Układ rozrodczy żeński wykład 18 PDF

Preview

Summary

Download Układ rozrodczy żeński wykład 18 PDF

Description

Układ rozrodczy żeński Op r a c o wa n i e :d rh a b . J a nP . Ma d e j

Narządy płciowe: ● wewnętrzne: jajniki, jajowody, macica i pochwa. ● zewnętrzne: wargi sromowe, łechtaczka oraz przedsionek pochwy wraz z otwierającymi się do niego gruczołami. Gruczoł mlekowy - zaliczany jest do ukł. rozrodczego ponieważ podlega wpływom żeńskich hormonów płciowych.

Funkcje: ● produkcja i uwalnianie kom. płciowych ● wytwarzanie i wydzielanie hormonów ● miejsce zapłodnienia kom. jajowej ● miejsce rozwoju nowego organizmu Cykl płciowy - cyklicznie powtarzające się zmiany budowy i funkcji żeńskiego ukł. rozrodczego zachodzące u osobników dojrzałych płciowo; uzależnione są głównie od wpływów OUN oraz gruczołów wydzielania wewnętrznego (os: kora mózgowa - podwzgórze - przysadka mózgowa - jajniki).

Jajnik (ovarium) Położony wewnątrzotrzewnowo, podwieszony na krezce jajnikowej (mesovarium) przymocowanej do więzadła szerokiego macicy (ligamentum latum uteri). ● nabłonek powierzchniowy (epithelium superfitiale) - jednowarstwowy płaski lub sześcienny ● błona biaława (tunica albuginea ovarii) - torebka z tk. łącznej zbitej splotowatej, brak naczyń krwionośnych ● kora (cortex ovarii) czyli warstwa miąższowa ● rdzeń (medulla ovarii) czyli warstwa naczyniowa Eq - kora jajnika wewnątrz; jamka owulacyjna

Kora jajnika Zrąb z tkanki łącznej: ● fibroblasty i fibrocyty ● niezróżnicowane kom. mezenchymalne ● mastocyty, makrofagi, ● pojedyncze kom. mięśniowe gładkie w sąsiedztwie pęcherzyków jajnikowych.

Pęcherzyki jajnikowe: 1. Pęcherzyk jajnikowy pierwotny (folliculus ovoricus primarius) Najliczniejsze, położone pod błoną białawą. W centrum znajduje się oocyt I rzędu, zahamowany w fazie diplotenu I podzialu mejotycznego (I stadium spoczynkowe oogenezy). Kształt kulisty, jadro pęcherzykowate z wyraźnie zaznaczonym jąderkiem. Organelle komórkowe otaczają półkoliscie jadro komórkowe na jednym biegunie. Oocyt i rzędu otoczony jest jedną warstwą płaskich komórek pęcherzykowych (folliculocytus ovaricus) na błonie podstawnej (membrano bosolis folliculi). Pęcherzyki jajnikowe produkują w okresie przed osiągnięcem dojrzałości płciowej niewielka ilość estrogenów wpływających na rozwój drugorzedowych cech płciowych. Pełny rozwój zahamowanych w profazie oocytów I rzędu następuje wraz z osiągnieciem dojrzałości płciowej pod wpływem hormonów gonadotropowych: FSH i UH. 2. Pęcherzyk jajnikowy wzrastający (folliculus ovaricus crescens) Zahamowane w rozwoju oocyty I rzędu zwiększają 2-3x swoją objętość. Organella komórkowe ulegają rozproszeniu. Pojawiają się tzw. ziarna korowe zawierające GAG, a także enzymy np. peroksydazę. Oocyt otoczony jest osłonką przejrzystą (zona pellucida), zbudowaną z kwaśnych i obojętnych GAG. Komórki pęcherzykowe (ziarniste) dzieląc się mitotycznie formują nabłonkową warstwę ziarnistą (stratum granulosum) zbudowaną z kilku pokładów komórek. Wypustki cytoplazmatyczne tych komórek przenikają przez osłonkę przejrzystą docierając do błony komórkowej oocytu (połączenia typu zwierającego i jonowometabolicznego). Wytwarzają czynnik hamujący dojrzewanie oocytów odpowiedzialny za zahamowanie profazy I podziału mejotycznego i przejście oocytu w stadium spoczynkowe od urodzenia do osiągnięcia dojrzałości płciowej. 3. Pęcherzyk jajnikowy dojrzewający (folliculus ovaricus vesiculosus) Powstaje łącznotkankowa osłonka pęcherzyka (theca folliculi): • warstwa zewnętrzna (t. f. externa) - liczne włókna kolagenowe • warstwa wewnętrzna (t. f. interna) - liczne komórki (śródmiąższowe) syntetyzujące androgeny, które są transportowane do komórek błony ziarnistej, gdzie powstają estrogeny (estradiol, estron i estriol). Między komórkami warstwy ziarnistej tworzy się jama pęcherzykowa (cavum folliculi) wypełniona płynem pęcherzykowym (liquor folliculi) - skład podobny

