K - Rehabilitacja osób ze złożoną niepełnosprawnością PDF

Preview

Summary

Opracowanie zagadnień na kolokwium zaliczeniowe z przedmiotu Rehabilitacja osób ze złożoną niepełnosprawnością u dr. Wojciechowskiej....

Description

REHABILITACJA OSÓB ZE ZŁOŻONĄ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ dr Aneta Wojciechowska  WPROWADZENIE DO REHABILITACJI OSÓB GŁUCHONIEWIDOMYCH  1. Definicja i klasyfikacja głuchoślepoty  Głuchoślepota  -  równoczesne,  poważne  uszkodzenie  słuchu  i  wzroku.  Osoba głuchoniewidoma  ma  wówczas  duże  trudności  w  poruszaniu  się  i  komunikowaniu  się  z otoczeniem,  korzysta  z  pomocy  tłumacza-przewodnika,  używa  form  zastępczych w komunikowaniu się. Pomocą osobom  głuchoniewidomym  w  Polsce  zajmuje  się  Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomym (TPG). Głuchoniewidomych dzieli się według: stopnia uszkodzenia zmysłów słuchu i wzroku lub okresu życia, w którym głuchoślepota wystąpiła.  Dziecko  głuchoniewidome  -  dziecko,  które  ma  trudności  w  rozumieniu  mowy bez użycia aparatu słuchowego, a uszkodzenie wzroku jest na tyle duże, że uniemożliwia mu lubznacznie utrudnia posługiwanie się zwykłym drukiem. Ograniczenia te zmniejszają  możliwości dziecka w zakresie uczenia się, wykonywania czynności życia codziennego, samodzielnego poruszania się oraz porozumiewania się z otoczeniem.  Klasyfikacja osób głuchoniewidomych ze względu na: ● Stopień uszkodzenia wzroku i słuchu: ○ osoby całkowicie głuchoniewidome z całkowitą głuchotą i ślepotą ○ osoby głuchoniewidome z całkowitą głuchotą i słabowzrocznością ○ osoby głuchoniewidome z niedosłuchem i całkowitą ślepotą ○ osoby głuchoniewidome z niedosłuchem i słabowzrocznością ● Czas wystąpienia zaburzeń wzroku i słuchu: ○ osoby głuchoniewidome od urodzenia lub wkrótce po nim ○ osoby  głuchoniewidome  z wrodzonym  uszkodzeniem słuchu i nabytym/ujawnionym w późniejszym okresie życia uszkodzeniem wzroku ○ osoby  głuchoniewidome  z wrodzonym  uszkodzeniem  wzroku i nabytym/ujawnionym w późniejszym okresie życia uszkodzeniem słuchu ○ Osoby  głuchoniewidome  z  nabytym/ujawnionym  w  późniejszym okresie życia (równocześnie, bądź nie) uszkodzeniem słuchu i wzroku ● Podział według Alvareza: ○ Osoby  głuchoniewidome  o  niskim  poziomie  funkcjonowania  i  poziomie intelektualnym. Są to osoby, które wymagają realizacji programu edukacyjnegow specjalnych warunkach. ○ Osoby  głuchoniewidome  o  przeciętnym  lub  wysokim  poziomie  funkcjonowania oraz o przeciętnym lub wysokim poziomie intelektualnym. Są to osoby, które mają potencjalne  możliwości  prowadzenia  niezależnego  lub częściowo niezależnego życia i włączenia się w życie zawodowe i społeczne.  2. Etiologia głuchoślepoty  Etiologia jednoczesnego uszkodzenia wzroku i słuchu jest różna. Wczesnepoznanieprzyczyn głuchoślepoty ma ogromne znaczenie dla profilaktyki i rehabilitacji osób głuchoniewidomych. Biorąc  pod  uwagę  przyczyny  uszkodzenia  wzroku  i  słuchu,  osoby  głuchoniewidome  można  podzielić na dwie grupy: ● osoby,  u  których  przyczyna  głuchoślepoty  była  ta  sama,  równocześnie uszkadzając oba te zmysły

