Prawo gospodarcze i handlowe PDF

Preview

Summary

Skrypt z wykładów...

Description

Prawo Gospodarcze i Handlowe Prof. zw. dr hab. Wojciech Katner

Skrypt został opracowany w oparciu o następujące źródła: 1) podręcznik „Prawo handlowe” Andrzeja Kidyby, 2) notatki z wykładu (podziękowania dla W.W.) oraz 3) notatki własne z ćwiczeń z dr Kucharskim. Skrypt został przygotowany z dolozeniem należytej staranności, ale nie zwalnia od samodzielnego myślenia i własnych badań.

I.

Zagadnienia wprowadzające. Podstawowe pojęcia

Prawo gospodarcze i handlowe jako część prawa cywilnego 3 koncepcje prawa gospodarczego i handlowego: 1) Prawo gospodarcze i handlowe jako oddzielna gałąź prawa – ta koncepcja wzięła się z tego, że w 1934 roku uchwalono kodeks handlowy. Z samego faktu, że jest osobne prawo przedsiębiorców (kupców) to możemy mówić o samodzielnej gałęzi prawa. 2) Prawo gospodarcze i handlowe jako część prawa cywilnego – prawo gospodarcze i handlowe to część prawa cywilnego, bo opiera się na zasadzie równości stron i wolności umów (tj. stosujemy metodę cywilną). Skoro stosujemy metodę cywilną to znaczy, że jest to prawo cywilne i osoba przedsiębiorcy nie ma tutaj znaczenia (to stanowisko podziela prof. Katner). 3) Prawo gospodarcze i handlowe jako interdyscyplinarna gałąź prawa – prawo gospodarcze i handlowe to mieszana, interdyscyplinarna gałąź prawa, bo stosujemy nie tylko metodę cywilną – występuje także element prawa administracyjnego (ustawa o swobodzie działalności gospodarczej), a także prawa finansowego.

Prawo gospodarcze publiczne i handlowe Prawo gospodarcze publiczne – reguluje stosunki odnoszące się do interesu publicznego, w szczególności stosunki organów państwowych z podmiotami (w tym przedsiębiorcami) przy posługiwaniu się metodą administracyjnoprawną. Prawo gospodarcze handlowe – zbiór norm prawnych regulujących ustój przedsiębiorcy i zobowiązania miedzy przedsiębiorcami oraz między przedsiębiorcami, a innymi podmiotami w obrocie krajowym i zagranicznym. Jest to gałąź prawa prywatnego opierająca się na zasadzie wzajemnej autonomiczności i równorzędności podmiotów.

System prawa gospodarczego Unii Europejskiej a prawo krajowe Prawo gospodarcze Unii Europejskiej jest jednym ze źródeł polskiego prawa gospodarczego i handlowego. Normy europejskie mają coraz większy wpływ. W pierwszej kolejności należy tu wspomnieć o prawie pierwotnym tj. umowne prawo międzynarodowe, które dało początek strukturom europejskim (traktaty założycielskie). Są to podstawy funkcjonowania UE. Ponadto mamy źródła prawa wtórnego wspólnotowego w dziedzinie prawa handlowego i są to: a) Rozporządzenia Rozporządzenia obowiązują bezpośrednio, stanowiąc automatycznie element ustawodawstwa wewnętrznego państw członkowskich. Mają pierwszeństwo przed ustawami krajowymi. Stanowią prawo jednolite dla krajów członkowskich. Dotychczas wydano dwa rozporządzenia Rady Wspólnoty Europejskiej dotyczące spółek: 25.07.1985 r. o europejskim ugrupowania interesów gospodarczych, 08.10.2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej – tworzy nowy typ spółki. b) Dyrektywy Strona 2

Dyrektywy są podstawowym narzędziem legislacyjnym. Wydawane są na podstawie TWE i podlegają implementacji do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich. Są instrumentem harmonizacji. W zakresie prawa spółek należy wskazać: I. Pierwszą dyrektywę Rady z dnia 09.03.1968 r. w sprawie koordynacji gwarancji, jakie są wymagane w państwach członkowskich od spółek, II. Dyrektywę z ‘78 r. w sprawie łączenia się spółek akcyjnych, III. Dyrektywę z ‘78 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek Dyrektywy są wydawane przez kompetentne organy UE we wszelkich dziedzinach objętych kompetencją wspólnot. c) Inne formy Są to decyzje, zalecenia (rekomendacje) i opinie. Źródłem prawa jest również orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, a więc prawo precedensowe.

