Paluchowski r 1 PDF

Preview

Summary

Download Paluchowski r 1 PDF

Description

DIAGNOZA Paluchowski „Diagnoza psych. Proces-narzędzia-standardy” – r. I a) Diagnozowanie jest: - czynnością poznawczą – integracja danych, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów, wykorzystywanie wiedzy i dośw., rozumowanie, wnioskowanie, uzasadnianie. - może sprawiać problemy emocjonalne i diagnoście, i osobie badanej: naruszanie prywatności i poczucie mocy, podporządkowanie się i dominacja, wymóg ujawniania siebie, ciekawskie przyglądanie się. - sytuacją społeczną – osoba badana zachowuje się wobec diagnosty jak wobec osób znaczących, diagnosta i jego klient odgrywają określone role społeczne, klient pragnie uzyskać aprobatę, prezentuje siebie w określony sposób, sytuacja badania jest indywidualnie interpretowana. - sytuacją komunikacyjną – główna aktywność to komunikacja werbalna i niewerbalna, techniki analizy komunikatów w diagnozie. b) Diagnoza: 1) To złożony proces rozwiązywania problemów, przetwarzanie danych, a nie wyłącznie rejestrowanie zachowań (wychodzenie poza dostarczone inf., szukanie przyczyn, uwarunkowań). 2) Wiedza wykorzystywana w wyjaśnianiu (interpretacji) – jest oparta nie tylko na spostrzeganiu, lecz wymaga myślenia i wnioskowania, wychodzenia poza dostarczone inf. 3) Nie jest czynnością samoistną, lecz działaniem przygotowawczym - najczęściej staje się podstawą interwencji. Nie oznacza to, że diagnozowanie jest rozłączne z interweniowaniem, ani że diagnosta wyznacza działania terapeuty. Działania terapeuty i diagnosty są względem siebie komplementarne. Szerokie rozumienie interwencji – to zarówno selekcja, modyfikacja, jak i komunikowanie wyników działań diagnostycznych. Interwencja jest podklasą czynności projektowania – określenie pewnego pożądanego przyszłego stanu rzeczywistości. Diagnozowanie jest więc 1 etapem projektowania, pozwalającym określić stopień odchylania się aktualnego stanu od jej wizji. 4) Cel diagnozy: określenie aktualnego poziomu funkcjonowania jednostki i natury jej problemu oraz wskazanie jego przyczyn (retrognoza) i konsekwencji, weryfikacja hipotez diagnostycznych odnośnie istoty problemu i jego uwarunkowań, określenie stanu aktualnego poziomu funkcjonowania jednostki, prognoza zachowania, tworzenie planu interwencji, monitorowanie postępów i ocena efektów interwencji. Weryfikacja hipotez roboczych – z wykorzystaniem specjalistycznych procedur diagnostycznych (najczęściej testów), a uzyskane za ich pomocą dane wykorzystywane są w wyjaśnianiu (interpretacji). Źródłem danych diagnostycznych może być rozmowa psychologiczna, obserwacja, test, pomiar specyficznych funkcji lub pomiar psychofizjologiczny. 5) Ma charakter iteracyjny – weryfikacja hipotez diagnostycznych zachodzi nie w kolejno następujących po sobie fazach, a cyklicznie, w pętlach sprzężenia zwrotnego.

1. POJĘCIE, PRZEDMIOT I PROCES DIAGNOZOWANIA  Diagnoza nie jest czymś specyficznym dla psychologii (diagnostyka ekonomiczna, społeczna, techniczna itp.)  Diagnoza – mówi się o niej zwykle w 2 znaczeniach:

Proces – określanie stanu aktualnego (opis, rejestracja faktów), przeszłego (retrognoza) i przyszłego (prognoza)  Efekt tego procesu 1) Definicja diagnozy a. „Jest to rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie obserwacji jego cech (objawów) oraz znajomości ogólnych prawidłowości panujących w danej dziedzinie.” b. W prakseologii diagnozowanie określano jako „rozpoznawanie jednostkowych stanów rzeczy według ich objawów i tendencji rozwojowych, przy wykorzystaniu wiedzy o ogólnych prawidłowościach”. c. Definicja procesualna „diagnozowanie to działania mające na celu uzyskanie inf. o wybranych obiektach i ich otoczeniu oraz o tym, jakie zależności występują pomiędzy nimi w celu poznania istoty obiektu (zjawiska) oraz określenia jego przyczyn i konsekwencji”. 2) Pochodzenie słowa: a. grec. dia = „przez” b. gignosk = wiedzieć c. gnose = wiedza osiągnięta pośrednio d. Diagnosis – rozróżnianie, osądzanie e. Diagnostike – sztuka odróżniania za pomocą pośredniego poznawania. 

** Pośredni sposób uzyskiwania wiedzy potrzebnej do wyjaśniania – nie jest ona dostępna wprost – ale jest efektem przetwarzania „leżących na powierzchni” danych, nie jest oparta tylko na spostrzeganiu, lecz wymaga myślenia i wnioskowania. Diagnozowanie polega więc na tym, że znamy objawy, a poszukujemy przyczyn, źródeł okoliczności i uwarunkowań analizowanego zjawiska. 3) Funkcje diagnozowania: a. Deskryptywno-ewaluatywna – jak jest? b. Eksplanacyjna – dlaczego tak właśnie jest? c. Predykcyjna – dlaczego będzie tak, a nie inaczej? d. Korekcyjna - Co zrobić, by uzyskać pożądany stan? ** Przedmiotem diagnozy psych. – obok specyficznych cech jednostki – jest także kontekst, w jakim ona działa i/lub będzie działać. Wychodzić więc musi poza statyczny obraz (jak jest? jak jest teraz?) oraz poszukiwać historii i owego „jak jest”, a także poszukiwać jak współdziałają czynniki podmiotowe i przedmiotowe. Dzięki temu diagnoza jest zarówno holistyczna, jak i dynamiczna, poszukuje całości i analizuje procesy. *** Funkcja korekcyjna – podkreśla celowy charakter diagnozy. 4) 3 głównie obszary problemowe diagnozowania: a. OBSZAR IDENTYFIKACJI (BADANIA) – „co rzeczywiście jest?” – opisanie stanu aktualnego, by określić, co do niego doprowadziło (retrognoza) i jaki będzie rozwój wydarzeń (prognoza). b. OBSZAR DECYZJI – „co i jak ma być zrobione?” – to miejsce, gdzie upewniamy się, że wzięliśmy pod uwagę indywidualną sytuację pacjenta i konieczne sposoby interwencji (oddziaływania), by przywrócić organizmowi jego normalny (pożądany) stan. Ważnym elementem jest definicja owego stanu pożądanego. c. OBSZAR DZIAŁANIA – przybliżanie obszaru identyfikacji do obszaru decyzji – obejmuje całość działań koniecznych do transformacji aktualnego stanu w stan

pożądany.