osoby, u których przyczyny były  różne  i  w  różnym okresie  życia  osoby doznały uszkodzeń tych zmysłów Omawiając  pierwszą  grupę  przyczyn  należy  stwierdzić, że jednoczesne uszkodzenie  wzroku i słuchu spowodowane jest: ● Czynnikami dziedzicznymi - przekazywanie dziecku przez rodziców uszkodzonych genów (zespół Ashera) ● Czynnikami wrodzonymi mogącymi pojawić się w okresie prenatalnym lub  okołoporodowym  -  choroby  matki  w  czasie  ciąży (różyczka,  toksoplazmoza, cytomegalia,  choroby  weneryczne,  odra  i  inne),  niedotlenienie  wewnątrzmaciczne lub okołoporodowe, urazy okołoporodowe ● Czynnikami  nabytymi  -  choroby  wieku  dziecka  (zapalenie  opon mózgowych, zapalenie mózgu, szkarlatyna), urazy głowy.  Najczęstsze czynniki powodujące równoczesne uszkodzenie wzroku i słuchu -  wcześniactwo, choroby zakaźne matki w czasie ciąży, leki przyjmowane w czasie ciąży, urazyokołoporodowe,  uszkodzenia  mózgu,  antybiotyki  przyjmowane  przez  dziecko  we  wczesnym  okresie  rozwoju, nieprawidłowa  reakcje  na  szczepionki,  toksoplazmoza,  genetycznie  uwarunkowane zespoły słuchowo-wzrokowe.  Zespół  wrodzonej  różyczki  (Zespół  Gregga)  -  zespół  wad  wrodzonych,  który  wywołany  jest przez  zakażenie  wewnątrzmaciczne  płodu  wirusem  różyczki.  Składa  się  z  patologii trzech układów:  słuchu,  wzroku  i  serca,  które  przebiegają  różnorodnie, począwszy  od lekkiej  dysfunkcji,  do  ciężkiego  niedorozwoju  narządu.  Mogą  tworzyć  kombinacje  zaburzeń albo powodować  patologię  jednego  narządu.  Najczęstszym  występującym  pojedynczo  objawem jest niedosłuch. Wszystkie objawy zespołu wrodzonej różyczki tworzą triadę Gregga: ● niedosłuch odbiorczy - uszkadza komórki zmysłowe ucha, leczenie tego powikłania jest  niezwykle trudne, a często niemożliwe ● zaćma  -  zmętnienie  soczewki  wymagające  w  przyszłości  jej  usunięcia  i  zastąpienia  sztuczną ● wady  serca  -  struktury  płodowe,  takie  jak  przewód tętniczy czy przegrody w sercu,  nie ulegają  zamknięciu,  leczenie  tych  wad  uzależnione  jest  od  ich  wielkości  i  wpływu na  stan dziecka  Zespół Ushera - jedna z najbardziej znanych chorób w środowisku osób głuchoniewidomych.  Charakteryzuje  się  wrodzonym,  odbiorczym  uszkodzeniem  słuchu  różnego  stopnia oraz postępującym uszkodzeniem wzroku na tle  barwnikowego zwyrodnienia siatkówki. W zespole Ushera uszkodzeniu ulega ucho wewnętrzne, stąd osoby dotknięte zespołem mają trudności w  odbiorze  dźwięków,  zwłaszcza  wysokich,  oraz  mowy.  Ponadto  występują  trudności ze zlokalizowaniem źródła dźwięku oraz efektywnym słuchaniu przy współwystępującymhałasie. Wyróżnia się cztery typy choroby: ● Typ  1  -  głęboka  głuchota  odbiorcza  od  urodzenia  na  wszystkich  częstotliwościach, zaburzenia  równowagi,  brak  funkcji  przedsionka,  opóźnienie  rozwoju psychomotorycznego, głęboki niedorozwój mowy ● Typ 2 - umiarkowana lub ciężka głuchota ● Typ  3  -  głęboka,  postępująca  głuchota  odbiorcza,  mogą  występować problemy z równowagą, niezborność przedsionkowo-móżdżkowa ● Typ 4 - głęboka głuchota odbiorcza, opóźnienie rozwoju umysłowego   Zespół  Charge  (Zespół  Halla-Hittnera)  -  choroba  genetyczna,  której  przyczyną  jest mutacja  genu CHD7. Defekt objawia się w drugim miesiącu ciąży, kiedy rozwijają się organy dotknięte przez  syndrom  CHARGE.  Nazwa  choroby  to  akronim, którego poszczególne litery odpowiadają najbardziej charakterystycznym objawom: ●