Źródła prawa handlowego Są nimi przede wszystkim: A. Przepisy prawa stanowionego B. Regulacje umowne tworzone przez strony C. Odpowiednie postanowienia umów międzynarodowych D. Zwyczaje – również nie bez znaczenia E. Orzecznictwo sądowe i wypowiedzi doktryny Ostatnich dwóch punków jednak nie można zaliczyć do źródeł. Ad. A. Akty prawne: Kodeks spółek handlowych Kodeks cywilny Ustawa o zmianie ustawy Kodeks cywilny z 2003 r. Przepisy wprowadzające k.c. z 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego z 1964 r. Prawo upadłościowe i naprawcze Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej Ustawa z dnia 29.07.2005 o obrocie instrumentami finansowymi Ustawa o ofercie publicznej oraz o spółkach publicznych Prawo wekslowe Prawo czekowe Ustawa o obligacjach Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym i przepisy wprowadzające Ad. B. Prawo umowne: Ponadto źródłem prawa handlowego może być także prawo umowne tzw. ogólne warunki umów. Wzorce umowne mogą być wydawane przez każdy podmiot prawa uczestniczący w obrocie cywilnoprawnym. Wcześniej mógł je wydawać tylko ten podmiot, który miał upoważnienie ustawowe.

Strona 3

Ad. C. Umowy międzynarodowe: konwencja paryska z 1883 r. – dotyczy prawa własności przemysłowej konwencja ottawska o międzynarodowym leasingu finansowym konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów Ad. D. Zwyczaj: Poprzednio art. 1 k.h. do źródeł prawa handlowego zaliczał powszechnie obowiązujące w państwie prawo zwyczajowe. Obecnie nie stanowi ono źródła prawa, ale pełni istotne znaczenie praktyczne. Są to pewne zasady zachowania się przedsiębiorców. Albo przepis odsyła do zwyczajów, albo też zwyczaj tak kształtuje stosunki prawne, że konsekwencją jest wydanie przepisu regulującego tę sytuację. Ponadto do źródeł polskiego pawa gospodarczego i handlowego zalicza się także wymienione w poprzednim rozdziale normy prawa europejskiego.

Historia prawa handlowego Pierwsze wzmianki o przepisach dotyczących spraw gospodarczych znajdziemy w Kodeksie Hammurabiego (pojawia się np. zlecenie, pożyczka, komis, spółka). Oczywiście były to bardzo prymitywne konstrukcje. W Grecji możemy spotkać bardzo wiele przykładów handlu, zwłaszcza handel morski i interesujące elementy bankowości. Rzymianie rozwinęli prawo spółek. Pojawiają się takie umowy jak przedstawicielstwo, zastaw, pożyczka, sprzedaż. Pojawia się prawo publiczne, pewne interwencje ówczesnego państwa, cena maksymalna w umowach sprzedaży, teoria ogólna zobowiązań i umów. Barbarzyństwo w Europie zahamowało rozwój prawa. Dopiero rozwój miast, okres IX, X, XI wieku to okres rozwoju prawa kupieckiego, miejskiego. Pojawiają się różne organizacje współpracy – hanzy. Pojawiły się zbiory prawa zwyczajowego morskiego, lądowego. Dużą rolę odegrały miasta włoskie i relacje między nimi. Pojawiły się tam podstawy prawa czekowego, bankowego, ubezpieczeniowego, umowy maklerskie. Zaczęła się kwestia poszukiwania środków pieniężnych w celu organizowania wypraw, osiągnięcia zysku. W ten sposób zaczynają się kształtować spółki. W końcu wkracza w to wszystko państwo – wiek XVI, XVII. Jeśli chodzi o handel, bardzo dużą rolę odegrała Francja. Między 1801 r., a 1807 r. ma miejsce budowanie kodeksu handlowego Napoleona . Odegrał on ogromną rolę. We Francji najważniejsze było to, jakiej czynności się dokonywało. Jeżeli dokonywało się czynności handlowej, to było się kupcem. Mamy tutaj do czynienia z systemem obiektywnym – nie decyduje przynależność do grona kupieckiego, lecz rodzaj dokonywanych czynności prawnych. Przeciwnie w Niemczech – tam system subiektywny i najważniejsze pojęcie kupca. Najpierw bądź kupcem, potem dokonuj czynności kupieckich. To właśnie przepisy niemieckie stały się podstawą dla polskiego Kodeksu Handlowego (1934). Ważne jest również prawo szwajcarskie, które miało duży wpływ na prawo polskie, szczególnie na Kodeks Zobowiązań. Charakterystyczne to, że nie ma tam odrębnego kodeksu handlowego od Strona 4