do chłonki, wzbogacony kwasem hialuronowym, estrogenami i ich prekursorami. Komórki błony ziarnistej, ułożone w kilka warstw, wyścielają jamę pęcherzykowa formując wzgórek jajonośny (cumulus oophorus) zawierający oocyt I rzędu. 4. Pęcherzyk jajnikowy dojrzały (folliculus oravicus maturus)/Graaf'a/ ● osłonka pęcherzyka: ● warstwa zewnętrzna ● warstwa wewnętrzna ● błona szklista (membrana vitrea) - błona podstawna ● warstwa ziarnista (stratum granulosum) i wzgórek jajonośny (cumulus oophorus) ● wieniec promienisty (corona radiata) ● osłonka przejrzysta ● oocyt I rzędu otoczony błoną żółtkową (membrana vitellina) (błona komórkowa) ● jama pęcherzyka wypełniona płynem pęcherzykowym Oocyt I rzędu (w stadium zahamowanej profazy) kończy podzial mejotyczny. Powstaje oocyt II rzędu i jedno ciałko kierunkowe, które zostaje wydalone do przestrzeni okołożółtkowej. Proces ten zależy od działania LH, który znosi działanie czynnika hamującego dojrzewanie oocytów. Oocyt II rzędu rozpoczyna natychmiast II podział mejotyczny, który zostaje zahamowany w stadium metafazy (II stadium spoczynkowe oogenezy). Chromosomy zgrupowane są zazwyczaj w jednym biegunie komórki, a warstwa korowa cytoplazmy jest pozbawiona organelli komórkowych. Drugi podział mejotyczny zostanie zakończony, a II ciałko kierunkowe wydzielone, jeśli komórka jajowa zostanie uwolniona podczas owulacji do jajowodu i następnie zapłodniona. Owulacja: dojrzały pęcherzyk jajnikowy pęka uwalniając do jajowodu: oocyt II rzędu, komórki wieńca promienistego oraz część płynu pęcherzykowego. Owulacja następuje pod wpływem hormonów gonadotropowych (FSHILH). (Bo, Ov, Cap, Su, Eq - co 21 dni: Ca, Fe - co 0,5 roku; zwierzęta dzikie - raz w roku)

Ciałko żółte (corpus luteum) ● kom. warstwy ziarnistej → kom. luteinowe (żółte ziarna lipidów);

(Ov, Cap, Su - szarobiałe), wytwarzają progesteron i niewielkie ilości estrogenów ● kom. warstwy wewnętrznej osłonki pęcherzyka → kom. paraluteinowe ● torebka łącznotkankowa, pasma łącznotkankowe ● liczne naczynia krwionośne ➢ ciałko żółte ciążowe czyli prawdziwe (corpus luteum graviditatis v. verum): zaczyna zanikać u Ho od 3 mies. ciąży, a jego funkcje przejmuje częściowo łożysko ➢ ciałko żółte rzekome (corpus luteum spurium) - stłuszczenie, zanik kom. Luteinowych

