Rodzaje i źródła współczesnych zagrożeń bezpieczeństwa PDF

Preview

Summary

notatki z wykładu Rodzaje i źródła współczesnych zagrożeń bezpieczeństwa...

Description

Zagrożenie- pojęcia i ich istota - w sytuacji narastających zagrożeń, w XXI wieku największą wartością dla ludzkości stało się bezpieczeństwo, które potrzebne jest każdemu człowiekowi – warunkuje jego spokój oraz możliwość niezakłóconego rozwoju. -dla każdej jednostki, grup społecznych, systemów społecznych i państw bezpieczeństwo stanowi potrzebę egzystencjalną i wiąże się z istnieniem, przetrwaniem, niezależnością, tożsamością i rozwojem Geneza pojęcia „bezpieczeństwa” -genezy bezpieczeństwa należy doszukiwać się w braku poczuciu bezpośredniego zagrożenia człowieka w nieznanym jemu środowisku naturalnym i pojawiających z tego względu niebezpieczeństw -pojęcie bezpieczeństwa pochodzi od: łac. securitas – składającego się z dwóch członów sine – bez, cura – zmartwienie, strach, obawa Bezpieczeństwo -w ujęciu ogólnym to stan niezagrożenia, spokoju, pewności -w znaczeniu potocznym bezpieczeństwo obejmuje zaspokojenie takich potrzeb jak: istnienia, przetrwania, pewności i stabilności -bezpieczeństwo zatem jest rozumiane jako stan braku trosk, strachu i obaw przed potencjalnymi zagrożeniami Metodologiczne aspekty rozważań dotyczących bezpieczeństwa i zagrożeń -człowiek – jak każdy żywy organizm- jest doświadczony dwoma rodzajami zagrożeń dotyczącymi jego funkcjonowania w istniejącej strukturze cielesnej: *wewnętrznymi, spowodowanymi rozmaitymi przyczynami, w różnym stopniu względnie zależnymi od człowieka np. chorobami, procesami degeneracyjnymi *zewnętrznymi, czyli niezależne od niego, będące skutkiem negatywnych oddziaływań sił przyrody np. powodzi, huraganów, wyładowań atmosferycznych itp. Zagrożenia -oddziałują na psychikę człowieka i wywołują nie tylko przeróżne lęki lub obawy, ale również rozmaite zachowania obronne, które mogą mieć pasywny lub aktywny charakter -pod ich wpływem kształtuje się potencjał zaradczy człowieka, który tkwi u podstaw tworzenia się jego systemu obronnego -w miarę rozwoju zaradności człowieka mającej na celu przeciwstawienia się różnorodnym zagrożeniom, jego system obronny ulega ciągłemu wzbogacaniu i staje się coraz to bardziej efektywny Człowiek a zagrożenie -rozwój zaradności człowieka jest niewątpliwie związany z rozwojem jego świadomości -im bardziej świadomy jest człowiek- tym też bardziej jest zaradny i zdolny do skutecznego przeciwstawiania się rozmaitym zagrożeniom -zdając sobie sprawę z ewentualnych niebezpieczeństw może im zapobiegać lub skutecznie przeciwdziałać, gdy się już urzeczywistnią -rozwój świadomości człowieka poprzez zdobywanie środków egzystencji umożliwiających zaspokajanie najbardziej prymitywnych -przyswojenie sobie pewnych prostych zależności między tym, co i jak czynią, a efektami ich działalności -kształtowanie się myślenia zdroworozsądkowego -przejście do myślenia naukowego