cywilnego. Warto zwrócić uwagę też na Włochy – również prawo handlowego wspólne z cywilnym, brak odrębnego kodeksu. Jeszcze jest system angielski, amerykański. Tutaj bardzo istotne jest prawo patentowe, prawo o znakach towarowych, prawo sprzedaży towarów. W Anglii brak definicji kupca – ale występuje w praktyce. Podobnie w prawie amerykańskim. Dlatego mówimy system anglo – amerykański. Akty prawne inne, ale korzenie tożsame. W Ameryce rozdziela się business law i commercial law. Istnieje doktrynalne, przyjęte w orzecznictwie pojęcie kupca. Dwa bardzo ważne akty normatywne:  Kodeks Sauvariego z 1673r.  Kodeks Napoleona z 1807r. W procesie kształtowania się prawa handlowego można wyróżnić 2 dominujące pojęcia: 1. Ujęcie przedmiotowe (Francja) – istotna jest czynność prawna, a nie podmiot jej dokonujący. O przynależności danego stosunku prawnego do prawa handlowego decyduje charakter czynności prawnej a nie podmiot spełniający określone przesłanki prawa handlowego (kupiec, przedsiębiorca) 2. Ujęcie podmiotowe (Niemcy) – ściśle związane z pojęciem kupca, dany podmiot musiał wypełniać określone przesłanki, by być uznany za kupca, czyli podmiot prawa handlowego, zaś tylko kupiec mógł dokonać czynności w ramach tego prawa. Obecnie następuje unifikacja, ujednolicenie prawa handlowego: a. W skali światowej – np. konwencja genewska, wiedeńska, prace OECD, UNICITRAL, UNIDROIT b. w skali UE – rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia Jeśli chodzi o proces kształtowania polskiego prawa handlowego trzeba wspomnieć o:  prawie spółdzielczym (1920)  prawo domu składowego (1924), obecnie ustawa z 2002 r.  rozporządzeniu o wydzieleniu z administracji państwowej przedsiębiorstw państwowych oraz ich komercjalizacji (1927)  kodeks handlowy (1934) – został oparty o regulacje niemiecką, tylko ona umożliwiała zunifikowanie i harmonizację prawa polskiego po odzyskaniu niepodległości; zawierał 2 księgi: I kupiec, II czynności handlowe; kupca dzielił na rejestrowego – wszystkie spółki handlowe oraz nierejestrowego – ci nie podlegali rejestracji chyba, że chcieli jej podlegać np. gospodarstwa rolne; czynności handlowe to te, które są dokonywane między kupcami lub między kupcem a kupującym.  Przepisy wprowadzające k.c. – art. VI k.h. został uchylony w całości, lecz pozostały w mocy przepisy spółki jawnej, z o. o., akcyjnej, prokury, rejestru handlowego oraz firmy  1989 r. – przywrócono spółkę komandytową i zagadnienia swobody działalności gospodarczej  Przepisy wprowadzające k.s.h. – 19.XI.2000 r. – uchylono powyższe Strona 5

Działalność gospodarcza Pojęcie działalności gospodarczej ewoluowało na przestrzeni lat. Do 1988 r. nie występowało w naszym porządku prawnym sensu stricto, ponieważ niezależnie od ustoju panującego w Polsce, regulacja odnoszaca się do działalności gospodarczej oparta była na systemie podmiotowym. Zgodnie z takim rozwiązaniem, najistotniejsze było zdefiniowanie podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Dopiero ustawa z 1988 r. o działalności gospodarczej odniosła się do aspektu przedmiotowego, definiując pojęcie działalności gospodarczej (tj. wskazując na czynności, które podejmuje przedsiębiorca). Obecna definicja pojęcia została wprowadzona w roku 1999 przez ustawę Prawo działalności gospodarczej. Aktualnie ustawa ta nie obowiązuje, ale jej normatywną nastepczynią jest ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z 2004 r. (utrzymano brzmienie pojęcia działalności gospodarczej w dotychczasowym brzmieniu). Co to jest działalność gospodarcza? Jakie musi spełniać warunki?  zarobkowy charakter Nie ma przedsiębiorcy, gdy nie ma celu zarobkowego. Powstaje pytanie czy działalność ma być dochodowa, otóż może ona być nawet deficytowa. Jednak straty nie mogą być tak duże aby dany przedsiębiorca nie mógł pokrywać kosztów swojej działalności. Z założenia ma być założona dla osiągania korzyści majątkowych. Zaznaczyć należy, że sama odpłatność lub nieodpłatność świadczeń nie stanowi o zarobkowym lub niezarobkowym charakterze działalności; istotne jest, czy celem działalności jest uzyskanie dochodu, którego odpłatność może być elementem, czy też nie. Wyróżniamy 3 kategorie działalności: a. dla zysku ( for profit) – klasyczna działalność przedsiębiorcy b. bez zysku (non profit) – nie jest przedsiębiorcą c. nie dla zysku ( not for profit) – dany podmiot nie działa dla własnego zysku, może być przedsiębiorcą w pewnym zakresie swojej działalności, gdyż działa dla zysku, ale innego podmiotu i tym samym w pewnym zakresie jego działalność ma charakter zarobkowy. Mogą być przedsiębiorcami tylko w pewnym zakresie. Katner: ”działalność szemrana”; ucieczka przed fiskusem. Problem: Status spółek z o. o. lub akcyjnych, które powszechnie są traktowane jako przedsiębiorcy, ale tworzone w celu charytatywnym, kulturalnym itp., a nie nakierowanym na zysk. Wówczas ich status jest problematyczny. W tym przypadku możliwa jest kwalifikacja obu spółek do przedsiębiorców not for profit (Kidyba).  zorganizowany charakter Zależy od przedmiotu działalności gospodarczej. Musi się jednak mieścić w funkcjonalnym umożliwieniu prowadzenia działalności gospodarczej. Nie można tego mylić z ujęciem przedsiębiorstwa z art. 55 1 kc. Zorganizowanie działalności oznacza, że wybrana została forma prawna przedsiębiorczości: spółka handlowa, spółdzielnia, indywidualna działalność itd. Zorganizowanie oznacza także, że przedsiębiorca tworzy potrzebne struktury działalności, zarządzania i nadzoru, w sposób umożliwiający wykonywanie przedmiotu działalności. 

