Rodzinne Słowniki pojęć PDF

Preview

Summary

Rodzinne Słowniki pojęć...

Description

Słowniki pojęć

niedziela, 9

Strona: CWI

54282 A

Adopcja dotyczyła osób alieni iuris które na jej mocy przechodziły z jednej rodziny do drugiej aby osoba adoptowana nie ponosiła strat winien się troszczyć zwierzchnik rodziny oddającej dziecko dlatego też odbywało się to w ściśle określony sposób dokonywana była aktem prawnym zawieranym przez strony zainteresowane pod nadzorem urzędnika państwowego i miało na celu zwolnienie dotychczasowego pater familiae z obowiązków oraz przekazanie tych praw i obowiązków nowemu zwierzchnikowi z biegiem lat forma ta ulegała zmianom przyjmując ostatecznie formę umowy prywatnej w której zawarta była jedynie zgoda stron co do przeprowadzenia adopcji

Adopcja niepełna łac.adoptio minus plena następowała wtedy, kiedy adoptującym była osoba obca w wyniku takiego rodzaju adopcji przysposobione dziecko nabywało prawo dziedziczenia beztestamentowego po adoptującym, ALE bez przejścia pod jego władzę ojcowską adoptowany zachowywał uprawnienia spadkowe w dotychczasowej rodzinie

Adopcja pełna łac. adoptio plena miała miejsce wtedy, kiedy adoptujący był krewnym wstępnym (ascendentem) dziecka ( np. dziadkiem macierzystym) na skutek tego aktu adoptowany przechodził W PEŁNI pod władzę i do rodziny adoptującego

Agnacja łac. agnatio System specyficznego pokrewieństwa, węzeł prawny, który łączył zwierzchnika familijnego i wszystkie osoby podległe jego władzy. Na nim opierały się struktura i porządek prawny starorzymskiej rodziny. W szerszym znaczeniu agnatio była węzłem obejmującym także te osoby, które podlegałyby pod tego samego zwierzchnika familijnego, gdyby on żył. Zwierzchnik familijny przejmował władzę nad osobami podległymi w sposób naturalny przez urodzenie albo na podstawie aktu prawnego- przez, np. przysposobienie czy przez wejście żony pod władzę męża Agnacja powstawała tylko w linii męskiej, mimo że do grona agnatów należeli zarówno mężczyźni, jak i kobiety, które podlegały władzy tego samego zwierzchnika familijnego. Ale kobieta, która wchodziła do rodziny agnatycznej swojego męża, musiała zerwać całkowicie więzy, które łączyły ją z jej rodziną.

100

1/14

Słowniki pojęć

Alieni iuris Osoba alieni iuris, dosłownie: „obcego prawa" była osobą, która niezależnie od wieku i płci, podlegała władzy familijnej. Do tej grupy w rzymskim ustroju należeli przede wszystkim: synowie (filii familias), córki (filiae familias), a także dalsi zstępni (descendentes), dzieci adoptowane, osoby in mancipio oraz żona, jeśli weszła pod władzę (manus) swego męża. Do grupy alieni iuris zaliczani byli także niewolnicy. W położeniu osób alieni iuris mogły znajdować się osoby w pełni dojrzałe, nawet sprawujące wysokie funkcje i urzędy państwowe. Koniec tego stanu następował dopiero w razie śmierci zwierzchnika familijnego. Osoby alieni iuris posiadały ograniczoną zdolność prawną tj. nie miały one zdolności majątkowej. Według „nihil suum habere potes" osoba podległa władzy familijnej „nie mogła mieć nic własnego". Wszelkie prawa majątkowe przez nią nabyte przechodziły na własność pater familias. Szczególną pozycję wśród osób alieni iuris zajmował dojrzały syn(filius familias) pozostający pod władzą swojego ojca lub innego ascendenta ojczystego, którego początkiem pewnej samodzielności majątkowej było peculium castrense (tzw. obozowe np. łupy wojenne), a następnie peculium quasi castrense (peculium jak gdyby obozowe: odnoszące się do nabytków synów w związku z pełnieniem funkcji publicznej, świeckiej czy duchowej). Rozstrzygająco uznano, że na tych majątkach filius familias ma własność, chociaż zwierzchnikowi familijnemu przysługiwało dożywotnie użytkowanie i zarząd.