Ciałko białawe (corpus albicans) W razie niezapłodnienia komórki jajowej lub niezagnieżdżenia zarodka w błonie śluzowej macicy, w ciałku żółtym rozpoczynają się procesy wsteczne. Komórki luteinowe i paraluteinowe ulegają zwyrodnieniu tłuszczowemu i zanikowi. Naczynia krwionośne zarastają, a tkanka łączna ulega zwłóknieniu. Powstaje ciałko włókniste (corpus fibrosus), które przekształca się w białą bliznę zawierająca masy halinowe czyli ciałko białawe (corpus albicans). Ciałko białawe przesuwa się w kierunku części rdzennej jajnika i w ciągu kilku miesięcy zanika całkowicie.

Pęcherzyk atrezyjny (zanikowy) (folliculus atreticus) Atrezja pęcherzyków jajnikowych występuje w okresie płodowym, po urodzeniu i trwa przez cały okres aktywności płciowej.

Ciałko atrezyjne (zanikowe) (corpus atreticum) ➢ kariopyknoza warstwy ziarnistej oraz utrata kontaktu między komórka jajowa a komórkami warstwy ziarnistej. ➢ osłonka przejrzysta ulega pofałdowaniu. ➢ jama pęcherzykowa zapada się. ➢ do pęcherzyka wnikają naczynia włosowate oraz tk. łączna zrębu jajnika zawierająca liczne fibroblasty oraz makrofagi. Komórki warstwy wewnętrznej osłonki pęcherzyka ulegają przerostowi i wytwarzają gruczoł śródmiąższowy jajnika, który wydziela estrogeny. Na koniec powstaje blizna przypominająca ciałko białawe.

Faza pęcherzykowa

Pod wpływem gonadoliberyny podwzgórzowej wzrasta wydzielanie FSH. Pod wpływem FSH zaczynają rosnąć pęcherzyki jajnikowe (receptory w błonie komórek warstwy ziarnistej). Jednocześnie wzrasta stężenie estrogenów wydzielanych przez komórki warstwy wewnętrznej osłonki pęcherzykowej pod wpływem FSH i LH. Pod koniec fazy pęcherzykowej duże stężenie estrogenów powoduje na zasadzie sprężenia zwrotnego dodatniego nagłe zwiększenie wytwarzania i wydzielania LH, które po upływie 24 godz. prowadzi do owulacji.

Faza ciałka żółtego (lutealna) Po owulacji, pod wpływem LH powstaje ciałko żółte wytwarzające progesteron oraz pewną ilość estrogenów. Wzrost poziom progesteronu zwrotnie hamuje wydzielanie LH i jeśli nie nastąpi zapłodnienie komórki jajowej i zagnieżdżenie zarodka w błonie śluzowej macicy, następuje zanik ciałka żółtego. Malejący poziom progesteronu, a także LH stymuluje wydzielanie podwzgórzowej gonadoliberyny oraz przysadkowego FSH, co rozpoczyna nowy cykl jajnikowy. W przypadku zapłodnienia komórki jajowej i implantacji zarodka ciałko żółte nie zanika, ponieważ jest pobudzane przez łożyskowa gonadotropinę kosmówkowa mająca właściwości LH. Z czasem funkcję wydzielniczą ciałka żółtego przejmuje łożysko i ciałko zaczyna zanikać.

Jajowód (tuba uterina s. salpinx) Podwieszony za pomocą krezki jajowodu (mesosalpinx). 1) lejek jajowodu (infundibulum tubae uterinae) - jego ujście brzuszne jest postrzępione i tworzy strzępki jajowodu (fimbriae tubae); w czasie owulacji strzępki przylegają do jajnika; 2) bańka jajowodu (ampulla tubae uterinae) - najdłuższa i najszersza część 3) cieśń jajowodu (isthmus tubae uterinae) - krótka, wąska (ok. 2-3 mm) 4) część maciczna (pars uterina) /śródścienna/ - przebiegająca w ścianie macicy i przez ujście maciczne jajowodu otwierająca się do jamy macicy.

