Mongolian Bird Names 1 2019 PDF

Preview

Summary

5.8.2019 KMOKSY ÇÖZÜMLEMELİ MOĞOLCA KUŞ ADLARI-1 Mongolian Bird Names with Literal Translations, Названия Птиц в Монгольском Языке Ümüt Çınar 2 Kazım Çapacı hocama ithafen1 Türk Dünyası Kuşları başlıklı daha geniş bir çalışmanın ön hazırlığında toplanan tarantıları kullanıma açmak için hazırlanan bu...

Description

5.8.2019

KMOKSY

ÇÖZÜMLEMELİ MOĞOLCA KUŞ ADLARI-1 Mongolian Bird Names with Literal Translations, Названия Птиц в Монгольском Языке

Ümüt Çınar

2

Kazım Çapacı hocama ithafen1 Türk Dünyası Kuşları başlıklı daha geniş bir çalışmanın ön hazırlığında toplanan tarantıları kullanıma açmak için hazırlanan bu sözlükte takım takım sıralanan taksonların Latince bilim adının ardından yay () ayıraç içinde o taksonun Türkçe (ᴛᴜʀ) İngilizce (ᴇɴɢ) ve Rusçaları (ʀᴜs) gösterildikten sonra – işaretiyle ayrılan Moğolca (mon = khk + mvf монгол хэл) kuşların adları koyu puntoyla verilmiştir. Moğolistan'ın (Mongolia) resmi dili Halka Moğolcası (khk) ile Çin'e bağlı İç Moğolistan'ın (Inner Mongolia) resmi dili Çahar Moğolcası (mvf) yazı konusu olup italik dizilen ISO 639-3 kodlarıyla (khk ile mvf) birbirinden ayrılmaktadır. Kod belirtilmeyenler Halka Moğolcasına aittir. Moğolca kuş adlarının harfiyen tercümesi [«ᴛᴜʀ çevrinti ᴇɴɢ literal translation ʀᴜs буквальный перевод, дословный перевод»] tırnak ayraç içinde yine üç dilde verilmiştir. Türkçe Kuş Adları (Turkish Names of Birds, 2016) ile İngilizce Kuş Adları (English Names of Birds, 2015-2017) html sayfalarından kuşların diğer karşılıklarına bakabilirsiniz. Sibagu (ᠰᠢ ᠪᠠ ᠭᠤ sibaɣu «kuş») adlı güzel bir sitede Moğolca kuş adları çözümlemeli olarak titizce ele alnmış. Oradaki çözüntülerle buradaki çözüntüler farklı olduğundan karşılaştırma yapabilmek için sitedekileri dipnot olarak gösteriyorum. Sitede Moğolistan (ve Çin) faunasına ait türlerin Moğolcaları Moğolistan ve İç Moğolistan kaynaklarına göre ayrı ayrı verilmektedir. Ben burada İç Moğolistan'daki kuş adlarını kaynağına ulaşamadığım için siteden aktarıyorum. İnternete yüklenenlere göre, Moğolca kuş adları tek bir yerden çıkan ve biri eski diğeri yeni iki ayrı listenin dolaşımından oluşuyor ve alternatif adlar yok denecek kadar az. Bu iki listenin asıl kaynağına erişemesem de, eski listeden aktarılanları Sibagu sitesi önceden (formerly) kullanıldığını belirterek alıyor. Çözüntüleri oluşturan sözler yazının sonunda Harfiyen Çeviriler için Moğolca Çözümleme Sözlüğü başlığı altında verilmiştir. Moğol adlandırma mantığı diğer dillerden farklıdır ve başlıbaşına bir ekol durumundadır. Bu kuş adlarını verimli kullanabilmek için aynı dil ailesinde bulunan Buryatça ve Kalmukça ile karşılaştırmak, etki sahasında olduğu Rusçalarına da bakmak gerekiyor. Eski bir kaynak olan Pallas'ın 1811 yılında yayımlanan Zoographia rosso-asiatica adlı çalışmasını da dikkate almak gerekiyor. Yay ayraç içinde (Ü.Ç = Ümüt Çınar) olarak gösterilenler dilin adlandırma geleneğine bağlı kalınarak burada tarafımdan çevrilmiştir. Latince bilim adı tespit edilemeyenler ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs (undetermined) olarak belirtildi.

Facebook'ta herkese açık Kelime Oyunu grubunu kuran Kazım Çapacı ve diğer katılımcı arkadaşlarla bol bol etimoloji alıştırması yapıp kelimelerle oynadık ve hâlâ oynuyoruz. Kazım hocamla Moğol bozkırlarında asırlarca birlikte ismen de olsa at koşturup kartal uçurmak benim için onurdur. Kendisi aynı zamanda bu kuş adları taramasını teşvik eden ve yayımlanması için kalemiyle kalemimi tetikleyen kişidir. Kaleminiz kırılmasın hocam.

