Egzamin 2017, pytania i odpowiedzi PDF

Preview

Summary

Opracowane pytania z egzaminu w 2017 roku z Etologii - dobrostanu i ochrony zwierząt....

Description

 Definicja zoopsychologii - odpowiednik psychologii ludzkiej. Bada motywacje, emocje i inne fenomeny, które są tworami układu neurohormonalnego. Zasadniczym przedmiotem badań zoopsychologii jest zachowanie się (behawior) w pewnej mierze również badania neurofizjologiczne.  Charakterystyka kognitywizmu Notatki : Kognitywizm – badanie zachowania jako procesu poznawczego – wynik przetwarzania inf. przez układ nerwowy (np. postrzeganie, myślenie) – sposób orientacji w świecie, poznawania. Orientacja przestrzenna – 4 mechanizmy : - orientacja na obiekt - orientacja wg innego obiektu (kojarzenie) - orientacja wg ścian/ogrodzenia - orientacja wewnętrzna – mechanizm wewnętrzny o charakterze programu genetycznego naprowadzającego zwierzę samoczynnie na cel Kognitywizm - nowoczesny prąd psychologii, który łączy nauki behawioralne, neurofizjologię i informatykę. Interpretuje zachowania inteligentne jako swoiste, złożone przetwarzanie informacji przez układ neurohormonalny. Jest to podejście bardziej analityczne od klasycznych studiów nad inteligencją. Kierunek łączy analizę procesów przetwarzania informacji (postrzeganie, myślenie, uczenie się, planowanie) z badaniem mózgu (w jaki sposób mózg pracuje, tak jak pracuje) i teorią informacji (np. modelowanie procesów funkcjonalnych umysłu). M.in. na badaniach gołębia domowego, badano go ze względu na bardzo dobre zdolności rozpoznawania przedmiotów, nie badano tego jako całości tylko rozbijano na poszczególne zagadnienia: uwaga, rozpoznawanie, postrzeganie różnic, tworzenie kategorii, pamięć przestrzenna, ocena wielkości i jakości  Charakterystyka neuroetologii - połączenie etologii z neurologią. Badanie kontroli zachowań instynktownych (spontanicznych) od strony układu nerwowego.  Metody obrazowania struktury i funkcjonowania mózgu - metody starsze: uszkodzenie OUN lub obserwacje przypadków uszkodzenia np., w trakcie wypadków, - metody bardziej współczesne: najprostsza – EEG (wykorzystuje pole elektryczne generowane przez mózg). Wykorzystuje występowanie różnych rodzajów fal – rodzajów aktywności elektrycznej mózgu w różnych sytuacjach. Magnetoencefalografia – wykorzystuje pole magnetyczne wytwarzane przez mózg Tomografia emisji pozytonów PET- wykorzystuje procesu subatomowe (można np. przewidzieć atak epilepsji, co przy innych metodach jest trudne) MRI – funkcjonalna tomografia rezonansu magnetycznego. Najlepsza pod względem precyzji, widać znakomicie nawet bardzo mało znaczące zmiany w mózgu.  Poziomy analizy zachowania się zwierząt - obserwacja ciała osobnika - zachowanie w grupie rodzinnej - zachowanie indywidualne pojedynczego osobnika - relacje między dwoma osobnikami - diady - większe grupy niż rodzinna, np. ptaki w czasie migracji → kontakt między wszystkimi osobnikami, czy wykształca się hierarchia?, itp.  Podział zachowań się zwierząt wg dwóch systemów klasyfikacji 1. Kryterium filogenetyczno - adaptacyjne (typy adaptacji rozmnażanie się, uczenie się-zmiana zachowania pod wpływem doświadczeń, instynkty- złożone zachowania, kontrolowane przez geny, znaczenie ewolucyjne; odruchy, taksje) - nie rozumiem 2. Funkcja Zachowanie się