* Istotnym elementem diagnozowania jest więc zarówno identyfikacja parametrów niezależnych od czasu (statycznych), jak i tych, które mają charakter procesualny (mają wew. dynamikę oraz zależą od czasu, ergo zmiany). ** Diagnozowanie z punktu widzenia celu „to proces aktywnego poszukiwania i przetwarzania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach zmierzających do zmiany aktualnego stanu (położenia) psychospołecznego ludzi, inicjowany albo przez dyskomfort jednostki, albo dyskomfort jej społecznego otoczenia.” *** Kowalik – psychologiczny problem jednostki polega albo na tym, że nie potrafi ona w sposób zadowalający sprostać stawianym jej wymaganiom społecznym tylko przez odwołanie się do własnych sił lub wyłącznie na podstawie istniejących możliwości, albo na tym, że dostrzega nieskuteczność własnego działania w obliczu wymagań społecznych lub własnych oczekiwań wobec siebie i ma poczucie dyskomfortu z tego powodu. **** Diagnozowanie to przetwarzanie danych – nie interesują nas zachowania per se, tylko inf., jakie ze sobą niosą. Zachowania rejestrowane oddzielnie nie niosą wielu inf. Dopiero ich przetworzenie [synteza, analiza, porównywanie, poszukiwanie klas ogólnych, redukcja itp.] pozwala wybrać jakieś znaczenia, a inne odrzucić. ***** Diagnozowanie jest modelowaniem – modelowaniem w umyśle diagnosty osobowości badanego i jego aktualnego lub przyszłego środowiska. Stworzenie modelu ma na celu prześledzenie konsekwencji zarówno interwencji (np. terapii), jak i skutków wstrzymania się od niej. Model jest mniej lub bardziej uproszczoną reprezentacją realnego obiektu czy procesu, który bez koniecznych uproszczeń może być nie do ogarnięcia. Zawiera kluczowe elementy analizowanego zjawiska oraz relacje pomiędzy nimi. Ponadto w procesie modelowania dodaje się nowe elementy i relacje wynikające z cech samego modelu. Konieczne jest więc sprawdzenie – czy to co pominęliśmy nie przekreśla sensu naszego działania, a także świadomość obecności oraz konsekwencji wprowadzonych (sztucznych, artefaktualnych) elementów modelu. Modelowanie jest ograniczone do określonych interwałów czasu, w jakich model optymalnie reprezentuje swój oryginał – trzeba więc być świadomym także tego, jaki przedział czasu działania oryginału jest modelowany. 2. RODZAJE DIAGNOZ Przyjmuje się różne kryteria podziału diagnoz, np.: - rodzaj właściwości psych. będących przedmiotem diagnozy – diagnoza pamięci, intelektu, postaw, osobowości… - rodzaj zjawisk, które chcemy wykryć – diagnoza depresji, lęku, tendencji do kłamstwa… - ze względu na dziedziny psychologii – diagnoza nauropsych., w psych. klinicznej dziecka… - sposób podejścia do diagnozowania – diagnoza psychometryczna, kwestionariuszowa, kliniczna, dynamiczna… Adam Frączek: 1) Diagnoza formalna – charakter konkretny; dotyczy opisu zachowania się osoby badanej podczas diagnozowania (tzw. fakty empiryczne) – zawsze w takim wypadku można się zastanawiać czy opis ten jest już kompletny i często odp. na to pyt. będzie negatywna. 2) Diagnoza interpretacyjna – jej celem jest określenie znaczenia otrzymanego zestawu danych („faktów”) z punktu widzenia np. problemu z jakim zjawił się klient. Gdy dane mają empiryczne uzasadnienie, wnikliwość ich interpretacji wydaje się ważniejsza niż ich liczba. * W praktyce częściej występuje diagnoza interpretacyjna, wiążąca posiadane inf. z problemem jednostki, niż formalna, która dominuje, jak się wydaje, w nauczaniu diagnozowania. Stefan Ziemski – aspekty diagnozy (diagnozy cząstkowe): 1) Diagnoza klasyfikacyjna (typologiczna) – „co to jest?” – rozpoznanie badanego stanu rzeczy przez zaliczenie go do jakiegoś typu czy klasy, określenie jego obecnej fazy oraz przewidywania jego rozwoju, co pozwala na wykorzystanie innych danych zw. empirycznie z owym typem (klasą). Polega na poszukiwaniu wzorca wiążącego obserwowane objawy. Klasa nie jest efektem teoretycznej generalizacji i abstrahowania, ale indukcyjnego uogólniania porządkującego różniące się obserwacje. Podstawą tej diagnozy jest założenie typologicznej reprezentatywności – czyli założenie o (gatunkowej) jednorodności obiektów wewnątrz typu.