Myślenie naukowe: -z czego składa się dany przedmiot lub konkretne zjawisko oraz -jak doszło do jego zaistnienia, a odpowiedzi na te pytania starali się uzasadnić odwołując się do praktyki -umożliwiło podejmowanie naukowych refleksji dotyczących uwarunkowań rozmaitych zagrożeń i tego, jak się przed nimi zabezpieczyć -dla efektywnych poznawczo badań problematyki zagrożeń i bezpieczeństwa przydatną jest jedynie postawa naukowa, czyli taka, w której dominują elementy racjonalne i merytoryczne Zagrożenie – znaczenie i określenie terminu -bezpieczeństwo - „bez-pieczy”, czyli bez ochrony sugeruje, że stan zagrożenia był pierwotny w stosunku do stanu bezpieczeństwa -zagrożenie- najogólniej rozumiane jest jako poczucie braku bezpieczeństwa -identyfikacja zagrożeń i wiedza o nich stają się podstawowym warunkiem do wszczęcia działań zapobiegawczych oraz organizacji obrony Zagrożenie- pojęcia i istota -zagrożenie ma bezpośredni najczęściej wyjaśniane jest odwrotnością bezpieczeństwa -zagrożenia – konkretyzowane są poprzez wartości, które mogą być utracone, a także poprzez przedmiot destrukcyjnych oddziaływań lub cechy źródeł zagrożeń -zagrożenie- sytuacja, w której naruszone mogą być wartości, które są istotne dla danego przedmiotu Dwa aspekty zagrożenia: -subiektywny- istniejący tylko w sferze świadomościowej podmiotu, czyli poczucie, czy postrzeganie swojej sytuacji jako stanu zagrożeń -obiektywny- realnie występujące zdarzenia i zjawiska wywołujące stan niepokoju i zagrażające podmiotowi Franz – Xaver Kauffman definiuje zagrożenie jako możliwość wystąpienia jednego z negatywnie wartościowych zjawisk Syntetyczny model objaśniania bezpieczeństwa: 1. Stan braku bezpieczeństwa powstaje w sytuacji prawidłowo postrzeganego rzeczywistego zagrożenia zewnętrznego 2. Stan obsesji rodzi się z wyolbrzymiania nieznacznego zagrożenia 3. Stan fałszywego bezpieczeństwa opiera się na minimalizacji postrzegania poważnego zagrożenia zewnętrznego 4. Stan bezpieczeństwa występuje w sytuacji nieznacznego i prawidłowo postrzeganego zagrożenia zewnętrznego Bezpieczeństwo wg Josepha S. Nye: -w ujęciu negatywnym- bezpieczeństwo traktowane jest jako brak zagrożeń i w tym aspekcie należy skoncentrować się na analizowaniu działania podmiotu, którego celem jest ochrona przed zagrożeniami dla istotnych wartości wewnętrznych w ujęciu pozytywnym- postrzega bezpieczeństwo jako kształtowanie pewności przetrwania, posiadania i swobód rozwojowych podmiotu Zagrożenia- w naukach społecznych zagrożenia definiowane są jako niekorzystne i niebezpieczne dla żywotnych interesów i podstawowych wartości danego podmiotu działania innych uczestników życia społecznego -terminy bezpieczeństwo i zagrożenie pozostają ze sobą w ścisłym związku