Charakterystyka

Przykład

Motoryczne

Przemieszczanie się

Bieg, pływanie, lot

Orientacja

Określanie swojej pozycji

Rozglądanie się, skoki

Brak aktywności, czas, miejsce, odporność na bodźce

Sen w czasie doby, hibernacja

Bezpieczeństwo, izolacja w czasie sny, odpoczynku, odchowu młodych

Kopanie nory, wykorzystanie różnych osłon, budowanie gniazd

Zachowanie pokarmowe

Zaspokojenie głodu i pragnienia

Poszukiwanie, zdobywanie, przygotowanie, zjadanie

Zachowania eliminacyjne

Usuwanie zbędnych metabolitów, znakowanie

Oddawanie moczu i kału

Zachowanie komfortowe

Zachowanie właściwej kondycji fizycznej i psychicznej

Drapanie, lizanie, muskanie itp.

Zachowanie rozrodcze

Propagowanie własnych genów w populacji

Od poszukiwania i zalotów do odchowu młodych

Właściwe rozprzestrzenienie

Znakowania, atakowanie obcych

Zachowanie społeczne

Utrzymywanie więzi, cele społeczne

Zachowanie afiliacyjne i agonistyczne

Zachowanie obronne

Przedłużenie życia celem osiągnięcia sukcesu ewolucyjnego

Ucieczka, znieruchomienie, mimetyzm, obrona czynna

Zachowanie eksploracyjne

Zaspokojenie ciekawości

Badanie i penetrowanie nowych obiektów

Łatwiejsze osiągnięcie celu

Użycie patyków, korzeni, liści itd.

Ćwiczenie ruchów i zachowań społecznych

Zabawy ruchowe, pozorowanie walki, polowania itd.

Sen / odpoczynek

Poszukiwanie i przygotowanie kryjówki

Zachowanie terytorialne

Posługiwanie się narzędziami

Zabawa

 Istota doboru seksualnego Samce w szeregu gatunków rozwinęły cechy, które umożliwiają większy sukces reprodukcyjny. - preferencje osobnicze przy kojarzeniu mają wpływ na strukturę populacji i pulę genową. Np. pasożytujące osy: samice wybierają samce, które odchowały się na innej roślinie niż one; - system terytorialny – niewielkie grupy żyjące w dużym stopniu izolacji i agresywne w stosunku do obcych osobników (mysz domowa);

