Socjalizm Utopijny PDF

Preview

Summary

socjalizm utopijny w ramach historii doktryn politycznych i prawnych...

Description

SOCJALIZM UTOPIJNY Słowem wstępu: Socjalizm utopijny – kierunek filozoficzny powstały mniej więcej równolegle do narodzin Roberta Owena, czyli gdzieś w XVIII wieku. Ówczesna liberalizacja rynku pracy i rozwój techniczny doprowadziły do pojawienia się na masową skalę zjawiska bezrobocia, to z kolei prowadziło do pogorszenia się sytuacji klasy robotniczej, która czynnie zaczęła walczyć o swoje interesy poprzez masowe strajki i powstania, czego przykładem może być czartyzm z roku 1836 z uk. czartyzm: był „pierwszym szerokim, naprawdę masowym, politycznie skrystalizowanym proletariackim ruchem rewolucyjnym”. Czartyści domagali się: 1)

powszechnego prawa wyborczego dla mężczyzn

2)

tajności głosowania

3)

zniesienia majątkowego cenzusu wyborczego

4)

równych okręgów wyborczych

5)

diet dla członków parlamentu

Wskutek rozwoju kapitalizmu nastąpił bardzo wyraźny podział społeczeństwa na bogacących się, czyli właścicieli fabryk, kupców i wielkich posiadaczy ziemskich oraz słabo opłacanych robotników fabrycznych i rolnych. Miasta nie były przygotowane na masowy napływ ludności poszukującej pracy w fabrykach. Duży napływ siły roboczej sprawiał, że na jedno miejsce oczekiwało wielu chętnych, a w tej sytuacji pracodawcy zaniżali płace. Wśród właścicieli fabryk panowało zreszta przekonanie, że wyższe zarobki rozleniwiłyby pracowników. Co więcej, w tamtych czasach nie funkcjonowały żadne z przepisów prawnych chroniących robotników, jak i nie istniały jeszcze związki zawodowe. Robotnicy zmuszeni byli zgadzać się na wszystkie warunki pracy, jak i wynagrodzenia, oferowane im przez pracodawców. Zdarzało się, że zatrudniano nawet dzieci do tej ciężkiej pracy fabrycznej. Właściciele fabryk nie liczyli się z prawami pracowników, zmuszali ich do ciężkiej, wielogodzinnej (nawet po 12-16h) pracy w strasznych warunkach. Nikt nie dbał o bezpieczeństwo czy higienę pracy. Liczył się tylko zysk, najlepiej szybki. Robotnicy nie mogli liczyć na żadne ubezpieczenia czy zwolnienia lekarskie. W chwili kiedy byli niezdatni do pracy, byli natychmiast zwalniani. Jeśli podczas pracy zdarzył się jakiś wypadek, pracownik od razu odchodził z pracy, bez jakiegokolwiek wsparcia ze strony pracodawcy, jakiegokolwiek odszkodowania czy zapomogi. Do tej nieludzkiej pracy, charówki, stały w kolejce setki innych bezrobotnych ze wsi. Mieszkań też nie było godnych człowieka.

I w takich nastrojach zaczął powstawać socjalizm utopijny Charakteryzowała go wiara w to, że bogaczy można przekonać, aby oddali cały swój majątek biednym, po czym oni by go roztrwonili, aby nikt nic nie miał i wszyscy żyli równie dostatnio. Socjaliści utopijni uważali, że ta perspektywa jest tak atrakcyjna, iż wszyscy z własnej woli wyrzekną się majątków. Wystarczy im tylko powiedzieć, że jest taka możliwość. Oczywiście jako idealiści, jeśli tylko przypadkiem cokolwiek posiadali, starali się tego jak najszybciej pozbyć.

Początkiem utopizmu była książka „Utopia” z 16 wieku, napisana pewnego brytyjskiego komika – Tomasza Morusa, wyśmiewająca się z powstających wtedy ideologii socjalistycznych. Opisywała ona idealną wspólnotę, w której nikt nic nie ma i wszyscy są z tego powodu szczęśliwi. Grupka ludzi, do których należeli m. in. Robert Owen, Charles Fourier i Claude Henri Saint-Simon, wzięła to na poważnie i uznała za podstawę nowej filozofii, czyli właśnie socjalizmu utopijnego. Nie przejmując się faktem, że niemal wszyscy się z nich śmiali, głosili oni swoje wspaniałomyślne idee. Jedyną grupą, która ich popierała, byli robotnicy. Wychodzili oni z założenia, że i tak prawie nic nie mają, więc mogą nawet całkiem nic nie mieć, byle tylko bogaci wszystko stracili.