-w języku polskim bezpieczeństwo definiuje się jako stan niezagrożenia, spokoju, pewności -zagrożenie jest to ogólnie rzecz biorąc (zgodnie z terminologią stosowaną w AON), sytuacja, w której pojawia się zwiększone prawdopodobieństwo powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia -postępujący cywilizacyjny i społeczny rozwój doprowadził do tego, że zagrożenia mogą być powodowane : *przez co raz bardziej skomplikowane narzędzia i technologie *wynikać z coraz bardziej skomplikowanych stosunków społecznych ii negatywnych procesów jakie dokonują się w środowisku społecznym -w związku z tym zauważono, że powstające zagrożenia stanowią również swoiste wyzwania i dlatego zaczęto utożsamiać zagrożenia z wyzwaniami Wyzwania: -wyzwaniami stały się takie zjawiska, procesy lub zdarzenia, które są zazwyczaj nowe, bądź na nowo odkrywane, które wymagają podjęcia określonych działań, ponieważ stają się określonymi problemami, pojawiającymi się w środowisku naturalnym lub społecznym, budząc określony niepokój ludzi, których one doświadczają -ponieważ wyzwania wiążą się z sytuacjami nowymi, z którymi nie zdążyliśmy się oswoić , łatwo bywają więc postrzegane jako potencjalne zagrożenia, czyli takie, jakie mogą ale nie muszą się urzeczywistnić, tzn. nie są nieuchronne Zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Pojęcie zagrożeń bezpieczeństwa narodowego -pojęcie zagrożeń bezpieczeństwa narodowego początkowo definiowane było wyłącznie z militarnymi uwarunkowaniami obronności danego państwa -z upływem czasu i różnymi katastrofalnymi wydarzeniami, zaczęto dostrzegać również pozamilitarne zagrożenia bezpieczeństwa narodowego -rozpatrywać można, analizować w dwóch terminach: *społecznym: x Bezpieczeństwo narodowe- stanowi dla jednostek społeczności lokalnych oraz państwa, pierwotną, egzystencjalną, naczelną potrzebę i wartość, a zarazem priorytetowy cel działania na wszystkich poziomach organizacji państwowej i samorządowej x Bezpieczeństwo narodowe- jest też często utożsamiane z bezpieczeństwem państwa, ponieważ wywodzi się z egzystencjalnych potrzeb ludzkich społeczności zorganizowanych w państwa x Bezpieczeństwo narodowe- jest również interesem narodowym, utożsamianym z przetrwaniem państwa i narodu, czyli ochroną integralności i niezależności politycznej *funkcjonalnym: x Bezpieczeństwo narodowe- jest naczelną misją narodową całego społeczeństwa i jego organizacji państwowej, która polega na ciągłej realizacji dwóch głównych celów: 1. Ochrona i obrona wartości i interesów narodowych przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami, są to działania zapewniające warunki dla realizacji celu drugiego 2. Tworzenia wewnętrznych i zewnętrznych warunków dla swobodnego rozwoju i swobodnego rozwoju i sprostania wyzwaniom, jakie niesie dla narodu zmienność, nieprzewidywalność i cywilizacja. Współcześnie bezpieczeństwo narodowe: -rozpatrywanie jest w szerszym aspekcie niż w wojskowym, czy politycznym- na co miała wpływ globalizacja zagrożeń oraz upadek świata dwubiegunowego -wciąż jednak bezpieczeństwo militarne i polityczne stanowią istotny cel polityki i strategii bezpieczeństwa większości państw Bezpieczeństwo: -w literaturze przedmiotu dominuje przekonanie, że państwo jest pojęciem szerszym w stosunku do narodu, dlatego bezpieczeństwo narodowe stanowi istotną część bezpieczeństwa państwa

