Prawo handlowe - wykład PDF

Preview

Summary

Download Prawo handlowe - wykład PDF

Description

Prawo handlowe – wykład 2018/2019 dr hab., prof. UMK, Konrad Zacharzewski Opracowała*: Alicja Smyklińska

* w bólu i mękach, jednak z nieustającą nadzieją, że opracowanie wykładu pomoże zdać nam śpiewająco ten ostatni egzamin (lub jeden z ostatnich) na studiach! ENJOY!

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

Wykład 1 à 01.10.2018r. • EGAZMINEROS J • Trudniejszy od zeszłorocznego i skupiony na praktyce L • Egzamin będzie składał się z 2 części: 1. Test, 4 warianty odpowiedzi, jednokrotny wybór, 10 pytań 2. Pytania opisowe – 3 pytani, do wyboru 2; typu: wyjaśnij pojęcie, instytucję. • Będą 3 terminy egzaminu (dwa pierwsze + jedna poprawka): 1. Egzamin: 28 stycznia 2019r. – 1-szy termin egzaminu 9:00 / 13:00 (godzina jeszcze do ustalenia), 4 lutego 2019r. – 2-gi termin egzaminu, 2. Poprawka: 18 lutego 2019r. • Ocena 5 z ćwiczeń zwalnia z części egzaminu – pytania z zakresu spółek osobowych (jeszcze to będzie weryfikowane bo zmienia się formuła egzaminu). • Ostatni wykład z handlowego 21 stycznia 2019r.

LITERATURA PRZEDMIOTU 1. Katner, Łódź 2. Kidyba, Lublin 3. Ciszewski, Gdańsk 4. Okolski, Modrzejewska, Warszawa 5. Bilewska, Chłopecki, Warszawa 6. Zacharzewski, Sikorska-Lewandowska, Kłoda „Podstawowe instytucje prawa handlowego” (w tym roku będzie wydane). Opracowała: Alicja Smyklińska

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

Zagadnienia wprowadzające do wykładu: Prawo handlowe nie bez racji kojarzone jest z prawem związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej, a KSH nie jest jedynym, ani podstawowym źródłem prawa przedsiębiorców w Polsce, co oznacza, że do materii uregulowanej w KSH dojedziemy po zagadnieniach wprowadzających, które umożliwią nam późniejsze omówienie instytucji KSH, tj. poszczególne spółki. Porządek wykładu: I.

Przed KSH będzie mowa o usytuowaniu podwalin prawa przedsiębiorców w prawie polskim, czyli zagadnieniach pojęciowych związanych, m.in. z wejściem w życie aktu prawnego, który zastąpił ustawę o swobodzie działalności gospodarczej, tj. z prawem przedsiębiorców z marca 2018r. Wykonywanie działalności gospodarczej w Polsce opiera się na metodzie rejestracji podmiotów, które działają w obrocie gospodarczym, czyli mowa będzie również o systemie ewidencjonowania przedsiębiorców, a w tym systemie mamy dwa modele ewidencjonowania (!!!): - administracyjny à Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej (CEIDG) prowadzona przez gminy, - prowadzony przez jednostkę wymiaru sprawiedliwości à Krajowy Rejestr Sądowy (KRS) prowadzony przez Sądy Rejonowe, Wydziały Gospodarcze. Najpierw umówione będzie prawo przedsiębiorców, regulacje rejestrowe i dopiero następnie KSH.

II.

Kodeks Spółek Handlowych – rozpoczęcie będzie od fundamentów prawnohandlowych, budowy struktur handlowych, podziału spółek na osobowe i kapitałowe. Następnie omówimy wszystkie spółki, w tym porządku, który jest narzucony przez KSH, czyli począwszy od spółki jawnej, poprzez spółkę partnerską, komandytową, komandytowo-akcyjną, kończąc na spółce z o.o. oraz spółce akcyjnej, które będą omówione szerzej od pozostałych.