● ● ●



● ● ●

C  (coloboma)  -  szczelina  oka,  czyli  różnego  rodzaju  rozszczepy  w  obrębie narządu wzroku (np. rozszczep siatkówki, rozszczep tęczówki itp.) H (heart defects) - choroby serca, najczęściej jest to zespół Fallota A  (atresia  choanae)  -  zrośnięcie  nozdrzy  tylnych,  czasem dochodzi  też do rozszczepu podniebienia R (retarded growth) - zaburzenia wzrostu i rozwoju intelektualnego G (genital hypoplasia) - niedorozwój narządów rozrodczych E (ear anomaly) - niedosłuch i deformacja małżowin usznych 3. Konsekwencje uszkodzenia narządów wzroku i słuchu dla rozwoju i życia człowieka

 Rodzaje zaburzeń słuchu ● Zaburzenia  przewodzeniowe  -  powstaje  przy  uszkodzeniu  tzw.  przewodzącej  części  analizatora słuchowego (ucha zewnętrznego i środkowego). Części teprzewodzą głos w ten  sposób,  że  fale  powietrzne  o  dużej  amplitudzie  i  małej  energii  zostają  przekształcone  w  drgania  mechaniczne  o  małej  amplitudzie  i  dużej  energii.  Ten  mechanizm  przenoszenia  ma  szczególne  znaczenie  dla  tonów  niskich.  Jeżeli  funkcja przewodzącego organu ucha jest zaburzona  (np. przez zaczopowaniedrogi słuchowej, stany  zapalne  kosteczek  słuchowych),  wtedy  dziecko  źle  słyszy  tony  ciche  i  niskie. Trudno  mu  usłyszeć  głos,  zanikają  w  mowie  nieakcentowane  i  końcowe  sylaby, zmieniony jest akcent, dynamika i melodia mowy. Odbiór zbyt cichych elementów mowy jest  utrudniony  przez  to,  że  pozostałe,  głośniejsze  części  jakby  je "zagłuszają". Jeżeli zaburzenie  nie  dotyczy  obszaru  formantów,  dziecko  posiada  zdolność odróżniania poszczególnych  dźwięków  i  rozumienia  mowy.  Niedosłuch  przewodzeniowy można określić  jako  zaburzenie  ilościowe.  Siła  dźwięku  jest  zmniejszona  przy zachowaniu zdolności rozróżniania podstawowych elementów języka. ● Zaburzenia  odbiorcze  -  polega  na  uszkodzeniu  części  odbiorczej  analizatora  słuchowego  (ucha  wewnętrznego  i  nerwu  słuchowego),  a  więc  organów, które przetwarzają  drgania  dźwiękowe  na  impulsy  nerwowe,  co  powoduje  niedosłuch lub głuchotę  typu  odbiorczego.  Przy  tym  zaburzeniu  brak  jest  możliwości  słyszenia  w  zakresie tonów wysokich, co wpływa na gorszą słyszalność dźwięków spółgłoskowych,a więc  na  większą  trudność  w  rozumieniu  mowy.  Obniżona  zdolność  słyszenia  tonów  wysokich  w  pewnych  wypadkach  zanika całkowicie. Jeżeli  zaburzenie dotyczy pola słuchowego  dźwięków  mowy,  źle  są  zróżnicowane  dźwięki. Dziecko  dotknięte zaburzeniem percepcji słuchowej traci zdolność akustycznego różnicowaniadźwięków, a więc i słów. Wskutek tego  może  ono  nie  rozumieć  słów  i  zdań. Słyszy ono relatywnie dobrze tony  niskie, a także  głos  osoby  mówiącej  z  względnie  dużej odległości, jednak postrzega  poszczególne  elementy  mowy,  które  nie  są  różnicowane. Dziecko z zaburzeniem  odbiorczym  gorzej  rozpoznaje  tony  wysokie niż niskie oraz źle słyszy w otoczeniu pełnym szmerów, kiedy zdolność różnicowania musibyćbardzo dobra.Słowa mówione  są  lepiej  odróżniane  niż  szeptane.  Przy  tym  zaburzeniu  słuchu  istnieje przeważnie  zaburzenie  jakościowe,  ponieważ  odbierane  dźwięki są silnie zdeformowane.  Osoby  z  zaburzeniem  odbiorczym  nie  mają możności pełnego kontrolowania własnej mowy, ponieważ zniekształcenie dźwięków sprawia, iż niesą one w stanie odróżnić dźwięku wymówionego poprawnie od wymówionego błędnie. ● Zaburzenia  mieszane  -  są  następstwem  uszkodzenia  części  przewodzeniowej i odbiorczej  analizatora  słuchowego.  Dziecko  takie  słyszy  nie  tylko  mniej,  ale również niewyraźnie.  Czasem  towarzyszy  temu  upośledzenie  możliwości  identyfikacji kierunku słyszenia.  Centralne  zaburzenia  słuchu  powstają  w  następstwie  uszkodzenia części korowej analizatora słuchowego. Jest ona zlokalizowana obustronniewokolicachpłata skroniowego,  od  którego  prowadzą  drogi  słuchowe  do  jąder  korowych obu  półkul.  W  związku z tym jest możliwe jednostronne uszkodzenieobszaru korowegoprzygłuchocie