-nieuzasadnione wydają się twierdzenia o rozdzielności obu pojęć, gdzie bezpieczeństwo narodowe miałoby dotyczyć ochrony grupy etnicznej przed obcymi wpływami, a bezpieczeństwo państwa obrony terytorium i ustroju politycznego Główne zagrożenia bezpieczeństwa: -terroryzm międzynarodowy -zorganizowana przestępczość mafijna -nielegalny handel bronią -braki żywności, surowców, a nawet wody -zagrożenia dla środowiska naturalnego człowieka -niekontrolowany przyrost naturalny -choroby epidemiczne (oraz AIDS) -znaczące dysproporcje rozwojowe Zagrożeniem bezpieczeństwa państwa jest taki splot zdarzeń wewnętrznych i zewnętrznych w którym z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu państwa oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach międzynarodowych- w wyniku zastosowania przemocy politycznej, psychologicznej, ekonomicznej, militarnej itp. Wg. J. Stańczyka -zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego stanowi taki splot wydarzeń, które: *zagrażają drastycznie i w stosunkowo krótkim okresie jakości życia mieszkańców danego państwa *niosą ze sobą istotne zagrożenie ograniczenia możliwości dokonywania wyborów politycznych przez rząd państwa lub prywatne instytucje pozarządowe (osoby prywatne, grupy, korporacje) w ramach danego państwa Obszary zagrożeń bezpieczeństwa narodowego -poszerzenie się zakresu bezpieczeństwa, a co za tym idzie i zagrożeń spowodowało wyodrębnienie się wielu obszarów, które mogą być analizowane w sposób niezależny od siebie, mimo że są ze sobą powiązane -z pewnością wyróżnienie określonych sfer, zgodnie z przyjętymi kryteriami, porządkuje sposób analizy B. Buzan, O. Waever, J. De Wilde zaproponowali, aby badania problemów bezpieczeństwa prowadzić z uwzględnieniem 5 sfer: -militarnej -ekonomicznej -politycznej -ekologicznej -socjalnej Obszary bezpieczeństwa narodowego: - oprócz tych bardzo ważnych obszarów, należy dodać jeszcze: bezpieczeństwo publiczne, informacyjne, kulturowe, religijne -można również wyróżnić takie obszary jak: bezpieczeństwo globalne, regionalne, narodowe, bezpieczeństwo militarne, polityczne, społeczne, bezpieczeństwo fizyczne, psychiczne, socjalne, bezpieczeństwo strukturalne i personalne 5 kryteriów analitycznych wg R. Zięby: -podmiotowe (podmiotem bezpieczeństwa może być: jednostka, grupa społeczna, organizacja, państwo, ale także obiekty (głównie infrastruktury) czy ekosystemy) -przedmiotowe (w tym wymiarze bezpieczeństwo przejawia się we wszystkich dziedzinach aktywności podmiotu; przykładowo dla podmiotu jakim jest państwo możemy wyodrębnić dziedziny bezpieczeństwo: ekonomiczne, socjalne, militarne, publiczne, ekologiczne, informacyjne, energetyczne itp.)