1

2

3

Kuşların Moğolca Adları 1. Aves (ᴛᴜʀ kuşlar ᴇɴɢ birds ʀᴜs птицы) – шувууд 1.1. ᴛᴜʀ kuş ᴇɴɢ bird ʀᴜs птица – шувуу sɢ шувууд ᴘʟ 1.2. ᴛᴜʀ erkek kuş ᴇɴɢ male bird ʀᴜs самец птицы, птица-самец – эр , эрэгчин 1.3. ᴛᴜʀ dişi kuş ᴇɴɢ female bird ʀᴜs самка птицы, птица-самка – эм , эмэгчин 1.4. ᴛᴜʀ kuşçuk, küçük kuş ᴇɴɢ birdie, birdlet, little bird ʀᴜs птичка – шувуухай 1.5. ᴛᴜʀ kuş yavrusu, yavru kuş ᴇɴɢ young bird ʀᴜs птенец – ангаахай , шувууны ангаахай 1.6. ᴛᴜʀ henüz uçamayan genç kuş ᴇɴɢ fledgling ʀᴜs оперившийся птенец – дэгдээхэй khk , шувууны дэгдээхэй 1.7. ᴛᴜʀ kanatsız kuş ᴇɴɢ wingless bird ʀᴜs бескрылая птица – далавчгүй шувуу «ᴛᴜʀ kanatsız kuş ᴇɴɢ wingless bird ʀᴜs бескрылая птица» , жигүүргүй шувуу «ᴛᴜʀ kanatsız kuş ᴇɴɢ wingless bird ʀᴜs бескрылая птица» 1.8. ᴛᴜʀ evcil kuş ᴇɴɢ domestic bird ʀᴜs домашняя птица – гэрийн шувуу «ᴛᴜʀ evin kuşu ᴇɴɢ bird of house ʀᴜs птица дома» 1.9. ᴛᴜʀ yabani kuş ᴇɴɢ wild bird ʀᴜs дикая птица – зэрлэг шувуу «ᴛᴜʀ yabani kuş ᴇɴɢ wild bird ʀᴜs дикая птица» 1.10. ᴛᴜʀ göçmen kuş ᴇɴɢ migratory bird ʀᴜs перелѐтная птица – нүүдлийн шувуу sɢ нүүдлийн шувууд ᴘʟ «ᴛᴜʀ göçün kuşu ᴇɴɢ bird of migration ʀᴜs птица миграции» 1.11. ᴛᴜʀ su kuşları ᴇɴɢ waterfowl ʀᴜs водоплавающие птицы – усны шувууд «ᴛᴜʀ suyun kuşları ᴇɴɢ birds of water ʀᴜs птицы воды» 1.12. ᴛᴜʀ bataklık kuşları ᴇɴɢ waders, wading birds ʀᴜs болотные птицы – 1.13. ᴛᴜʀ kuş sürüsü ᴇɴɢ flock ʀᴜs стайка птиц, стая птиц – шувууны сүрэг 1.14. ᴛᴜʀ gaga ᴇɴɢ beak, bill (of bird) ʀᴜs клюв – хошуу 1.15. ᴛᴜʀ kanat ᴇɴɢ wing ʀᴜs крыло – далавч 1.16. ᴛᴜʀ kanat çırpmak ᴇɴɢ to flap of wings ʀᴜs махать крылом, махать крыльями (о птице), взмахивать крыльями – 1.17. ᴛᴜʀ telek, uzun tüyler ᴇɴɢ long feathers, large feathers, wing feather ʀᴜs перо, длинные перья – шувууны өд 1.18. ᴛᴜʀ kısa tüyler ᴇɴɢ down feathers ʀᴜs пух, пуховые перья – 1.19. ᴛᴜʀ kuş kuyruğu ᴇɴɢ bird's tail ʀᴜs хвост птицы – 1.20. ᴛᴜʀ tülemek, tüy dökmek ᴇɴɢ to moult ʀᴜs линять (о птицах), слинять (о птицах) – гуужих 1.21. ᴛᴜʀ yuva ᴇɴɢ nest, bird's nest ʀᴜs гнездо птицы, птичье гнездо – шувууны үүр 1.22. ᴛᴜʀ yumurta ᴇɴɢ egg ʀᴜs яйцо – өндөг 1.23. ᴛᴜʀ kuş kursağı ᴇɴɢ bird's crop, craw ʀᴜs птичий зоб, зоб (у птиц) – бэтэг , гүеэ

3

4

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

12. 13. 14.

15.

