Współczesna-sztuka-książki PDF

Preview

Summary

Download Współczesna-sztuka-książki PDF

Description

Współczesna sztuka książki Sztuka książki oznacza działania artystyczne, które mają na celu nadanie książce jak najpiękniejszej formy. Książka może powstawać w efekcie działań artystycznych. Jej jakość zależy nie tylko od poszczególnych elementów struktury, ale i od sposobu ich kompozycji, od umiejętności wyczucia i nadania odpowiedniej postaci materialnej temu, co stanowi o duchu dzieła, o jego stylu. Zrozumienie, że książka stanowi jednorodna całość plastyczną pojawiło się na przełomie XIX i XX w., chociaż w praktyce ta zasada była stosowana od początków dziejów książki. Książka – dzieło sztuki jest zawsze owocem pracy artysty ukształtowanego przez epokę, w której tworzy. Wpływ na jej kształt mają także możliwości technologiczne epoki. Książka jest więc dzieckiem swojej epoki. Praca nad ksiażką, ze względu na jej złożoną strukturę i wielopłaszczyznowy charakter, wymaga zintegrowanych działań w dziedzinie języka, grafiki, poligrafii, papiernictwa, introligatorstwa i wsparcia nowych technologii. 1. Układ typograficzny 

Pismo



Kolumna tekstowa



Marginesy



Hierarchia treści



Wyróżnienia



Typograficzne elementy zdobnicze (inicjały, winiety, ornamenty, ramki ornamentacyjne)



Integracja elementów tekstowych z ilustracjami

2. Okładka 

Pierwsza i czwarta strona okładki



Grzbiet



Obwoluta



Wyklejka

3. Poligrafia 

Papier



Materiał na okładkę



Forma łączenia składek



Technika druku

Ukształtowanie zewnętrzne publikacji przekazuje sygnały, które czytelnik odbiera zanim pozna zasadniczy tekst. Sztuka książki – pole badawcze Wg najnowszej klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowej sztuka książki należy do dziedziny nauk społecznych – nauki o komunikacji społecznej i mediach Sztuka książki, jako pole badawcze wyodrębniła się na pograniczy historii sztuki i bibliologii. Ma ona znaczenie także w praktyce wydawniczej (edytorstwo). Zainteresowania/obszary badawcze: 

Sama książka/forma książki, szata graficzna



Dzieje książki (np. formy przemiany książki)



Proces powstawanie/wytwarzania



Instytucje książki



Proces rozpowszechniania



Czytelnicy/odbiorcy/użytkownicy

Książka w okresie średniowiecza: 

Forma kodeksu



Skład pergaminowy/papirusowy



Najczęściej tematyka religijna ew. edukacyjna, literatura piękna



Przepiękne (na indywidualne zamówienie), bogato iluminowane (zdobione)



Najczęściej na dworach arystokratycznych (ponieważ tam nie żałowano środków)

Kodeks rękopiśmienny iluminowany – zbiór kart złożonych na jednym z brzegów zwanym grzbietem książki. Karty kodeksu sa z papirusu, pergaminu albo papieru. Do kodeksu iluminatorzy tworzyli niewielkie, lecz efektowne rysunki, tzw. Ilumnacje. Gotowe karty zszywano i oprawiano w płytki z kości słoniowej lub pozłacaną blachę wysadzoną klejnotami. Elementy sztuki książki 1. Rękopiśmienne (niepowtarzalne) a) Iluminatorstwo – proces zdobienia książki rękopiśmiennej, dokumentów rękopiśmiennych, a czasem także inkunabułów. Pierwotnie oznaczało zdobienie złotem karty książki (pisanie złotem tekstu).

b) Miniatury – tworzone na podstawie wskazówek, których miniaturzyście udzielał kopista, małe obrazy. Im więcej miniatur zawierała książka tym była droższa. Często dzieło bywa tylko częściowo ozdobione miniaturami, ponieważ w trakcie procesu zabrakło pieniędzy. c) Inicjały – wyróżnienie pierwszej litery tekstu, przybierała ozdobną formę: wyróżnienie kolorem, ornamentyką, a nawet zawierały miniaturę 

Proste



Figuralne – zawierające figurę/postać odnoszącą się do tekstu (czasem kopistę)



Lettres champiees – specyficzny kształt i duża ilość złota – typ inicjału o wysokich walorach estetycznych