Thorne rozumie diagnozę klasyfikacyjną trochę inaczej, wiążąc ją z diagnozą różnicową. Diagnoza różnicowa (nozologiczna) – pozwala ona odróżniać zarówno osoby zaburzone od zdrowych, jak i rozróżniać osoby chore ze wzgl. na rodzaj występującego u nich zaburzenia. Początkowo diagnoza psychologiczna była wykorzystywana do wspomagania diagnozy psychiatrycznej, traktowana jako drugorzędna i uzupełniająca. Jedynie psychiatrzy byli uprawnieni do prowadzenia leczenia pacjentów. Zasadniczym elementem diagnozy psychiatrycznej były systemy klasyfikacji chorób. Zadaniem psychologa była pomoc w wiarygodnym zaklasyfikowaniu pacjenta do określonej kategorii jednostek chorobowych. Negatywne skutki diagnozy nozologicznej: 

reifikacja obiektu diagnozy



dostrzeganie choroby, a nie osoby – przedmiotowe traktowanie pacjenta



etykietowanie (naznaczanie)



pozorne wyjaśnienie poprzez nazwanie, które zastępuje zrozumienie osoby badanej



samospełniające się proroctwo – „instrukcja” jak interpretować zachowanie klienta i czego oczekiwać w przyszłości



Zasada Rumpelstilzchena – magiczna wiara w wartość słowa użytego w sformułowaniu diagnozy klasyfikacyjnej; badany uspokaja się słysząc nazwę choć jest to tylko wyraz (agregat) zbiorczo określający zgłaszane objawy. Psycholog już teraz „wszystko wie”, domyśla się przyczyn zaburzenia, zna sposób leczenia itd., co zwalnia pacjenta z odpowiedzialności współdziałania. To właśnie przeniesienie odpowiedzialności na „fachowca” i poczucie braku potrzeby współpracy jest istotnym zagrożeniem wynikającym z diagnozy nozologicznej.

1) Diagnoza genetyczna (kauzalna) – „skąd się to wzięło/jakie są tego źródła?” – skupia się na pochodzeniu aktualnego stanu, identyfikacji jego przyczyn ulokowanych w przeszłości. Zwykle nie wystarczy zbadanie przyczyn bezpośrednich, ale całego łańcucha uwarunkowań przyczynowych analizowanego zjawiska, nawet do „pierwszej przyczyny sprawczej”. Głównie wyjaśniający charakter. Jej przeciwieństwem jest diagnoza prognostyczna. 2) Diagnoza funkcjonalna (teleologiczna, celu) – znaczenia dla całości, „po co to jest?”, „dlaczego jest ważne?” – poszukujemy sensu danych ze względu na całość z jakiej pochodzą, funkcje jakie w niej pełnią i zmiany, jakim podlegają pod wpływem działania całości. 3) Diagnoza rozwojowa – „na jakim jest etapie?” – poszukiwanie odchyleń od obrazu typowego dla danej fazy (stadium) rozwojowej; identyfikowanie fazy, w jakiej osoba się znajduje. Ważne jest poszukiwanie nie tylko deficytów rozwojowych (diagnoza negatywna), ale również obszarów rozwoju, właściwości psychicznych i elementów środowiska mających pozytywne znaczenie dla jednostki (diagnoza pozytywna). Inne propozycje diagnoz rozwojowych – przedmiotem diagnozy musi być także otoczenie społeczne jednostki, uczenie się na podstawie własnych zachowań oraz faza rozwoju, w jakiej się ona znajduje i charakterystyczne dla tej fazy interakcje społeczne. Diagnoza interakcyjna (psychospołeczna) – zachodzi w niej uzgadnianie definicji i sposobów rozwiązania problemu między psychologiem a klientem lub jego najbliższym otoczeniem społecznym. Jest to diagnoza dokonywana przy współudziale pacjenta, ale z uwzględnieniem realnych warunków sytuacji oraz interesów instytucji, których rzecznikiem często jest psycholog. Uzgadnianie diagnozy, może zapoczątkować u pacjenta bardziej aktywny stosunek do problemu (lepsze rozumienie go, nastawienie na zmianę), podkreśla jego podmiotowość i partnerskie podejście psychologa (rola konsultanta, doradcy). Takie podmiotowe traktowanie jest realizacją zawodowych ideałów etycznych. Ponadto udział pacjenta i jego rodziny w procesie diagnozy zwiększa szanse na ich współdziałanie w procesie zmian. Klient zgłasza się do psychologa ze wstępną diagnozą społeczną – protodiagnozą. Protodiagnoza problemu psychologicznego – to rozpoznanie problemu jednostki przez jej otoczenie społeczne, które próbuje sformułować własną, mniej lub bardziej wyczerpującą definicję tego problemu oraz podjęcie działań zmierzających do tego, by osoba ta zgłosiła się po profesjonalną pomoc. Pod wpływem protodiagnozy społecznej dochodzi najczęściej do skierowania konkretnego człowieka na badania psych. Protodiagnoza jest efektem działania mechanizmu kontroli społecznej – społeczeństwo wyraża dezaprobatę, co ma doprowadzić do równowagi społecznej. 4) Diagnoza prognostyczna – „jak będzie?” – koncentruje się na stanach przyszłych – nieplanowanych skutkach oraz planowanych i oczekiwanych wynikach. Poszukiwanie tych stanów w przyszłości, które daje się wprost wyprowadzić ze stanu aktualnego. Przewidywanie to może zakładać brak zmiany działania czynników kontekstowych (ekstrapolacja) lub ich zmianę. Prognoza poprzez ekstrapolację – założenie, że tendencje, które występowały w przeszłości, będą występowały także w przyszłości (tzn. przyszłe warunki kształtowania się

