Prawo rodzinne i spadkowe PDF

Preview

Summary

Prawo rodzinne i spadkowe - notatki z wykładu....

Description

Prawo rodzinne i spadkowe 10.10 Egzamin 10 pytań otwartych w tym 2 kazusy (1 kazus z prawa rodzinnego, 1 kazus z prawa spadkowego) 5 z ćwiczeń daje zwolnienie z kazusów na egzaminie I Źródła prawa rodzinnego a. Źródła podstawowe Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Ustawa prawo o aktach stanu cywilnego b. Źródła uzupełniające Konstytucja RP, Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego, Prawo prywatne międzynarodowe, inne ustawy np. ustawa o świadczeniach rodzinnych, ustawa o wspieraniu rodziny i sprawowaniu pieczy zastępczej, ratyfikowane umowy międzynarodowe np. konwencja haska z 1980 r. dotycząca cywilnoprawnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, europejska konwencja o statusie dziecka pozamałżeńskiego z 1975 r. II Prawo rodzinne jako część prawa cywilnego W sprawach nieuregulowanych KRO stosuje się KC – lex specialis do lex generalis, jednak należy uwzględnić specyfikę prawa rodzinnego Na gruncie praw stanu nie stosuje się art. 5 KC. III Systematyka i przedmiot prawa rodzinnego Prawo rodzinne : a. Małżeństwo – przepisy o zawarciu małżeństwa b. Pokrewieństwo i powinowactwo c. Opieka i kuratela – dotyczy też osoby pełnoletniej Przepisy dotyczące: powstania więzi, o treści więzi, o ustaniu więzi. IV Podstawowe więzi rodzinno-prawne 1. Małżeństwo Istotą jest skutecznie zawarte małżeństwo pomiędzy mężczyzną a kobietą. Model małżeństwa w prawie polskim: a. Monogamiczne b. Świeckość małżeństwa c. Trwałość małżeństwa d. Równouprawnienie małżonków – równe prawa ojca i matki do dzieci, równość w prawach majątkowych Zaręczyny Zaręczyny ,nie są uregulowane w kodeksie, jest to publiczne zamanifestowany, najczęściej w uroczystej formie, zamiar zawarcia małżeństwa. Nie można konstruowani obowiązku zawarcia umowy na gruncie umowy przedwstępnej (zaręczyny nie mogą prawnie zobowiązywać do zawarcia małżeństwa)

Dwa skutki:  

Słabszy – roszczenie odszkodowawcze Silniejszy – przymusowe doprowadzenie do zawarcia umowy

Umowa ta nie może być skonstruowana, ponieważ nie wywoła silniejszego skutku, czyli przymusowego zawarcia. Po drugie zawarcie małżeństwa to zgodne, dobrowolne wyrażenie woli, a więc nie może być przymuszone umową. Szkodą byłyby wydatki na przygotowania – jeżeli jedna ze stron odstąpi od zaręczyn można pozwać drugą stronę o odszkodowanie na zasadach ogólnych. Prezenty weselne = bezpodstawne wzbogacenie Zawarcie małżeństwa Istotą konkordatu jest to, że zawierając małżeństwo wyznaniowe, rodzi ono również skutki cywilne. Trzy przesłanki: 

Konstytutywne – niezachowanie ich powoduje nieistnienie małżeństwa Wynikają z art.1 par.1 1. Odmienność płci Problemy: obojnactwo, transseksualizm 2. Zgodne oświadczenia Niedopuszczalne jest zastrzeżenie warunku lub terminu 3. Jednoczesna obecność Ma na celu wykluczenie błędu co do osoby oraz podkreślenie doniosłości wydarzenia. Wyjątek! Dopuszczalne jest zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika – art.6. Wymogi: - zezwolenie sądu - ważne powody np. udział w misji wojskowej - na piśmie, poświadczone urzędowo - określenie osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte 4. Obecność kierownika USC Małżeństwo można też zawrzeć przed konsulem. Kierownikiem USC jest wójt, burmistrz lub prezydent lub inna wyznaczona osoba. W praktyce ślubu udziela zastępca kierownika USC.