Filigranowe – nie tylko na początku akapitu, ale też w środku, zawsze towarzyszą im „wąsy”; wypukłe, ozdobne litery ze złota, srebra

d) Dekoracje marginalne: 

Bordiury – winieta ramkowa, zamknięta ramowo dekoracja wypełniająca wszystkie marginesy, otaczająca kolumnę tekstu, zawierać mogły elementy geometryczne, roślinne, zwierzęce, ludzkie, herby, a także elementy fantastyczne (tylko dla bogatych)



Floratury – to samo co bordiury, ale zawierały tylko elementy roślinne



Rubrykowanie – tekst wyróżniony czerwonym atramentem



Drolerie – małe scenki figuralne lub zwierzęce, nacechowane fantazją, humorem, groteską i karykaturą, motyw dekoracyjny



Znak rączki – do zaznaczania ważnych elementów



Znak akapitu (czerwony lub niebieski) – wyodrębniający porcje tekstu odpowiadające paragrafom (posługiwał się nimi kopista)

e) Oprawy – solidne, ciężkie, stworzone z desek oprawionych skórą, zdobione tłoczeniami 

Kurdybanowa oprawa (tłoczona + złocona skóra)



Ewangeliarz ołtarzowy (płaskorzeźba/sceny figuralne/wasadzany)

2. Drukowane (nie tak wyjątkowe jak rękopisy) a) Inkunabuły – książki nawiązujące do ksiąg rękopiśmiennych b) *Modlitewnik Jana Zamoyskiego* - tekst drukowany + odręczne ilustracje c) XVIw. – wysoki stopień dojrzałości technicznej d) Tekst składany był z duża ilością „światła” e) Kolumny szpicowe (ozdobne) f) Wrażenie lekkości książki (wymagało kunsztu) g) Drzeworyt Upadek książki w XIXw. 

Postęp techniczny i jednoczesne zwiększone zapotrzebowanie społeczne na druki w XIXw. Spowodowały zwiększoną produkcję książek i czasopism – zwiększenie nakładów nie sprzyjało utrzymaniu dawnej estetyki



Rozszerzający się ksiąg odbiorców sprawił, że książka nie jest już elitarnym zabytkiem szlacht, trafia do rąk odbiorców mniej wymagających estetyki



Pojawienie się woluminów zdobionych w sposób mniej odpowiadający wyrafinowanym gustom, przesadnie złocone, o bogatych eklektycznych oprawach, z wykonywanymi nowymi technikami (litografia) przesadnie kolorowymi ilustracjami)



Pojawienie się taniej literatury brukowej przeznaczonej dla biedniejszych i mniej wymagających, drukowana na podłym papierze, z częstymi błędami typograficznymi i niskiej jakości ilustracjami

Odnowa sztuki książki (XIX-XX wiek) 2 *„KSIĄŻKA. NAJPOTĘŻNIEJSZY PRZEDMIOT NASZYCH CZASÓW ZBADANY OD DESKI DO DESKI”* Druk typograficzny – wypukły.

Czcionka (ołowiany metalowy słupek, na którego szczycie znajdowała się główka czcionki, która wysmarowana tuszem i odbita, dawała obraz). Czcionki przechowywane były w kasztach. Światła w druku pochodziły ze ślepego justunku. Nowe metody tworzenia ilustracji: Metoda litograficzna Metoda akwaforty Tworzono tandetne woluminy (łączenie różnych krojów pism, pozłacanie, zdobione ramki = PRZESYT) Ilustracja oddzieliła się od tekstu, ze względu na to, że wykonywana była innymi metodami (UP). WAŻNE WYDARZENIE – Londyn, 1851r. Wielka wystawa światowa Odnowa sztuki książki 

Anglia: II Bractwo Prarafaelistów (Londyn 1860r.) o Cel: Odrodzenie dawnej sztuki książki, o Przeciwstawienie się szpetocie i masówce, inspiracja sztuką średniowiecza o Nowa dziedzina: projektowanie, nowa jakość: piękna książka o Założyciel: William Morris (1834-1896) o Malarz, rysownik, architekt, projektant, poeta o Założył szkołę drzeworytu w Birmingham o Projektował i wykonywał czcionki, klocki drzeworytnicze, drobne ozdobniki drukarskie o Ręcznie drukował i oprawiał wiele dzieł o Naśladował renesansowe druki włoskie o Posiadał własną drukarnie – Kelmscott Walter Crane (1845-1915) – grafik i ilustrator, książki dla dzieci, Kate Greenaway (1846-1901) – ilustratorka, książki dla dzieci Thomas Cobden-Sanderson – zwrócił uwagę na tworzenie ilustracji różnymi

metodami. Przestrzegał przed nadmiarem zdobnictwa. Spod jego ręki wychodziły także bardzo piękne oprawy.



