Kształtowanie kompetencji językowych wojciechowska ćwiczenia PDF

Preview

Summary

Download Kształtowanie kompetencji językowych wojciechowska ćwiczenia PDF

Description

Okres melodii (0-1rż) Dziecko wówczas posługuje się w komunikacji : a) krzykiem bądź płaczem, który przemienia się z symptomu w apel, b) okrzykiem naturalnym, c) głosami artykulacyjnymi, d) tworami dźwiękonaśladowczymi, oznaczającymi dane zjawisko W wieku około 2-3 miesiąca pojawia się u dziecka głużenie, gruchanie lub guganie. Około 6 miesiąca życia niemowlę zaczyna gaworzyć. To zamierzone, świadome powtarzanie dźwięków. W gaworzeniu słyszymy sylaby (np. ma-ma, la-la, ba-ba, ta-ta) Jest treningiem słuchu, konkretnie słuchu mownego, nazywanego też słuchem fonematycznym. Okres wyrazu (1-2 r. ż) Dzięki wzrastającej sprawności motorycznej dziecko nie jest już skazane na bierny kontakt z otoczeniem. W ten sposób mowa staje się dla dziecka- w coraz większym stopniu- narzędziem myślenia, nadania świata. Przyswojenie jednowyrazowych wypowiedzi następuje schematycznie ujmując między 14-15 a 18-20 miesiącem życia. W wieku 18 miesięcy przecięte dziecko posiada słownik liczący około 50 słów, które umie powiedzieć oraz około 100 słów, które rozumie. Mniej więcej w tym wieku u wielu dzieci obserwujemy zjawisko określane jako eksplozja nazywania. Polega ono na etykietowaniu wszystkiego, co znajduje się w zasięgu wzroku. Okres zdania (2-3 lata) W tym okresie wyładniają się poszczególne kategorie gramatyczne, gwałtownie wzbogaca się słownik. Dziecko wymawia wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Głoski trudniejsze są zastępowane łatwiejszymi. Samogłoski mogą być jeszcze wymawiane niewłaściwie. Dziecko zaczyna mówić zdaniami 2-3 wyrazowymi. Są to zdania oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe. Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7l) Jest to okres urokliwych rozmów pełnych uproszczeń przestawień niespodziewanych połączeń. Powstają całkiem nowe wyrazy, czasem charakterystyczne tylko dla danego dziecka, tzw. neologizmy.  3 rok życia Mowę dziecka trzyletniego cechuje zmiękczanie głosek s,z,c,dz,sz,ż, dż, cz. Głoska rmoże być pomijana lub zastępowana przez inną, np. l, j (rowej). W tym wieku może występować swoista mowa dziecięca: przestawki głoskowe, opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej, zniekształcenie oraz tworzenie wyrazów ze skrzyżowania dwóch słów lub nieprawidłowa ich odmiana. (rzucać-ziuciać, zupa pomidorowa- zupa midolowa, lokomotywakomotywa). W 3 roku życia następuje rozkwit mowy dziecka. Jest to czas budowania zdań. Początkowo są to zdania proste, złożone z dwóch, trzech wyrazów. Na tym etapie mowa dziecka jest zrozumiała nie tylko dla najbliższych, ale także otoczenia.

 4 rok życia Utrwalają się takie głoski jak s,z,c,dz. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jako ś,ź,ć,dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie musi być jeszcze niepokojące. Mowa dziecka jest jeszcze niedoskonała. Wyrazy czasami mogą być poprzestawiane, a grupy spółgłoskowe uproszczone. Dziecko 4-letnie, potraf już mówić o przeszłości i przyszłości. Zadaje mnóstwo pytań. Może pojawić się tzw. hiperpoprawność związana z opanowaniem nowych, trudnych głosek np. zastępowanie głosek s, z, c, dz przez sz, ż, cz, dż, np. sztół, czukierek.  5 rok życia Mowa dziecka jest już zrozumiała. Głoska r powinna się już pojawić najpóźniej w tym okresie. Wypowiedzi dziecka są wielozdaniowe. Wypowiedzi uwzględniają kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo- skutkowe, są zwykle poprawne gramatycznie. Dziecko potraf wyjaśnić znaczenie słów, opisać cechy przedmiotów i możliwość ich zastosowania. Dziecko chętnie poprawia innych i samego siebie, szukając prawidłowego brzmienia wyrazu.