analizowanego zjawiska pozostaną niezmienione lub będą podobne do warunków, które zaistniały w przeszłości). - pełna diagnoza powinna obejmować wszystkie aspekty.

Thorne – klasyfikacja ma charakter metakategorii, do których diagnosta może się w każdym wypadku odwołać: – Kliniczna diagnoza procesu – opis stopniowego rozwijania się np. choroby, a także progu dezintegracji, dynamiki patologii (jej historycznego porządku) oraz patologicznej integracji. Zwraca się uwagę nie tyle na historię etiologii, ile na osiąganie równowagi z udziałem czynników patologicznych. Przystosowanie – kojarzone ze zdrowiem psych., jednak oznacza też dostosowanie, przysposobienie – Thorne podkreśla konieczność poszukiwania mechanizmu stabilizującego patologiczne przystosowanie (dopasowanie elementów patologicznych i niepatologicznych, wpływających na działania jednostki i tworzących specyficzną i zgodną całość). Diagnosta szuka czynników, które zapewniały jednostce względnie skuteczne funkcjonowanie, mimo sygnałów dysfunkcji i braku, np. samooskarżania się, poczucia winy itp. Stara się zrozumieć jakie czynniki doprowadziły do szukania profesjonalnej pomocy (przekroczenia progu dezintegracji) oraz jakie powstrzymywały dotychczas od tego (a więc tworzy tzw. indywidualny wzorzec etiologiczny). Jak jednostka pokonuje drogę między rolą osoby zdrowej, osoby chorej i pacjenta. Poszukuje się mechanizmu stabilizującego patologiczne przystosowanie. - Diagnoza integracji – podstawową potrzebą ludzi jest utrzymywanie najwyższego stopnia integracji – integracja jest podstawą poczucia tożsamości. Diagnozowanie integracji jest poszukiwaniem reguł porządkujących całość działań jednostki. Thorne opisuje tę diagnozę na podstawie oceny stopnia scalenia i wew. powiązania życia psych. i stopnia jego organizacyjnej złożoności. Diagnoza ta jest opisem hierarchicznych stopni integracji oraz stanu wew. zgodności jako efektu konfliktów lub ich rozwiązania. Jest też próbą wyjaśnienia kompletności, kompetencji i efektywności działań jednostki przez wskazanie warunkujących je czynników podmiotowych. Tak jak poprzedni rodzaj diagnozy można nazwać diagnozą choroby, tak ten diagnozą osobowości, gdyby przyjąć, że patologiczne symptomy są sygnałem zakłócenia ciągłości rozwoju osobowości. Ich hierarchizowanie ma przynieść odkrycie tej jednej (niewielu?) zasady jednoczącej i harmonizującej czynniki podmiotowe. - Diagnoza zarządzania życiem – szukanie indywidualnego prawa/wzorca stanowiącego punkt odniesienia życiowych decyzji osoby, co porównać można do pojęcia „sensu życia”, struktury zadań indywidualnych, pewnego generalnego celu czy wartości, do jakiej jednostka się odwołuje i którą chce maksymalizować. Gerhard Kaminski – wyróżnia następujące kryteria klasyfikacji diagnozy: - Rodzaj danych – jakie bierzemy za podstawę diagnozowania (akty zachowania, jego efekty, wypowiedzi, dane fizjologiczne) - Proces ich tworzenia - Źródła danych - Horyzont czasowy konstruktów teoretycznych, do których diagnosta się odwołuje - Złożoność konstruktów teoret. - Rola konstruktów teoretycznych w procesie interwencji - Rodzaj i stopień motywacji do zmiany - Osoba, która zainteresowana jest interwencją