III.

Omówimy także kwestie dodatkowe, jak: 1. Spółka europejska, 2. Europejskie Zgrupowanie Interesów Gospodarczych (EZIG),

Opracowała: Alicja Smyklińska

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

3. Czynności handlowe, czyli umowy w obrocie gospodarczym, 4. Zabezpieczenia wierzytelności, 5. Dochodzenie roszczeń w obrocie handlowym, 6. Papiery wartościowe, 7. Prawo giełdowe / rynek kapitałowy, 8. Prawo bankowe, 9. Waluty cyfrowe, czyli bitcoiny i szczeniaczki, 10. Ochrona konkurencji, 11. Prawo upadłościowe, 12. Prawo restrukturyzacyjne, 13. Skarb Państwa i gmina jako podmioty gospodarcze.

CZĘŚĆ MERYTORYCZNA 1. Historia prawa handlowego Ile lat ma prawo handlowe oraz skąd się wzięło? Przełom w procesie instytucjonalnego kształtowania się prawa handlowego nastąpił wtedy, gdy zakończył się ustrój feudalny i wraz z oświeceniem/odrodzeniem doszło do zmian stosunków społecznych, czyli pożegnania się z głowami królów. Geneza procesu, który doprowadził do uregulowania stosunków sięga lat wcześniejszych i można powiedzieć, że prawo handlowe kształtowało się już w ustroju feudalnym. Opracowała: Alicja Smyklińska

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

Zupełnie inaczej wyglądało to w skali kontynentu europejskiego niż w basenie morza śródziemnego, dlatego omówienie rozwoju będzie na podstawie kontynentu, gdyż tam, gdzie była woda interesy rozwijały się inaczej – basen morza śródziemnego był skolonizowany przez kupców, oni handlowali z Bliskim Wschodem i Bliski Wschód z Indami, hindusi z chińczykami. To była nitka, jedwabny szlak. W ustroju feudalnym mieliśmy kilka warstw społecznych. Warstwa nr 1 była reprezentowana jednoosobowo przez monarchę. Monarcha, czyli feudał, był charakteryzowany z perspektywy jurydycznej pojęciem właściciela. Król był właścicielem ziemi i wszystkiego, co na tej ziemi się znajdowało – łącznie z ludźmi. Poniżej tej warstwy społecznej byli feudałowie najwyższego szczebla, czyli Ci, którzy z królem wojowali. Król nadawał im ziemię wraz z tym wszystkim, co się na tej ziemi znajdowało. Poniżej było rycerstwo, czyli ten stan, którego rękoma prowadzona była ekspansja terytorialna. Poniżej nie było już nic – 92% osób mieszkało na wsi i pracowało na 8% osób, które reprezentowały stany wyższe. Osoby te były przedmiotem stosunków cywilnoprawnych, gdyż nie miały zdolności prawnej, ani zdolności do czynności prawnych i to z tej kasty wykształciło się mieszczaństwo, które jest znacznie późniejsze od feudalizmu. W Polsce ustrój feudalny utrwalił się ok. 200 lat przed koronacjami, ok. VIII w. Ok. 1200 roku, I połowa XIII w. powstają miasta – Toruń, Gniezno, Kraków, Kalisz. Miasta były zasiedlone przez feudałów z rycerstwem, jako ochroną, i z tymi ludźmi, który nie mieli zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnej – oni trafili do miasta i trudnili się rzemiosłem. Z tej warstwy wykształcił się stan chłopiecki, a dzięki specjalizacji działalności produkcja przerastała możliwość konsumpcji, więc trzeba było ją wyprzedać. Dodatkowo do przyspieszenia rozwoju kupiectwa przyczyniły się też procesy związane z prawem spadkowym - zasada była, że najstarszy bierze wszystko – stąd bratobójcze wali o spadek, młodszy potomek, który nie dochodził do dziedziczenia musiał sobie jednak jakoś radzić, a więc wziąć patyk, konik i wędrować, a żeby nie było pustych przebiegów trzeba było coś ze sobą zabrać. Można było dzięki