centralnej.  Zaburzenie  centralne  często  występuje  jednocześnie z zaburzeniem  odbiorczym,  zwłaszcza  po  zapaleniu opon mózgowych,  w  wypadku  niedotlenienia,  po  różyczce  lub  w  wypadku  konfliktów  Rh.  Jeśli  dziecko  zupełnie  nie  różnicuje  i  nie  rozpoznaje dźwięków  mowy,  które  nie  mogą  dotrzeć  do  centrum  integrującego, jego mowa nie rozwija się.  5 czynności wzrokowych (rodzajów widzenia): ● Widzenie centralne - umożliwia widzenie do bliży, widzenie małych przedmiotów (w tym liter  i  cyfr).  Sprawność  widzenia  centralnego  określana  jest  ostrością wzroku. Przy uszkodzeniu widzenia centralnego osoba ma problemy z czytaniem pisaniem.  Uczy się patrzeć pozaplamkowo, szukając tym samym odpowiedniej pozycji głowy. ● Widzenie obwodowe - umożliwia widzenie dużych przedmiotów, przedmiotów będących w  ruchu,  zjawisk,  widzenie  o  zmierzchu  i  nocą,  zapewnia  również  orientację w  przestrzeni.  Uszkodzenie  widzenia  obwodowego  utrudnia  widzenie o zmierzchu, zauważanie  przeszkód  nad  głową,  nisko  położonych,  znajdujących  się  po  bokach, co znacznie utrudnia samodzielne, bezpieczne poruszanie się. ● Widzenie  stereoskopowe  -  widzenie  obuoczne,  umożliwia  widzenie  głębi.  Uszkodzenie  jednego  oka  powoduje  widzenie  jednooczne  i  trudności  z  poczuciem  głębi.  Mózg potrzebuje około roku, aby sobie z tym poradzić. ● Widzenie  barw  -  umożliwia  rozróżnianie  kolorów.  Uszkodzenie  widzenia  barw  może skutkować daltonizmem czy widzeniem w różnych odcieniach szarości. ● Widzenie nocne - w odbieraniu bodźców świetlnychbiorą udziałtylkopręciki, czopkisą nieaktywne.  Człowiek  widzi  świat  pozbawiony  barw.  Spada  możliwość  rozpoznawania szczegółów obrazu.  Klasyfikacja zaburzeń wzroku:

  Konsekwencje uszkodzenia wzroku: ● Konsekwencje fizyczno-zdrowotne - od  urodzenia  rozwija się szereg wadliwych  postaw poznawczych,  emocjonalnych  i  społecznych.  Szybkie narastanie  stałego  psychicznego napięcia  w  oczekiwaniu  na  rzeczy  i  zjawiska  nieznane.  Trwałe napięcie psychiczne,  obserwowane  u  niewidomych  w  każdej  fazie  życia,  jest  wyniszczające.  Świadomość niebezpieczeństw  związanych  z  przejawianiem  aktywności  ruchowej  skłania  niewidomych do ograniczania ruchów, co sprawia, że  żyją oni  w  stanie  permanentnej hipokinezy,  będącej  źródłem  często  zmęczenia.  Swoista  postawa oraz sposób poruszania  się:  skrzywienie  kręgosłupa  (lordoza  szyjna,  kifoza piersiowa, lordoza

●

●

lędźwiowa),  wyciągnięte  do przodu ramiona, cofnięta  głowa  i  tułów.  Zła  statyka ciała, zwiększone zużycie energii podczas ruchu, znużenie wtórne, czerwoność, drażliwość.Im później  nastąpiła  utrata  wzroku  tym  te  zjawiska  przebiegają  w  bardziej  śladowej postaci. Konsekwencje  orientacyjno-poznawcze - zubożony odbiór  informacji  o  świecie,  utrata informacji  lub  dysponowanie  informacjami  drugorzędnymi.  Osoby niewidome bardzo często  stosują  mechanizm  kompensacji  braku  wzroku  składający  się  z  pozostałych  zmysłów. Nowe zespoły dotykowo-kinestetyczno-słuchowo-węchowe pełnią podstawową rolę  w  odbiorze  informacji  i  późniejszym  jej  wykorzystywaniu.  Treść  spostrzeżeń  niewidomych  w  porównaniu  do  widzących  jest  uboższa  o  spostrzeżenia  z  udziałem wzroku,  zwłaszcza  o  barwę  i  przestrzeń.  Rozwój  abstrahowania,  różnicowania, klasyfikowania,  schematyzowania  i  szukania  analogii.  Analogia jest źródłem lepszego rozumienia rzeczywistości. Konsekwencje  psychospołeczne  -  zaburzone  poczucie  własnej  wartości.  Dla  kształtowania korzystnego poczucia własnej wartości kwestią  kluczową jest akceptacja braku  wzroku  na  zasadzie  -  wiem,  co  straciłem  bezpowrotnie,  wiem,  co  jeszcze  mi pozostało  i  wiem,  że  z  tym,  co  mi  pozostało,  mogę  żyć  pełnią  życia  -  z  szansami  na  sukcesy, przeżywanie radości, z szerokim zakresem samodzielności i osobistej wolności (vs  zależności  od  innych).  Akceptacja utraty wzroku jest  warunkiem  zbierania  o  sobie pozytywnych  informacji  oraz  odbioru  komunikatów  z  otoczenia,  umożliwiających funkcjonowanie wspólnotowe, wespół z widzącymi.

   WYBRANE PROBLEMY ROZWOJU, WYCHOWANIA I NAUCZANIA DZIECKA GŁUCHONIEWIDOMEGO  1. Skutki głuchoślepoty w sferze orientacji w przestrzeni i poruszaniu się  Wpływ głuchoślepoty na rozwój motoryczny dziecka -  Rodzaje  bodźców  zmysłowych  wykorzystywanych do spostrzegania i orientowania się w przestrzeni:  Mapy  poznawcze  -  specyficzny  koordynator  aktywności  organów  zmysłowych  dotyku i powonienia,  procesów  działania  i  lokomocji.  Są  to struktury umysły, będące percepcyjnymi reprezentacjami  przestrzeni.  Są  efektem  uczenia  się  znaków  środowiska  oraz  uczenia się ruchów.  Co  człowiekowi  dają  mapy  poznawcze  -  umożliwiają  tworzenie  hipotez dotyczących skuteczności  określonych  zachowań  przestrzennych,  które  jest  możliwe  dzięki  tworzeniu własnych planów działania, lokomocji i aktywności przestrzennej. są efektem spostrzegania,a nie  tylko  procesem  percypowania.  Stanowią  nie  tylko  odzwierciedlenie  środowiska, ale też odzwierciedlenie zachowań w jego przestrzeni.  Elementy i kategorie poruszania się: ● ścieżki - drogi poruszania się ● krawędzie - granice w linearnej ciągłości przestrzeni ● rejony - średniej skali obszary ● węzły - strategiczne punkty ułatwiające orientacje na danym obszarze ● landmarki - obiekty o spektakularnym wyglądzie 

