Prawo Spadkowe PDF

Preview

Summary

Prawo Spadkowe - skrypt...

Description

PRAWO SPADKOWE Rozdział I. Uwagi wprowadzające § 1. Podstawowe pojęcia:  Spadkodawcą jest osoba fizyczna, po śmierci której jej majątek przechodzi na inne podmioty, tzn. spadkobierców. Spadkodawcą może być wyłącznie człowiek, czyli osoba fizyczna. Spadkodawcą nie może być natomiast nasciturus  Spadkobiercą czyli podmiotem, na który przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna, a także jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1. Spadkobiercą może być także dziecko poczęte, ale nieurodzone w chwili otwarcia spadku. Zgodnie z art. 927 § 2 KC, nasciturus dochodzi do dziedziczenia, jeżeli urodzi się żywy  Spadek- ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzących z chwilą jego śmierci na określoną osobę lub określone osoby (z tego wynika, że na spadkobiercę przechodzą prawa i obowiązki, których podmiotem był spadkodawca i które nie wygasły w chwili jego śmierci. ALE w skład spadku wchodzą także takie prawa i obowiązki, które nie istniały w chwili śmierci spadkodawcy, np. obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek czy wypełnienia zapisów i poleceń.  Dziedziczenie- przejście na skutek jednego zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć osoby fizycznej, ogółu praw i obowiązków ze spadkodawcy na spadkobiercę lub kilku współspadkobierców. Śmierć osoby fizycznej pociąga za sobą otwarcie spadku (art. 924) oraz nabycie go przez spadkobiercę (art. 925).

Rozdział II. Pojęcie i skład spadku § 5. Spadek w ogólności: I. Spadek – określenie ogólne  Do spadku wchodzą prawa i obowiązki: 1) mające charakter cywilnoprawny 2) mające charakter majątkowy 3) niezwiązane z osobą zmarłego w sposób ścisły, 4) nieprzechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami II. Prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku Prawa i obowiązki, które uregulowane zostały w kc lub w innych ustawach odnoszących się do tej dziedziny prawa. Należy przyjąć, że podlegają dziedziczeniu te wszystkie prawa i obowiązki, które wynikają ze stosunków charakteryzujących się cechami właściwymi dla stosunku cywilnoprawnego III. Prawa i obowiązki wyłączone ze spadku 1) Prawa i obowiązki niemające charakteru cywilnoprawnego - prawa i obowiązki wynikające ze stosunków prawnoadministracyjnych, prawnofinansowych, prawnokarnych - zobowiązania podatkowe spadkodawcy nie wchodzą w skład spadku. Jednak prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego przechodzi na jego spadkobierców - np. orzeczone w postępowaniu karnym i nieuiszczone przez spadkodawcę grzywny. W razie śmierci skazanego sąd umarza postępowanie wykonawcze. Charakter cywilnoprawny ma natomiast roszczenie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie- wygasa jednak ze śmiercią uprawnionego 2) Prawa i obowiązki o charakterze niemajątkowym - kryterium odróżnienia majątkowych i niemajątkowych praw oraz obowiązków stanowi ich związek z ekonomicznym interesem uprawnionego lub zobowiązanego. Prawami niemajątkowymi są prawa niezwiązane w sposób bezpośredni ze sferą ekonomicznych interesów uprawnionego. - dobra osobiste (art. 23 i 24) oraz niektóre prawa rodzinne. 3) Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy - Chodzi o prawa, które służą zaspokojeniu indywidualnego interesu uprawnionego (jak np. służebności osobiste), oraz o obowiązki, które związane są z sytuacją (np. rodzinną) konkretnej osoby, jak np. obowiązek alimentacyjny Agnieszka Świergała

