Samenvatting-historiografie PDF

Preview

Summary

Download Samenvatting-historiografie PDF

Description

KULeuven

Historiografie van de kunstgeschieds chrijving Naar de cursus, notities en hoorcolleges van Katlijne Van der Stighelen

Marieke Ver Berne

1

Inhoud Inleiding.................................................................................................................................................. 4 Oudheid.................................................................................................................................................. 4 Middeleeuwen....................................................................................................................................... 5 Technische traktaten..........................................................................................................................5 Modelboeken.....................................................................................................................................5 Reisgidsen...........................................................................................................................................5 Renaissance............................................................................................................................................6 De 14de eeuw Firenze..........................................................................................................................6 De 15de en de 16de eeuw in Firenze.....................................................................................................7 Voorbeelden: over schilderkunst en beeldhouwkunst...................................................................7 Voorbeelden: over architectuur.....................................................................................................7 Voorbeelden: over perspectief.......................................................................................................8 Polemieken.....................................................................................................................................9 Venetiaanse geschriften.....................................................................................................................9 Biografische geschriften...................................................................................................................10 Voorlopers....................................................................................................................................10 Giorgio Vasari (1511-1574)...........................................................................................................10 Tijdgenoten..................................................................................................................................11 De academisten en de laat-maniëristen...........................................................................................11 N.B. Terminologie: wat is een ‘academie’?...................................................................................12 Theorieën van de bouwkunst in de 16de eeuw..................................................................................12 Italië..............................................................................................................................................12 Frankrijk........................................................................................................................................13 Nederlanden.................................................................................................................................13 Polemische geschriften: de invloed van de Contrareformatie..........................................................13 Contemporaine geschriften..........................................................................................................14 Iconologische en emblematische literatuur......................................................................................14 Italië..............................................................................................................................................14 Nederlanden.................................................................................................................................14 De 17de en 18de eeuw............................................................................................................................15 17de-eeuwse historiografie................................................................................................................15 Italië..............................................................................................................................................15 Nederlanden.................................................................................................................................15

2 Duitsland......................................................................................................................................16 17de- en 18de-eeuwse theoretische geschriften.................................................................................16 Italië..............................................................................................................................................16 Frankrijk........................................................................................................................................16 Nederland.....................................................................................................................................17 Gidsen voor landen en steden......................................................................................................17 De 18de eeuw........................................................................................................................................17 Inleiding............................................................................................................................................17 Enkele voorlopers.............................................................................................................................18 Kunstkritiek.......................................................................................................................................18 Esthetica...........................................................................................................................................18 Engeland.......................................................................................................................................18 Duitsland: romantische periode...................................................................................................19 Kunstgeschiedenis in de zin van historiografie.................................................................................19 De 19de eeuw........................................................................................................................................20 Belangstelling voor de kunst van de middeleeuwen.........................................................................20 Frankrijk........................................................................................................................................20 Engeland.......................................................................................................................................21 Duitsland......................................................................................................................................21 Historiografie....................................................................................................................................22 Esthetica...........................................................................................................................................22 Kunstkritiek.......................................................................................................................................23 Vertegenwoordigers van het neoclassicisme................................................................................23 Vertegenwoordigers van de romantiek.........................................................................................23 Vertegenwoordigers van het realisme..........................................................................................23 Conservatieve trend: l’art pour l’art..............................................................................................23 De 20ste eeuw........................................................................................................................................24 Formalisme.......................................................................................................................................24 Geistesgeschichte.............................................................................................................................25 De iconologische richting..................................................................................................................25 Voorlopers....................................................................................................................................25 Aby Warburg (1866-1929)............................................................................................................25 Erwin Panofsky (1892-1968).........................................................................................................26 Ernst Gombrich (1909-2001)........................................................................................................27 Jan Bialostocki (1921-1988)..........................................................................................................27 Johan Vanbergen..........................................................................................................................27

3 Epiloog: Vrouwenstudies......................................................................................................................28 Gelijkheidsdenken: Simone de Beauvoir (1908-1986)......................................................................28 Differentiedenken: Lucy Lippard (°1937)..........................................................................................28 Deconstructiedenken: Griselda Pollock (°1949)................................................................................28

4

Inleiding Kunstgeschiedschrijving heeft als taak kunst van een bepaalde periode op een bepaalde plaats te bestuderen. Het bestuderen van een kunstwerk in zijn context als historisch object. De kunstgeschiedenis functioneert dus in eerste instantie als een historische wetenschap. Elke kunstgeschiedenis is tweedelig: geschiedenis en interpretatie. Dit alles gaat dan enkel over de geschiedenis van de beeldende kunsten. Dit wordt bestudeerd omdat in het verleden niet met dezelfde intensiteit werd nagedacht over kunst.

