CZĘŚCI MOWY (Językoznawstwo) PDF

Preview

Summary

Wstęp do językoznawstwa - części mowy - notatki z wykładu...

Description

CZĘŚCI MOWY: Rzeczownik: ● Nazwy własne ● Pospolite – gatunkowe – klasyfikują, identyfikują, charakteryzują ● Funkcja: nazywanie, określanie ● Mają liczbę (pojedynczą i mnogą). Singularia tantum – tylko w liczbie pojedynczej: miłość. Pluralia tantum – tylko w liczbie mnogiej: drzwi (formalnie liczba mnoga, ale odnoszą się do 1 rzeczy). ● Funkcje składniowo: podmiot, orzeczenie, dopełnienie (bliższe, dalsze), okolicznik Przymiotnik: ● Dotyczą własności (właściwości, cechy) przedmiotu ● Nie są samodzielne znaczeniowo; dopasowuje się do rzeczownika, który określa ● Może być użyty przy czasowniku (orzeczenie imienne) – Krysia jest wesoła ● Mogą być stopniowane: te, które dotyczą cech fizycznych, psychicznych, ocen, przestrzennych. ● Przymiotniki relacyjne – utrudnione stopniowanie: czekoladowy. Stopień wyższy i najwyższy. Intensyfikujemy albo pomniejszamy. Przysłówek: ● Towarzyszy czasownikom, nazywa cechy, czynności, stany, zdarzenia. ● Może też się łączyć z przymiotnikiem ● Ledwo zdążyła – przysłówek. Ledwo do ramion – partykuła. ● Wchodzą w związek z czasownikami posiłkowymi (być, stać się, zostać) Liczebniki: ● Coś liczą (rzeczowniki) ● Też: jedynka, dwójka, nie tylko jeden, dwa ● Jeden (1 patyk)➜ parę (2,3,4 patyki)➜ więcej (5,6,7,…patyków) ● Liczebniki zbiorowe: dwoje troje – odmieniają się jak rzeczowniki ● Liczebniki porządkowe + wielorakie – odmiana przymiotnikowa ● Złożone, ułamkowe, mnożne ● Nieokreślone – kilka, kilkanaście, para ● Liczebniki główne – jedna, dwie,… ● Kwantyfikacja – porcjowanie, funkcje jednostki miary. Zaimki: ● Rzeczowne, przymiotne, względne (Będzie tak, jak chcesz. Usta, które kłamią.), dzierżawcze, zwrotne, wskazujące, pytające, nieokreślone (któryś), przeczące (nijaki), uogólniające (wszyscy), przeczące (nikt)… (ZNALEŹĆ) ● Funkcja wskazująca (diektyczna) ● Origo ja, origo tu, origo teraz ● Deiksa naoczna – wskazywanie tego, co jest w zasięgu wzroku ● Deiksa wyobrażeniowa – obiekty nieobecne tu i teraz ● Funkcja identyfikująca i jaką pełni funkcję w zdaniu (???) ● rodzajniki

Czasowniki: ● kategorie uniwersalne (jak liczebniki, rzeczowniki) ● klasyfikacja Zeno Vendlera (1967) ❖ podział predykatów werbalnych ➔ procesy – okazują dziennie się, rozwój w czasie (czytać, rosnąć) ● czynności – pokazują rozwój, który ma równomierny przebieg i można go przerwać ● dokonania (accomplishments)– rozwój, który z natury ma jakiś cel, dobiega do jakiejś granicy (czasowniki z dopełnieniem) (śpiewać piosenki, bo samo śpiewać można ciągle, a piosenka się kiedyś skończy) ➔ nie procesy – uszczypnąć, wyjść ● krótkotrwałe zdarzenia (achievements) – pozbawione rozciągłości w czasie (strzelić) ● stany – granice nie są określone czasowo (marzyć) Przyimki: ● wyrazy funkcyjne, które mogą spełniać rozmaite funkcje gramatyczne ● podobieństwo przyimków i czasowników – mogą łączyć rzeczowniki (kwiaty we włosach. Krystyna kupuje kwiaty. ● Tylko relacyjnie – same nic nie znaczą ● Informują nas o lokalizacji w czasie lub przestrzeni