Formalne – niezachowanie ich nie rodzi dla małżeństwa skutków prawnych, ale rodzące odpowiedzialność dyscyplinarną dla kierownika USC Np. obowiązek złożenia dokumentów, pisemne zawiadomienie o nieistniejących przeszkodach, publiczne zawarcie małżeństwa, okres 1 miesiąca oczekiwania, obecność 2 pełnoletnich świadków Zakazy (przeszkody) małżeńskie – unieważnialność małżeństwa



2. Konkubinat Związek mężczyzny i kobiety, w którym występują takie same więzi co w małżeństwie, ale brak jest sformalizowania. Według KRO konkubinat tworzą osoby pozostające we wspólnym pożyciu. Źródłem konkubinatu jest świadomy wybór, czyli wola. Konkubinat musi mieć cechę trwałości. Nie ma regulacji konkubinatu, ponieważ ustawodawca promuje małżeństwo. Nie każde pożycie kobiety i mężczyzny jest konkubinatem, trudno określić cechy trwałości konkubinatu. Art. 1211 – nie stosuje się względem małżonka, którego dziecko zostało przysposobione przez drugiego małżonka Art. 691 KC – wstąpienie w stosunek najmu po zmarłym konkubencie 3. Pokrewieństwo i powinowactwo – art. 617 , art. 618 Pokrewieństwo to więź krwi (genetyczna) wynikająca z faktu pochodzenia jednej osoby od drugiej lub osoby pochodzą od wspólnego przodka; wyróżniamy: a. linię prostą  wstępni (ascendenci) – rodzice, dziadkowie  zstępni (descendenci)– dzieci, wnuki, prawnuki b. linię boczną – rodzeństwo, dzieci rodzeństwa Stopień określa bliskość pokrewieństwa. Pokrewieństwo adopcyjne – to pokrewieństwo rodzi adopcja Powinowactwo to więź powstała między krewnymi małżonka; nie ustaje mimo ustania małżeństwa. Znaczenie prawne:  przeszkoda w zawarciu małżeństwa  obowiązek alimentacyjny 4. Opieka i kuratela Odnosi się do małoletniego, który nie pozostaje pod opieką rodzicielską. Nie jest to więź, która ma zastępować rodzica. Młodszy = opieka Starszy = kuratela Istotą jest to, że małoletni nie ma zdolności do czynności prawnych. Opiekun lub kurator ma obowiązek przedstawiania sprawozdań. Kuratela to opieka nad osobą dorosłą, która jest ubezwłasnowolniona.

28.11 Kiedy jest możliwe zaprzeczenie macierzyństwa? Prawo to przysługuje:     

Matce Kobiecie, która jest ujawniona w akcie urodzenia jako matka Mężczyzna, którego ojcostwo zostało ujawnione w akcie urodzenia z uwagi na macierzyństwo Dziecko Prokurator