-przestrzenne (jest uzupełnieniem wymiaru podmiotowego; kryterium to wyróżnia bezpieczeństwo: lokalne, subregionalne, ponadregionalne i globalne, które odnoszą się do poziomu bezpieczeństwa państwa) -sposobu organizowania (odgrywana natomiast ważną rolę na gruncie stosunków międzynarodowych; bezpieczeństwo można postrzegać jako: indywidualne (unilateralne), system równowagi (w tym klasyczny, czy bipolarny), system blokowy (w tym sojusze), system bezpieczeństwa kooperatywnego i system bezpieczeństwa zbiorowego (w tym regionalnego i uniwersalnego; to kryterium dowodzi zatem, że bezpieczeństwo jest procesem uzyskiwanym w oparciu o relacje z innymi podmiotami) -czasowe (stanowi nieodłączną cechę bezpieczeństwa zarówno jako stan i jako proces; oznacza to, że bezpieczeństwo można analizować w perspektywie historycznej z uwzględnieniem procesów i działań na rzecz jego stanowienia) Zagrożenia bezpieczeństwa: -zagrożenia mają różny charakter, siłę i skalę oddziaływania oraz różne źródła wynikające ze środowiska, w którym funkcjonuje dany podmiot -J. Kukułka: bezpieczeństwo jest nie tyle określonym stanem rzeczy, ile ciągłym procesem społecznym, w ramach którego podmioty działające starają się doskonalić mechanizmy zapewniające im poczucie bezpieczeństwa. Zatem proces bezpieczeństwa możemy określić jako działalność podmiotu w celu stworzenia pożądanego stanu bezpieczeństwa Rodzaje zagrożeń bezpieczeństwa narodowego Zagrożenie- rozumiane jako brak bezpieczeństwa, staje się niezmienną i nieuniknioną, a w niektórych wypadkach powszechną rzeczywistością życia ludzkiego. Jednocześnie ma ono ścisły związek z bezpieczeństwem, które w ten sposób czyni zagrożenie jego podstawową kategorią. Identyfikacja zagrożeń i wiedza o nich staje się zatem podstawowym warunkiem do wszczęcia działań zapobiegawczych oraz organizacji obrony. W społeczeństwie żywotne interesy obiektów bezpieczeństwa podlegają oddziaływaniu różnorodnych zagrożeń, dlatego szczególne znaczenie praktyczne mają podziały rodzajów bezpieczeństwa dotyczące poszczególnych sfer działalności ludzkiej, w których przejawiają się te zagrożenia. Według tej zasady dokonuje się klasyfikacji żywotnych interesów, zagrożeń i kierunków zapewniania bezpieczeństwa. Spojrzenie na bezpieczeństwo przez pryzmat sektorów, które go tworzą ma wiele zalet. Takie pogrupowanie daje pełen obraz środowiska bezpieczeństwa, rozumianego jako system elementów budujących pewną całość. Porządkuje złożone poziomy analizy i pozostawia wolna przestrzeń dla obszarów, które w przyszłości będą analizowane według kryterium przedmiotowego. Klasyfikacja ma charakter wspomagający wobec podziału podmiotowego i pozwala na bardziej precyzyjną analizę stanu bezpieczeństwa w określonej sferze i optymalne ustalenie kierunków jego umacniania. Poprzez przedmiot bezpieczeństwa rozumie się aspekty, które określają rodzaj bezpieczeństwa podmiotu. Wg. M Cieślarczyk przedmiot bezpieczeństwa mieści się z jednej strony w sferze wartości podmiotu, z drugiej zaś w sferze jego aktywności. Spektrum zdarzeń zagrażających bezpieczeństwu: -polityczne- stan, w którym nasilają się zadania zorganizowanych grup społecznych (politycznych) uniemożliwiających wypełnianie przez państwo jego głównych funkcji, a przez to osłabiające lub niweczące działania organów lub instytucji realizujących cele i interesy narodowe; obejmują politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa, a także politykę uprawianą na arenie międzynarodowej; tak duży obszar zainteresowania polityki państwa sprawia, że liczba i rozmiar tego typu zagrożeń dla państwa jest tutaj w porównaniu do innych jego rodzajów największy; dlatego też istotą bezpieczeństwa politycznego jest zapewnienie pewności przetrwania i rozwoju systemu politycznego danego państwa bądź ugrupowań państw, zapewnienie stabilności społecznej oraz ustrojowej i wewnętrznej państw oraz ich ugrupowań (np. demonstracja sił, dywersje militarne, blokada militarna, szantaż militarny, prowokacja militarna, incydent graniczny, ograniczone użycie środków przemocy zbrojnej, zbrojne starcie graniczne, napaść zbrojna grup nieformalnych, konflikt lokalny, konflikt między państwami)