Arrogacja Arrogacja (arrogatio)- przysposobienie osoby sui iuris na podstawie aktu publicznoprawnego Arrogowany przechodził wraz z podległymi mu członkami rodziny oraz całym swym majątkiem pod władzę ojcowską i do rodziny agnatycznej nowego zwierzchnika familijnego. Arrogacja była instytucją związaną z ustrojem rodowym, miała zapewnić kontynuację rodziny, w której nie było męskiego następcy. Początkowo arrogacji dokonywano pod kontrolą społeczną na kurialnych zgromadzeniach ludowych, wydających specjalne ustawy dla poszczególnych wypadków. W okresie cesarstwa arrogacji dokonywano na podstawie reskryptu cesarskiego. B

Bona materna Bona materna - dobra nabyte z majątku matki W okresie dominatu ze wspólnego majątku rodzinnego stopniowo wyodrębniono dobra odziedziczone po matce przez dziecko rodziny. Uprawnienia ojca do tego majątku podlegały stopniowo ograniczeniom. Ostatecznie pozostał mu tylko zarząd i pobieranie pożytków, bez możliwości zbycia lub zastawienia. C

Coëmptio Coëmptio z łac. emptio, kupno. W prawie rzymskim jeden z rodzajów (obok confarreatio i usus) conventio in manum, czyli wejścia kobiety pod władzę agnacyjną (manus) męża (lub jego pater familias) w formie uroczystego „kupna” żony. Kupującym był mąż, a sprzedającym zwierzchnik żony lub ona sama (za zgodą opiekuna) jeśli była osobą sui iuris. Coëmptio przeprowadzano poprzez pozorną sprzedaż mancypacyjną kobiety we władzę męża. Aktu tego można było dokonać zarówno przed, jak i po zawarciu małżeństwa.

Confarreatio Confarreatio w prawie rzymskim jest jednym z rodzaju (obok coëmptio i usus) conventio in manum. Był to akt o charakterze sakralnym, dokonywany w obecności dwóch kapłanów (Pontifex maximus i Flamen Dialis) oraz dziesięciu świadków, podczas którego małżonkowie zasiadali na złączonym krześle małżeńskim przykrytym owczą skórą. Kulminacyjnym momentem całej ceremonii było złożenie Jowiszowi ofiary z ciasta orkiszowego (panis farreus – stąd nazwa całej ceremonii).

Prawdopodobnie confarreatio dostępne było jedynie patrycjuszom.

https://e.kul.pl/m

2/14

9.05.2021

Słowniki pojęć

Contubernium Contubernium z łac. cum'z' + taberna'chata'. W prawie rzymskim to trwały i prawnie dopuszczalny związek między niewolnikami lub osobą wolną i niewolnikiem. Contubernium było związkiem czysto faktycznym, niewywołującym jakichkolwiek skutków prawnych. Dzieci pochodzące z takiego związku stawały się własnością właściciela niewolnicy. Lex Aelia Sentia (rzymska ustawa wydana w 4 roku n.e.) uznawała jednak za słuszną przyczynę wyzwolenie swego syna lub córki, naturalnego brata lub siostry zrodzonych z takiego związku.