Termin Co do zasady 6 miesięcy. Dziecko ma 3 lata od dojścia do pełnoletności. Prokurator może to zrobić bezterminowo. Nie jest dopuszczalne zaprzeczenie macierzyństwa po śmierci dziecka. Stosowanie art. 5 KC Reguła prawdy obiektywnej w zakresie pochodzenia dziecka – ustawodawca stanowi, że pochodzenie dziecka trzeba rozpatrywać na gruncie prawdy obiektywnej. Ojcostwo Dominuje zasada prawdy obiektywnej – ojcostwo należy ustalić zgodnie ze stanem rzeczywistym. Nie wydaje się żeby ustawodawcy zależało na ustaleniu ojcostwa zgodnie ze stanem rzeczywistym, chociażby ze względu na krótki termin na zaprzeczenie ojcostwa. Ustalenie ojcostwa a. Domniemanie ojcostwa męża matki Domniemanie obowiązuje od zawarcia małżeństwa do 300 dni po zakończeniu małżeństwa. Jeżeli w okresie tych 300 dni zostanie zawarte nowe małżeństwo, zachodzi kolizja domniemań. Przyjmuje się wtedy, że ojcem dziecka jest nowy mąż matki. Nie dotyczy to przypadku sztucznej inseminacji. Termin na stwierdzenie ojcostwa na tej podstawie to 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o urodzeniu dziecka. b. Sądowe ustalenie Jest to sporny sposób ustalenia ojcostwa. Polega tylko na zbadaniu, czy w okresie koncepcyjnym miało miejsce obcowanie płciowe matki z mężczyzną. Okres koncepcyjny – jeżeli znamy datę urodzenia dziecka, to jest to okres od 300 dnia do 181 dnia W praktyce udowodnienie, że inny mężczyzna jest ojcem jest mało prawdopodobne. W przypadku gdy mężczyzna wie, że nie był jedynym, który obcował w tym czasie z matką. c. Uznanie ojcostwa Uznanie ojcostwa to złożenie oświadczenia wiedzy przed kierownikiem USC, przed sądem opiekuńczym lub przed konsulem. Oświadczenie to wymaga potwierdzenia matki ( nawet gdyby miałaby 16 lat). Przesłanki:  Brak pochodzenia dziecka  Małoletniość dziecka – można też uznać nasciturusa  Dziecko musi być żywe  Ustalenie macierzyństwa  Nie można uznać dziecka, gdy nastąpiło przysposobienie pełne i nieodwołalne  Uznający musi mieć ukończone 16 lat  Dziecko może uznać osoba pełnoletnia, która ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych Nie można tego zrobić przez przedstawiciela ustawowego, ponieważ to prawo ma charakter osobisty Szczególna postać uznania dziecka pochodzącego z metody sztucznego zapłodnienia Mężczyzna nie jest ojcem, ale chce nim być. Powinien złożyć oświadczenie polegające na tym, że będzie on ojcem dziecka a matka musi to potwierdzić.

Pochodzenie dziecka powstałego w wyniku sztucznej prokreacji Wyróżnia się: 1. Poczęcie pozaustrojowe (in vitro) 2. Sztuczna inseminacja a. Homologicznie – nasienie męża matki; ojcem jest mąż matki b. Heterologiczne – nasienie anonimowego dawcy; Czy mężczyzna, który wyraził zgodę na zapłodnienie żony, może zaprzeczyć ojcostwa? Przyjmuje się, że nie, ale jeżeli zrobiono to bez jego zgody to tak. Zapłodnienie postmortem Roszczenie o wydanie nasienia z banku jest dziedziczne ( kazus francuski). Ustawa zakazuje tego typu zabiegi, ponieważ powodowałoby to problemy z dziedziczeniem. Ustalenia postmortalnego ojcostwa Zakaz postmortalnego ustalenia ojcostwa, jeżeli zmarły za życia się na to nie zgodził. Przysposobienie Pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym powstaje stosunek rodzinno – prawny podobny do stosunku między rodzicami a dziećmi. Funkcją przysposobienia jest zastąpienie dziecku środowiska rodzinnego. W prawie polskim przysposobić można tylko osobę pełnoletnią. Typy przysposobienia 1. Kontraktowy 2. Instytucja prawno – rodzinna o której orzeka sąd Charakter prawny Nie jest to czynność prawna, jest to instytucja prawa rodzinnego powstająca na podstawie orzeczenia sądu, które ma charakter erga omnes oraz charakter konstytutywny. Adopcja ma charakter niemajątkowy i odbywa się dla dobra dziecka. System prawa traktuje dzieci naturalne i przysposobione tak samo. Przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie, ale powstaną dwa stosunki przysposobienia – ojca z dzieckiem i matki z dzieckiem. Przysposobienie jest instytucją niejednolitą. Wyróżniamy trzy rodzaje przysposobienia : a. Adopcja niepełna Przysposabiający wyraża na to zgodę i rodzice również się na to godzą)  Stwarza relacje pokrewieństwa między przysposabiający a przysposobionym, nie rozciąga się to na pozostałych krewnych  Skutki wynikające z naturalnego pokrewieństwa nie zanikają, ulegają jedynie osłabieniu  Nie wygasają obowiązki i prawa wobec krewnych, a jedynie zmienia się miejsce