 6 rok życia Dziecko 6 letnie powinno już prawidłowo wymawiać wszystkie głoski. Półroczne opóźnienia przy pojawianiu się poszczególnych głosek są dopuszczalne, przy dłuższych należy zasięgnąć porad logopedy. Dziecko powinno dokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowania) wyodrębniając głoski na początku, na końcu i w środku wyrazu, samodzielnie wymyślać wyrazy rozpoczynające się na daną głoskę oraz wyklaskiwać ilość sylab w wyrazie. Co powinno zaniepokoić w mowie dziecka?  Zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy,  Wątpliwości czy dziecko dobrze słyszy,  Opóźnienia w nabywaniu poszczególnych sprawności językowych są większe iż 6 miesięcy,  Dziecko nie próbuje komunikować się z otoczeniem, nie rozumie mowy innych osób, nie reaguje na polecenia,  Dziecko zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne „d” na „t” (domek>tomek), „w” na „f” (woda>foda), „g” na „k” (głowa>kłowa),  Dziecko 4 letnie nie wymawia głosek a, e, i, o, u, y. Zaburzenia w rozwoju mowy: Czym jest zaburzenie mowy? Są to wszelkiego rodzaju trudności w zakresie mowy. Obejmuje to trudności w wysławianiu się, wady wymowy, używanie niewłaściwych słów, a więc wady związane z artykulacją, fonacją, tonem głosu, płynnością itd. Utrudnienia to zrozumienie przekazu mówionego. Przyczyny zaburzeń mowy:  Wada słuchu fzycznego,  Wada zgryzu,  Opóźnienie słuchu fonematycznego,  Zła sprawność narządów artykulacyjnych,  Zaburzenia emocjonalne,  Nieprawidłowe wzorce mowy,  Zaniedbania osób dorosłych.

Klasyfkacja zaburzeń mowy według Ireny Styczek: 1. Zewnątrzpochodne (środowiskowe), 2. Wewnątrzpochodne, w tym: - dysglosja (anartia) - dyzartia (alalia) - jąkanie, - nerwica mowy (logoneuroza), - oligofaza, - schizofazja, - afazja ZABAWY ĆWICZĄCE MOWĘ DZIECKA 1. Cele kształcenia mowy dziecka -rozwijanie komunikatywnej, a więc w swej istocie-społecznej mowy -budzenie i rozwijanie przywiązania do języka ojczystego -rozwijanie mowy jako czynności umysłowej, związanej z całokształtem procesów intelektualnych -kształtowanie doznań estetycznych, budzenie wrażliwości na piękno i poprawność mowy. 2. Przystępując do ćwiczeń, należy pamiętać o tym, że: 1. Koncentracja dziecka jest krótkotrwała, należy więc zmieniać rodzaj zabaw. 2. Zajęcia muszą być przeplatane ruchem lub dowolną zabawą.