-m.in. art. 266 KC przewidujący wygaśnięcie użytkowania najpóźniej z chwilą śmierci osoby fizycznej, czy art. 299 KC przewidujący analogiczny skutek w odniesieniu do służebności osobistych - art. 645 § 1 KC, umowa o dzieło, którego wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie, rozwiązuje się wskutek jego śmierci. - w braku odmiennej umowy zlecenie nie wygasa wskutek śmierci dającego zlecenie (art. 747), natomiast wygasa wskutek śmierci przyjmującego zlecenie (art. 748). - W zasadzie nie należą do spadku prawa i obowiązki wspólnika spółki cywilnej - Ścisły związek z osobą spadkodawcy może wynikać z istoty prawa lub obowiązku, chociażby żaden przepis nie przewidywał ich wygaśnięcia w chwili śmierci uprawnionego lub zobowiązanego np. prawo do renty z tytułu uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (art. 444), renty umownej (art. 905) czy prawo dożywocia (tylko śmierć uprawnionego pociąga za sobą wygaśnięcie prawa, a co za tym idzie, także istniejącego stosunku zobowiązaniowego) - roszczenie dożywotnika o rozwiązanie umowy dożywocia (art. 913 § 2) pozostaje w ścisłym związku z osobą uprawnionego. Roszczenie takie nie wchodzi w skład spadku także w sytuacji, gdy dożywotnik zmarł po wytoczeniu powództwa o rozwiązanie umowy - W ścisłym związku z osobą uprawnionego pozostaje roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę (roszczenie takie, co do zasady, nie wchodzi w skład spadku. Od tej zasady wyjątek przewiduje art. 445 § 3 KC- roszczenie przechodzi na spadkobierców uprawnionego, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego - Do grupy praw ściśle związanych z osobą uprawnionego należy roszczenie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie (roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie wygasają także wówczas, gdy żądanie zostało zgłoszone przez spadkodawcę) - Ścisły związek z osobą uprawnionego lub zobowiązanego może wynikać także z treści czynności prawnej. (art. 356 § 1 KC: wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika…) - Prawa i obowiązki majątkowe wynikające ze stosunków rodzinnych z reguły pozostają w ścisłym związku z podmiotem uprawnionym lub zobowiązanym np. uprawnienie do alimentacji- zarówno uprawnienie do alimentacji, jak i obowiązek alimentacyjny gasną w chwili śmierci uprawnionego lub zobowiązanego. W tej ostatniej sytuacji może jedynie powstać obowiązek w stosunku do zobowiązanego do alimentacji w dalszej kolejności (art. 132 KRO). Wchodzą natomiast w skład spadku świadczenia alimentacyjne wymagalne, ale nie uiszczone w chwili śmierci uprawnionego 4) Prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby, niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami - skutek powstający z mocy samego prawa, a nie z woli stron - przejście takich praw lub obowiązków następuje w takich sytuacjach w drodze sukcesji syngularnej i przepisy prawa spadkowego nie mają zastosowania nawet posiłkowo - art. 691 KC- w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcy lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby w stos. do których najemca być obowiązany do świadczeń alimentacyjnych oraz osoba która pozostawała faktycznie we wspólnym z najemcą. W stosunek najmu podmioty te jeżeli do chwili śmierci najemcy stale z nim zamieszkiwały. W razie braku podmiotów uprawnionych, stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa. - art. 301 § 2 KC możliwość umówienia się, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi. W tym przypadku jednak, w braku stosownego postanowienia umowy, służebność mieszkania wygasa. - suma przypadająca uprawnionemu z tytułu ubezpieczenia osobowego nie należy do spadku po ubezpieczonym (art. 831 § 3). Uprawnione do jej otrzymania są wyłącznie osoby wskazane w umowie lub w ogólnych warunkach ubezpieczenia - Ustanowienie zapisu windykacyjnego także prowadzi do wyłączenia przedmiotu zapisu ze spadku § 6. Prawa wchodzące w skład spadku I. Uwagi ogólne  w skład spadku wchodzą, co do zasady, prawa o charakterze majątkowym  to, czy oferta, która doszła do adresata za jego życia, może być przyjęta przez jego spadkobierców, zależy od woli składającego ofertę, podlegającej ustaleniu z treści oferty.  w skład spadku wchodzi także prawo uchylenia się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia (art. 117 § 2), które ma charakter prawa podmiotowego kształtującego. Agnieszka Świergała

