezwarunkowe (np. Odruch Moro), płód intensywnie ćwiczy

ssanie wargami, wzrasta częstotliwość, siła skurczów i rozkurczów klatki piersiowej i przepony 7 MIESIĄC Lanugo pozostaje jedynie na plecach i ramionach, rosną włosy, intensywnie dojrzewają płuca, tworzy się podściółka tłuszczowa, u chłopców z jamy brzusznej do moszny zsuwają się jądra, jest ukształtowana większość odruchów wrodzonych (np. Odruch ssania, poszukiwania pokarmu, kroczenia, moro, chwytny). Dziecko ustawia się częściej w pozycji głową w dół, płód osiąga 1700g wagi i 40cm wzrostu. 8 MIESIĄC Ciało przybiera zaokrąglony kształt, następuje mielinizacja nerwu wzrokowego, dojrzewają wszystkie narządy wewnętrzne przygotowując się do funkcjonowaniu po urodzeniu 9 MIESIĄC Skurcze perystaltyczne przesuwają smółkę z jelita cienkiego do grubego, na 2-3 tyg. przed porodem następuje zahamowanie wzrostu, wzrasta zdolność przetrwania poza organizmem matki. CZYNNIKI ZABURZAJĄCE ROZWÓJ PRENATRALNY Genetyczne przekazywane z pokolenia na pokolenie lub spowodowane działaniem szkodliwych czynników powodujących zmiany materiału genetycznego, np. Zespół Downa, zespół Turnera, zespół Klinefeltera, dystrofia mięśniowa Paragenetyczne tzw. Regulator matczyny

właściwości organizmu matki, które mogą pozagenowo (dodatkowo) wpływać na rozwój płodu, np. Wiek matki, tryb życia matki w czasie ciąży

Pozagenetyczne Chemiczne: alkohol, narkotyki, związki rtęci, ołowiu, azbest Infekcje: bakteryjne, wirusowe, pasożytnicze Fizyczne: promieniowanie jonizujące, promieniowanie rentgenowskie Choroby matki: cukrzyca, choroby tarczycy, nerek, serca, niedożywienie, niedokrwistość, komplikacje ciążowe. Psychologia prenatalna Najczęściej psychologia prenatalna jest uznawana jako dyscyplina interdyscyplinarna lub subdyscyplina psychologii rozwoju. Jej celem jest zbadanie i opisanie zmian zachodzących w różnych etapach rozwoju i zastosowanie tej wiedzy w profilaktyce i terapii prenatalnej.

NARODZINY Naturalny przebieg porodu jest stymulowany informacjami jakie dziecko przesyła do mózgu matki. Dziecko, dzięki rozwojowi jaki przeszło będąc w łonie matki jest gotowe do stopniowej adaptacji do środowiska zewnętrznego oraz na kontakt społeczny. Dlatego też narodziny nie są początkiem życia psychicznego, a jedynie jego kontynuacją. OKRES NOWORODKOWY • Prawidłowo donoszony noworodek przychodzi na świat między 38 a 42 tygodniem ciąży.

• Okres noworodkowy trwa od narodzin do końca pierwszego miesiąca życia (28dni). • Dziecko cechuje niedojrzałość morfologiczna i funkcjonalna. W tym czasie dziecko rozpoczyna proces adaptacji narządów do pełnego korzystania z nich w środowisku zewnętrznym. Kończąc okres noworodkowy dziecko potrafi śledzić wzrokiem twarze, skupić wzrok na jednym obiekcie, nieruchomieć na głos i bać się hałasu, pod koniec 6. tygodnia życia zaczyna się uśmiechać

OKRES NIEMOWLĘCY Trwa od początku 2. miesiąca do końca 1. roku życia. Jest etapem najszybszych zmian w zakresie wzrostu i rozwoju młodego organizmu. Dziecko uczy się chodzić, gaworzy, jest bardzo ruchliwe, reaguje na polecenia, wyrzynają mu się pierwsze zęby mleczne. Okresy noworodkowy i niemowlęcy, to czas szczególnej więzi z matką, która ulega wzmocnieniu w trakcie karmienia piersią. Do 6. miesiąca życia dziecka mleko matki powinno być jego jedynym pokarmem. Zawarte są w nim wszystkie związki potrzebne do rozwoju młodego organizmu oraz przeciwciała. Niemowlę nie ma jeszcze wykształconego własnego systemu odporności, więc w zwalczaniu chorób pomagają mu przeciwciała jego matki. OKRES PONIEMOWLĘCY Wczesne dzieciństwo to okres między 12 a 36 miesiącem życia. Tempo rozwoju maleje, dziecko zaczyna się usamodzielniać, zgłasza swoje potrzeby fizjologiczne W okresie poniemowlęcym dziecko kształci swoją motorykę i mowę, poznaje otoczenie, przez co staje się bardziej samodzielne. Spada tempo jego rozwoju somatycznego, mniejsze jest zapotrzebowanie na pokarm. Ilość podskórnej tkanki tłuszczowej maleje, dziecko staje się szczuplejsze i sprawniejsze

Charakterystyczną cechą dziecka w tym okresie jest ogromne zapotrzebowanie na ruch. Nazywamy to „głodem ruchu i wrażeń”. Dzieci źle znoszą monotonne zajęcia – z trudem skupiają się nad jedną czynnością na dłużej. Wielka ruchliwość prowadzi do zmęczenia, trzeba więc dbać, by dziecko dużo spało.