1.24. ᴛᴜʀ taşlık, katı ᴇɴɢ gizzard ʀᴜs второй желудок – шувууны товчлуур , шувууны омруу 1.25. ᴛᴜʀ ibik, tepelik ᴇɴɢ crest, comb (of a bird) ʀᴜs гребень (птицы), , гребешок (у птиц), хохолок (птицы) – 1.26. ᴛᴜʀ kuş pençesi ᴇɴɢ bird's claw, talon ʀᴜs коготь птицы – 1.27. ᴛᴜʀ koya [Osmanlıca: ‫ ; ق وي ه‬Kazakça: қоя ; Kırgızca: коѐ] ᴇɴɢ pellet, bird pellet, casting (in falconry) ʀᴜs погадка – гоюу «2» 1.28. ᴛᴜʀ kuş boku, sağı, çımkırık ᴇɴɢ dung of birds, muting ʀᴜs птичий помѐт (экскременты птицы) – шувууны баас 1.29. ᴛᴜʀ kuş kafesi ᴇɴɢ birdcage ʀᴜs клетка для птиц – шувууны тор Struthioniformes (ᴛᴜʀ devekuşumsular ᴇɴɢ ostriches ʀᴜs страусообразные) – Struthio camelus (ᴛᴜʀ devekuşu ᴇɴɢ ostrich ʀᴜs африканский страус) – тэмээн хяруул khk «ᴛᴜʀ devenin sülünü ᴇɴɢ camel's pheasant ʀᴜs фазан верблюда» Galliformes (ᴛᴜʀ tavuğumsular ᴇɴɢ gallinaceous birds ʀᴜs курообразные) – тахиатан (sibagu), тахиа хэлбэртэн Phasianidae (ᴛᴜʀ sülüngiller ᴇɴɢ pheasant-like birds ʀᴜs фазановые) – гургуулынхан «3» Numida meleagris (ᴛᴜʀ beçtavuğu ᴇɴɢ guineafowl ʀᴜs цесарка) – ? Pavo cristatus (ᴛᴜʀ mavi tavus ᴇɴɢ Indian peafowl ʀᴜs индийский павлин, обыкновенный павлин) – энэтхэг тогос khk «ᴛᴜʀ Hint tavusu ᴇɴɢ Indian peafowl ʀᴜs индийский павлин» ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – торон khk «4» ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – хүндгэр ~ хүнтгэр khk «5» Pavo muticus (ᴛᴜʀ yeşil tavus ᴇɴɢ green peafowl ʀᴜs зелѐный павлин) – ногоон тогос khk «ᴛᴜʀ yeşil tavus ᴇɴɢ green peafowl ʀᴜs зелѐный павлин» , ногоовор тогос mvf «6» Bambusicola thoracicus (ᴛᴜʀ Çin bambu kekliği ᴇɴɢ Chinese bamboo partridge ʀᴜs китайская бамбуковая куропатка) – хулсны ятуу mvf «ᴛᴜʀ bambunun kekliği ᴇɴɢ partridge of bamboo ʀᴜs китайская куропатка бамбука»7 ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – мөөгт khk «8» ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – нигуут khk «9» Gallus gallus (ᴛᴜʀ cengel tavuğu ᴇɴɢ red junglefowl ʀᴜs банкивский петух) – зэрлэг тахиа khk mvf «ᴛᴜʀ yabani tavuk ᴇɴɢ wild chicken ʀᴜs дикая курица»10 , анханы тахиа mvf «ᴛᴜʀ kökün tavuğu ᴇɴɢ chicken of beginning ʀᴜs курица начала»11 Gallus gallus var. domesticus (ᴛᴜʀ evcil tavuk ᴇɴɢ chicken ʀᴜs домашняя курица) – тахиа khk mvf 15.1. ᴛᴜʀ horoz ᴇɴɢ cock, rooster ʀᴜs петух – эр тахиа khk mvf «ᴛᴜʀ erkek tavuk ᴇɴɢ male chicken ʀᴜs курица-самец», азарган тахиа khk «ᴛᴜʀ aygırın tavuğu ᴇɴɢ stallion's chicken ʀᴜs курица жеребца» 15.2. ᴛᴜʀ tavuk ᴇɴɢ hen ʀᴜs кура, курица – эм тахиа khk mvf «ᴛᴜʀ dişi tavuk ᴇɴɢ female chicken ʀᴜs курица-самка» 15.3. ᴛᴜʀ civciv ᴇɴɢ chick ʀᴜs цыплѐнок sɢ цыплята ᴘʟ – тахианы дэгдээхэй