Francja: Edouard Pelleton o Utopia, stosowanie w książce jedynie ilustracji z drzeworytu o Edward Pelletan (francuski bibliofil) – ilustracje w książkach powinny interpretować jej treść.



Polska: o 1901r. – Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana. o Stanisław Wyspiański (1869-1907) – malarz, grafik, „treść dzieła w jedności z szatą graficzną” o Jan Bukowski (1873-1938) – artysta, ilustrator, wizażysta, związany z młodą Polską, jego dzieła przypominają dzieła Morrisa, o Tadeusz Cieślewski-Syn (1895-1944) – grafika warsztatowa, użytkowa, malarstwo, rysunek o Adam Półtawski (1881-1952) – związany z „Chimerą”, projektował papiery wartościowe i banknoty, pierwsza nowoczesna czcionka polska, tzw. Antykwa Półtawskiego

Po odnowie znów zaczęli się pojawiać zbieracze pięknych książek. Osoby najbardziej zasłużone otrzymywały pierwsze egzemplarze (najlepiej odbite). Renesans przechodziły w tym czasie również ilustracje. Polska 1901r. – Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana. Do odnowicieli sztuki książki w Polsce należał m.in. Stanisław Wyspiański. Elementem charakterystycznym dla tego artysty są roślinne bordiury (często używał typowych dla Polski łąkowych kwiatów – np. chabrów). Awangarda Miała ogromny wpływ na współczesne projektowanie. W latach 1918-1939 obok klasycznego nurtu zaczęła kształtować się opozycja (jednak cele były wspólne). Polska awangarda pozostawała pod wpływem światowych twórców awangardowych. Twórcy awangardowi: Uważali, że druk ma oddziaływać wzrokowo, nie słuchowo (rezygnacja ze spotkań gdzie książki czytane były na głos)

Układy dynamiczne, oparte na asymetrii Jan Tschichold – rysunki zastąpił fotografiami, odrzucał elementy dekoracyjne, często stosował linie i bryły, uważał, że celem pracy typografa jest perfekcyjna czytelność tekstu. Twórca jednej z wielu definicji i najbardziej znany teoretyk awangardowej typografii, twierdził, że podstawowymi zasadami powinny być brak symetrii i kontrast oraz absolutna swoboda twórcza.

Nowa typografia stopniowo zaczęła przenikać do ruchów awangardowych w Polsce. Druk funkcjonalny – katalog wystawy nowej sztuki, wydany w Wilnie w roku 1923. Nietypowe liternictwo, nietypowy skład (nieliniowy), zabawa literami, figurami geometrycznymi. Władysław Strzemiński – jeden z głównych twórców czasopism awangardowych. Założyciel „a.r.”. Wg. Niego projektowanie winno być racjonalne, funkcjonalne i nastawione na efekt. Był przeciwnikiem wszelkich ozdób graficznych. Jego znanym projektem jest „Tomik….”. Projekt graficzny ma odzwierciedlać charakter tekstu. W jego pracach widać zabawę formą, liniowością tekstu. Prekursor typografii awangardowej. Henryk Berlewi – stosował prostą gamę barw: czerwień, biel i czerń. Tadeusz Gronowski Charakterystyczne były fotomontaże. (Anatol Sztern) Stefan i Franciszka Themerson – tekst przenika się z ilustracją. Piękna książka warunkiem współpracy jej twórców. Współczesna książka ma być nie tylko piękna, ale też użyteczna. Wzajemna współpraca, wzajemne współdziałanie ma doprowadzić do powstania funkcjonalnej książki. Redaktor: 

Koordynuje pracę nad książką,



Kieruje pracami redakcji merytorycznej,



Współpracuje z ilustratorem



Zleca wykonanie projektu typografowi/grafikowi/projektantowi



Negocjuje z drukarnia



Występuje w roli mediatora pomiędzy wszystkimi osobami zaangażowanymi w prace edytorskie

Ilustrator – Jego zadaniem jest intepretowanie i dopełnianie treści poprzez ilustracje. Projektant/typograf/grafik: 

Osoba wyspecjalizowana w projektowaniu komunikatów tekstowych.