Medyczny model diagnozy – diagnoza psychologiczna często jest omawiana w opozycji do niego. Współcześnie obejmuje on symptomy tzn. obserwowalne fizyczne i/lub psychiczne manifestacje choroby, dysfunkcje organizmu, identyfikowane na podstawie specyficznego zespołu symptomów i specyficznej ich przyczyny (syndrom) oraz przewidywany przebieg i prognozę choroby. Choroba zarówno somatyczna, jak i psychiczna, związana była z uszkodzeniem organów ciała (mózgu), a wyjaśnienie jej etiologii miało charakter mechanistyczny i redukcjonistyczny. Ogólny, nomotetyczny mechanizm używany w wyjaśnieniach lekarzy przeciwstawia się indywidualnemu, idiograficznemu mechanizmowi wiążącemu indywidualne skłonności z pozapodmiotowymi czynnikami, do którego odwołują się psychologowie. 3. DIAGNOZOWANIE A TESTOWANIE 1) Diagnozowanie  W procesie diagnozowania wykorzystujemy różne źródła informacji i procedury diagnostyczne, takie jak: testy, obserwację, rozmowę psychologiczną i wywiad.  Poszukujemy złożonych związków przyczynowo-skutkowych, wyciągamy wnioski i chcemy uzyskać pełne zrozumienie osoby badanej.  Stosujemy procedury i narzędzia diagnostyczne po to, aby określić aktualny poziom funkcjonowania jednostki i naturę jej problemu oraz wskazać jego przyczyny i konsekwencje, weryfikować hipotezy, prognozować zachowanie, tworzyć plan interwencji itp.  Diagnozowanie skoncentrowane jest na problemie, a testowanie na pomiarze.  Testowanie jest elementem diagnozowania 2) Testowanie def.: „to obiektywny i wystandaryzowany pomiar próbki zachowania, nastawiony na poszukiwanie indywidualnych różnic między ludźmi.”  Obejmuje znajomość właściwości psychometrycznych testu, zgodne z instrukcją przeprowadzenie badania oraz interpretację jego wyników.  Testy są jedną z metod zbierania danych. Otrzymane wyniki testowe odnosi się do norm (porównuje z grupami odniesienia), dzięki czemu można umieścić jednostkę na tle populacji, z której pochodzi.  Testy są obiektywne (niezależne od osoby, która przeprowadza badanie, czy od osoby interpretującej wyniki) a także wystandaryzowane – dzięki czemu nawet psycholog o małym doświadczeniu może wykryć badane zjawisko, a jego stronniczość jest zredukowana.  Badanie testowe może traktować jak eksperyment naukowy – eksperymentator podobnie jak diagnosta stwarz...