OKRES DZIECIŃSTWA Trwa od 3 do 7 roku życia. W tym okresie zachodzi dużo zmian. W szkielecie odkłada się coraz więcej soli mineralnych i staje się on coraz bardziej skostniały, pierwsze zęby mleczne są wymieniane na stałe, następuje rozwój układu mięśniowego, rozwija się pamięć, zdolność do abstrakcyjnego myślenia. Dziecko doskonali sprawność fizyczną, umiejętność pisania i czytania, uczy się funkcjonowania w grupie. Następuje szybki rozwój mowy, pamięci, która staje się trwała. Kształtuje się umiejętność myślenia logiczno - abstrakcyjnego i rozwija się wiedza o świecie. OKRES PÓŹNODZIECIŃSTWA-DOJRZEWANIA W okresie dojrzewania zwiększa się aktywność hormonów płciowych, które odpowiadają za zmiany w budowie i funkcjonowaniu narządów (głównie układu rozrodczego) oraz wytworzenie drugorzędowych cech płciowych. Zmieniają się proporcje ciała, kształt sylwetki, dojrzewa układ odpornościowy. Częste stany rozdrażnienia, zmiany nastroju, nerwowości oraz samopoczucie psychiczne są wynikiem wzrostu stężenia hormonów płciowych. Dziewczęta i chłopcy w wieku dojrzewania starają się zaznaczyć swoją indywidualność i samodzielność, są bardzo podatni na wpływ rówieśników ignorując konsekwencje, podejmując nieprzemyślane działania. Kształtuje się w tym okresie system norm i

zasad, które mają wpływ na zmianę zainteresowań. Aktywność gruczołów łojowych ma wpływ na cerę, która staje się tłusta i trądzikowa. Gruczoły potowe zwiększają swą aktywność, a zapach potu staje się intensywny. Powoduje to wzrost higieny, szczególnie intymnej. U dziewcząt okres intensywnego wzrostu przypada między 11.-14. rokiem życia, u chłopców między 13.-16. W związku z tym dziewczęta początkowo przewyższają chłopców wzrostem, ale w kolejnych latach tracą tę przewagę. OKRES MŁODZIEŃCZY W tym okresie młody człowiek tworzy nową definicję samego siebie w znanym świecie. Zaczyna uczyć się nowej relacji z samym sobą, jeśli już posiądzie zdolność radzenia sobie z separacją, wyborem, niezależnością, rozczarowaniami, frustracją oraz tym, że nikt z nas nie jest idealny możemy uznać, że ten okres kończy się powodzeniem. Zmiany w dotychczasowym życiu są owocem organizacji w nowym. OKRES RÓWNOWAGI W wieku ok. 25 lat, gdy organizm osiągnął dojrzałość biologiczną, rozpoczyna się kolejny etap rozwoju DOROSŁOŚĆ Wiąże się ona z uzyskaniem dojrzałości psychicznej i społecznej, które pojawiają się 3-4 lata po osiągnięciu dojrzałości fizycznej. Dojrzałość psychiczna oznacza równowagę emocjonalną i uczuciową, zdolność do podejmowania samodzielnych, odpowiedzialnych decyzji. Dojrzałość społeczna określa zdolność do podjęcia pracy, osiągnięcia niezależności materialnej, przyjęcia określonych ról i norm społecznych. Jest to czas, w którym zapadają życiowe decyzje, np. dotyczące założenia rodziny. Okres dorosłości trwa do ok. 50 roku życia.

PRZEKWITANIE Etap, kiedy w organizmie stopniowo zaczynają zachodzić fizjologiczne zmiany związane z wchodzeniem w okres starzenia się. Skóra powoli traci jędrność, pojawiają się zmarszczki, włosy siwieją, spada tempo przemian metabolicznych, co może być przyczyną zwiększenia masy ciała. Ten etap rozwoju osobniczego rozpoczyna się u kobiet między 45-55, u mężczyzn między 55-60 rokiem życia. W tym wieku spada poziom hormonów płciowych. U kobiet prowadzi to do zaniku cyklu menstruacyjnego i jajeczkowania. Pojawiają się zaburzenia nastroju, bezsenność, naprzemienne uczucia zimna i gorąca. Mężczyźni na ogół zachowują zdolność wytwarzania gamet do późnego wieku, ale ich zdolność rozrodcza się obniża. W przedziale czasu pomiędzy 20 a 70 rokiem życia: pojemność życiowa płuc zmniejsza się o 50%,szybkość przewodzenia bodźców w nerwach o 10%,ukrwienie mózgu o 20%,szybkość filtracji krwi przez nerki o 33%,zanika tkanka tłuszczowa podskórna, komórki tracą do 30% zawartej w nich wody i stają się mniej sprężyste, człowiek 70 letni ma mn...