Zadaniem grafika jest znalezienie odpowiednich proporcji pomiędzy estetyką a treścią.



Polepsza czytelność tekstu



Ogólna koncepcja edytorska musi odpowiadać charakterowi książki – myśl autora i grafika muszą być spójne.

Drukarz i introligator: 

Drukarz jest ważnym współtwórcą książki, a jego praca ma istotny wpływ na ostateczny kształt dzieła i jego estetykę.



Ważna jest współpraca grafika i drukarza



Introligator oprawia materiały po ich „zejściu” z maszyny drukarskiej

Podstawowy błąd - projektowanie wyłącznie w celu nadania publikacji ciekawej formy, marginalizowanie odbiorcy, a także gloryfikowanie własnego indywidualizmy i samego aktu projektowania. *Nie sprzyja to czytelności książki* Ilustracja – utwór rysunkowy, malarski lub graficzny, umieszczony w książce jako element kreujący nastrój, uzupełnienie lub dopowiedzenie tekstu literackiego 

Zadania i funkcje ilustracji o Objaśnianie, o Uzupełnianie, o Interpretowanie, o Dopowiadanie, o Ewokowanie pewnych stanów uczuciowych, wzmagających działanie utworu, o Dodatek edytora w funkcji ilustracyjnej.



Typy ilustracji: o Jako konkretyzacja utworu literackiego (plastyczne dopełnienie tekstu), o Jako przekład intersemiotyczny (swobodna interpretacja plastyczna), o Ilustracja autorska, o Dodatek edytora w funkcji ilustracyjnej,

Książka ilustrowana – książka, w której tekst ilustrowany obrazem, razem tworzą nierozerwalną część. Książka ikonograficzna/obrazkowa – wymowa obrazu, wiąże się z tekstem na zasadzie równouprawnienia. Elementy książki 

Odpowiedni format



Układ kolumny



Proporcje marginesów



Wybór kroju pisma



Interlinia



Sposoby wyróżnienia



Rozmieszczenie ilustracji



Kolor



Papier



Kompozycja okładki i obwoluty

Książka jest spójnym organizmem, dlatego wszystkie elementy graficzne powinny być ze sobą zintegrowane. Typografia kongenialna/totalna – zjednoczenie treści formy i funkcji książki, projektowanie ułatwiające czytanie, odbiór treści oraz intencje w strukturze informacji; łamanie istniejących konwencji w dziedzinie typografiksiążki, czyli eksperymentowanie z wyróżnieniami oraz ze składem tekstu 

Wiek XIX – coraz częściej nad wszystkimi etapami czuwa wydawca, a nie drukardz, obok drukarza pojawia się artysta grafik



Lata 50. XXw. – drukarstwo przekształcone z rzemiosła artystycznego w przemysł poligraficzny



Lata 90. XXw. – komputeryzacja, skład i przygotowanie do druku przeniesione do wydawnictwa/studia poligraficznego, pojawiają się nowe zawody (operator DTP, grafik komputerowy, skanerzysta)



Wiek XXI – powrót pięknej książki

Kryteria oceny książki wg Josta Hochulego Książkę powinna projektować jedna osoba. Jest wtedy wykuta z jednej bryły.

1) Czy ogólna koncepcja edytorska odpowiada charakterowi książki i czy została konsekwentnie zrealizowana? 2) Czy prawidłowo dobrano proporcje formatu kolumny do ilustracji? 3) Czy krój pisma pasuje do treści? 4) Czy spis treści i przypisy są przejrzyste? 5) Czy okładka i obwoluta odpowiadają celowi książki, czy mieszczą się w jej ogólnej koncepcji? 6) Czy prawidłowo i zgodnie z przeznaczeniem dobrano rodzaje papieru, również pod względem układu kolorystycznego? 7) Czy prawidłowo dopasowano technikę reprodukcyjną, font, metodę druku i rodzaj papieru? 8) Czy książka łatwo się otwiera, czy jest prawidłowy kierunek biegu włókien papieru? 9) Czy dobrano odpowiednia technikę oprawy oraz materiał oprawy? (dostosowana do charakteru publikacji) 10) Czy przejścia obrazów na rozkładówkach są spasowane? czy połączenie książki z oprawą jest prawidłowe? 11) Czy sygnatury grzbietowe są we właściwym miejscu? Klasyfikacja książki artystycznej – Clive Phillpot Książki zwykłe – nie przynoszą rozwiązań formalnych, ale tworzą je artyści. Mogą być powielane lub drukowane w niewielkich nakładach przez wyspecjalizowane wydawnictwa. Do książek artystycznych zwykłych zaliczają się także unikatowe książki realizowane przez artystę od początku do końca ręcznie Książka dzieła – prace artystyczne w formie książki, są to eksperymenty ze strukturą kszatłtem i znaczeniem książki, w układzie przełamuje się wszystkie tradycyjne konwencje. Książki-dzieła ukazują przenikanie się książki ze sztuką. Obiekty książkowe – nawiązują do idei książek, ale raczej są przedmiotami książkowymi.