Opracowała: Alicja Smyklińska

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

temu upłynnić produkcję i w zamian przywieźć coś innego ze świata, np. skóry, świecidełka. Stan kupiecki był usytuowany na przedostatnim szczeblu drabiny społecznej bo nie mając zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnej swoją pozycję musiał wyjednać dzięki przywilejom. Przywilej oznaczał dozwolone granice działania kupców, a czym bliżej czasów dzisiejszych, tym te przywileje były dalej zaawansowane i bardziej lukratywne, a to z tego powodu, że kupcy stali się coraz bardziej potrzebni – mieli kasę, którą można było pożyczyć, wpływali na rozwój lokalnej społeczności, dzięki temu, że krążyli, byli kurierami – mogli służyć do wymiany informacji, czy do prowadzenia polityki. Stan mieszczański dzięki temu urósł do rangi istotnego pierwiastka społeczeństwa. Jednak były to czasy, kiedy kupiectwo odbywało się bez prawa. Wtedy nie było jeszcze prawa handlowego, chociaż był prowadzony handel. Możemy to usytuować na przestrzeni od XIII w. do prawie XIX w. W tym czasie obrót, który dzisiaj moglibyśmy nazwać obrotem kupieckim był regulowany na zasadzie zwyczajowej. Nie było prawa stanowionego. Była to dominacja siły – z jednej strony mieszek ze złotem a z drugiej scyzoryk bo nie było wiadome, co się wydarzy. Z czasem zwyczaj zaczął kształtować się jako źródło i był kodyfikowany. Kodyfikowany na potrzeby danych korporacji zawodowych, ale na potrzeby powszechnego działania na określonym terytorium państwowym. Prawo handlowe wyrasta z działalności kupieckiej. Punktem wyjścia było zjawisko, później pojawiła się regulacja – życie wyprzedzało prawo. J Prawo handlowe pojawiło się wtedy, gdy doszło do przełamania systemu stosunków społecznych wraz z upadkiem feudalizmu, czyli w ok. XIX w., w okolicach rewolucji przemysłowej. Wszystko zaczęło się we Francji. Owocem tych procesów jest pojawienie się instytucji osoby fizycznej - człowiek przestaje być rzeczą, osoba fizyczna staje się podmiotem praw i obowiązków, może mieć własność, może samodzielnie działać – ma zdolność do czynności prawnych.

Opracowała: Alicja Smyklińska

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

Prawo handlowe w znaczeniu normatywnym ma ok. 200/210/220 lat. Jest to związane z tymi kodyfikacjami, które są efektem zniesienia feudalizmu. Począwszy od Francji – kodeks cywilny napoleoński 1804r. oraz kodeks handlowy 1807r. W różnych krajach pod względem normatywnym prawo kupieckie instytucjonalizowało się. Do dzisiaj powszechne są 2 modele regulacyjne prawa handlowego: 1. model unitarny 2. model dualistyczny. Reprezentantami modelu unitarnego są Włochy i Szwajcaria. Reprezentantem modelu dualistycznego jest prawo francuskie – osobno kodeks cywilny i osobno kodeks handlowy. Tak samo prawo niemieckie – osobno BGB i HGB, prawo polskie – osobno KC i KSH. Wniosek à bez względu na usytuowanie, prawo handlowe jest częścią prawa prywatnego, prawa cywilnego. Mamy w KSH tego ślad – art. 2 k.s.h, kiedy mówi o modelu kształtowania stosunków handlowych pod względem legislacyjnym. W sprawach nieuregulowanych w KSH stosuje się przepisy KC. Jest to dowód tego, że prawo handlowe jest mocno sprzężone z prawem cywilnym.

Art. 2. KSH W sprawach określonych w art. 1 § 1 nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Jeżeli wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio.