3. Zajęcia powinny być ciekawe na tyle, aby dziecko czekało na nie z niecierpliwością. 4. Stosujemy metodę "zalewania wodą" tzn. o wszystkim, co robimy, informujemy dziecko. 5. Dziecko poznaje świat wszystkimi zmysłami, należy je wszystkie wykorzystać i rozwijać. 6. Mówimy do dziecka poprawnie- nie spieszczamy, nie zmiękczamy wyrazów, nie dzielimy wyrazów na sylaby, nie nadużywamy gestykulacji i mimiki twarzy. 3. Zabawy dla dziecka od 0-12 miesiąca życia -wykorzystujemy codzienne czynności- cały czas mówimy co robimy mycie przewijanie -mówienie do dziecka poprawnie !- nie zdrabniamy nie ciamciamy -śpiewanie dziecku piosenek -zanim wykona się jakąś czynność mówimy o nie, np przed kąpielą -używanie rymowanek, -naśladujemy odgłosy z otoczenia np motek mruczy mmmmm, wąż syczy sssss -pokazywanie przedmiotów dziecku z nazywaniem ich -wspólne oglądanie i czytanie książeczek Dziecko w wieku przedszkolnym: 1. Podział zabaw i ćwiczeń rozwijających mowę *oddechowe cel: -wydłużanie fazy wydechowej -zwiększanie objętości płuc -uzyskanie równomierności siły wydechu -nabycie umiejętności ekonomicznego zużycia powietrza -zapobieganie mówienia na wdechu -wyrabianie nawyku oddychania przez nos przykłady: -wąchanie kwiatów(też z cytrusami przyprawami, zgadywania zapachów) -wdychanie jedną dziurką, wydychanie druga -kładziemy sie na lace, dywanie: oddychanie bałwanki, kto zjadł cos lepszego -kładziemy coś na brzuch i oddychamy tak żeby nie spadło -dmuchanie baniek latawców, wiatraczków -dmuchanie balonów, piórek -gra na instrumentach -przenoszenie za pomocą słomki *głosowe cel: -ustalenie naturalnej wysokości głosu -wyrobienie umiejętności modułowania siły i wysokości głosu -rozluźnienie mięśni krtani i aparatu artykulacyjnego przykłady: -głoska a na wycieczce -ćwiczenia przedłużonej fonacji samogłosek połączone z wodzeniem palcem po linii -onomatopeje -karty z obrazkami(obrazki instrumentów + dzwięki naśladowcze) -wierszyki z onomatopeją -opowieśc logopedyczna, np indianie *Ćwiczenia i zabawy słuchowe Cele: - utożsamienie i różnicowanie dźwięków mowy - uwrażliwienie na pełne rozumienie wypowiedzi słownych

- rozwijanie słuchu do starannej mowy - opanowanie różnic w wymowie głosek syczących i szumiących „ZABAWA W ECHO” - łoki toki „RÓŻNICOWANIE WYRAZÓW”: Zadaniem dziecka będzie wskazanie odpowiedniego obrazka zgodnie z wypowiadanym przez nas poleceniem. Nazywamy przedmioty, osoby itp. Najpierw dziecko poznaje orzki, później można dodać polecenie „Pokaż, gdzie jest…” „CZY DOBRZE POWIEDZIAŁEM?” Dziecko ma określić, kiedy mówimy dobrze, a kiedy źle np. sanki- szanki, rak- lak. „CO POWIEDZIAŁEM ?” Odgadywanie słów wypowiedzianych głoskami i sylabami np. o-s-a. „ZABAWA W CHOWANEGO” Szukanie ukrytego zegarka, dzwoniącego budzika, grającego radia tp. „ODGŁOSY OTOCZENIA” Puszczenie dzieciom odgłosów miasta, przedmiotów, a dzieci odgadują i nazywają przedmiot, który wydaje taki odgłos.

Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego Cel: - podniesienie sprawności ruchomych narządów mowy: warg, języka, żuchwy, podniebienia miękkiego, - zdobycie umiejętności układania narządów mowy w sposób charakterystyczny dla danej głoski, - wyćwiczyć umiejętności wykonywania celowych ruchów przez narządy artykulacyjne, „GIMNASTYKA BUZI I JĘZYKA” Zabawy ćwiczące policzki „Balon” – robimy z buzi duży balon. Powoli wypuszczamy z niego powietrze „Chomik” „Pocałuj mamę i tatę” „Rybka” Zabawy ćwiczące ruchy szczęk: „Szuflada” „Krokodyl”- naśladowanie „Żarłok” „Pan Języczek” Wzbogacanie zasobu leksykalnego  Przyswajanie słownictwa dotyczącego najbliższego otoczenia: rodzina, dom, podwórko, zwierzęta, części ciała itp. Posługiwanie się słowami określającymi: położenie przedmiotów w przestrzeni (na, pod, za, obok, nisko-wysoko). Przykład: zabawa „gdzie jest miś?” Utrwalanie kolorów. Przykład zabawa „wrzuć kulę do kosza w kolorze…” Budowanie zdań i formułowanie wypowiedzi wielozdaniowych: odtwarzanie usłyszanej opowieści, wspólne układanie bajki. Słuch 1. Czym jest słuch? Zmysł umożliwiający odbieranie (percepcję) fal dźwiękowych. Narządy słuchu nazywa się uszami. Słuch jest wykorzystywany przez organizmy żywe do komunikacji oraz rozpoznawania otoczenia. Percepcja mowy odbywa się dzięki 3 rodzajom słuchu:  Słuch fizjologiczny (fizyczny) to zdolność odbioru, analizy i syntezy wszystkich zjawisk akustycznych docierających do ucha, uwarunkowanym prawidłowym funkcjonowaniem narządu słuchu. Stanowi