Conventio in manum Po zawarciu małżeństwa żona mogła pozostać w swojej dotychczasowej rodzinie agnacyjnej, mogła zachować status osoby sui iuris albo też wejść pod włądze męża ( lub teścia, jeśli mąż był osobą alieni iuris ) i do jego rodziny agnacyjnej. Wejście pod władzę męża ( conventio in manum)które w prawie rzymskim ściśle odróżniano od samego zawarcia małżeństwa, następowało według trzech sposobów: a)CONFARREATIO   b) COËMPTIO c) USUS                                                                                                D

Darowizna pomiędzy małżonkami Dokonywanie jakichkolwiek darowizn między małżonkami (donatio inter virum et uxorem) było przez prawo zakazane. Zakaz ten został stworzony jako przeszkoda przeciwko ewentualnym niepożądanym naciskom majątkowym w małżeństwie (np. obietnica przysporzenia majątkowego w zamian za rezygnację z zerwania małżeństwa lub przeciwnie - w zamian za przeprowadzenie rozwodu). Dokonane w czasie trwania małżeństwa darowizny były nieważne, ale - na mocy oratio Severi et Caracallae (206 r.)- jeśli nie zostały odwołane darczyńcę, po jego śmierci stawały się ważne, tzn. następowała ich konwalidacja (uzyskanie pełni wartości prawnej przez czynność prawną dotkniętą wadą). Od zakazu istniały wyjątki, np. podarunki.

Darowizna przedmałżeńska Darowizna przedmałżeńska (donatio ante nuptias) była prerogatywą mężczyzn. Była swoistym zabezpieczeniem materialnym kobiety (narzeczonej) na wypadek ustania małżeństwa wskutek śmierci mężczyzny lub rozwodu. Darowizna była wręczana lub obiecywana przed zawarciem małżeństwa. Prawo justyniańskie dopuściło ten rodzaj darowizn także po zawarciu małżeństwa (darowizna z powodu małżeństwa - donatio propter nuptias).

Dojrzałość fizyczna Granica dojrzałości fizycznej stron była określona wiekiem (aetas) - pokrywała się ona z ogólną zdolnością do czynności prawnych i wynosiła 14 lat dla mężczyzn i 12 lat dla kobiet.

Doraźne rodzaje kurateli Kurateli były poddawane osoby sui iuris, które potrzebowały opieki nad swoim majątkiem, co wynikało najczęściej z ich niezdolności do czynności prawnych. Rodzaje kurateli :

- cura furiosi – kuratela nad chorym umysłowo - cura prodigi – nad majątkiem marnotrawcy - cura minoris – nad małotelnim

3/14

9.05.2021

Słowniki pojęć

Dzieci małżeńskie Skutki zawarcia małżeństwa dotyczą wzajemnych praw i obowiązków współmałżonków a dzieci uchodzą za prawa i należą do rodziny tylko wtedy gdy poczęte zostaną w czasie trwania małżeństwa. E

Emancypacja Był to akt prawny, na podstawie którego dziecko rodziny stawało się osobą sui iuris, co skutkowało wyjściem spod patria potestas oraz zerwaniem pokrewieństwa agnatycznego z dotychczasową rodziną. - Instytucja ta powstała w drodze interpretacji przywoływanego już przepisu Ustawy XII tablic dokonanej już przez pontyfików, - Przepis ten mówił o utracie władzy ojcowskiej- trzykrotna sprzedaż syna przez ojca, -celem emancypacji zatem ojciec trzykrotnie mancypował syna powierniczo za pomocą pozornej sprzedaży osobie zaufanej - wyzwolenie go spod władzy ojca, - w przypadku córki i wnuka- jednokrotna mancypacja. Według prawa justyniańskiego emacypacji dokonywano : - Złożenie oświadczenia przez ojca przed sądem, - wymagana zgoda osoby emancypowanej , jeśli ta była dojrzała. - ten odformalizowany rodzaj emancypacji otrzymał nazwę- emancipatio Iustinianea.