II. Prawa rzeczowe 1) Podmiotowe prawa rzeczowe Chodzi przede wszystkim o wł. ruchomości i nieruchomości, użytkowanie wieczyste i związaną z tym prawem (por. art. 235) własność budynków i innych urządzeń oraz większość praw rzeczowych ograniczonych- przede wszystkim spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. W skład spadku wchodzi także zastaw i hipoteka, ale z uwagi na ich akcesoryjny charakter tylko łącznie z wierzytelnością którą zabezpieczają. 2) Posiadanie Dominuje pogląd, zgodnie z którym posiadanie wchodzi w skład spadku. Trafnie jednak wskazuje się, że na spadkobierców przechodzą skutki prawne, jakie wynikały dla spadkodawcy z faktycznego wykonywania władztwa nad rzeczą. Samo posiadanie jako stan faktyczny nie może być przedmiotem dziedziczenia III. Prawa z zakresu zobowiązań 1) Zasada ogólna Stosunki zobowiązaniowe, których podmiotem był spadkodawca, w zasadzie nie wygasają w chwili jego śmierci. Wynikające z nich prawa wchodzą w skład spadku. Zasada ta obowiązuje niezależnie od tego, jakie zdarzenie było źródłem zobowiązania (np. roszczenia odszkodowawcze [deliktowe i kontraktowe], wierzytelności wynikające z umów, a także z bezpodstawnego wzbogacenia) 2) Roszczenia odszkodowawcze W skład spadku wchodzi roszczenie o naprawienie szkody, także szkody spowodowanej uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia - poza roszczeniami wynikającymi z art. 444 § 1 zd. 2 i § 2 KC, Przechodzi natomiast na spadkobierców roszczenie z art. 446 § 3 KC jako majątkowe roszczenie odszkodowawcze 3) Prawa wynikające z umów Na spadkobierców przechodzą roszczenia wynikające z umów zawartych przez spadkodawcę np. jeżeli spadkodawca zawarł umowę sprzedaży, która nie została przed jego śmiercią wykonana, spadkobierca ma prawo domagać się wydania rzeczy i spełnienia innych świadczeń. W skład spadku wchodzi uprawnienie darczyńcy do odwołania wykonanej już darowizny. Prawo takie wchodzi w skład spadku, o ile istniało już po stronie darczyńcy, a więc o ile zdarzenia powodujące powstanie takiego uprawnienia miały miejsce przed śmiercią darczyńcy. W pewnym zakresie spadkobiercom darczyńcy służy własne prawo odwołania darowizny dokonanej przez ich poprzednika prawnego np. art. 899 § 2 in fine. IV. Ekspektatywa  ekspektatywa – czyli oczekiwanie prawne – jest prawem podmiotowym, którego zasadnicza funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu nabycia prawa, umożliwiającego pełne i ostateczne zaspokojenie określonych potrzeb.  oczekiwanie takie, co do zasady, wchodzi w skład spadku. Nie będzie ono przechodziło na spadkobierców uprawnionego z tytułu ekspektatywy jedynie wówczas, gdy prawo podmiotowe, którego nabycie poprzedza oczekiwanie prawne, nie wchodziłoby w skład spadku. § 7. Obowiązki wchodzące w skład spadku I. Uwagi ogólne  obowiązki majątkowe- długi spadkowe lub pasywa spadku  obowiązki te można podzielić na trzy zasadnicze grupy: a. obowiązki, których podmiotem był spadkodawca b. obowiązki, których podmiotem spadkodawca wprawdzie nie był, ale których źródłem są stosunki prawne z udziałem spadkodawcy c. obowiązki powstające w chwili otwarcia spadku lub później, związane z dziedziczeniem II. Obowiązki, których podmiotem był spadkodawca 1) Zasada ogólna Obowiązki te z reguły przechodzą na spadkobierców. Muszą mieć charakter majątkowy, nie mogą pozostawać w ścisłym związku z osobą spadkodawcy i nie mogą przechodzić na określone osoby, niezależnie od tego czy są one spadkobiercami. 2) Obowiązki prawnorzeczowe Obowiązki związane z prawem własności przechodzą na spadkobierców tylko wówczas, gdy przejdzie na nich prawo własności rzeczy. Większość doktryny wyraża pogląd, zgodnie z którym obowiązki te przechodzą na spadkobierców w trybie dziedziczenia Agnieszka Świergała