postawę dla rozwoju słuchu muzycznego i fonematycznego. Na podstawie tego słuchu możemy wyróżnić osoby słyszące, niedosłyszące i głuche. Zaburzenia słuchu fzjologicznego powodują różnego stopnia niedosłuch oraz mogą prowadzić do głuchoty. Jest podstawą dla prawidłowego rozwoju mowy. Dotyczy dźwięków ze środowiska (kroki, dźwięki przyrody) Słuch fonematyczny (fonologiczny, fonemowy, mowny) to właściwa wyłącznie człowiekowi umiejętność różnicowania mowy charakterystycznych dla danego języka. To zdolność do rozpoznawania i różnicowania najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów. Prawidłowy słuch fzjologiczny warunkuje wykształcenie się słuchu fonematycznego. Odpowiednio wykształcony słuch fonematyczny warunkuje osiągnięcie prawidłowego rozwoju mowy. Dotyczy dźwięków mowy ludzkiej. Słuch muzyczny- decyduje o zdolności różnicowania wysokości dźwięków i wrażliwości na najmniejsze nawet różnice w wysokości. 1. Rozwój słuchu. Nawet nienarodzone dziecko w łonie matki odbiera dźwięki ze świata zewnętrznego. Płód reaguje na nie już od 24 tygodnia ciąży. Jednakże pełen rozwój dróg słuchowych ma miejsce dopiero po urodzeniu, a proces jego doskonalenia jest wspierany przez stymulację akustyczną. Odpowiednie do wieku zachowania akustyczne noworodków oraz niemowląt normalnie słyszących: Narodziny – 3 miesiące: Spokojnie śpiący noworodek budzi się z powodu nagłych dźwięków. Głos matki uspokaja dziecko, dziecko gaworzy, „grucha”, śmieje się. 3-6 miesięcy: Dziecko wodzi oczami i kręci głową w poszukiwaniu źródła dźwięku, reaguje na głos matki, gaworząc wydaje szeroką gamę dźwięków przypominających „oo” i „baba”, zmienia się wysokość głosu. Lubi zabawki, które grzechoczą i wydają inne dźwięki. Wydaje się świadome otoczenia i postrzega osoby i zdarzenia. 6-10 miesięcy: Dziecko obraca się i próbuje odnaleźć źródło dźwięku poza polem widzenia. Reaguje na brzmienie własnego imienia, na odgłosy telefonu i na głos osób, nawet w głośnym otoczeniu. Dziecko rozumie słowo „nie” i inne często powtarzane słowa. Wydaje dźwięki z rosnącą lub opadającą modulacją. 10-15 miesięcy: Dziecko odnajduje źródło dźwięku za sobą i również wyraźnie reaguje na dalekie odgłosy. Naśladuje proste dźwięki i słowa oraz potraf wypowiedzieć samogłoskowo-spółgłoskowe ciągi dźwięków. Reaguje na ludzki głos gaworzeniem i potraf, jeśli się je o to poprosi, wskazać lub spojrzeć na przedmioty lub osoby. Nabywa umiejętności biernego przyjmowania informacji. 15-18 miesięcy: Dziecko słyszy i reaguje, jeśli ktoś je zawoła z innego pomieszczenia. Jego głos brzmi normalnie i zaczyna formułować pierwsze słowa. Potraf wykonywać proste polecenia słowne bez żadnych wskazówek wizualnych i bez pomocy dotyku. Rozpoznaje osoby, części ciała i zabawki, kiedy o nie zapytać, gestykuluje zgodnie z tym, o czym mowa, kołysze się w rytm muzyki i powtarza słowa, które się do niego mówi. Słuch fonematyczny Określenie słuch fonemowy (fonematyczny) wywodzi się od terminu fonem. Fonem jest nazwą całej klasy dźwięków, które mają ten sam zespół cech wyróżniających i pełnią tę samą funkcję w wyrazie. Słuch fonemowy jest specyfczną ludzką zdolnością do odbierania i identyfkowania pojedynczych fonemów w wyrazach, a w rezultacie do rozróżniania słów. Słuch fonematyczny pełni rolę autokontrolera wypowiedzi i dlatego jego sprawność pozwala mowie rozwinąć się w sposób prawidłowy. Styczek I. określa słuch fonematyczny jako umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów (np. „b” od „p”). Umiejętność ta zdaniem autorki umożliwia rozróżnienie wyrazów, które zbudowane są z fonemów danego języka. Według M. Klimkowskiego, słuch fonematyczny jest psychofzyczną zdolnością do rozróżniania dźwięków mowy w oparciu o cechy fonematyczne języka. Nieróżnicowanie fonemów powoduje bardzo istotne zakłócenia w procesie komunikacji słownej, przede wszystkim są to zakłócenia w rozumieniu mowy. Rozwój słuchu fonematycznego