Pierwszą kodyfikacją prawa handlowego był Kodeks handlowy z 1934r., który został uchwalony w ślad kodeksu zobowiązań. Zbudowany był dwutorowo - część 1 kodeksu handlowego dotyczyła kupca, część 2 – czynności handlowych. Prawo handlowe podzielone było na 2 nurty: - osobowy – prawo kupieckie / prawo przedsiębiorców, - przedmiotowy – prawo czynności handlowych.

Opracowała: Alicja Smyklińska

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

Kodeks handlowy omawiał pojęcie kupca, a później regulował czynności handlowe, czyli umowy zawierane przez kupców. Regulował spółkę jawną, komandytową, komandytowo-akcyjną, spółkę cichą. Czynności handlowe – znajdowała się tam regulacja umów, które są zawierane przez kupców – umowy traktowane jako umowy obrotu handlowego. Była tam sprzedaż handlowa, czyli dostosowana do realiów kupieckich umowa sprzedaży, było zlecenie handlowe, agencja (bardzo ważna kiedyś czynność), komis, skład handlowy (umowa składu – przechowanie kupieckie), umowa przewozu, spedycji. Tak było w Kodeksie handlowym, ale NIE JEST tak dzisiaj. Nasz ustawodawca z tym modelem zerwał. W okresie po II Wojnie Światowej uległy przemodelowaniu stosunki społeczne, w tym gospodarcze. KC zasadniczo nie był w szczególny sposób kierowany do przedsiębiorców jako grupy osób prawa prywatnego, chociaż były skierowane do nich przepisy – np. umowa o roboty budowlane. KC zajął się tylko czynnościami handlowym, zaś natomiast w zakresie podmiotowym od II WŚ do lat 90 była pustka. Przepisy kodeksu handlowego były w znacznej części uchylone przez KC. Zostawiono przepisy o prokurze, firmie, jakieś drobiazgi, które dotrwały do 2001r., tj. do wejścia w życie KSH. KSH ma strukturę częściową w porównaniu z kodeksem handlowym. W KSH mamy regulacje wyłącznie prawa handlowego w zakresie podmiotowym – tylko przedsiębiorcy, a nie są uregulowane czynności handlowe – tutaj jest bezpośrednie zastosowanie Kodeksu cywilnego. W KSH mamy regulację spółek osobowych (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna) i spółek kapitałowych (z o.o. i spółka akcyjna). Regulację kodeksową kończy obszerny dział dotyczący podziału i łączenia się spółek. Jest to trzon regulacyjny prawa handlowego w prawie polskim, wywodzący się z procesów, które zostały zainicjowane na przełomie XVIII i XIX w. przez

Opracowała: Alicja Smyklińska

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

rewolucję przemysłową. Od 1934r. kupcy mogą prowadzić swoją działalność kupiecką w realiach obowiązywania prawa kupieckiego. Mamy tutaj do czynienia ze sprzężeniem rzeczywistości naturalnej i rzeczywistości legislacyjnej. Procesy społeczne regulowane są przez prawo. Prędzej tego nie było. Wcześniej, zanim doszło do kodyfikacji prawa handlowego, źródłem prawa handlowego był zwyczaj, czyli utrwalona praktyka postępowania, która w dniu dzisiejszym nie ma właściwie żadnego znaczenia jako źródło prawa handlowego w Polsce. Może mieć jedynie znaczenie w stosunkach handlu międzynarodowego. Bardzo silna presja ustawodawców sprawiła, że regulacja stosunków społecznych jest coraz bardziej szczelna, wyczerpująca, coraz więcej zachowań ma swoje odzwierciedlenie w przepisie dlatego rola zwyczaju jako źródła prawa jest bardzo znikoma, gdyż te zachowania, które ulegają wykształceniu się w ramach zwyczaju zostają uregulowane i zwyczaj staje się prawem na ogół obowiązującym. 2. Definicja prawa handlowego Definicja prawa handlowego jest czymś umownym. Możemy sobie umownie przyjąć, że prawo handlowe jest to: • prawo wykonywania działalności przez przedsiębiorców, • prawo wykonywania czynności handlowych przez przedsiębiorców, • prawo regulujące zasady funkcjonowania przedsiębiorcy oraz zasady dokonywania przez nich czynności handlowych. Trudne jest położenie granicy pomiędzy prawem handlowym czysto prywatnym i tym, które posiada element prawa publicznego, dlatego należy wiedzieć, jaka jest różnica pomiędzy prawem