2 МХЗБДЖТ: гоюу I.12.1 ●○○ *ж.н+ махчин шувууны амнаасаа гаргаж хаясан сэг зэм МХИТТ: ГОЮУ II ᠭᠣ ᠶᠤ ᠤ Харцага зэрэг махчин шувууны амнаасаа гаргаж хаясан сэг зэм. 3 Sibagu: Гургуулынхан gurguuliŋkhaŋ 4 МХЗБДЖТ: торон I.20.2 ●○○ (амь.) *ж.н+ тогос шувуу 5 МХЗБДЖТ: хүндгэр I.5.4 ●○○ (амь.) *ж.н+ нэг зүйл тогос шувуу, хүнтгэр МХЗБДЖТ: хүнтгэр I.5.4 ●○○ (амь.) *ж.н+ нэг зүйл шувуу МХИТТ: хүндгэр ,ᠬᠦ ᠩᠳᠦ ᠭᠦ ᠷ- Нэг зүйл тогос шувуу; хүнтгэр МХИТТ: хүнтгэр ,ᠬᠦ ᠨ ᠲᠦ ᠭᠦ ᠷ- Нэг зүйл шувуу: ёгос, хүндгэр 6 Sibagu: Ногоовор тогос ᠨᠣ ᠭᠣ ᠭᠠ ᠪᠣ ᠷ ᠲᠣ ᠭ ᠣ ᠰ nogoovor togos 'darkgreen peafowl' 7 Sibagu: Хулсны ятуу ᠬᠣ ᠯ ᠣ ᠰᠣ ᠨ ᠦ ᠢᠲᠠ ᠭᠣ kholsni yatuu 'bamboo partridge' 8 МХЗБДЖТ: мөөгт I.3.3 ●○○ (амь.) *ж.н+ хулсны ятуу МХИТТ: мөөгт ,ᠲᠣ ᠷᠤ ᠨ- Мах нь мөөг мэт амттай, хулсны ятуу 9 МХЗБДЖТ: нигуут I.3.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ хулсны ятуу 10 Sibagu: Зэрлэг тахиа ᠹᠡ ᠷᠯ ᠢ ᠭ ᠲᠠ ᠬᠢ ᠶ᠎ ᠠ zerleg takhia 'wild fowl/chicken' 11 Sibagu: Анханы тахиа ᠠ ᠩᠬ ᠠ ᠨ ᠦ ᠲᠠ ᠬᠢ ᠶ᠎ ᠠ aŋkhani takhia 'original fowl/chicken'

4

5

16. 17. 18. 19.

20. 21. 22. 23. 24. 25.

26. 27.

15.4. ᴛᴜʀ ımlık, enenmiş horoz ᴇɴɢ capon ʀᴜs каплун (кастрированный петух) – гавлан khk «12» 15.5. ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – гоож тахиа khk «13» 15.6. ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – лан khk «14» 15.7. ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – манач khk «15» 15.8. ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – мяралжуур khk «16» 15.9. ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs [хар тахиа] – харалжин khk «17» Francolinus pintadeanus (ᴛᴜʀ Çin turacı ᴇɴɢ Chinese francolin ʀᴜs жемчужный турач) – өмнөч ятуу mvf «ᴛᴜʀ өмнөч kekliği»18 , ѐж ятуу mvf «ᴛᴜʀ ёж kekliği»19 ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – ѐгос khk «20» ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – өмөрч khk «21» Coturnix coturnix (ᴛᴜʀ bıldırcın ᴇɴɢ quail ʀᴜs перепел, перепѐлка) – эгэл бөднө khk «ᴛᴜʀ bayağı bıldırcın ᴇɴɢ common quail ʀᴜs обыкновенный перепел»22 , бөднө khk , бүднэ khk «23» , бүднээ khk «24» 19.1. ᴛᴜʀ erkek bıldırcın ᴇɴɢ male quail ʀᴜs перепел, самец перепела – 19.2. ᴛᴜʀ dişi bıldırcın ᴇɴɢ female quail ʀᴜs перепѐлка, самка перепела – эмдүүнэ khk 25 « » 19.3. ᴛᴜʀ bıldırcın yavrusu, yavru bıldırcın ᴇɴɢ young quail ʀᴜs птенец перепела – дэгдэнэ khk «26» ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – арсуун khk «27» ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – иржуухай khk «28» ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – холжуухай khk «29» ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – хэндүүнэ khk «30» ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – шарцан khk «31» Coturnix japonica (ᴛᴜʀ Japon bıldırcını ᴇɴɢ Japanese quail ʀᴜs немой перепел) – наран бөднө khk «ᴛᴜʀ Japon bıldırcını ᴇɴɢ Japanese quail ʀᴜs японский перепел»32 , наран бүднээ khk «ᴛᴜʀ Japon bıldırcını ᴇɴɢ Japanese quail ʀᴜs японский перепел»33 , бүднэ mvf «34» Tetraogallus (ᴛᴜʀ urkeklik ᴇɴɢ snowcock ʀᴜs улар, горная индейка) – хойлог Tetraogallus caucasicus (ᴛᴜʀ Kafkas urkekliği ᴇɴɢ Caucasian snowcock ʀᴜs кавказский улар, кавказская горная индейка) – кавказын хойлог khk «ᴛᴜʀ Kafkas'ın urkekliği ᴇɴɢ snowcock of Caucasia ʀᴜs улар Кавказа»