- monopolizowanie populacji w grupie przez dominującego samca, np. wilk, lew  Przykłady ewolucji zachowania się zwierząt Przebiega na tej samej zasadzie co ewolucja budowy ciała. - najnowszy dowód ewolucji behawioru – jaszczurki ruinowe – zmiana po 30 latach po przeniesieniu na azjatycką wyspę. Zmiana mięsożernego trybu życia na roślinożerny, zmiana kształtu głowy, pojawienie się zastawek jelitowych, zanik terytoralizmu. - rytualizacja zachowania się, np. tropikalne ryby słodkowodne budują gniazda z pęcherzyków powietrza. Pierwotnie reakcja na małą zawartość tlenu w wodzie, nie mająca związku z rozrodem, a z czasem ewolucja doprowadziła do seryjnego wypluwania zlepioną sliną pęcherzyków, które stały się wygodnym gniazdem dla potomstwa. - ewolucja wynikająca z opanowania jakiejś nowej formy zachowania i jej rozpowszechnienie dzięki naśladownictwu. Np. zwierzęta roślinożerne w zoo (jelenie, żyrafy) naśladując rybożerne ptaki z wybiegu obok zaczęły zjadać ryby. - tradycja - zachowanie jest przekazywane z pokolenia na pokolenie na zasadzie naśladownictwa, np. makak japoński na jednej z wysp rozpowszechnił się tam zwyczaj płukania pokarmów w wodzie morskiej. Najpierw u jednej z samic, potem w grupie a następnie w pokoleniach. - proces udomowienia (domestykacja) - człowiek  Przykład wpływu środowiska na geny (cecha zachowania się zwierząt) Interakcje rozwojowe - zmiana ekspresji genów pod wpływem środowiska w okresie kształtowania się organizmu Uczenie się - do właściwego ukształtowania zachowania instynktownego (odziedziczalnego) potrzebny jest wpływ środowiska (ćwiczenie, trening) - myszy - zmodyfikowany gen sulfatazy - agresywność samca izolowanego od samic po połączeniu z samicą, podczas gdy u samca przebywającego stale w obecności samic gen ten się nie ujawnia - wpływ na budowę ciała, np. stopień zabarwienia skrzydeł motyli zależnie od temperatury odchowu larw (wpływ na aktywność hormonu i ekspresję genów pigmentacji); motyle w środowisku industrialnym nabierają silniejszej pigmentacji ze względu na ciemnienie drzew pod wpływem smogu (na ciemnych drzewach ciemne motyle są mniej widoczne dla drapieżników) - wpływ na zachowanie się - pszczoły robotnice mogą przechodzić z grupy piastunek (pielęgnujących larwy) do grupy pszczół zbierających pyłek → przejście zależne od ilości młodych robotnic w ulu. - przykład uczenia się - mewa śmieszka – pisklęta uczą się dziobania dziobu matki, aby ona zwróciła pokarm  Metody badania wpływu genów na zachowanie się zwierząt i ludzi Metody określania udziału genów w determinowaniu określonego behawioru: - kojarzenie wsobne - w stabilnym środowisku, np. u gryzoni laboratoryjnych (brat x siostra), do 20 pokolenia prowadzono w stabilnym środowisku. Po 20 uzyskujemy jednorodny genetycznie materiał (homozygota). Różnice między tak stworzonymi grupami mają charakter genetyczny. - odchów krzyżowy (np. potomstwa od matki spokojnej przy matce agresywnej i odwrotnie) - selekcja – wielopokoleniowe kojarzenie, w którym osobniki dobiera się wg kryterium wielkości określonej cechy fizyczno-anatomicznej, fizjologicznej – chcemy wyselekcjonować określoną cechę, np. selekcja na uczenie się u szczurów, selekcja na budowę gniazd u myszy.  Przykład zachowania się zwierząt uwarunkowanego jednym genem - ślimak Aplysia produkuje nić, pokrywającą jaja śluzem. Hormon uczestniczący w składaniu jaj jest warunkowany przez 1 gen. - zachowanie rozrodcze u myszy - technika znokautowania genu, czyli jego hamowanie, np.: blokowanie receptora estrogenu → pełne zniesienie zachowania rozrodczego samicy; blokowanie receptora serotoniny → występują zaburzenia aktywności motorycznej; zablokowany gen oksytocyny u samca → samiec nie rozpoznaje samicy - gen foss - działa w podwzgórzu; odpowiedzialny za zachowania macierzyńskie - u D. Melanogaster (muszka owocowa) 1 gen kontroluje złożony rytuał zalotów  Przykład zachowania się zwierząt uwarunkowanego dwoma genami Robotnice pszczół – zachowania higieniczne, wyrzucają martwe larwy. Są 2 fazy- otworzenie kom., wyrzucenie larwy. Każda faza oddzielnie sterowana innym genem na różnych chromosomach. Heterozygota nie wykazuje tego zachowania UuRr.  Przykład zachowania się zwierząt uwarunkowanego wieloma genami