Konkurs „Najpiękniejsza książka roku” 

Cel: Podnoszenie polskiego edytorstwa do poziomu światowego



Powstanie: 1957r. z inicjatywy Romana Tomaszewskiego



Kategorie oceniania: o Koncepcja wydawnicza, o Opracowanie graficzne, o Poziom artystyczny ilustracji



8 kategorii: o Literatura piękna o Książki naukowe i popularno-naukowe (humanistyczne) o Książki matematyczne, przyrodnicze, techniczne i medyczne o Książki dla dzieci i młodzieży o podręczniki o słowniki, encyklopedie, leksykony, podręczniki o albumy o katalogi, wydawnictwa bibliofilskie i inne

Konkurs na Książki Edytorsko Doskonałą Edycję 

Cel: o wyróżnianie książek odznaczających się wysokim poziomem edytorskim, o popularyzacja sztuki wydawniczej, rozumianej jako doskonałe rzemiosło oparte na wielowiekowych tradycjach typograficznych, drukarskich, introligatorskich o promowanie oficyn szczególnie dbających o jakość swej produkcji wydawniczej o Powstanie w 1999r. o Edward Pelletan (francuski bibliofil) – ilustracje w książkach powinny interpretować jej treść.

Książka Roku Polskiej Sekcji IBBY: 

Cel: Zgodnie ze statutem międzynarodowego stowarzyszenia IBBY, celem jest promocja wartościowej literacko i artystycznie książki dla dzieci



Powstanie: 1988r.



Kategorie: o Pisarz (dwie równorzędne nagrody – za książkę dla dzieci i za książkę dla młodzieży, tekst dotąd niepublikowany) o Ilustrator (dwie równorzędne nagrody – za książkę obrazkową oraz za ilustracje i koncepcje graficzne) o Upowszechnienie czytelnictwa (nagrody obejmują osoby fizyczne lub prawne, działające aktywnie na rzecz upowszechniania czytelnictwa i promocji książki młodego czytelnika)

IBA (Internationale Buchkunst-Ausstellung) – książka międzynarodowa, wystawa-konkurs 

Cel: prezentowanie książki jako dzieła sztuki edytorskiej (grafka, poligrafia, introligatorstwo itp.)



Powstanie: 1927r

Stiftung Buchkunst – coroczny konkurs na Najpiękniejsze Książki Niemieckie, jedna z najbardziej prestiżowych nagród dla autora książki, drukarza i grafika w Niemczech. 

Powstanie: 1966r.

Najpiękniejsze polskie rękopiśmienne kodeksy iluminowane 1) „Kazania świętokrzyskie” (XIII-XIVw.) 2) „Złoty kodeks gnieźnieński” (koniec XIw.) 3) „Sakramentarz tyniecki” (XIw.) 4) 

Inkabuł – umowne określenie pierwszych druków (do 1500r. włącznie)



Biblia Gutenberga – pierwsze wydawnictwo dziełowe w Europie wykonane za pomocą ruchomej czcionki (druku); jest kompletnym wydaniem Pisma Świętego; została przygotowana do druku i wydrukowana w latach 1452-1455 w Moguncji przez Johannesa Gutenberga, który był również jej wydawcą.



Czarna Sztuka – Starodruki



Drzeworyt – technika graficzna, druk wypukły, drzeworytem nazywa się również odbitkę uzyskaną tą techniką, w technice używana jest deska, na którą nanosi się rysunek, a następnie przy pomocy specjalnych narzędzi wycina się tło, które na odbitce będzie białe



Miedzioryt – technika graficzna, druk wklęsły, najstar...