R.J. Lewina obserwując dzieci ustaliła 5 etapów kształtowania się słuchu fonematycznego, które są jednocześnie etapami rozwoju mowy: • Etap I – nie występuje w ogóle różnicowanie dźwięków, brak też rozumienia mowy czynnej samego dziecka. Jest to przedfonetyczne stadium rozwoju mowy. • Etap II – występują już początki różnicowania fonemów najmniej podobnych. Wymowa dziecka jest niepoprawna, zniekształcona. Dziecko nie rozróżnia wymowy poprawnej od nieoprawnej u osób z otoczenia • Etap III – dziecko zaczyna różnicować już prawie wszystkie głoski. Umie też odróżnić wymowę poprawną od niepoprawnej; • Etap IV – dzieci już z nielicznymi pomyłkami potrafą różnicować wszystkie głoski. Wymowa dziecka jest już dość prawidłowa. Rozwój słuchu fonematycznego zbliża się ku końcowi (wiek przedszkolny); • Etap V – słuch fonematyczny jest całkowicie ukształtowany. Dziecko różnicuje i wymawia poprawnie głoski (wiek szkolny). Rozwój umiejętności analizy i syntezy słuchowej: Analiza fonemowa jest podstawową umiejętnością wykorzystywaną w nauce pisania, synteza natomiast w nauce czytania. Z badań Racławskiego wynika, że synteza sylabowa stanowi pomost do analizy i syntezy sylabowej. Sylaby pojawiają się przed wyrazami w języku czynnym dziecka. Umiejętność dziecka w syntetyzowaniu wyrazów z sylab pojawia się już w końcu pierwszego roku życia. W drugim roku życia dziecko potraf także uzupełnić brakującą sylabę końcową. Na podstawie dobrze rozwiniętego słuchu fonematycznego rozwijają się operacje świadomej analizy i syntezy słuchowej, które stanowią mechanizm czytania i pisania. Obejmują one następujące umiejętności: 1. wydzielanie zdań w potoku mowy, wyrazów w zdaniach, a także sylab i głosek w wyrazach 2. odróżnienie głosek wg wymaganej kolejności; 3. syntezę głosek według wymaganej kolejności; 4. przyporządkowanie znaczeń scalonym słowom i zdaniom. K-ATA-R K- nagłos ATA- śródgłos R- wygłos Łatwość dokonywania analizy słuchowej zależy – jak pisze I. Styczek – od wielu czynników: - od sposobu wypowiadania wyrazu, wyrazu wypowiadane z przedłużeniem danej głoski są łatwiej zapamiętywane i analizowane niż te, które wypowiadane są w sposób normalny. - od pozycji samogłoski w wyrazie o raz od charakteru sylaby. Najłatwiej jest wyodrębnić: pierwszą samogłoskę w wyrazie, tworzącą samodzielną sylabę: ostatnią spółgłoskę wyrazu; pierwszą spółgłoskę w sylabie nagłosowej, brakującą głoskę w wyrazie, ostatnią samogłoskę w wyrazie, samogłoskę w śródgłosie, spółgłoskę w grupie. - od charakteru głoski. Najłatwiej wyodrębnić samogłoskę, która jest przedłużana, a następnie spółgłoskę nosową i szczelinową. Do oceny kompetencji fonologicznej możemy wykorzystywać następujące narzędzia:  Badania i kształtowanie słuchu fonematycznego, I. Styczek,  Test do badania słuchu fonologicznego, B. Rocławski,  Zestaw prób do badania słuchu fonematycznego i poziomu analizy i syntezy głoskowej, J. Nowak, 1. Ćwiczenia i zabawy rozwijające słuch fonematyczny dziecka w wieku przedszkolnym. Analiza i synteza wyrazowa: > rysowanie tylu kółeczek ile jest wyrazów w zdaniu, > liczenie wyrazów w zdaniu, > wyodrębnienie określonego wyrazu ze zdania, > układanie zdania z podanym wyrazem, > przedstawienie zdania za pomocą obrazu grafcznego, np. za pomocą pasków papieru, żetonów, > układanie zdań o podanej liczbie wyrazów. Analiza i synteza sylabowa: > wyklaskiwanie, wystukiwanie sylab, > rzucanie piłki do kosza z jednoczesnym wybrzmiewaniem sylab, > rozpoznawanie danej sylaby wśród innych, > liczenie sylab w wyrazie,