gospodarczym

prywatnym a

prawem

gospodarczym

publicznym (!!!), tj. prawem działalności gospodarczej, tym czyściejszym, cywilistycznym, bardziej ortodoksyjnym pod względem jurydycznym oraz tym, które jest usytuowane bardziej na styku prawa publicznego.

Opracowała: Alicja Smyklińska

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

Prawo gospodarcze publiczne możemy kojarzyć z prowadzeniem działalności gospodarczej przez Skarb Państwa oraz gminę – czyli aktywność jednostek samorządowych, tudzież związanych ze statio fisci na arenie czynności prawnohandlowych. Wpływ ten jest coraz bardziej wyraźny, zwłaszcza w zakresie działalności koncesjonowanej oraz budowy dróg (budowa dróg przysparza wiele kłopotów organizacyjnych - gdyż trudno sobie wyobrazić, żeby osoby prywatne, nawet ze zgromadzonym dużym kapitałem, zorganizowały się i podjęły trud budowy drogi innej niż na własnym osiedlu/terenie – dróg wewnętrznych/dojazdowych; w budowę dróg na innych gruntach musi już włączyć się jednostka publiczna, a to jest przykład prowadzenia działalności gospodarczej. Jednakże obie te dyscypliny – prawo gospodarcze prywatne oraz prawo gospodarcze publiczne - są osadzone w tym nurcie prawno-prywatnym wywodzącym się z dziedziny kupieckiej. 3. Źródła prawa handlowego Główne akty prawne: Podstawowe znaczenie ma Kodeks spółek handlowych z września 2000 r. / wejście w życie 1 stycznia 2001 r. Następnie ustawa Kodeks cywilny – kwiecień 1964r. / wejście w życie 1 stycznia 1965r. Ustawa Prawo przedsiębiorców – marzec 2018r. – uchyliło ustawę o swobodzie działalności gospodarczej, która pochodziła z 2004r., a obowiązywała od 2005r. Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym z 1997r. Uzupełniająco ustawa o CEIDG i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy z marca 2018r. Dodatkowe akty prawne: Ustawa o przedsiębiorcach państwowych z 1981r., Ustawa Prawo spółdzielcze (związane z aktywnością mieszkaniową na dużą skalę) z 1982r.,

Opracowała: Alicja Smyklińska

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

Ustawa o fundacjach z 1984r., Ustawa Prawo o stowarzyszeniach z 1989r., Ustawa Kodeks postępowania cywilnego z 1964r., Ustawa o samorządzie terytorialnym (gminnym, powiatowym, województwa), stanowiącą podstawę do wykonywania działalności gospodarczej przez jednostki samorządu terytorialnego, Ustawa Prawo lotnicze, Ustawa Prawo budowlane, Ustawa o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, Ustawa o działalności ubezpieczeniowej. Ustawa Prawo geologiczne i górnicze, Ustawa Prawo farmaceutyczne, Ustawa Kodeks morski, Ustawa Prawo własności przemysłowej (wypracowanej przez przedsiębiorców), Ustawa Prawo upadłościowe, Ustawa Prawo restrukturyzacyjne. W zakresie działalności gospodarczej regulowanej przez Komisję Nadzoru Finansowego: Ustawa Prawo bankowe, Ustawa o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych, Ustawa o obrocie instrumentami finansowymi, CIEKAWOSTKA: dyscypliny szczegółowe prawa handlowego od bazy kodeksowej dzieli dość nieznaczny odstęp, np. prawo spółek i prawo bankowe – z perspektywy prawa handlowego, jako prawa kupieckiego, różnica jest taka, że w przypadku pierwszym osoba prawna działa na podstawie KSH, zaś w przypadku drugim ta sama osoba prawna działa na podstawie przepisów prawa bankowego bo ma status banku (mamy różnicę podmiotową), a różnicę funkcjonalną w zakresie wykonywanych czynności wyznacza zakres dopuszczalnej działalności przez bank – ta osoba prawna