Oudheid Griekse auteurs Democritus (460-370 v.C.): schetste als eerst een ontwikkeling van de beeldhouwkunst en de schilderkunst. Plato: schreef over kunst. Schilderkunst als laagste in de rangorde ‘slechts een nabootser van de natuur’ Xenokrates van Sykion (280 v.C.) was een leerling van de zoon van een de beeldhouwer Lysippos die samenwerkte met Alexander de Grote, die de enige die hem mocht portretteren omdat hij zowel zijn harde als zachte kant in één werk kon laten zien. Hij volgde de ontwikkelingsgedachte van Democritus. Door Xenokrates’ inzicht wordt hij ‘vader van de kunstgeschiedenis’ genoemd. De ontwikkeling van de kunst gaat volgens vier critieria: symmetrie, ritme, zorgvuldigheid uitvoering en het optisch probleem. Douris van Samis (340-260 v.c.) was een historicus, zijn werk was onverzorgd en vooral gericht op sensatie en dramatische anekdotes en kan dus gezien worden als de grondlegger van de gestandaardiseerde kunstenaarslegenden. Zijn verhaal over Apelles: schilder die als enige Alexander de Grote mocht afbeelden. Het verhaal van schoenmakers, blijf bij uw leest en de goede verstandhouding tussen mecenas en kunstenaar (Alexander die zijn maîtresse geeft). Ook vertelde hij verhalen over Zeuxis (ca. 475 v.C) verhaal van absolute schoonheid: schilderij maken voor de tempel van Hera, alle meisjes naakt laten rondlopen en de beste eruit halen om zo een ideale schoonheid te bekomen op het schilderij. Een andere anekdote ging over Zeuxis en zijn ‘rivaal’ Parrhasius. De volmaaktheid van het schilderen zit in het naturalistische karakter. Zo ad Zeuxis een tros druiven geschilderd waar de duiven naar toe kwamen om deze op te eten. Maar zijn rivaal Parrhasius schilderde een gordijn voor over het werk. Zeuxis zag het en dacht dat het gordijn echt was en probeerde het open te schuiven. Zo won Parrhasius de wijdstrijd. Romeinse auteurs Deze auteurs leverde ook talkrijke teksten van Griekse auteurs over. Gaius Plinius de Oudere (23-79) was een Romeins militair, magistraat en schrijver. Uit zijn oeuvre bleef enkel de 37-delige encyclopedie Historia naturalis bewaard waar ook verschillende toepassingen van kunsten beschreven worden, gebruikte technieken en de kunstgeschiedenis. Zijn werd blijf doorleven in de middeleeuwen. Hij maakte gebruik van verschillende bronnen zoals Cornelius Nepos (99-24) en Marcus Terrentuis Varro (116-27) Xenokraties van Sykion (280 v.C.) en Douris van Samos (340-260 v.C.)

5 Vitruvius (eerste eeuw v.C.) behandelde heel uiteenlopende zaken en geldt als het enige systematische werk over architectuur uit de oudheid. Hij gebruikte gedeeltelijk eigen ervaringen maar ook Griekse bronnen. Zijn werk had een grote invloed op de renaissancearchitectuur. Pausanias (ca. 110-180) maakte reisgidsen met gegevens voor ‘toeristen’. Met allerlei beschrijvingen van plaatselijke rites en (nu verloren) kunstwerken.

Middeleeuwen Plastische kunsten maakten tot de 15de eeuw geen deel uit van de ‘artes liberales’ en wanneer er over geschreven werd was dit zuiver technisch of bedevaardsgidsen. Het zijn onrechtstreekse bronnen over de toenmalige kunstproductie.

Technische traktaten Theophilis Presbyter (ca. 1100) bracht een manuscript uit over zijn eigen ervaringen bij kunst techiekeken. Deze nota werd in een 17de eeuws manuscript aangebracht. Hij was een monik en gebruikte uit bescheidenheid een Byzantijnse naam. Twee draagaltaren en een metalen boekband zijn van zijn hand bekend. Zijn werk besttaat ui drie boeken: -

De kunst van de schilder: over pigmenten, goudbladen, lijm, hoe haren van verschillende personen tekeken… De kunst van de glazenier: over het smelten en snijden van glas De kunst van het smeden en bewerken van ivoor en steen: over de inrichting van het atlier , aambeeld, hamers, materialen…

Hij spreekt bespreekt alles wat te maken heeft met de inrichting van het kergebouw, expirementeerde zelf en schreef zijn bevindingen neer. Hij sprak niet over architectuur of textiel Heraclius is vergelijkbaar maar wat minder belangrijk. (10 de of 11de eeuw). Hij schreef recepten neer voor het aanmaken van verf en metaalbeweringen. Abt Suger (abt tussen 1122-1151) geeft een persoonlijke relaas over alles wat te maken heeft met bouw en inrichting van de abdijkerk van Saint-Denis. Het is een in een meer defensieve stijl geschreven wat waarschijnlijk te maken had met de kritiek van een andere abt tegen de praalzicht. Suger vond dat de aardse schittering een middel was om op te klimmen tot de hemelse schittering. Zijn werk bestaat uit drie delen die allerlei ontwerpen bevatten.