МХЗБДЖТ: гавлан I.16.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ агталсан эр тахиа МХЗБДЖТ: гоож I.4.2 ●○○ (амь.) *ж.н+ ~ тахиа: тахианы нэг зүйл МХИТТ: гоож тахиа ,ᠭᠣ ᠣ ᠺᠢ - (тахианы нэг зүйл). МХЗБДЖТ: лан I.16.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ тахианы төрлийн нэг зүйл шувуу 15 МХЗБДЖТ: манач I.4.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ тахианы өөр нэр МХИТТ: манач ,ᠮᠠ ᠨ ᠠ ᠶᠢ - Тахианы өөр нэгэн нэр 16 МХЗБДЖТ: мяралжуур I.5.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ нэг зүйл тахиа МХИТТ: мяралжуур ,ᠮᠢ ᠷᠠ ᠯ ᠺᠢ ᠭᠤ ᠷ- Нэгэн зүйл тахиа 17 МХЗБДЖТ: харалжин I.20.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ хар тахиа МХИТТ: харалжин ᠬᠠ ᠷᠠ ᠯ ᠺᠢ ᠨ (амьтан) Хар тахиа. 18 Sibagu: Өмөнч ятуу ᠡ ᠮ ᠦ ᠨ ᠠ ᠷᠢ ᠢᠲᠠ ᠭᠣ ömönch yatuu 'southerly partridge' ♦ Ü.Ç: Sitede İç Moğolistan'dan Өмөнч (ömönç) olarak geçse de ben Moğolistan sözlüğündeki biçime göre Өмнөч (ömnöç) olarak veriyorum. 19 Sibagu: Ёж ятуу ᠶᠣ ᠺᠢ ᠢᠲᠠ ᠭᠣ yoj yatuu 'yoj partridge' 20 МХЗБДЖТ: ёгос I.5.2 ●○○ (амь.) *ж.н+ нэг зүйл тогос шувуу МХИТТ: ёгос ,ᠶᠣ ᠭᠤ ᠰ- Өмнөд Энэтхэгт амьдардаг нэгэн зүйл тогос шувуу 21 МХЗБДЖТ: өмөрч I.4.3 ●○○ (амь.) *ж.н+ нэг зүйл тогос шувуу 22 Sibagu: Эгэл бөднө ᠡ ᠬᠡ ᠯ ᠪᠦ ᠳᠣ ᠨ᠎ ᠠ egel böden 'common quail' 23 Sibagu: Бүднэ ᠪᠦ ᠳᠣ ᠨ᠎ ᠠ büden 'quail' 24 Sibagu: Бүднээ ᠪᠦ ᠳᠣ ᠨ᠎ ᠠ büdnee 'quail' 25 МХЗБДЖТ: эмдүүнэ I.18.4 ●○○ (амь.) *ж.н+ эмэгчин бөднө МХИТТ: эмдүүнэ ,ᠡ ᠮ ᠳᠦ ᠨ᠎ ᠡ - Бөднө шувууны эмэгчин 26 МХЗБДЖТ: дэгдэнэ I.18.4 ●○○ (амь.) *ж.н+ бөднө шувууны дэгдээхэй МХИТТ: дэгдэнэ ,ᠳᠡ ᠭ ᠳᠦ ᠨ᠎ ᠡ - Бөднө шувууны дэгдээхий 27 МХЗБДЖТ: арсуун I.2.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ ~ бөднө 28 МХЗБДЖТ: иржуухай I.15.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ бөднө шувууны өөр нэр МХИТТ: иржуухай ,ᠢᠷᠺᠤ ᠤ ᠬᠠ ᠶ- Бөднө шувууны өөр нэр 29 МХЗБДЖТ: холжуухай I.15.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ үхэр бөднө МХИТТ: холжуухай {ᠬᠣ ᠯ ᠺᠤ ᠤ ᠬᠠ ᠢ - Үхэр бөднө 30 МХЗБДЖТ: хэндүүнэ I.18.4 ●○○ (амь.) *ж.н+ усан бөднө МХИТТ: хэндүүнэ ,ᠬᠡ ᠨ ᠳᠦ ᠨ᠎ ᠡ - Усан бөднө 31 МХЗБДЖТ: шарцан I.2.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ шар хөмсөгт бөднө шувуу 32 Sibagu: Наран бөднө ᠨᠠ ᠷᠠ ᠨ ᠪᠦ ᠳᠣ ᠨ᠎ ᠠ naraŋ böden 'Japanese quail' 33 Sibagu: Наран бүднээ ᠨᠠ ᠷᠠ ᠨ ᠪᠦ ᠳᠣ ᠨ᠎ ᠠ naraŋ büdnee 'Japanese quail (variant form)' 34 Sibagu: Бүднэ ᠪᠦ ᠳᠣ ᠨ᠎ ᠠ büden 'quail' 12 13