1. Błona śluzowa (tunica mucosa) Tworzy rozgałęziające się fałdy pokryte nabłonkiem jednowarstwowym: Komórki urzęsione - liczne w lejku i bańce jajowodu. Jądra położone centralnie, cytoplazma lekko kwasochłonna. Podlegają wpływowi żeńskich hormonów płciowych: najwyższe - w okresie owulacji,

najniższe - w fazie ciałka żółtego. Ich liczba wzrasta w fazie pęcherzykowej (wzrost poziomu estrogenów). Ich migawki wykonują ruchy w kierunku jamy macicy wspomagając przesuwanie komórek jajowych i zarodków w jajowodzie (głównym czynnikiem za to odpowiedzialnym są skurcze błony mięśniowej jajowodu). ● Komórki bezmigawkowe (wydzielnicze) - liczne w cieśni i części śródściennej jajowodu. Jadra wydłużone, kilka jąderek; cytoplazma silniej kwasochłonna niż w komórkach urzęsionych. Podlegają cyklicznym zmianom zależnym od hormonów płciowych: wysokość, zawartość ziaren, stopień rozwoju organelli komórkowych. Największą aktywność wydzielnicza wykazują tuż przed owulacją. ● Komórki klinowate - (do 1%), spoczynkowa forma komórek wydzielniczych. ● Komórki podstawne (niezróżnicowane) ➢ blaszka właściwa błony śluzowej (lamina propria mucosae)

2. Bona mięśniowa (tunica muscularis) 2 warstwy kom. mięśniowych gladkich: ● wewnętrzna - włókna ułożone okrężnie i spiralnie, ● zewnętrzna - włókna ułożone podłużnie. Najgrubsza w okolicy macicy i coraz cieńsza w kierunku lejka. Podlega skurczom perystaltycznym (glowny mechanizm przesuwający komórkę jajowa i rozwijający się zarodek), nasilającym się w miarę trwania fazy pęcherzykowej i osiągającym szczyt w okresie owulacji, a następnie malejacym w fazie ciałka żółtego. Skurcze podlegają kontroli hormonów wytwarzanych w jajniku.

3. Błona surowicza (tunica serosa) n. jednowarstwowy plaski (mesothellum) - przedłużenie nabłonka pokrywającego krezkę jajowodu (mesosalpinx)

Macica (uterus, metra) Błona śluzowa (endometrium, tunica mucosa) Nabłonek jednowarstwowy cylindryczny lub wielorzędowy (u Ru). Wysokie komórki wydzielnicze oraz mniej liczne komórki urzęsione. Gruczoły maciczne (glandulae uterinae) - proste, cewkowate; ich dolne odcinki znajdują się tuż przy błonie mięśniowej.

Komórki gruczołowe jak w nabłonku powierzchniowym; mniej komórek urzęsionych. Wytwarzają substancje śluzowe, z których część może być wykorzystana przez komórki rozrodcze lub zarodki. Eq - kręte, rozgałęzione; Bo i Su - w warstwie powierzchownej błony śluzowej szerokie, w warstwie głębokiej - wąskie, silnie rozgałęzione i kręte.