b)

ogólna charakterystyka – cechy wspólne:

przeciwnicy rewolucji - Doktryny te odrzucają akcję polityczną na rzecz pokojowych eksperymentów reformatorskich, ewolucyjna przebudowa świata socjaliści utopijni w mocnych i trafnych słowach krytykowali kapitalizm (odkrywali jego wady i sprzeczności) „naiwnie” spoglądali w przyszłość (społeczeństwo miało być wolne od wyzysku, realizacja idei demokratyzmu, współistnienie fantazji i utopi) utopijni socjaliści dążyli do stworzenia idealnego i równego społeczeństwa i promowali idee sprawiedliwego świata humanitarnego zwracali się oni z płomiennymi apelami nie do ludu, lecz do wszystkich klas, do działaczy politycznych, do oświeconych monarchów, mając nadzieję, że to właśnie oni staną się promotorami socjalistycznych przemian -

zwrócili uwagę na kobiety – walczyli o emancypację, prawa wyborcze, równouprawnienie

popierano egalitaryzm – uznający za podstawę sprawiedliwego ustroju społecznego zasady całkowitej równości między ludźmi pod względem ekonomicznym, społecznym i politycznym

1)

Claude Henri Saint-Simon: (1760-1825 Francja)

Urodził się w starej arystokratycznej rodzinie. W wieku siedemnastu lat wziął udział w rewolucji amerykańskiej. W trakcie jednej z bitew w kwietniu 1782 roku wpadł do niewoli i został uwięziony na Jamajce, gdzie przebywał do końca rewolucji amerykańskiej w 1783 roku. Zaraz potem powrócił do Francji, gdzie zaraz miała trwać z kolei rewolucja francuska – wojna klasowa między szlachtą i burżuazją z 1 strony, czyli tymi klasami kapitalistycznymi a nieposiadaczami z 2 strony. Podczas rewolucji francuskiej zrzekł się tytułów arystokratycznych i zmienił nazwisko (przyjął nazwisko Bonhomme). Dorobił się majątku na spekulacji ziemią skonfiskowaną duchowieństwu przez władze rewolucyjne. Oskarżony o działalność kontrrewolucyjną wkrótce został aresztowany przez jakobinów i skazany na śmierć. Po obaleniu rządów jakobinów został ułaskawiony, jednakże utracił cały majątek w niejasnych okolicznościach procesu sądowego oraz oszustwa wspólnika. Był wybitnym intelektualistą, autorem m.in.: „O reorganizacji społeczności europejskiej”, „Katechizmu industrialistów”, „Nowego chrześcijaństwa”.

•

poglądy Saint-Simona:

jako socjalista utopijny ostro krytykował ustrój kapitalistyczny, rewolucję (opowiadał się za stopniowym reformizmem) oraz osiemnastowiecznych utopistów, za głoszenie idei bezczasowego porządku naturalnego, za brak relatywizmu w poglądach reformatorskich odrzucał również egalitaryzm głoszący, że podstawą sprawiedliwego ustroju społecznego są zasady całkowitej równości między ludźmi pod względem ekonomicznym, społecznym i politycznym. Wg niego miał on bowiem hamować postęp społeczny. twierdził, że brak oświecenia ludu to główne źródło zła (popierał oświatę, naukę, technikę, gardził natomiast prawnikami i filozofami) Jeśli chodzi o państwo uważał, że społeczeństwo nie jest tylko federacją jednostek. Jest to swoisty organizm odpowiadający konstrukcją mechanizmowi ludzkiego ciała. Saint-Simon odrzucał przekonanie części zwolenników prawa natury, iż złoty okres ludzkości znajduje się na początku jej cywilizacji. Uważał, że epoka ta dopiero czeka ludzi, a jej źródłem ma być praca, a w jej następstwie produkcja, która zaspokoi wszechstronne potrzeby społeczne. Przyszłość społeczeństwa to epoka industrii, a więc wszelkie instytucje i urządzenia społeczne mają być weryfikowane pod kątem sprzyjania bądź przeszkadzania industrii. Okres przejściowy to wyłanianie się jedynej wartościowej klasy społecznej, klasy industrialnej. Tworzą ją ludzie, którzy zajmują się wszelką działalnością wytwórczą. Są to zarazem wszyscy uczestnicy wytwarzania, zarówno robotnicy jak i właściciele, rolnicy i kupcy, również uczeni, artyści i administratorzy. Cały ten proces wymaga innej organizacji społeczeństwa. Dotychczas oparte ono było na władzy wykorzystującej ludzką niewiedzę. W nowym społeczeństwie władzę ma zastąpić racjonalne administrowanie. Będzie się ono opierało na nauce.