ciągły charakter Strona 6

Ta przesłanka też ma charakter ocenny, ze względu na reguły zdrowego rozsądku. Należy oceniać w każdym konkretnym przypadku. Działalność ma być podejmowana w określonym okresie czasu, ale nie musi trwać cały rok, np. stacja narciarska. Chodzi bowiem o stabilność funkcjonowania przedsiębiorcy, stałość, a więc odwrotność przedsięwzięć jednorazowych, okazjonalnych itp. Zwraca się jednak słusznie uwagę, że zbadać trzeba każdy przypadek, ponieważ także jednorazowe wykonanie czynności - z istoty swej handlowej - może stanowić o działalności gospodarczej, np. skorzystanie z uzyskanej informacji i jednorazowe sprowadzenie partii określonych towarów z zagranicy w celu osiągnięcia zysku.  zawodowy charakter Ustawodawca zrezygnował z cechy zawodowego charakteru wykonywania działalności gospodarczej. Ustawa p.d.g z 99’ przewidywała tą cechę. Zawodowy charakter działalności określa się to mianem zawodowego wykonania (zawodowstwa), czyli posiadania odpowiednich kwalifikacji i umiejętności, odróżniających taką osobę od tzw. profana, czyli osoby niemającej kwalifikacji, wykonującej jakieś czynności po amatorsku. Profesjonalny charakter cechuje się wyższym poziomem wiedzy niż powszechny. Prof. Katner uważa, że to pominięcie jest błędem, a to z tego względu, że k.c. w wielu przepisach akcentuje profesjonalizm jako cechę przedsiębiorcy i tym samym normuje inaczej stosunki takiego podmiotu z profanem, np. art.355 § 2 Odrębną kwestią od przesłanki zawodowego wykonywania działalności przez przedsiębiorcę jest trafne włączenie do pojęcia działalności gospodarczej działalności osób wykonujących wolne zawody. Na gruncie nowej ustawy każda działalność zawodowa jest działalnością gospodarczą . Ustawodawca słusznie to podkreślił i tym samym objął pojęciem przedsiębiorcy także przedstawicieli wolnych zawodów. Kc w art. 431 w zły sposób określił przedsiębiorców, gdyż wynika z tego przepisu to, że można być przedsiębiorcą prowadząc działalność zawodową, która jednocześnie nie jest działalnością gospodarczą. U.s.d.g w sposób prawidłowy zdefiniowała pojęcie przedsiębiorcy i działalności gospodarczej, wskazując, że każda działalność zawodowa jest działalnością gospodarczą. Jeśli spełnione są powyższe przesłanki zgodnie z art. 2 u.s.d.g mamy do czynienia z działalnością gospodarczą. Jednak aby dany podmiot mógł być uznany za przedsiębiorcę musi ponadto tak określoną działalność gospodarczą wykonywać:  we własnym imieniu W przeciwieństwie do ustawy z 1988 r. chodzi o wyłączenie możliwości prowadzenia działalności gospodarczej za kogo innego. W dotychczasowej ustawie z 1988 r. była przesłanka „na własny rachunek”. Zmiana prowadzi do tego, aby można było prowadzić działalność gospodarczą, ale wykonując ją także na rzecz innej osoby, np. agent, komisant, którzy są typowymi pośrednikami handlowymi. „We własnym imieniu” występuje nadal, gdy przedsiębiorca posługuje się pełnomocnikiem, pracownikiem, wydzierżawia przedsiębiorstwo itp. W prawie występują także podmioty, które z natury rzeczy przedsiębiorcami nie są, ale mogą prowadzić działalność gospodarczą. Przyjmuje się wtedy słusznie, że w tym zakresie - ale tylko w tym - stają się przedsiębiorcami (działalność not for profit) . Niektóre z nich, jak fundacje lub Strona 7