3) Zobowiązania W obrębie stosunków zobowiązaniowych na spadkobierców przechodzą obowiązki powstające w wyniku zawarcia umowy i na skutek innych zdarzeń (bezpodstawne wzbogacenie, wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym), a także obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania 4) Obowiązki prawnorodzinne Obowiązki majątkowe wynikające ze stosunków między małżonkami oraz stosunków rodzinnych, co do zasady, przechodzą na spadkobierców zmarłego np. obowiązek rodziców (art. 105 KRO) oraz opiekuna (art. 174 KRO) oddania majątku dziecka po ustaniu zarządu. III. Obowiązki, które nie ciążyły na spadkodawcy  sytuacje, kiedy ze stosunku prawnego, którego podmiotem był spadkodawca, a który wygasł w chwili jego śmierci, wynikają określone obowiązki o charakterze majątkowym np. umowa ulegająca rozwiązaniu w chwili śmierci jednej ze stron, która została częściowo wykonana, a spełnione świadczenia mają ulec zwrotowi  nie jest to dziedziczenie sensu stricto, gdyż nie mamy do czynienia z przejściem obowiązku (wcześniej po prostu nie istniał). Jednak obowiązki takie niewątpliwie wchodzą w skład spadku IV. Obowiązki związane z otwarciem spadku 1) Uwagi ogólne Do długów spadkowych należą także obowiązki powstające w chwili śmierci spadkodawcy lub nieco później, związane z otwarciem spadku. 2) Koszty postępowania spadkowego - Do długów spadkowych należą tylko niektóre koszty postępowania spadkowego - Do długów spadkowych należy zaliczyć tylko takie koszty, które nie obciążają spadkobierców jako uczestników postępowania, a także innych uczestników tego postępowania np. koszty zabezpieczenia spadku, ogłoszenia testamentu, przesłuchania świadków testamentu ustnego 3) Koszty pogrzebu oraz koszty związane z chorobą spadkodawcy 4) Pozostałe długi spadkowe - obowiązek umożliwienia małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy korzystania z mieszkania i urządzenia domowego przez okres trzech miesięcy od otwarcia spadku (art. 923 § 1) - Krąg osób bliskich ustala się przy uwzględnieniu okoliczności konkretnego wypadku. Osobami uprawnionymi mogą być nie tylko najbliżsi krewni zmarłego (zstępni, rodzice), ale także dalsi krewni, o ile istnieje stosunek „bliskości”, oraz osoba pozostająca ze spadkodawcą w trwałym związku faktycznym. Osoby uprawnione nie muszą prowadzić ze spadkodawcą wspólnego gospodarstwa. - art. 939 KC obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego. Powszechnie przyjmuje się, że art. 939 KC reguluje ustawowy zapis naddziałowy. Obciążony zapisem jest jedynie spadkobierca ustawowy dziedziczący w zbiegu z uprawnionym małżonkiem. Małżonek uprawniony musi być spadkobiercą ustawowym- nie otrzyma zapisu naddziałowego, jeżeli został uznany za niegodnego, zrzekł się dziedziczenia, odrzucił spadek lub z innej przyczyny nie jest spadkobiercą ustawowym. Także powołanie małżonka do dziedziczenia w testamencie sporządzonym przez spadkodawcę, pozbawia go uprawnień z art. 939 KC.; spadkobiercy współdziedziczący z małżonkiem nie mogą być zstępnymi spadkodawcy, a jeżeli są zstępnymi, nie mogą mieszkać ze spadkodawcą w chwili jego śmierci; małżonkowie muszą pozostawać we wspólnym pożyciu Kontrowersyjna jest kwestia zależności między odrzuceniem spadku przez małżonka a istnieniem jego uprawnienia z art. 939 KC. Część autorów przyjmuje, że małżonek może odrzucić spadek przypadający mu w drodze dziedziczenia ustawowego, a przyjąć korzyść z art. 939 KC. Według innych odrzucenie spadku powoduje niemożność skorzystania z uprawnień określonych w art. 939 KC. To drugie stanowisko należy ocenić jako zgodne z brzmieniem przepisu oraz istotą zapisu naddziałowego. - obowiązek dostarczania dziadkom spadkodawcy środków utrzymania (Obowiązek ten ciąży na spadkobiercach ustawowych (art. 938) i testamentowych (art. 966)) jeżeli dziadkowie: nie zostali powołani do dziedziczenia; znajdują się w niedostatku; nie mogą otrzymać należnych im świadczeń od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny, a spadkobiercy nie są względem dziadków spadkodawcy zobowiązani do alimentacji. Po stronie zobowiązanego spadkobiercy istnieje upoważnienie przemienne (facultas alternativa)- środki utrzymania lub jednorazowo suma odpowiadająca wartości jednej czwartej spadku (udziału w spadku) przypadającego zobowiązanemu. Obowiązek określony w art. 938 i 966 KC powstaje w chwili otwarcia spadku lub też później Agnieszka Świergała