14

5

6 28. Tetraogallus caspius (ᴛᴜʀ urkeklik ᴇɴɢ Caspian snowcock ʀᴜs каспийский улар, каспийская горная индейка) – каспийн хойлог khk «ᴛᴜʀ Hazar'ın urkekliği ᴇɴɢ snowcock of Caspia ʀᴜs улар Каспия» 29. Tetraogallus himalayensis (ᴛᴜʀ Himalaya urkekliği ᴇɴɢ Himalayan snowcock ʀᴜs гималайский улар, гималайская горная индейка, тѐмнобрюхий улар) – гималайн хойлог khk «ᴛᴜʀ Himalaya'nın urkekliği ᴇɴɢ snowcock of Himalaya ʀᴜs улар Гималаев» 30. Tetraogallus tibetanus (ᴛᴜʀ Tibet urkekliği ᴇɴɢ Tibetan snowcock ʀᴜs тибетский улар) – isтөвдийн хойлог khk «ᴛᴜʀ Tibet'in urkekliği ᴇɴɢ snowcock of Tibet ʀᴜs улар Тибета» 31. Tetraogallus altaicus (ᴛᴜʀ Altay urkekliği ᴇɴɢ Altai snowcock ʀᴜs алтайский улар, алтайская горная индейка) – алтайн хойлог khk «ᴛᴜʀ Altay'ın urkekliği ᴇɴɢ snowcock of Altai ʀᴜs улар Алтая»35 , хойлог khk , улар khk «36» , улир khk «37» 32. Alectoris chukar (ᴛᴜʀ kınalı keklik ᴇɴɢ chukar partridge ʀᴜs кеклик, каменная куропатка) – эрээнхавирга хахилаг khk «ᴛᴜʀ ala-kaburga keklik ᴇɴɢ mottle-side (or mottle-rib) partridge ʀᴜs кеклик-пѐстроребро»38 , хахилаг «39» , хушуу улаан ятуу mvf «ᴛᴜʀ gagası kızıl keklik ᴇɴɢ [its] beak red partridge ʀᴜs куропатка его клюв красный»40 , гогоо тахиа mvf «41» 32.1. ʜᴀʏᴍᴀᴛʟᴏs – загар khk «42» § Türk halk dilindeki zagor [Derleme Sözlüğü 1979: zagor (I) Dişisini arayan, kızgın keklik. (Bitlis)] sözüyle karşılaştırın. 33. Ophrysia superciliosa (ᴛᴜʀ Himalaya bıldırcını ᴇɴɢ Himalayan quail ʀᴜs гималайский перепел, гималайская куропатка, фазаний перепел) – хималайн бөднө khk «ᴛᴜʀ Himalaya'nın bıldırcını ᴇɴɢ quail of Himalaya ʀᴜs перепел Гималаев» 34. Ithaginis cruentus (ᴛᴜʀ kızıl sülün ᴇɴɢ blood pheasant ʀᴜs сермун, итагин, кровавый фазан, багряный фазан) – ал гургуул mvf «ᴛᴜʀ al sülün ᴇɴɢ red pheasant ʀᴜs алый фазан»43 35. Pucrasia macrolopha (ᴛᴜʀ koklas ᴇɴɢ koklass pheasant ʀᴜs коклас) – шодон гургуул mvf «ᴛᴜʀ kısa kuyruk sülün ᴇɴɢ short tail pheasant ʀᴜs фазан-короткохвост»44 , нарсан гургуул mvf «ᴛᴜʀ çam sülünü ᴇɴɢ pine pheasant ʀᴜs фазан-сосна»45 36. Meleagris gallopavo (ᴛᴜʀ yaban hindisi ᴇɴɢ wild turkey ʀᴜs индейка, индюк, обыкновенная индейка) – зэрлэг цацагт хяруул