F

Familia W starożytnym Rzymie rodzina(familia) pełniła ważną rolę społeczną, ekonomiczną, polityczną oraz religijną. Jej struktura odznaczała się bardzo charakterystyczną cechą - była zorganizowana ściśle według patriarchalnej zasady, zgodnie z którą cała, wyłączna i prawnie nieograniczona władza zwierzchnia była skoncentrowana w rękach stojącego na jej czele zwierzchnika zwanego pater familias.

Filius familias Wśród osób alieni iuris szczególną pozycję zajmował dojrzały syn pozostający pod władzą swojego ojca lub innego ascendenta ojczystego (filius familias), którego początkiem pewnej samodzielności majątkowej była instytucja peculium.

I

Ius conubii

Pomiędzy stronami musiało istniećconubium, tj.prawna zdolność do zawarcia małżeństwa zgodniez wymogamiiuscivile. Zdolność tę miały osoby wolne i będące obywatelami rzymskimi. W drodze przywilejuconubiumprzyznawano takżenieobywatelom, np. Latynom. W prawie rzymskim pewne osoby, mimo że miały status obywateli,nie mogłyzawierać ważnego małżeństwa z powodu brakuconubium, co dzisiaj jest nazywane przeszkodą małżeńską. Wspominany brakconubiumpowstawał przede wszystkim wskutek pokrewieństwa krwi (cognatio). Przestrzegano również zasady monogamiczności małżeństwa. Podczas trwania pierwszego małżeństwa drugie było zabronione. Początkowo zabronione były także związki małżeńskie pomiędzy patrycjuszami a plebejuszami. Przeszkody do zawarcia małżeństwa były warunkowane przyczynami politycznymi; prawo cesarskie zabraniało żołnierzom zawierania małżeństw w okresie służby wojskowej, a także namiestnikom prowincji, w okresie pełnienia funkcji, z mieszkankami tych prowincji. W okresie cesarstwa chrześcijańskiego niektóre przeszkody wynikały z przyczyn religijnych; z tych relacji zabronione były małżeństwa pomiędzy chrześcijanami i żydami.

http

pagelimit=100

4/14

9.05.2021

Słowniki pojęć

Ius exponendi Prawo do porzucania dzieci (noworodków). Jest to kolejne uprawnienie pater familias; tę praktykę stosowano w starożytnym Rzymie szczególnie w odniesieniu do noworodków słabowitych, w okresie pryncypatu najczęściej porzucane były dzieci pozamałżeńskie oraz noworodki płci żeńskiej; w okresie dominatu zabroniono tej praktyki ustawowo, a także była ona potępiana przez Kościół, jednak w rzeczywistości tolerowana.

Ius trium liberorum Wprowadzona przez cesarza Augusta jeden z trzech ustaw Lex Papia Poppaea wymagała, aby małżeństwa były płodne. Stosowanie się do wymogów ustaw rodziło przywileje. Mężczyźni mieli pierwszeństwo w ubieganiu się o urzędy państwowe, natomiast kobiety otrzymywały ius trium liberorum, którawyłączała spod opieki ustawowej kobiety wolno urodzone będące matkami trojga dzieci i wyzwolenice mające czworo dzieci.

ius vendendi IUS VENDENDI — uprawnienie na podstawie którego zwierzchnik familijny mógł sprzedać dziecko nawet za granicę państwa (co prowadziło do rzeczywistej niewoli). Sprzedaż syna w obrębie państwa prowadziła do stanu podobnego do niewoli — do stanu osoby in mancipio. Był to stan przejściowy, po wyzwoleniu syn wracał pod władzę ojca. Przepis Ustawy XII tablic ograniczał swobodę ojca do dwóch sprzedaży (w przypadku trzeciej władza ojcowska gasła). Dioklecjan zakazał wszelkiego alienowana dzieci (np. przez sprzedaż czy darowiznę), ale Konstantyn Wielki zezwolił na sprzedaż noworodków w razie nadzwyczajnego ubóstwa rodziców.