● ● ●

●

Liczę na Ciebie – trudno przypisać konkretną funkcję Nieodłączna część czasownika, która sygnalizuje różnicę znaczeń Lokalizacja: ❖ Deiktyczna – wskazywanie, punktem odniesienia jest osoba mówiąca, perspektywa mówiącego ❖ Inherentne – właściwe, dotyczące jakiegoś przedmiotu, zależy od właściwości przestrzennych jakiegoś obiektu. Z tyłu samochodu. Własność – rekcja – rząd – przypadek nakazuje wybrać konkretną formę rzeczownika(?)

Spójniki: ● Wykładnik relacji ● Funkcja: spajanie – łączenie wyrażeń lub całych zdań ● Wpływają na spójność tekstu – kohezja ● Dzielimy na: ❖ Współrzędne – tzw. koniunktury – pozycja śród zdaniowa, pomiędzy zdaniowa, pomiędzy członami które są równoważne składniowo, niekoniecznie jednorodne ❖ Podrzędne – subjunktory – hierarchia zdań. Powiedziała, że przyjdzie. ● Podział: ❖ Proste – 1 element ❖ Złożone – 2+ elementy: podczas gdy, chyba że, dlatego że, zarówno…jak i…,im…tym…, jeśli…to… Wykrzykniki: ● Nie wchodzi w związki syntaktyczne z innymi częściami mowy ● Ważną rolę pełni intonacja i interpunkcja ● Wykrzykniki behawitywne (J.Austen) – cześć, dzień dobry ● Podział ❖ Emotywne – odwołują się do emocji, wyrażają stan emocjonalny – ech, ach, och, brr, ojejku ❖ Wolitywne – wyrażają wolę, rozkazy, życzenia – won, precz, sio, wara, psst, sza ❖ Kognitywne – związane z poznaniem, dotyczą dźwiękowej imitacji świata – miau, hau, kici kici, cip cip, taś taś, wio, wiśta wio, brum brum, chlast prast ● Językowe gesty ● Samodzielne składniowo: no! Hop! ● Obrzydzenie: ble, fuj, yy, fe, tfu ● Funkcje: poganianie, zaskoczenie, wołanie ● A zając hyc – wykrzyknienie spełnia funkcje czasownika. Ja go bęc, a on łubu-du. Partykuła: ● Trudno zdefiniować, nie ma charakterystycznych cech składniowych ● Określa różne części mowy ● Odnoszą się do treści całego zdania – są wtedy wykładnikiem modalności – intencja z jaką się wypowiada komunikat: wszak, przecież, oczywiście ● Tak, nie CZĘŚCI ZDANIA ● Zdanie – maksymalna jednostka systemu składniowego. ● Składnia – zajmuje się analizą zdania. ➜ wyższą jednostką jest tekst ● Zdanie można podzielić na grupy/frazy. ● Szkoła generotywno-transformacyjna – ● Chomsky – analiza zdań ● S (sentence): ❖ NP – fraza nominalna (grupa podmiotu) ➔ N Jaś ❖ VP – fraza werbalna (czasownikowa) (grupa orzeczenia) ➔ V kupił ➔ N kwiaty ● Fraza (min. 2 elementy) – grupa – w rozumieniu składniowym jest to realizacja dowolnej pozycji składniowej ● Zdanie składa się z grup składniowych/fraz, może być też jednoelementowe. Grzmi. ● Jerzy Kuryłowicz rozdzielił: ❖ Człon konstytutywny – niezbędne ❖ Człon określany – fakultatywne ● W grupie członem konstytutywnym jest człon określany: biały samochód Jan przyszedł – przyszedł – człon konstytutywnym, człon oznaczający, określany; Jan –

człon określający. Frazy: ● Współrzędne (szeregi) ● Niewspółrzędne (widzimy hierarchię – któryś człon jest nadrzędny, a któryś podrzędny)