khk «ᴛᴜʀ yabani hindi ᴇɴɢ wild turkey ʀᴜs дикая индейка» 37. Meleagris gallopavo f. domestica (ᴛᴜʀ evcil hindi ᴇɴɢ domesticated turkey ʀᴜs домашняя индейка) – цацагт хяргуул khk «ᴛᴜʀ saçaklı sülün ᴇɴɢ crested pheasant ʀᴜs фазан с хохлом» 38. Meleagris gallopavo gallopavo (ᴛᴜʀ Güney Meksika yaban hindisi ᴇɴɢ South Mexican wild turkey ʀᴜs южномексиканская индейка) – өмнөд мексикийн цацагт хяруул khk «ᴛᴜʀ Güney Meksika'nın hindisi ᴇɴɢ turkey of South Mexico ʀᴜs индейка южномексики» 39. Meleagris gallopavo silvestris (ᴛᴜʀ Doğu yabani hindi ᴇɴɢ eastern wild turkey ʀᴜs восточная индейка) – дорнын цацагт хяруул khk «ᴛᴜʀ doğunun hindisi ᴇɴɢ turkey of east ʀᴜs индейка востока» 40. Meleagris gallopavo mexicana (ᴛᴜʀ Gould yabani hindi ᴇɴɢ Gould's wild turkey ʀᴜs индейка Гульда) – гудын цацагт хяруул khk (Wikipedia) 41. Tetrastes bonasia (ᴛᴜʀ fındık tavuğu ᴇɴɢ hazel grouse ʀᴜs рябчик) 46 – шивэр хөтүү khk «47» , , хөтүү khk «48» , хүтүү khk «49» , хөх ногтруу mvf «ᴛᴜʀ gök bağırtlak ᴇɴɢ blue sandgrouse ʀᴜs Sibagu: Алтайн хойлог ᠠ ᠯ ᠲᠠ ᠢ  ᠶᠢ ᠨ ᠬᠣ ᠢ ᠢ ᠯ ᠣ ᠭ altaiŋ khoilog 'Altai snowcock' МХЗБДЖТ: улар I.21.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ хур гургуултай төслөг, үнсэн өнгөт нэг зүйл шувуу, хойлог МХИТТ: улар ,ᠤᠯ ᠠ ᠷᠤ - Хур гургуултай адил болоод том, үнсэн өнгөтэй, сүүл урт, ойд орших нэг зүйл шувуу 37 МХЗБДЖТ: улир I.5.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ хойлог МХИТТ: улир ,ᠤᠯ ᠢ ᠷ- Хойлог 38 Sibagu: Эрээнхавирга хахилаг ᠡ ᠷᠢ ᠶᠠ ᠨ ᠬᠠ ᠪᠢ ᠷᠠ ᠭ᠎ ᠠ ᠬᠠ ᠬᠢ ᠯ ᠠ ᠭ ereeŋ-khav'rag khakh'lag 'mottle-sided chukar' 39 Sibagu: Хахилаг ᠬᠠ ᠬᠢ ᠯ ᠠ ᠭ khakh'lag 'chukar' 40 Sibagu: Хушуу улаан ятуу ᠬᠣ ᠰᠢ ᠭᠣ ᠣᠯ ᠠ ᠭ ᠠ ᠨ ᠢᠲᠠ ᠭᠣ khoshuu ulaaŋ yatuu 'red-bill partridge' 41 Sibagu: Гогоо тахиа ᠭᠣ ᠭᠣ ᠣ ᠲᠠ ᠬᠢ ᠻ᠎ ᠠ gogoo takhia 'gogoo fowl/chicken' (onomat.) 42 МХЗБДЖТ: загар I.5.1 ●○○ (амь.) *ж.н+ ятууны төрлийн шувуу МХИТТ: ,ᠹᠠ ᠭᠠ ᠷ᠎ ᠠ - Ятууны төрлийн нэг зүйл шувуу, хахилаг, хур шувуу 43 Sibagu: Ал гургуул ᠠ ᠯ ᠭᠣ ᠷᠭᠣ ᠣ ᠯ al gurguul 'red pheasant' 44 Sibagu: Шодон гургуул ᠱᠣᠳᠣ ᠩ ᠭᠣ ᠷᠭ ᠣ ᠣ ᠯ shodoŋ gurguul 'short-tailed pheasant' 45 Sibagu: Нарсан гургуул ᠨᠠ ᠷᠠ ᠰᠣ ᠨ ᠭᠣ ᠷᠭᠣ ᠣ ᠯ narsaŋ gurguul 'pine pheasant' 35