Polityka bezpieczeństwa przeciwdziała zamachom terrorystycznym na wojska stacjonujące za granicą, działalności służb specjalnych innych państw, rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia, nadmiernemu zaangażowaniu w operacje sojusznicze, narastaniu zbrojeń czy działaniom asymetrycznym. -militarne- to taki splot zdarzeń w stosunkach międzynarodowych, w których z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu i rozwoju państwa, albo naruszenie bądź utrata jego suwerenności i integralności terytorialnej- w wyniku zastosowania wobec niego przemocy zbrojnej (militarnej) -ekonomiczne- polega na zapewnieniu niezakłóconego funkcjonowania gospodarki oraz na utrzymaniu komparatywnej równowagi z gospodarkami innych państw; pojęcie odnosi się zarówno do państw jak i jej składowych, którymi są wartości uznawane za ważne dla państwa, choć niekoniecznie pozostające pod bezpośrednią jego kontrolą; oznacza warunki harmonijnego rozwoju, pozwalającego budować zrównoważony dobrobyt obywateli państwa; w ujęciu makroekonomicznym bezpieczeństwo to stabilność zatrudnienia, niski poziom bezrobocia, przewidywalne perspektywy rozwoju gospodarki, charakteryzujące się płynnością finansową; w ujęciu mikroekonomicznym to wypłacalność gospodarstwa domowego lub przedsiębiorstwa; w obu przypadkach chodzi o możliwość równoważenia zobowiązań w stosunku do potrzeb w średnim okresie, (niskie tempo rozwoju gospodarczego, utrata rynków zbytu, ograniczenia dostępu do rynku wewnętrznego, środków finansowych lub zasobów innych państw, ograniczenie dostępu do najnowszych technologii, ograniczenie wydatków na badania naukowe, niszczenie i zakłócenia pracy sieci informatycznych, przestępczość gospodarcza, kryzys wydatków państwa); zagrożenia ekonomiczne państwa mogą pochodzić zarówno ze strony państwa, jak również ze strony innych podmiotów stosunków międzynarodowych tj. korporacji transnarodowych, funduszy inwestycyjnych, banków i samego funkcjonowania rynku -społeczne- inaczej zwane socjalnym, to stan społeczeństwa objawiający się takim stopniem nasilenia negatywnych oddziaływań i zjawisk, w wyniku których zachwiane zostają egzystencjalne wartości oraz interesy narodu i państwa, a także istnieje możliwość obniżenia świadomości społeczeństwa ; pojmowane jest jako ochrona egzystencjalnych podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb materialnych i duchowych, realizacja aspiracji życiowych przez tworzenie warunków do pracy i nauki, ochronę zdrowia oraz gwarancje emerytalne; ważnym elementem jest kształtowanie obrazu życia obecnego i przyszłego pokolenia zgodnie z potrzebami postępu; bezpieczeństwo społeczne to także bezpieczeństwo obywateli, spokój społeczny, praworządność -ekologiczne- wywoływane są albo działalnością człowieka, albo czynnikami naturalnymi; do tej kategorii można zaliczyć niekontrolowane eksploatacje zasobów naturalnych, zanieczyszczenie wody, powietrza, gleby, brak gospodarki odpadami przemysłowymi i nuklearnymi, katastrofy naturalne i przemysłowe, próby nuklearne i testowanie nowych rodzajów broni, stosowanie niebezpiecznych technologii przemysłowych prowadzących do zmian w atmosferze; dotyczy zagrożeń dla trwałego rozwoju, zachowania środowiska naturalnego człowieka na poziomie koniecznym do przetrwania i rozwoju ludzkości, to określona pewność zdrowego życia gatunku ludzkiego w jego środowisku, podstawowym celem w tej dziedzinie jest utrzymanie i zagwarantowanie warunków, poczynając od skali lokalnej, a kończąc na globalnej zapewniających pewność zdrowego życia mieszkańców w ich środowisku; do walki z zagrożeniami ekologicznymi zaliczmy: przeciwdziałanie nasilaniu się występowania efektu cieplarnianego i procesów niszczenia powłoki ozonowej, zabezpieczenie społeczeństw przed skutkami ewentualnych awarii elektrowni atomowych i składowaniem odpadów radioaktywnych, minimalizowanie skutków zanieczyszczeń i skażeń przenoszonych przez wiatry ni rzeki przepływające przez terytoria dwóch lub więcej państwa lub stanowiące ich granice, ograniczenie skali niszczenia obszarów leśnych i zanieczyszczenia gleb, zapewnienie bezpieczeństwa ropo i gazociągów, zabezpieczenie się na

wypadek katastrof ekologicznych itd. -kulturowe- dotyczą one zagrożeń wynikających z procesów globalizacji i wpływu kultury masowej, która wypiera zwyczaje, tradycyjne wzorce oraz przyczynia się do powstawania subkultur, zagrożeniem dla kultury może być również zjawisko regionalizmów i proces modernizacji -ideologiczne- dotyczą one potrzeby pewności i wolności wyznawania oraz przetrwania, funkcjonowania i rozwoju ideologii świeckich i religijnych nieuznawanych za szkodliwe, celem bezpieczeństwa ideologicznego jest utrwalenie i kształt...