stowarzyszenia muszą się wówczas rejestrować w dwóch rejestrach: własnym fundacji i stowarzyszeń KRS oraz w rejestrze przedsiębiorców KRS. Na osobną uwagę zasługuje działalność rzemieślnicza. Rzemiosłem jest zawodowe wykonywanie działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o rzemiośle z 1989 r. (ostatnia nowelizacja w 2012 r.), przez osobę fizyczną, z udziałem kwalifikowanej pracy własnej, w imieniu własnym tej osoby i na jej rachunek, przy dopuszczalnym zatrudnieniu do 50 pracowników. Jeżeli ponadto zachowane zostały warunki wykonywania działalności gospodarczej określone ustawą o rzemiośle, to działalność taką można zaliczyć do rzemiosła, a osoby ją wykonujące do rzemieślników. Rzemieślnicy są przedsiębiorcami w grupie osób fizycznych i jako tacy są wpisywani do CEIDG.

Zasady prowadzenia działalności gospodarczej 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Zasada wolności gospodarczej (art. 20 i 22 Konstytucji RP) Zasada równości przedsiębiorstw (art. 6 u.s.dg.) Zasada samodzielności finansowej (art. 40 k.c.) Zasada poszanowania dobrych obyczajów Zasada uczciwej konkurencji Zasada poszanowania uzasadnionych interesów przedsiębiorcy (art. 9 u.s.d.g.) Zasada ochrony słusznych interesów konsumentów

Zasada wolności gospodarczej Określona w Konstytucji RP w art. 20 i 22. Art. 20 Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

Przepisy te mają wpływ na ustawodawstwo zwykłe, ustawa o działalności gospodarczej z 88 r. – każdy może prowadzić swobodnie działalność gospodarczą w granicach prawa. Był to wyraz zliberalizowania gospodarki. Do tamtego czasu na wszelkie przejawy działalności gospodarczej musiała być zgoda, aprobata organu administracji państwowej. Pierwsze konstytucyjne ujęcie tej zasady pojawiło się w noweli konstytucji z 1989 r. Zasada ta oznacza, że każdy może:  podjąć lub nie podejmować działalności gospodarczej  wybrać formę prawną tej działalności (spółka, spółdzielnia, indywidualna) Ingerencja organów państwowych czy też organów założycielskich musi być przewidziana ustawą, innymi słowy musi to przewidywać ustawa np. ustawa o przedsiębiorstwach państwowych. Przedsiębiorca ma móc swobodnie prowadzić działalność gospodarczą w związku z tym ta ingerencja musi być ograniczona, takie jest ratio legis tego przepisu.

Strona 8

Najpoważniejszym ograniczeniem tej zasady jest art. 22 Konstytucji, który stanowi, że ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Art. 22 Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.

Wyróżniamy trzy ograniczenia wolności gospodarczej: 1. koncesje 2. zezwolenia 3. działalność regulowana Do roku 89’ regulacja prawna działalności gospodarczej mieściła się w przepisach dotyczących jednostek gospodarki uspołecznionej oraz nieobowiązujący już od roku 1990 art. 33 § 2 kc. Wyróżnienie to wynikało z poddania ogółu gospodarki reglamentacji państwowej tych podmiotów, które nie były państwowe (własność państwowa i społeczna) Nie było innych podmiotów gospodarczych. Ustawa z 23.XII.88 r. (weszla w życie – 1.01.89’) wprowadziła reguły gospodarki opartej na zasadach prawdziwej ekonomii, grze rynkowej podaży i popytu, równości podmiotów, wolności podejmowania i prowadzenia działalności. Ustawa prawo działalności gospodarczej z 99’ (weszła w życie z dniem 1.01.2001’) – jej przepisy pozwalały jasno określić warunki podjęcia działalności gospodarczej. Ustawa ...