3 geny u owczarków: u azjatyckich - obrona; u europejskich - kontrola owiec. Ponad 60% pokolenia F1 w kojarzeniu wykazuje zachowania pasterskie (obejmuje wiele faz - porozumiewanie się z pasterzem, zatrzymywanie owiec wzrokiem.) U myszy bieganie w kołowrotku, w ramach rozładowania energii (też inne zwierzęta laboratoryjne), w zależności od liczby genów i stopnia ich ekspresji.  Przykład rozwoju zachowania się osobnika w fazie prenatalnej Zwierzęta, których mózg rozwija się całkowicie w fazie prenatalnej (np. świnka morska) są w pełni przygotowane do życia. Kształtowanie się płci behawioralnej - np. gryzonie, wydzielanie testosteronu w okresie prenatalnym – kształtowanie męskiego zachowania. Jeśli zablokujemy wydzielanie testosteronu – sfeminizowany samiec. Samica (embrion ) nie produkuje testosteronu, gdyby był testosteron – zmaskulinizowana, np. gdy w macicy znajduje się pomiędzy 2 samcami. Wpływ stresu w fazie prenatalnej: mniej sprawne poruszanie się, zaburzenie aktywności – nadaktywność i zabawy, pogorszenie zdolności uczenia się, wzrost bojaźliwości i skłonności do obrony, demaskulinizacja i feminizacja samców, zaburzenia wielu wskaźników rozrodu samic (opóźnienie dojrzewania, dłuższe cykle, aborcje, maskulinizacja, gorsza jakość opieki rodzicielskiej), zmiana stosunku płci (więcej samic rodzi się w trudnych warunkach). Niektóre efekty widoczne również w drugiej generacji.  Rodzaje zmian w zachowaniu osobnika w fazie postnatalnej 1. Występuje po urodzeniu/wykluciu, a potem zanika. Zachowanie ma znaczenie tylko w pierwszej fazie. 2. Nie ma zachowania po urodzeniu/wykluciu, ale potem się pojawia. Najczęściej stopniowo pojawiające się nowe zachowania. 3. Jest po urodzeniu/wykluciu, ale stopniowo zmienia się jego częstość, czas trwania. Ad. 1. Psy – odruchy u szczeniąt będące miernikiem poprawnego wykształcenia układu nerwowego. Występując 3: odruch „rycia” – dłoń złożona jak kielich, przystawienie do pyska, szczenię ryje w dłoń głową (mechanizmy pobierania pokarmu); geotaksja ujemna – jeśli postawimy szczenię na powierzchni pochyłej to porusza się do góry; odruch wstawania na nogi. Niemowlę ludzkie – odruch chwytania palców, hipoteza - jest to pozostałość behawioralna po małpich przodkach. Ad. 2. Pstrąg tęczowy – najpierw jest 1 typu – faza w której pływa na boku, potem to zachowanie zanika. Okres, w którym młode pływają w kierunku powierzchni, wolne pływanie, zachowania agonistyczne, zachowania mające na celu zdobywanie pokarmu, wiele zachowań pojawia się około 20 dnia. Łosoś podobnie. Pierwszego typu – pływanie na boku, potem wolne pływanie, dążenie do powierzchni, skubanie. Żurawie – dźwięki umożliwiające kontakt – występują od wyklucia do śmierci; dźwięki stresowe – od wyklucia, ale częstość maleje; dźwięki żebrania o pokarm – tylko u piskląt; alarmowy, strzegący i wspólne śpiewy – pojawiają się później – 2 typu. Pielęgnicowate – młode pływają razem do pewnego czasu, potem zachowania związane z aktywnym pobieraniem pokarmu, zachowania terytorialne i godowe. Szczur – zachowania lokomotoryczne, w ciągu nieco ponad 20 dni pojawiają się – wspinanie się po linie, drabinie i schodzenie z nich, skok, powrót do gniazda, unikanie klifu. Niezwykle szybko zdobywa sprawność fizyczną. Kot – ssanie powinno zaniknąć (1 faza), preferowanie obiektów i zachowania łowieckie pojawiają się po 2 miesiącu życia. Ad. 3. Człowiek – długość snu a wiek, po urodzeniu kilkanaście godzin na dobę, zaawansowana starość około 6 godzin na dobę.  Gniazdowniki i zagniazdowniki –różnice między nimi w rozwoju i przykłady (u ssaków i ptaków) Ssaki i ptaki dzieli się na gniazdowniki i zagniazdowniki w zależności od relacji matki z młodymi i jakości opieki rodzicielskiej. Wśród ssaków są 2 grupy, które lokują się pomiędzy powyższymi: torbacze – matka przed porodem wylizuje pas sierści od ujścia dróg rodnych do torby – ślad dla młodego; naczelne – młode muszą być noszone, nie są w stanie nadążyć za grupą. - gniazdowniki - np. wróbel, chomik - niesamodzielne po wykluciu/urodzeniu i potrzebują pomocy rodzica aby przeżyć (tak samo pies czy kot) - zagniazdowniki - np. świnka morska, kura, łabędź, kaczka - kurczak się wykluwa i już wie co robić, ze ssaków koń, bo chodzi kilka godzin po urodzeniu już i sobie radzi. Foki – odchów młodych trwa bardzo