Ius vitae nescique Ius vitae necisque - lub inaczej ius vitae ac necis; prawo do życia i śmierci. Było to najskrajniejsze uprawienie, jakie przysługiwało pater familias, nadając mu prawo do zbijania swoich dzieci. Na początku w sytuacji nadużycia tego uprawnienia pana domu spotykały jedynie kary sakralne i cenzorskie, później zwierzchnik domu działał w tym zakresie w obecności oraz przy aprobacie sądu domowego (iudicium domesticum). Uprawnienie to wyszło z użycia w okresie pryncypatu, natomiast ustawowo zniesione zostało dopiero przez Konstantyna Wielkiego w IV wieku, który nakazał karanie takiego tak, jak parricidium czyli zabójstwo najbliższych krewnych. K

Kognacja (cognatio) Pokrewieństwo krwi oparte na pochodzeniu jednej osoby od drugiej, albo pochodzeniu wielu osób od tego samego przodka. -znana w Rzymie od najdawniejszych czasów -początkowo nie wywoływała skutków na gruncie prawa -stanowiło przeszkodę małżeńską -w okresie dominatu, a w szczególnościw okresie justyniańskim prawie całkowicie wyparła agnację a) Przy kognacji opartej na pochodzeniu jednej osoby od drugiej mówi się o pokrewieństwie w linii prostej (linea recta) b) Przy kognacji opartej na pochodzeniu od jednego wspólnego przodka mówi się o pokrewieństwie w linii bocznej (linea obliqua)

Konkubinat Jest to związek osób wolnych, kobiety i mężczyzny, utrzymywany bez affectio maritalis-bez woli pożycia jako małżonkowie. - kobieta pozostająca w konkubinacie nie posiadała społecznego uznania jako żona (honor matrimonii) - dzieci zrodzone z konkubinatu (liberti naturales) dzieliły status matki, oraz stanowiły specjalną grupę dzieci pozamałżeńskich - umożliwiał on zawarcie i utrzymywanie związków pozamałżeńskich z kobietami, z którymi związek małżeński był zabroniony okres cesarstwa chrześcijańskiego- próbowano ograniczyć zjawisko konkubinatu, poprzez pogorszenie stanowiska konkubin i ich dzieci prawo justyniańskie- był traktowany podobnie do małżeństwa, dzieci z tych związków posiadały ograniczone prawa spadkowe

5/14

9.05.2021

Słowniki pojęć

Kuratela Kuratelę od opieki odróżnia to, iż kurator był powoływany do zarządu nad majątkiem podopiecznego. W przypadku opieki zaś tutor roztaczał opiekę nad osobą i majątkiem. Kurateli były poddawane osoby sui iuris, które potrzebowały opieki nad swoim majątkiem, co wynikało najczęściej z ich niezdolności do czynności prawnych. Główne Rodzaje kurateli: 1. Kuratela nad majątkiem chorego umysłowo. 2. Kuratela nad majątkiem marnotrawcy. 3. Kuratela nad majątkiem małoletniego. Wyróżniano także inne rodzaje kurateli - kuratela nad spadkiem leżącym. - kurator do spraw ochrony praw dziecka poczętego ale nienarodzonego. - kurator dla osób chorych i ułomnych. - kurator do załatwienia sprawy osoby nieobecnej.

Kuratela nad majątkiem marnotrawcy Jeżeli obywatel rzymski marnotrawił swój majątek i narażał na ubóstwo swoją rodzinę, to prawo rzymskie przewidywało dla takiej osoby nadzór kuratora. Podobnie jak cura furiosi przypadała najbliżyszym agnatom i gentylom, a w przypadku ich braku- osobom ustanowionym przez magistraturę. Marnotrawca jako osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych potrzebowała zgody kuratora na pogorszenie swojego majątku.