Grupa składniowa ze względu na charakter gramatyczny człony nadrzędnego: ● Grupa podmiotu – zajmuje konkretną pozycję składniową Kolega Jasia ● Grupa orzeczenia – zajmuje konkretną pozycję składniową przyszedł. ● Połączenia które mogą funkcjonować poza zdaniem: brat kolegi – niepredykatywne połączenie składników ● Składa się ze składników, których już się nie da podzielić składniowo (mówi się, nie przyszedł, będę pisała, byli górą, Plac Zbawiciela, Boże Narodzenie, po ulicy, przez las.➜ można podzielić na grupę rzeczownikową (herbata Krystyny), werbalną (pisze wyraźnie), adwerbialne (bardzo wyraźnie) Podział ze względu na relacje jakie występują między członami grup: ● Podrzędne – Herbata Krystyny. – jeden człon nadrzędny, drugi podrzędny – cała grupa może by zredukowana do członu nadrzędnego. Zawsze istnieje jakiś wykładnik podwładny, który nas poinformuje, co jest członem nadrzędnym, a co podrzędnym: pozycja (szyk) – w ang. (jęz. niefleksyjny): book shop (człon określający + określany); jęz. fleksyjne (romańskie, słowiańskie). Sposoby wyrażanie podrzędności: języki szyku, we fleksyjnych – ? Akomodacja – dopasowywanie konstrukcji, podrzędnik musi spełnić wymagania nadrzędnika ❖ 1. Związek zgody (kongruencja) – nadrzędnik narzuca pewne kategorie gramatyczne podrzędnikowi i narzuca mu swoje kategorie (te w których on sam występuje: stara książka: „książka” narzuca rodzaj żeński, liczbę pojedynczą, przypadek) ❖ 2. Związek rządu (rekcja) – nadrzędnik wymaga przyjęcia pewnych kategorii przez podrzędnika, ale te kategorie nie są kategoriami w których sam występuje (czasownik + dopełnienie: kupuję książkę: „kupuję” narzuca wystąpienie w konkretnym przypadku) ❖ 3. Związek przynależności – nie ma żadnego wymagania formalnego, nadrzędnik nie wymaga formy podrzędnika – nie ma akomodacji, połączenie semantyczne (czasownik + okolicznik: pracuje ciężko, pracuje przy maszynie – drugi człon jest nieodmienny ● Współrzędne – Kawa i herbata – oba człony są równorzędne – każdy z nich może wystąpić w miejscu całej konstrukcji: Czytam książki i gazety Czytam gazety. Spójniki: i, ale, albo, lub, czy ● + pomiędzy tymi grupami: Jaś z Krystyną. ● Nie wszystkie człony podrzędne dają się zredukować: Człowiek wysokiego wzrostu. Wóz o dwóch kołach. – Klemensiewicz nazwał je skupieniami. ● Związek podmiotu i orzeczenia: związek zgody, podmiot akomoduje liczbę i osobę, rodzaj, a orzeczenie akomoduje przypadek złożone, trudno określić co nadrzędnikiem a co podrzędnikiem ● Akomodacja liczebników od 5+: Pięciu chłopców uczyło się w szkole. L. poj. + nijaki! Relacje nadrzędno-podrzędne (Grzegorczykowa!): ● Jest akomodacja lub nie ma ❖ Akomodacja morfologiczna – ❖ Akomodacja niemorfologiczna: ➔ Leksykalna – wtedy kiedy jakiś leksem wymaga jakiegoś innego leksemu: dowiadywać się OD kogoś, zaczynać ➔ Czysto składniowe – wtedy kiedy wymagane jest całe zdanie: dowiedzieć się, że ktoś coś gdzieś

Akomodacja czasownikowa: ● Akomodacja wzajemna – podmiot + orzeczenie ZDANIE POJEDYNCZE – (Klemensiewicz) zbudowane z członów składniowych (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, okolicznik, przydawka) Podmiot – ktoś/coś o czym jest mowa w zdaniu (ale nie do końca: Kazio uderzył Marysię); przedmiot/zjawisko/osoba, do którego odnosi się orzeczenie (Marysia podoba się Kaziowi)