Społeczeństwo zwarte i scentralizowane ma być u niego, tak jak u Platona, zhierarchizowane. Społeczna drabina ma rozwijać się od masy pracowników fizycznych ku elicie składającej się z uczonych, administratorów, przemysłowców. Nie akceptował natomiast liberalnego indywidualizmu. Społeczeństwo w wizji Saint-Simona było również bezkonfliktowe. Dzieliło się na 3 klasy:   

naukowców (odpowiedzialnych za rozwój nauki, pracowali na rzecz pozostałych klas) posiadających (mieli się zajmować finansowaniem naukowców, pełnili też rolę regulacyjną w społeczeństwie) pozostałych (ich zadaniem była praca, mieli też respektować władzę)

Saint-Simon w odróżnieniu od większości teorii utopijnych nie postuluje zniesienia własności czy też pełnego egalitaryzmu. Był on zwolennikiem ustroju parlamentarnego. Uważał, że wprowadzenie go we wszystkich krajach Europy, a przynajmniej w ich większości, prowadzić może do utworzenia parlamentu europejskiego - jako warunku federacji państw kontynentu europejskiego. Tym samym uznawany jest za jednego z prekursorów idei wspólnotowych w Europie. Zdaniem SaintSimona świat dzieli się właśnie na Europę i resztę. Właściwie dla autora światem jest tylko Europa, która dzieli się jeszcze na światy o różnym stopniu doskonałości – świat angielski, włoski, francuski i niemiecki. -

do jego poglądów nawiązywali przedstawiciele tzw. saintsimonizmu – Barard, Enfantin

2)

Charles Fourier: (1772-1837)

Pochodził z zamożnej francuskiej rodziny kupieckiej. W czasie rewolucji francuskiej cudem uniknął gilotyny. Wkrótce potem zaczął tworzyć własną koncepcję budowy nowego, szczęśliwego świata, którą rozbudowywał do końca życia. Ogłaszał w gazetach, że ma receptę na zbawienie świata i czeka na chętnych do jej realizacji, lecz nikt się nie zgłaszał. Swoje projekty przesyłał Ludwikowi XVIII i Napoleonowi I. Dopiero pod koniec życia znalazł grupę uczniów (należał do niej przejściowo przyszły cesarz Ludwik Bonaparte – Napoleon III). U schyłku życia przeniósł się do Paryża, gdzie zmarł.

•

poglądy Fouriera:

-

Fourier dokonuje ostrej krytyki współczesnego mu społeczeństwa, cywilizacje uważając za głównego sprawcę ludzkich nieszczęść. Krytyka ta odnosi się zarówno do stosunków gospodarczych, jak i panującej moralności oraz instytucji politycznych. W miejsce instytucji państwa Fourier proponuje powołanie systemu falang. Falanga miała liczyć ok. 1800-2000 ludzi zamieszkałych na 2000 ha gruntu, w budynkach stanowiących ich własność jako akcjonariuszy. Centrum stanowić miał falanster zawierający wszystko, co potrzebne społeczności do mieszkania, żywienia, odpoczynku, pracy naukowej i zabawy oraz rekreacji. Taki system tworzyć miał gwarancję równości między ludźmi. U niego Praca jest podstawą funkcjonowania falangi, przy czym jej funkcja polega nie tylko na wytwarzaniu, ale staje się sama w sobie wartością i ludzka potrzebą. Zasadą jest, iż ludzie powinni wykonywać tylko tę pracę, która sprawia im satysfakcję. Nauka stałaby się przyjemnością zaspokajającą naturalną ciekawość. Najwyższą instytucją wychowawczą miało być „Ciało Sybilli”.