Kuratela nad małoletnimi Kuratela nad małoletnimi - łac. cura minoris kurateli podlegały osoby nieletnie w wieku od 14 do 25 roku życia, były one sui iuris. Od wydania Lex Laetoria powstała możliwość ustanowienia kuratora do zarządu całym majątkiem małoletniego. Curator minoris był ustanawiany przez magistraturę na wniosek małoletniego lub jego krewnych. W prawie justyniańskim kuratela ta stała się powszechna, dotyczyła wszystkich małoletnich. Ich sytuacja prawna stała się podobna do sytuacji niedojrzałych, mianowicie nie mogli samodzielnie dokonywać czynności prawnych zobowiązujących, a jego majątkiem zarządzał kurator.

Kuratela nad umysłowo chorymi Kuratela nad umysłowo chorymi - łac. cura furiosi, według ustawy XII tablic przysługiwała najbliższemu agnatowi, a w przypadku jego braku - członkom rodu (gentylom). Byli oni jednocześnie spadkobiercami ustawowymi chorego. Kuratela ta wyszła z użycia na początku pryncypatu. Oprócz ustawowego sposobu ustanowienia tej kurateli pojawiła się także kuratela nadana przez kompetentny organ władzy państwowej, najczęściej pretor lub namiestnik prowincji. Do obowiązków kuratora należała troska o majątek podopiecznego, która nie miała zdolności do czynności prawnych. L

Legitymacja dziecka Legitymacja dziecka - łac. legitimatio uznanie przez ojca naturalnego dziecka zrodzonego z konkubinatu i nadanie mu statusu dziecka małżeńskiego. Wprowadzona przez cesarzy chrześcijańskich w okresie dominatu pod wpływem doktryn chrześcijańskich przeciwnych związkom pozamałżeńskim. Wykształciły się trzy sposoby legitymacji: 1. Legitimatio per subsequens matrimonium (legitymacja przez późniejsze małżeństwo) 2. Legitimatio per oblationem curiae (legitymacja przez ofiarowanie kurii) 3. Legitimatio per rescriptum principis (legitymacja przez reskrypt cesarski)

6/14

9.05.2021

Słowniki pojęć

Legitymacja przez późniejsze małżeństwo Legitymacja przez późniejsze małżeństwo- łac. legitimatio per subsequens matrimonium Polegała na tym, że ojciec dziecka pozamałżeńskiego zawierał małżeństwo z matką dziecka. Wskutek zawarcia małżeństwa dzieci zrodzone w konkubinacie uzyskiwały pozycję dzieci małżeńskich w wchodziły pod władzę swojego ojca.

Legitymacja przez reskrypt cesarski Łac. Legitimatio per rescriptum principia – była nadaniem dziecku z konkubinatu statusu dziecka małżeńskiego na mocy rozporządzenia cesarskiego. Sposób ten wprowadzony przez Justyniana, stosowano wówczas, kiedy małżeństwo z konkubiną było niemożliwe (np. z powodu jej śmierci, zaginięcia lub w sytuacji powstania przeszkód do zawarcia z nią małżeństwa).

Legitymacja przez wpisanie na listę dekurionów Łac. Legitimatio per oblationem curiae (dosłownie „legitymacja przez ofiarowanie kurii”)- polegała na nadaniu synowi z konkubinatu statusu dziecka małżeńskiego wskutek wpisania go na listę dekurionów tj. członków rady municypalnej, połączonego z jego odpowiednim wyposażeniem majątkowym. Możliwe było również legitymowanie córki z konkubinatu, jeśli, odpowiednio wyposażona majątkowo przez ojca, wyszła za mąż za dekuriona. Ten sposób legitymacji został wprowadzony w użycie przez prawo cesarskie (V w.) głównie z racji fiskalnych. Miał on na celu wprowadzenie zamożnych członków do rady miejskiej, na której spoczywała odpowiedzialność finansowa za pobór podatków i innych, rozbudowanych podówczas, danin na rzecz państwa.

Lex Iulia de adulteriis Jedna z trzech u...