Rodzice nie dziedziczą po dziecku, w to miejsce wchodzi adoptujący; w pozostałym zakresie porządek pozostaje bez zmian b. Adopcja pełna (adopcjo plena) Jest udzielana najczęściej. Skutki:  Między przysposabiający a przysposobionym tworzy się stosunek naturalnego pokrewieństwa  W stosunku do krewnych przysposabiającego, przysposobiony nabywa takie sama prawa i obowiązki jak syn czy córka; ustają prawa i obowiązki wobec rodzonych krewnych przysposobionego  Ustaje dotychczasowa władza rodzicielska  Regułą jest, że przysposabiany uzyskuje nazwisko przysposabiającego; wyjątkowo nazwisko może być dwuczłonowe – dotychczasowe i nowe  Sąd może zmienić imię przysposobionego; w przypadku dziecka, które ma 13 lat wymagana jest jego zgoda  Przysposobienie pełne nie przekreśla naturalnego pochodzenia dziecka, nie przekreśla się tego w aktach stanu cywilnego, pojawia się wzmianka o przysposobieniu; wyjątkowo sąd może zarządzić o sporządzeniu nowego aktu urodzenia, ale nie niszczy się starego c. Adopcja pełna nierozwiązywalna (plenissima)  Nie podlega rozwiązaniu  Nie można ustalać pochodzenia dziecka czy uznania ojcostwa  Sporządza się nowy akt urodzenia, w którym rodzicami są przysposabiający 

5.12 Przesłanki adopcji: Dotyczące przysposabianego    

Dziecko musi być małoletnie, w momencie złożenia wniosku o adopcję Przysposabiany musi żyć, w momencie orzekania adopcji Nie można przysposobić nasciturusa Zgoda małoletniego, który ukończył 13 lat – jeżeli ma mniej sąd może wysłuchać, ale nie jest związany opinią małoletniego

Dotyczące przysposabiającego  



Wola przysposabiającego, w postaci zgody czy wniosku Odpowiednia różnica wieku – taka różnica, która imituje związek między rodzicami a dziećmi, nie mniej niż 18 lat; w przypadku adopcji pasierba/pasierbicy różnica wieku może być mniejsza np. 9 lat; 40-50 lat jest też akceptowane, pod warunkiem, że osoba ta będzie w stanie spełniać obowiązki rodzica Pełna zdolność do czynności prawnych

Inne przesłanki 

Zgoda rodziców, czasami jest niepotrzebna np. rodzice nie są znani, rodzice są pozbawieni władzy rodzicielskiej, porozumienie z rodzicami napotyka na trudne do pokonania przeszkody;

wyjątkowo sąd może dopuścić do adopcji w przypadku odmowy rodziców, gdyby nie było to czynione dla dobra dziecka; zgoda dotyczy konkretnego postępowania i konkretnego adoptującego; wyjątkowo może być udzielona zgoda blankietowa (anonimowa) – rodzice wyrażają zgodę na adopcje dziecka kiedykolwiek i przez kogokolwiek; termin udzielenia zgody to 6 tygodni od urodzenia dziecka



 

Ustanie przysposobienia Rozwiązanie – adopcja pełna i niepełna; decyduje o tym sąd; muszą zaistnieć ważne powody, czyli takie, które przekreślają ważny sens adopcji; rozwiązania może żądać adoptowany i adoptujący; nazwisko po rozwiązaniu – przysposobiony zachowuje imię i nazwisko po przysposobieniu, ale z ważnych powodów lub na wniosek przysposabiającego sąd może orzec powrócenie do nazwiska przed przysposobieniem – art.126 KRO; uprawnienie to nie jest ograniczone terminami; po rozwiązaniu przysposobienia odżywają relacje sprzed przysposobienia; przepisy nie przewidują unieważnienia adopcji Adopcja nieistniejąca – adopcja została orzeczona mimo braku przesłanek; w takiej sytuacji można byłoby domagać się nieistnienia adopcji Wygaśnięcie adopcji ex lege – gdyby okazało się, że ustalono ojcostwo przysposabiającego wobec przysposobionego