krótko, u kapturnika karmienie młodych trwa 4 dni w ciągu nich matka dostarcza potężną dawkę mleka. Młode zostaje pozostawione samo sobie, musi sobie poradzić, zacząć polować itd.  Definicja pojęć: okres krytyczny w ontogenezie i socjalizacja Okres krytyczny w ontogenezie – okres rozwojowy organizmu, w którym określone ośrodki nerwowe stają się podatne na specyficzne bodźce. Jeśli tych bodźców brak lub są nieodpowiednie praca ośrodków zostaje zaburzona. Organizm szybko nabywa pewne umiejętności. Np. mysz domowa do 28dni – koordynacja neuromotoryczna. Kura domowa do 14 - 42 godzin - imprinting filialny. Człowiek do 12 lat – nabywanie kompetencji językowych, musi mieć kontakt z ludźmi, izolowany już nigdy nie nauczy się mówić. Pies – socjalizacja 3 -12 tyg, musi być z innymi szczeniakami. Ptaki – śpiew, musi słyszeć śpiew osobników ze swojego gatunku; jedyny wyjątek to pasożyty lęgowe np. kukułka – genetycznie zakodowany śpiew. Socjalizacja – opanowanie zachowań (przez młode) pozwalających funkcjonować w grupie. Na bazie interakcji z rówieśnikami młode zwierzę musi nauczyć się rozpoznawać osobniki własnego gatunku, kontrolować agresywność, odróżniać zabawę od zachowań „na serio”, sygnalizować własną uległości itp. U psa domowego kluczowy okres jest między 4, a 12. tygodniem życia, tzw. szeroki okres socjalizacji. Izolacja (eksperymenty izolacyjne = deprywacje) w tej fazie może spowodować poważne dysfunkcje behawioru jak np. nadpobudliwość na bodźce z otoczenia i zanik umiejętności unikania bodźców szkodliwych.  Definicja pojęcia imprintingu (= wdrukowania; = reakcja piętna) Imprinting – przebiega w okresie krytycznym, nabyta w efekcie reakcja jest bardzo trwała. Najlepiej znany impinting filialny – godziny po wykluciu, młode uczą się podążać za rodzicami, dotyczy zagniazdowników. Poza tym imprinting seksualny u ryb - wracanie do tych samych rzek na tarło i inne. Ludzie przebierają się za pandy – wykorzystanie imprintingu w ochronie zwierząt.  Zróżnicowanie węchu u zwierząt (na przykładzie) Węch jest ważny – najstarszy, najbardziej pierwotny zmysł. Szereg kręgowców ma podwójny narząd węchowy – narząd lemieszowo – nosowy, otwiera się do jamy gębowej. Zwierzęta mogą otwierając pysk pobierać molekuły z powietrza, większa aktywność w okresie rozrodczym. Kręgowce – kom. receptorowa węchowa, smakowa, narządu lemieszowo-nosowego. Owady – mają wyspecjalizowane kom. w czółkach – sensilia. Opuszka węchowa np. u szczura większa niż u kota. Matka ludzka po urodzeniu dziecka po jednorazowej ekspozycji rozróżnia zapach swojego dziecka. Człowiek – pow. węchowa ok. 5cm2, l. neuronów 60 mln, grubość nabłonka 0,06mm. Pies – jamnik 75cm2 powierzchni, owczarek niemiecki 150cm2 powierzchni i l. neuronów 220 mln, grubość nabłonka 0,1mm. Pies ma praktycznie nieograniczoną możliwość rozpoznawania zapachów, jest w stanie wykryć nowotwór płuc na podstawie wydychanego powietrza.  Definicja i przykłady feromonów i allelomonów Feromony – związki chemiczne wydzielane przez zwierzę nadawcę, wywołujące odpowiednie zachowanie u odbiorcy tego samego gatunku lub wpływające na czynność jego układu hormonalnego. Allelomony – pomiędzy gatunkami - kairomony – substancje chemiczne, które są produkowane przez drapieżników i mogą być przechwytywane przez ich ofiary, co ułatwia ucieczkę. - allomony – substancje gat. A które mogą być syntetyzowane przez gat. B celem osiągnięcia zysku kosztem A, np. niektóre bezkręgowce i mrówki. - synomony – substancje, dzięki którym utrzymuje się symbioza z innymi gatunkami np. między ukwiałem a rybą.  Sposoby oddziaływania feromonów na zachowania zwierząt (przykłady): - aktywacja zachowań rozrodczych – odnajdywanie i wybór partnera - aktywacja zachowań przedspołecznych – agregacja/rozpraszanie się - aktywacja zachowań terytorialnych – znakowanie terytorialne, znakowanie innych osobników - aktywacja zachowań społecznych – rozpoznawanie przedstawicieli jednej rodziny kolonii itd, rozpoznawanie indywidualne. - aktywacja zachowań pokarmowych – „przywoływanie” osobnika do źródła pokarmu - aktywacja zachowań antagonistycznych – informacja o niebezpieczeństwie – u owadów społecznych wszystkie – samiec tworzy feromony z różnych subst. toksycznych w trakcie kopulacji przekazuje je samicy, a ta pozostawia na jajeczkach – obrona. Królowa w ulu feromonami blokuje rozwój ukł. płciowych u robotnic. PODZIAŁ