Teorie walencji/konotacji – w analizie zdania pojedynczego chodzi o to żeby odkryć schemat zdania, na podstawie którego zdanie zostało stworzone (Kazio uderzył Marysię) zdanie minimalne – konstrukcja w której nie może być usunięty żaden element – bo pozbawi się ją sensu (Kazio uderzył ją.➜ Kazio uderzył. Grzmi. –ok) konotacja/walencja – wykrywanie wymagań syntaktycznych? ● Konotacja i walencja – otwieranie miejsca innym formom(?) Szybko biega. „szybko” – otwiera miejsce dla czasownika. Środek wytworzenia grup. Albo konotacja jako właściwość leksemu, wymaganiom nadrzędnika aby zaistniał jakiś podrzędnik który go musi znaczeniowo uzupełnić. Wymagania semantyczno-składniowe (elementy niezbędne) – konotacja. Walencja – otwieranie miejsc. Sprzedać: ktoś, coś (konotacja) + komuś, kiedyś, za ileś (walencja). ● Czasowniki Zero-miejscowe – Grzmi. ● Czasowniki jedno-miejscowe – Jan śpiewa. ● Czasowniki dwumiejscowe – Jan musi wyjechać. Jan zachowuje się dobrze. ● Czasowniki trzymiejscowe – grupa nominalna + dopełnienie bliższe + dalsze: Jan daje książkę Marysi. Argumenty – w tym kontekście co to są? Zdanie pojedyncze, nierozbudowane, nierozwinięte: podmiot + orzeczenie. Widzę Kazia – też zdanie nierozbudowane. Jak rozbudować zdanie: ● Można rozbudować podrzędniki – Widzę wyraźnie grubego Kazia. ● Rozbudować człony zdania złożonego – ściśnięte struktury: Zobaczyłam Kazia, kiedy biegł➜ Zobaczyłam biegnącego Kazia (na granicy zdania pojedynczego i złożonego). Jak rozbudować grupy nominalne: ● Używać różnych określników w różnych funkcjach: Te twoje niebieskie skórzane buty zaniosłam do szewca. Przymiotniki, liczebniki, zaimki wskazujące, dzierżawcze, wyrażenia przyimkowe + zdania względne i ich przekształcenia (imiesłów przymiotnikowy bierny, czynny), przysłówki, wyrażenia przysłówkowe (Kazio wrócił do domu po lekcjach – kiedy skończył lekcje), partykuły (zmieniają znaczenie! Tylko Kazio przyszedł. Kazio tylko przyszedł.) Nominalizacja – użycie formy nie czasownikowej. Bezokolicznik: po modalnych (Trzeba spać), Zdecydował wyjechać. Marysia postanowiła wyjechać. Przyjście Kazia okazało się zbawieniem – funkcje podmiotu.

Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Temat słowotwórczy➜ podstawa słowotwórcze – wyraz podstawowy w stosunku do derywatu, przykład: ‘dom’ dla ‘domek’, ‘kłamać’ dla ‘kłamca’; część wyrazu fundowanego, używa się również terminu temat słowotwórczy, przykład: nóż od nóżka, głupi od głupiec Exam: Zaimek względny, części mowy, zdania, przyimek/zaimek, COI/COD, narzędnik, nadrzędnik, przypadki, zdanie bezpodmiotowe, derywacja wsteczna (domek➜ dom), morfem leks/gram, przykłady, gdzie jest morfem leksykalny/gramatyczny, za co odpowiada, podział, temat fleksyjny, końcówka fleksyjna, temat supletywny, klityki – wyrazy nie posiadające akcentu (>2sylaby), podać zdanie z zaimkiem względnym Leksykalizacja – proces, podczas którego pewna forma gramatyczna zaczyna funkcjonować jako odrębny leksem Grupa nominalna? Gramatykalizacja – leksem staje się morfemem gramatycznym On śpiewa – czynność. On śpiewa piosenkę – dokonanie. On jest piosenkarzem – stan....