36

6

7

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

синий рябок» 50 , бор сойр mvf «ᴛᴜʀ kahverengimsi boz orman horozu ᴇɴɢ brownish grey capercaillie ʀᴜs серовато-коричневый глухарь»51 , хахилаг mvf «52» Lagopus leucura (ᴛᴜʀ akkuyruklu kartavuğu ᴇɴɢ white-tailed ptarmigan ʀᴜs белохвостая куропатка) – цагаан сүүлт ахууна khk (Ü.Ç) «ᴛᴜʀ ak kuyruklu kartavuğu ᴇɴɢ white-tailed ptarmigan ʀᴜs белокуропатка с белым хвостом» Lagopus muta (ᴛᴜʀ bayağı kartavuğu ᴇɴɢ rock ptarmigan ʀᴜs тундровая куропатка, горная белая куропатка) – цэвдгийн ахууна khk «ᴛᴜʀ donmuş toprağın kartavuğu ᴇɴɢ ptarmigan of permafrost ʀᴜs белокуропатка мерзлоты»53 , цэвдгийн цагаан ятуу khk «ᴛᴜʀ donmuş toprağın ak kekliği ᴇɴɢ white partridge of permafrost ʀᴜs белая белокуропатка мерзлоты»54 Lagopus muta muta (ᴛᴜʀ İskandinav kartavuğu ᴇɴɢ Scandinavian rock ptarmigan ʀᴜs лапландская тундряная куропатка, лапландская тундреная куропатка, скандинавская тундряная куропатка) – скандинавын цэвдгийн ахууна «ᴛᴜʀ İskandinavya'nın donmuş toprağın kartavuğu ᴇɴɢ ptarmigan of permafrost of Scandinavia ʀᴜs белокуропатка мерзлоты Скандинавии» Lagopus muta helvetica (ᴛᴜʀ Alp kartavuğu ᴇɴɢ Alps rock ptarmigan ʀᴜs альпийская тундряная куропатка) – альпийн цэвдгийн ахууна khk «ᴛᴜʀ Alp'in donmuş toprağın kartavuğu ᴇɴɢ ptarmigan of permafrost of the Alps ʀᴜs белокуропатка мерзлоты Альп» Lagopus muta millaisi (ᴛᴜʀ İskoç kartavuğu ᴇɴɢ Scottish rock ptarmigan ʀᴜs шотландская тундряная куропатка) – шотландын цэвдгийн ахууна khk «ᴛᴜʀ İskoçya'nın donmuş toprağın kartavuğu ᴇɴɢ ptarmigan of permafrost of Scotland ʀᴜs белокуропатка мерзлоты Шотландии» Lagopus muta japonica (ᴛᴜʀ Japon kartavuğu ᴇɴɢ Japanese rock ptarmigan ʀᴜs японская тундряная куропатка) – японы цэвдгийн ахууна khk «ᴛᴜʀ Japonya'nın donmuş toprağın kartavuğu ᴇɴɢ ptarmigan of permafrost of Japan ʀᴜs белокуропатка мерзлоты Японии» Lagopus muta rupestris (ᴛᴜʀ Kanada kartavuğu ᴇɴɢ Canadian rock ptarmigan ʀᴜs канадская тундряная куропатка) – канадын цэвдгийн ахууна khk «ᴛᴜʀ Kanada'nın donmuş toprağın kartavuğu ᴇɴɢ ptarmigan of permafrost of Canada ʀᴜs белокуропатка мерзлоты Канада» Lagopus lagopus (ᴛᴜʀ ak kartavuğu ᴇɴɢ willow ptarmigan ʀᴜs белая куропатка, куропать, белый тетерев) – цагаан ахууна khk «ᴛᴜʀ ak kartavuğu ᴇɴɢ white ptarmigan ʀᴜs белая белокуропатка» 55 , цагаан ятуу khk mvf «ᴛᴜʀ ak keklik ᴇɴɢ white partridge ʀᴜs белая белокуропатка»56 , цагаан сойр mvf «ᴛᴜʀ ak orman horozu ᴇɴɢ white capercaillie ʀᴜs белый глухарь»57 , сойр mvf «58» Lagopus lagopus lagopus (ᴛᴜʀ Lapon kartavuğu ᴇɴɢ Lapland willow ptarmigan, Scandinavian willow ptarmigan ʀᴜs лапландская белая куропатка, тундровая белая куропатка) – скандинавын цагаан ахууна khk «ᴛᴜʀ İskandinavya'nın ak kartavuğu ᴇɴɢ white ptarmigan of Scandinavia ʀᴜs белая белокуропатка Скандинавии»

Основную часть Монголии населяет подвид Tetrastes bonasia sibirica [Tetrastes bonasia septentrionalis] (ᴛᴜʀ Sibirya fındık tavuğu ᴇɴɢ Siberian hazel grouse ʀᴜs сибирский рябчик). 47 Sibagu: Шивэр хөтүү ᠰᠢ ᠪᠠ ᠷ ᠬᠦ ᠲᠣ ᠭᠦ ᠣ shiver khötüü 'hazel grouse' or 'Siberian grouse' (shiver can mean hazel tree or thicket, but in some contexts is used for Siberia) 48 Sibagu: Хөтүү ᠬᠦ ᠲᠣ ᠭᠦ ᠣ khötüü ...