> wydzielanie sylab w wyrazach przy śpiewaniu z marszem, > kończenie wyrazów rozpoczynających się na daną sylabę, > tworzenie wyrazów rozpoczynających się na daną sylabę, > tworzenie wyrazów kończących się na tę samą sylabę, > rysowanie, wycinanie, wskazywanie przedmiotów w których nazywa się określone sylaby, Analiza i synteza głoskowa: > wyróżnienie i wybrzmiewanie głosek w nagłosie, śródgłosie i wygłosie, > grupowanie wyrazów, których nazwy zaczynają się daną głoską, > odróżnienie głosek od innych przez np. klaskanie, gdy słyszy się daną głoskę, > tworzenie wyrazów na podstawie podanej głoski początkowej, > wskazywanie obrazków, przedmiotów, których nazwa zaczyna się ub kończy na daną głoskę, > liczenie głosek w wyrazach, > wyszukiwanie wyrazów posiadających daną głoskę, > układanie „łańcuszka” obrazków wg głoski w nagłosie i wygłosie np. nożyczki- indyk- kura- auto itp., > budowa modelu wyrazu z nakrywek czerwonych (samogłoski) i niebieskich (spółgłoski), > UKADANIE ZDAŃ PRZEZ DZIECKO- WYRÓŻNANIE ILOŚCI WYRAZÓW (LITER, ZDAŃ) PATYCZkami (patyczki oznaczają słowa, litery lub zdania, np. II. TO ALA, III. TAM STOI ALA lun „Nazwij Rysunki, Pokoloruj te, w których słyszysz na początku głoskę „O””). Klocki Canoe (ćwiczą pamięć słuchową i spostrzeganie wzrokowe oraz myślenie. Służą do stymulowania lewej półkuli mózgu odpowiadającej za rozwój języka, czytanie ze zrozumieniem, uwagę i pamięć). 10. Lateralizacja- dominacja jednej strony ciała nad drugą. U dzieci lateralizację sprawdzamy średnio 3-4 razy w roku. > Jednym z aspektów, a zarazem czynników rozwoju ruchowego jest postępujący proces lateralizacji, > przewaga funkcjonalna jest w odniesieniu do parzystych narządów ruchu i organów zmysłu, znajdujących się po prawej i lewej stronie ciała. Lateralizację czynności nazywa się też „asymetrią funkcjonalną”. 11. U większości ludzi: - lewa półkula odpowiedzialna jest za mowę i funkcje językowe ( w tym czytanie i pisanie), logikę, rozumowanie oraz programowanie motoryczne, - prawa półkula zarządza percepcją przestrzenną, umiejętnościami muzycznymi i plastycznymi, mimiką, emocjami. Odpowiedzialność za procesy wzrokowe, słyszenie i umiejętności matematyczne jest podzielona pomiędzy obie półkule. 12. Wysoki poziom percepcji, sprawności i „ekonomii motorycznej” jest osiągalny wówczas: - gdy ma miejsce wysoka specjalizacja i koordynacja ruchów rąk- podczas wykonywania czynności ruchu obu rąk są odmienne, przy czym ręka wiodąca (np. prawa) wykonuje główną czynność, a ręka podporządkowana (lewa) z nią współpracuje i zapewnia lepsze warunki pracy prawej ręce („ruchowe tło”), - gdy oko i ręka dominują po tej samej stronie ciała.

RODZ...