Natomiast ciałem kierowniczym całej falangi miał być Areopag. Fourier przewidywał, iż ziemię pokryje 600 000 falansterów, które będą tworzyć Imperium Globu. Miała to być monarchia z siedzibą w Konstantynopolu. Imperium tworzyły cezaraty, te zaś dzieliły się na regiony, a regiony na kantony. Fourier wykluczał zwierzchnictwo i centralizm między nimi. Miała to być swoista federacja, w której podstawą stosunków wzajemnych miała być siła przekonywania, a nie przemoc. -

kapitalizm uznawał za okres przejściowy

był autorem swoistej filozofii historii (w dziejach ludzkości wyróżnił następujące okresy: pierwotny, dzikości, patriarchatu, gwarantyzmu, socjantyzmu i harmonii) -

postulował równouprawnienie płci

3)

Robert Owen: (1771-1858)

Anglik, znany pisarz, działacz polityczny, pionier ruchu spółdzielczego, autor m.in. „Nowego poglądu na społeczeństwo, czyli rozprawy o kształceniu charakteru”. Pochodził z bogatej, właśnie kapitalistycznej rodziny. Uważał, ze nature człowieka można zmienić poprzez wczesną zmianę środowiska, w którym się znajduję. Po tym, jak przejął fabrykę w new lanark w Szkocji, chciał wypróbować swoje poglądy i myślenie – chciał zapewnić pracującym godne warunki. W swoich zakładach włókienniczych skrócił przede wszystkim dzień pracy – podczas gdy pracownicy jego konkurencji pracowali po 13-14 godzin dziennie, w new lanark dzień roboczy miał tylko 10,5 h. Co więcej, podwyższył też zarobki swoich robotników. Zorganizował też m.in. osiedle robotnicze ze szkołą, przedszkolem i żłobkiem, opieką lekarską oraz terenami rekreacyjnymi, co bardzo mu się opłaciło. Jak możemy zauważyć po jego działalności i zmianach w swojej fabryce krytykował system fabryczny, zwłaszcza za wczesne zatrudnianie dzieci do ciężkiej pracy. W tamtym czasie w fabryce pracowało od 1 500 do 2 000 osób, w tym 500 dzieci, które dzieki Owenowi szybko zostały przeniesione z pomieszczeń fabrycznych i zatrudnione jako uczniowie. Jak widać w fabrykach w New Lanark panowały znacznie lepsze warunki niż w większości innych, aczkolwiek ciągle były one przerażające. Tutaj, zdobywając zaufanie pracowników, Owen przeprowadzał swoje pierwsze reformy społeczne. Wprowadził m.in. minimalny wiek dziesięciu lat wymagany przy zatrudnianiu praktykantów, system czyszczenia ulic, wybudował wiele domów dla swoich pracowników i wyremontował już istniejące.

•

poglądy Owena:

Krytykował wolną konkurencję, wadliwy podział pracy, struktury klasowe, ubóstwo robotników i kapitalizm. Twierdził, że do zmiany człowieka, trzeba przebudować ówczesny system, a najlepiej stworzyć ustrój komunistyczny. Postulował uspołecznienie środków produkcji, centralizację zarządzania produkcją i zatrudnieniem. Wychowaniem i kształceniem obywateli powinno jego zdaniem zajmować się państwo. Wysunął również postulat emancypacji kobiet. Odrzucał własność prywatną, jakoby miała ona rodzić konkurencje i chciwość. Uważał, że robotnicy z danego terenu powinni łączyć się w organizacje związkowe bądź spółdzielcze i w ich ramach rozdysponowywać między siebie owoce swej pracy

Był zaciekłym wrogiem indywidualizmu - głosił zniesienie instytucji małżeństwa, wspólne wychowywanie dzieci, likwidację ulic i wybudowanie dużych placów i blokowisk (w skrupulatnie zaplanowanych tzw. wioskach owenowskich czyli małych, samowystarczalnych wspólnotach) oraz ujednolicenie ubioru, odpowiedniego na każdą porę roku, co miałoby zapobiec wyróżnianiu się osoby z tłumu innych. podobnie, jak jego poprzednicy, przeciwny był rewolucji (opowiadał się za propagandą i dobrym przykładem)

- Działał na rzecz ustawodawstwa socjalnego (ograniczenie czasu pracy, podniesienie wieku zatrudnienia dzieci), ale bez efektu. W 1824 r. wyjechał do Ameryki, gdzie zakupił osadę harmony w w stanie Indiana, gdzie kontynuował eksperymenty społeczne. Była to komunistyczną kolonia "Nowa Harmonia" liczącą ok. tysiąca mieszkańców, ale nie zdołał nawet w skali mikro zrealizować swojej utopii sprawiedliwości i równości.

RÓŻNICE -II-

- Wizja co do ustroju idealnego – ustrój parlamentarny/monarchia/komunizm - różne podejście do egalitaryzmu -...