Rozdział III. Dziedziczenie. Zagadnienia ogólne § 9. Pojęcie dziedziczenia  Pochodne nabycie praw i obowiązków może nastąpić w drodze: 1) sukcesji generalnej (uniwersalnej; nabycie pod tytułem ogólnym)- nabywca wchodzi w ogół praw i obowiązków innego podmiotu, przykładem sukcesji uniwersalnej jest dziedziczenie. 2) sukcesji syngularnej (nabycie pod tytułem szczególnym)- ze zbywcy (poprzednika prawnego) przechodzi na nabywcę (następcę prawnego) jedno ściśle określone prawo lub obowiązek bądź też kilka praw lub obowiązków, ale także zindywidualizowanych.  Dziedziczenie- spadkobierca nie tylko staje się podmiotem praw i obowiązków, których podmiotem był spadkodawca w chwili śmierci. Działają także w stosunku do niego inst. prawne, które działały w stosunku do poprzednika np. w stosunku do spadkobiercy biegnie nadal termin przedawnienia i termin zawity, a także termin zasiedzenia, który rozpoczął się za życia spadkodawcy. Stąd używane jest dla wyjaśnienia pojęcia „dziedziczenie”, określenie, zgodnie z którym spadkobierca wchodzi w sytuację prawną zmarłego. § 11. Powołanie do spadku  dwa źródła powołania do spadku: ustawa i testament (art. 926 § 1)  dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2)  możliwość powołania do tego samego spadku częściowo na podstawie ustawy, a częściowo na podstawie testamentu. Odnosi się to jednak wyłącznie do ułamkowych części spadku, co do których spadkodawca nie powołał spadkobiercy lub też spadkobiercy powołani do tych części nie chcą lub nie mogą dziedziczyć np. spadkodawca sporządzi testament, w którym powołuje spadkobiercę „co do połowy mojego majątku”. Co do drugiej połowy nie nastąpiło powołanie w testamencie i podlega ona dziedziczeniu ustawowemu (różne lub nawet te same osoby mogą być powołane do ułamkowych części spadku zarówno z ustawy, jak i z testamentu)  Reguła przewidziana w art. 926 § 3 KC działa, o ile ustawa nie przewiduje wyjątków. Przewidziane ustawą wyjątki to podstawienie zwykłe (art. 963) oraz przyrost (art. 965).  PRZYKŁAD 1: spadkodawca pozostawił troje dzieci A, B, C oraz małżonka M. Sporządził testament : „Wolą moją jest, aby spadkobiercą połowy mojego majątku był kuzyn X”. Do dziedziczenia połowy spadku dojdzie X na podstawie testamentu, a do dziedziczenia pozostałej połowy, na mocy ustawy, spadkobiercy ustawowi. 1 1 1 1 Udziały ich będą równe (art. 931§ 1) i wyniosą po 8 całego spadku (2 × 4 = 8)  PRZYKŁAD 2: spadkodawca pozostawił troje dzieci A, B, C. Sporządził testament, w którym do dziedziczenia powołał A i B w częściach równych, wyłączając przyrost. Dziecko B odrzuciło spadek. Porządek dziedziczenia 1 kształtuje się następująco: A otrzymuje spadku na podstawie testamentu. Drugą połowę dziedziczą A, B i C 2 na podstawie ustawy w równych częściach – każde po

1 6

1

1

(2 × ). Dziecko A dziedziczy zarówno na podstawie 3 4 1

1

ustawy, jak i testamentu, a jego udział w całości spadku wyniesie 6 (2 + 6)  PRZYKŁAD 3: spadkodawca pozostawił dwoje dzieci A, B oraz małżonka M. Sporządził testament: „Cały swój majątek przekazuję w równych częściach dzieciom. Na wypadek, gdyby A nie mógł lub nie chciał dziedziczyć, jego udział przeznaczam dla mojego przyjaciela X”. A uznany został za niegodnego. Do dziedziczenia na 1 1 podstawie testamentu dojdzie dziecko B (w 2 ) oraz spadkobierca podstawiony X (także w 2). Dziedziczenie ustawowe nie będzie miało miejsca, gdyż spadkodawca wskazał spadkobiercę podstawionego (art. 963). Małżonek nie dojdzie zatem do dziedziczenia § 12. Otwarcie i nabycie spadku I. Otwarcie spadku 1) Śmierć spadkodawcy - Chwilą otwarcia spadku jest chwila śmierci spadkodawcy (art. 924). Znaczenie ma czas co do minuty, gdy np. śmierć kilku osób mogących dziedziczyć po sobie nastąpiła tego samego dnia, gdyż art. 927 § 1 KC przewiduje, że spadkobiercą może być osoba fizyczna żyjąca w chwili otwarcia spadku - Osoby, które zmarły w tej samej chwili, nie mogą po sobie dziedziczyć. Prawo polskie wprowadza domniemanie, zgodnie z którym jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie Agnieszka Świergała

2) Uznan...