Adopcja zagraniczna Zjawisko z lat 90. Art. 114 2 – zmiana miejsca zamieszkania z terytoriom RP na miejsce zamieszkania za granicą. Adopcja ta ma charakter subsydiarny. Może nastąpić tylko wtedy gdy przysposabianemu można zapewnić, tylko w ten sposób, odpowiednie, zastępcze środowisko rodzinne. Np. dziecko jest chore i jego leczenie jest możliwe tylko za granicą. Wyjątki od subsydiarności! Subsydiarność nie jest warunkiem jeżeli adopcja ma być dokonana przez krewnego lub powinowatego. Wymogi: 

Obowiązek osobistej styczności z dzieckiem w kraju – art. 1201

Władza rodzicielska i kontakty z dzieckiem Kontrowersje budzi sam termin „władza rodzicielska, ponieważ kojarzy się z prawem rzymskim, kiedy oznaczało to prawdo do decydowania o życiu lub śmierci. Bardziej trafnym pojęciem jest piecza, ale nie ma tam elementu władzy, rozpatrywane jest też pojęcie odpowiedzialność, ale nie obejmuje to wszystkich elementów władzy rodzicielskiej. Władza rodzicielska jej źródłem jest niesamodzielność dziecka, pełna zależność od dorosłych. Treścią jest kompleks wzajemnie ze sobą sprzężonych praw i obowiązków rodziców wobec dziecka. Na treść składa się: 

Piecza nad dzieckiem – roztaczanie stałej troski i czynienie starań dla dziecka i o dziecko; korelatem jest element posłuszeństwa; problem karcenia dzieci – art. 96; elementem pieczy jest prawo do wydania dziecka od osoby nieuprawnionej





Zarząd majątkiem – rodzice są obowiązani sprawować z należytą starannością zarząd nad majątkiem dziecka, ale są pewne ograniczenia, czynności przekraczające zwykły zarząd wymagają zgody sądu; zarządowi rodziców pewne elementy majątku dziecka nie podlegają – np. zarobki dziecka, przedmioty oddane do swobodnego użytku, darowizna lub spadek a darczyńca zastrzegł, że te przedmioty nie mają podlegać zarządowi rodziców; sporządzenie inwentarza w celu rozliczenia się z dzieckiem po osiągnieciu pełnoletności Reprezentacja dziecka jest elementem spornym, ale raczej należałoby to traktować jako trzeci element, ponieważ pozwala to realizować dwa pozostałe elementy; każde z rodziców jest przedstawicielem ustawowym dziecka, tam gdzie wymagana jest zgoda wystarczy zgoda jednego rodzica; w przypadku gdy rodzice mają więcej niż jedno dziecko nie mogą reprezentując jedno dziecko działać na szkodę drugiego dziecka; jeżeli rodzice nie mogą reprezentować dziecka to sąd ustanawia kuratora

Władza rodzicielska dotyczy rodziców powiązanych węzłem małżeńskim oraz niepowiązanych. Powstaje w momencie urodzenia dziecka i ustaje wraz z osiągnieciem przez dziecko pełnoletności. Władza rodzicielska nad dzieckiem poczętym, ale nie urodzonym Należałoby ustalić kuratora ventris, ponieważ władza rodzicielska powstaje wraz z urodzeniem dziecka. Wygaśnięcie władzy rodzicielskiej    

Przysposobienie Utrata pełnej zdolności do czynności prawnych Utrata władzy rodzicielskiej Zawieszenie władzy rodzicielskiej

Koniecznym warunkiem do władzy rodzicielskiej jest pełna zdolność do czynności prawnych. Matka, która nie ma 18 lat, nie ma władzy rodzicielskiej, ale od niedawna ma bieżącą pieczę nad dzieckiem. Celem władzy rodzicielskiej jest dobro dziecka. Muszą być przewidziane instrumenty mogące ingerować we władzę rodzicielską, m.in. zarządzenia sądu opiekuńczego – art.109., sąd może zawiesić władzę rodzicielską – gdy w wyniku przemijającej przeszkody rodzice nie mogą sprawować władzy rodzicielskiej, pozbawienie władzy rodzicielskiej – trwała przeszkoda, nadużycie władzy rodzicielskiej np. karcenie, zaniedbanie władzy rodzicielskiej. Gdy sytuacja będzie tego wymagała sąd może również ograniczyć osobiste kontakty rodzica z dzieckiem.