Mapy poznawcze różnią się od map poznawczych osób w pełni sprawnych ze względu na: ● selektywność procesów poznawczych ● inne nastawienie do otoczenia zewnętrznego ● konieczność “wyczulenia” innych sprawnych zmysłów do selekcji informacji ● mechanizm  selekcji  informacji  oparty  na  innym  oczekiwaniu  skutków  (następstw) określonego rodzaju warunków dyskryminujących zachowanie ● inny  odbiór  obiektów  lub  ich  cech,  co  wpływa  na  zapamiętywanie  i  na  reprezentację  poznawczą w umyśle  Sprawności konieczne do poruszania się w przestrzeni: ● sprawności  motoryczne  - ruchy  podstawowe,  chodzenie,  skakanie, wchodzenie-schodzenie, wspinanie się ● sprawności sensoryczne - rozróżnianie dotykiem stóp, dłoni, rozróżnianie powonieniem ● sprawności posługiwaniem się pojęciami przestrzennymi - części ciała, relacji przestrzennych kierunku, rozróżnianie kształtu i wielkości ● sprawności  związane  z  poruszaniem  się  -  zwroty  i  zachowanie orientacji, trailing-prowadzenie dotykiem, wykorzystanie punktów orientacyjnych, poruszanie się w terenie  Kształtowanie przestrzeni pod kątem jej łatwego opanowania -  Sposoby poruszania się głuchoniewidomych w przestrzeni: ● Posługiwanie się laską - laska używana przez osoby głuchoniewidome i niewidome różni się od lasek podpórczych. Jest to biała laska, o wiele dłuższa, cieńsza i lżejsza. Istnieją  dwie techniki posługiwania się laską przez osoby głuchoniewidome: ○ Technika dotyku ślizgowego - polega na przesuwaniu przed sobą laski trzymanej  stale  na powierzchni  chodnika,  ścieżki,  jezdni.  W  ten  sposób  osoby  starają się uzyskać jak najwięcej informacji o cech terenu, po którym się poruszają i wykryć ewentualne przeszkody. Aby laska nie zahaczała o otwory czy nierówności można zastosować specjalne nasadki. ○ Technika  dotykowa  -  polega  na  przenoszeniu  laski  z  lewej  strony na  prawą  i  odwrotnie,  po  niskim  łuku  tuż  nad  nawierzchnią,  dotykaniu  i  uderzaniu  nią  w nawierzchnię w punktach  krańcowych.  Niektóre  osoby głuchoniewidome starają się  wykonywać  bardzo  szeroki  łuk,  chcą  uzyskać  jak  najwięcej  informacji  o otoczeniu znajdującym się po ich lewej i prawej stronie. ● Korzystanie  z  psa-przewodnika  -  po  odpowiedniej  ocenie  ustala się, czy osoba głuchoniewidoma może korzystać i współpracować z psem oraz jakie są jejspecyficzne  potrzeby. Następnie  wybiera  się  odpowiedniego  psa,  który  jest  tresowany pod kątem  potrzeb osoby głuchoniewidomej.  Po  okresie  wspólnego  szkolenia  i  zżywania w szkole następuje dalsze szkolenie w miejscu zamieszkania. ● Elektroniczne  przyrządy  do  poruszania  się  -  pozwalają  one  na  wykrywanie  punktów  orientacyjnyc...