- zapoczątkowujące – zapach uruchamia procesy, które w rezultacie przekładają się na zachowania. Najwięcej badań na gryzoniach, parzystokopytnych i naczelnych. Efekt Whittena – samica dominująca hamuje ruje u innych samic. Efekt Bruce’a – zapach moczu innego samca blokuje rozwój ciąży u dopiero zapłodnionej samicy i powoduje powrót do rui; - wyzwalające – wyciek z pochwy suki psa, efekt przyzywający; reakcja unieruchomienia lochy pod wpływem feromonu knura. Rozpoznawanie znajomych osobników na bazie węchu, u świni domowej przynajmniej 20 osobników. Feromony moczu wyzwalają agresję u gryzoni.  Narząd lemieszowy - jego rola w komunikacji chemicznej u zwierząt Wiele zwierząt ma podwójny układ węchu. Narząd lemieszowy łączy się z układem limbicznym – ciało migdałowate i przednie podwzgórze – uruchamianie behawioru seksualnego: Ciało migdałowate – erekcja, Podwzgórze – wydzielanie hormonów. Otwiera się do jamy nosowej i gębowej. Rola w komunikacji głównie dzięki rozpoznawaniu feromonów. Ważna rola u gadów – molekuły przenoszone przez język do narządu. U niektórych gatunków ssaków występuje u samców smakowanie śladów zapachowych zawartych w moczu samicy w czasie rui. Odbywa się to albo poprzez specyficzne węszenie – mimika pyska (flehmen), albo poprzez lizanie moczu samicy (ogier). Zachowanie Flehmen – gdy samiec węszy zapach prowadzący do samicy w rui. Otwieranie pyska, ściąganie warg itp.  Cechy oka zwierzęcia wpływające na zróżnicowanie postrzegania (przykłady) Oko – zostało wykształcone w 2 postaciach – proste i złożone. Oko fasetkowe u owadów złożone z szeregu omatidiów. Bardzo ważna cecha gałki ocznej to jej ruchomość. Widzenie barw – z barw korzystają te zwierzęta, które jedzą kolorowy pokarm. Widzenie barw również przydatne w zachowaniach godowych lub terytorialnych. 3 rodzaje barw – 3 typy receptorów: niebieskie, zielone, czerwone. Czerwonych u wielu nie ma, a widzenie jest dichromatyczne, np. koń, pies. Pieski preriowe i wiewiórki naziemne postrzegają tylko ba...