Modelboeken Villard de Honnecourt (1175-1230) is een bekend modelboek. Hij was een bouwmeester en metselaar-architect. Zijn schetsboek bevat tekeningen met details van Franse kathedralen, eigen ontwerpen, tekeningen van dieren, ontwerpen meubels, aanwijzingen voor beginnende bouwmeesters en kunstenaars…

Reisgidsen Bedevaartsoorden: Rome, Jeruzalem, Compostella… voorbeelden: -

7de eeuw: Liber Pontifecalis 12de eeuw: Mirabilia Urbis Romae 12de eeuw: Liber Sancti Jacobi

6

Renaissance Giotto (1266-1337) leerde de kunst opnieuwe Latijn spreken. Hij verloochent het decoratieve karakter van de Byzantijnse kunst en geeft zijn figuren meer volume. Dante Alighieri (1285-1337) spreekt zowel over Cimabue als over Giotto. Hij legt het verband tussen schilderkunst en literatuur. De literatire principes van de oudheid worden in verband gebracht met de uitoefening van kusnt en kunstenaars worden geconfronteerd met het verleden. Boccaccio (1313-1375) spreekt uitgebreid over Giotto. Hij raakte bevriend met Petrarca die hem in de humanistische wereld introduceerde. Hij schreef ‘Vita di Dante’ en ‘De Decamorone’. Petrarca (1304-1374) is de eerste die sinds de oudheid een traktaat over de kunsten schrijft. Hij looft de schilderkunst van Simone Martini en looft deze zelfs boven Zeuxis. Petrarca is één van de grondleggers van het humanisme.

De 14de eeuw Firenze Filippo Villani (1325-1404) was de neef van een kroniekschrijver. Hij zette de kroniek verder, deze ging over de geschiedenis van Italie in 12-delen. Hierin beschreeft hij vooral de geschiedenis van Firenze en verantwoord hij waarom hij naast wetesnchappers ook kunstenaars belicht. Hij verwijst hiervoor naar Plunius die zegt schreef dat schilderkunst gerekend werd als de eerste der kunsten. Hij schreef onder meer over Giotto, Cimabue, Maso… Cennino Cennini (ca. 1370) schreef een technisch en esthetisch traktaat. Hij zet onder andere Giotto’s schilderkunst volledig uit elkaar en komt soms tot onderling vergelijkingen en beoordelingen van kunstenaars. -

-

-

Esthetische dimensies zoals verhoudingen o Kunst – wetenschap o Meester -leerling o Kunst – natuur o Verhouding kleur en tekening Hoe leren schilderen door voorbeelden van een meester te kopiëren en zo uiteindelijk een eigen stijl te ontwikkelen. De nabootsing is geen kunst want echt schilderen is een werkelijkheid die afwezig is, aanwezig laten worden. De kunstenaar moet verbeelding hebben en wat hij verbeeldt moet een gelijkgenis hebben met de werkelijkheid. Maar de Florentijnen werden ook beïnvloed door kunst uit Sienna. Cennini verwerpt dit soort ‘eclecticisme’ omdat het een hinderpaal is voor het vorme van een persoonlijke stijl. De basis van de kunst ligt bij de tekening. De tekening als het eerste concept van de voorstelling. Voor de kleur legt hij vooral de nadruk op goud en blauw.

Hij is geïnspireerd op principes uit de oudheid en anderzijds op persiinlijke ervaring van de schilderkunst van Giotto. Hij kiest voor picturale expressie ipv pure decoratie. Voor het eerst zien we hier de idee van de kunstenaar als persoonlijkheid, een meester met een strikt eigen stijl. Hij maakte ook een fundamenteel onderscheid tussen lijn en kleur en tracht de verhouding tussen werkelijkheidnabootsing en artistieke verbeelding te bepalen.

7

De 15de en de 16de eeuw in Firenze Het eerste doel wordt de studie van de natuur, het ontdekken van de werkelijkheid. De technische traktaten verdwijnen. De voorstelling van de werkelijkheid wordt de nieuwe norm. De wetenschappelijke benadering werd herleid tot strikte observatie van de natuur, een kunstenaar doet een studie naar de natuur. De instrumenten die de kunstenaar nodig heeft zijn geometrie en mathematica. -

Geen technische traktaten Theoretische geschriften met aandacht voor natuurobservatie Belang van de momesis (perspectief, anatomie)

Voorbeelden: over schilderkunst en beeldhouwkunst Lorenzo Ghiberti (1378-1455) -

Boek 1: over antieke kunstenaars met eigen meningen Boek 2: over kunstenaars uit de 14de eeuw uit Italië Boek 3: theorie over optica, proportieleer…

Opvattingen: belang van de realisatie kunstbiografieën over beroemde figuren. Ook brengt hij het begrip wedergeboorte over de kunst in het algemeen. Leone Battista Alberti (1404-1472) was een italiaanse humanist, kunsttheoreticus en architect in Firenze en schreef ruim 40 werken over de meest verschieden thema’s zoals gezinsleven, gemoedsturst, fabels etc. -

-

Della Pittura, libri III (1436) o Hij spreek over de meetkunde en de optica in de schilderkunst en geeft rich...