Opracowała: Alicja Smyklińska

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

może wykonywać wszystkie czynności, ale pod warunkiem, że są to czynności bankowe. Tak samo prawo lotnicze – z perspektywy prawa lotniczego mamy jakieś podmioty, które mają status operatorów statków powietrznych i wykonują działalność przewozu osób i rzeczy drogą lotniczą. Dodatkowo prawo farmaceutyczne – z perspektywy podmiotu stosunku będzie wytwórca farmaceutyków, to co może robić, czyli jego czynności – produkcja i sprzedaż leków, które są reglamentowane i obwarowane szczególnymi zasadami, ponieważ produkt farmaceutyczny musi być wykonywany i dystrybuowany zgodnie z zasadami. Dzięki temu prawo kosmiczne też mogłoby być prawem handlowym (trochę żart, ale nie do końca taki gruby he he) – gdyż mamy podmiot, który ma status agencji kosmicznej/właściciela samolotu kosmicznego i wykonuje działalność gospodarczą w związku z lataniem w zenit i spadaniem na ocean na dużej wysokości. Praktycznie można powiedzieć, że prawo handlowe jest, tak jak prawo cywilne, wszędzie. Przykładem może być również nasz Wydział: bufet, ksero, automaty do sprzedaży, księgarnia, w sali wykładowej à wykonanie roszczeń nabywcy względem zbywcy z tytułu rękojmi sprzedaży (stół), co więcej - prąd nam dostarcza przedsiębiorca. ZAGADKA: Czy jesteśmy w stanie ustalić z jakiej polskiej elektrowni pochodzi dostarczany nam prąd? J Przykładowo mamy 20 elektrowni, dostawcę energii Energa/Tauron, który sprzedaje prąd, ale z której elektrowni on pochodzi? Na tym skończona została baza prawa polskiego. Prawo europejskie à zarysujemy jedynie ogólną tendencję – w katalogu źródeł prawa europejskiego mamy miejsce dla dyrektyw, rozporządzeń i zaleceń. Należy zwrócić uwagę na to, że akty bezpośrednio wiążące (rozporządzenia) nie stanowią głównej metody regulacji stosunków handlowych w skali unijnej, ponieważ prawo kupieckie jest na poziomie poszczególnych krajów regulowane autonomicznie, czyli nasza spółka z o.o. jest inna niż spółka z o.o. w Niemczech, we Francji, Włoszech… W zakresie prawa handlowego w wymiarze podmiotowym do ujednolicenia najtwardszego, tj. w drodze rozporządzeń nie dochodzi. Regulacje w tym

Opracowała: Alicja Smyklińska

PRAWO HANDLOWE – WYKŁAD 2018/2019

zakresie są, ale bardziej miękkie, np. rozporządzenie w sprawie statutu spółki europejskiej, które podlega zaimplementowaniu z odstępstwami. Forma rozporządzeń jest wykorzystywana, gdy chodzi o prawo handlowe funkcjonalne, czyli gdy chodzi o czynności handlowe – np. rynek kapitałowy i cała seria rozporządzeń, które dotyczą na przykład prospektu emisyjnego – czyli tryb publicznej emisji akcji w skali europejskiej jest ujednolicony po to, aby wspólny ryn...