Prawo do kontaktu z dzieckiem Prawo rodziców do kontaktu z dzieckiem ma postać prawa i obowiązku i jest to również prawo i obowiązek dziecka. W przypadku rodzica jest to trudno egzekwowalne, gdyby dziecko domagało się kontaktu z rodzicem. Zakres podmiotowy:   

Rodzice Dzieci Rodzeństwo

  

Dziadkowie Powinowaci w linii prostej Inne osoby jeżeli przez dłuższy czas sprawowały opiekę nad dzieckiem – jest to tylko prawo, nie obowiązek

19.12 Przesłanki dla obowiązku alimentacyjnego:  

Stałe potrzeby po stronie uprawnionego - trzeba ocenić wysokość zarobków jakie mógłby osiągnąć; zobowiązany powinien spieniężyć przedmioty luksusowe Możliwości zobowiązanego – bierze się pod uwagę realne możliwości

Szczegółowe różnice: 1. Niesamodzielne dziecko – nie stan niedostatku warunkuje obowiązek alimentacyjny, ale chodzi o niemożność utrzymania się ; substancja majątku dziecka nie może być naruszona – dziecko nie może spieniężyć majątku aby się utrzymać 2. Obowiązek alimentacyjny po stronie rodzeństwa – art. 134 – obowiązek alimentacyjny nie może spowodować uszczuplenia majątku rodzeństwa lub rodziny 3. Obowiązek alimentacyjny w przypadku pasierba/pasierbicy – relacja łącząca zobowiązanego z pasierbem, sytuacja rodzinna pasierba/ pasierbicy – czy zamieszkuje jeszcze w domu, relacje macochy/ ojczyma z prawdziwymi rodzicami Niegodność alimentacji – art.133 par.3, art. 1441 Treść obowiązku alimentacyjnego Zakres zależy od dochodu, najsilniejszy jest obowiązek łączący małżonków i rodziców z dziećmi. Pojawia się tutaj postulat równej stopy życiowej. W pozostałych przypadkach trzeba brać pod uwagę potrzeby i możliwości. Sąd może zasądzić alimenty: a. Kwotowo b. Ułamek wynagrodzenia Orzeczenie przez sąd alimentów nie ma cechy powagi rzeczy osądzonej – wysokość alimentów może być zmieniona, jeżeli sytuacja ulegnie zmianie. Zmiana stosunków gospodarczych, deprecjacja pieniądza, zwiększenie lub zmniejszenie potrzeb uprawnionego może prowadzić do zmiany wysokości alimentów. Opieka i kuratela – inwencja własna Prawo spadkowe Cztery podstawowe pojęcia:   

Spadkodawca - wyłącznie osoba fizyczna, spadkodawcą nie może być nasciturus Spadkobierca - może być osoba fizyczna i prawna, na którą przechodzi ogół praw i obowiązków zmarłego, może być nim nasciturus, pod warunkiem, że urodzi się żywy Spadek – ogół praw i obowiązków majątkowych, które z chwilą śmierci zmarłego przechodzą na spadkobiercę; prawa i obowiązki których nie posiadał zmarły również wchodzą do spadku



Dziedziczenie – przejście na skutek jednego zdarzenia prawnego czyli śmierci spadkodawcy, ogółu praw i obowiązków na spadkobiercę; jest to sukcesja generalna

Systematyka prawa spadkowego I. II. III. IV.

Ogólne uregulowana mające zastosowania zarówno przy dziedziczeniu ustawowym jak i testamentowym Dziedziczenie ustawowe Testament Zachowek

Tytuły od V do VIII określają pozycję spadkobiercy. Tytuł IX określa umowy o spadek. Tytuł X Dziedziczenie gospodarstw...