Cykl maciczny - okresowe zmiany budowy błony śluzowej macicy w zależności od zmian zachodzących w jajniku. 1. Faza wzrostu (faza proliferacyjna, pęcherzykowa, estrogenowa) Estrogeny stymulują: rozrost błony śluzowej, gruczołów macicznych oraz zrębu łącznotkankowego. Wzrost ilości receptorów dla progesteronu w niektórych komórkach błony śluzowej oraz błony mięśniowej macicy. 2. Faza wydzielnicza Zależy od progesteronu oraz od niewielkiej ilość estrogenów. Błona śluzowa ulega dalszemu pogrubieniu; komórki tk. łącznej ulegają powiększeniu. Gruczoły intensywnie wydzielają substancje śluzowe, ulegają poszerzeniu i skręceniu. Wzrasta liczba naczyń krwionośnych. Brak zapłodnienia → zanik ciałka żółtego → spadek poziomu progesteronu i estrogenów. Skurcz i zamknięcie światła tętnic spiralnych błony śluzowej i jej niedokrwienie (wysoki poziom PGF-a). 3. Faza zmian wstecznych (u kobiet - menstruacyjna) Naczynia krwionośne pękają, a krew z wydzieliną gruczołów dostaje się do światła macicy. Powierzchowna warstwa błony śluzowej ulega złuszczeniu. 4. Faza spoczynku ● U suki trwa do momentu rozpoczęcia przygotowania do następnej rui. ● U krowy - krótki okres, bo już w 19 dniu cyklu zaczyna się następna faza czynnościowa błony śluzowej macicy. ● U kobiety - faza odnowy nabłonka i gruczołów (faza pomenstruacyjna). Błona mięśniowa (myometrium) - włókna mięśniowe gładkie ● warstwa podśluzowa (stratum submucosum) - cienka, u większości zwierząt włókna przebiegają okrężnie ● warstwa naczyniowa (stratum vasculosum) - gruba, duża ilość naczyń krwionośnych, włókna o ułożeniu okrężnym i skośnym; Bo - słabo rozwinięta; Su – brak

● warstwa nadnaczyniowa (stratum supravasculosum) czyli podsurowicza - cienka, włókna podłużne i mniej liczne okrężne W okresie ciąży: ● przerost - zwiększenie wymiarów poszczególnych komórek mięśniowych ● rozrost - zwiększenie ich liczby Błona surowicza (perimetrium, tunica serosa) cienka warstwa tk. tącznej luźnej pokrytej nabłonkiem jednowarstwowym płaskim (mesothelium).

Pochwa (vagina) Między górnym odcinkiem ściany pochwy, a częścią pochwową macicy znajduje się zachyłek - sklepienie pochwy (formix vaginae). 1. Błona śluzowa (tunica mucosa) ➢ nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący: ● warstwa podstawna (rozrodcza) - pokład kom. walcowatych; nad nimi komórki wieloboczne z zasadochłonną cytoplazmą i dużym jądrem, ● warstwa pośrednia - duże wieloboczne komórki (liczne ziarna glikogenu); ● warstwa powierzchniowa - duże, płaskie, wieloboczne komórki z jądrem położonym centralnie. ➢ blaszka właściwa błony śluzowej liczne limfocyty, granulocyty, niekiedy pojedyncze grudki chłonne 2. Błona mięśniowa (tunica muscularis) pęczki włókien mięśniowych gładkich o nieregularnym ułożeniu (okrężne i podłużne, przeplatają się). Zgrupowanie komórek mięśniowych poprzecznie prążkowanych tworzy zwieracz wokół ujścia pochwy. 3. Przydanka (tunica adventitia) tk. fączna, część wewnętrzna zawiera gęsto upakowane włókna sprężyste; część zewnętrzna - mniej włókien i luźniejszy układ komórek; pojedyncze kom. mięśniowe gładkie

Układ rozrodczy żeński ptaków U kury rozwinięty jest tylko lewy jajnik (prawy jest narządem szczątkowym). Jajnik ● narząd groniasty; liczne płaciki różnej wielkości; ● liczne komórki jajowe będące w różnych stadiach rozwojowych.

● najmłodsze komórki jajowe (40um) - duże pęcherzykowate jądro, otoczone delikatną błoną żółtawą, na zewnątrz - kom. pęcherzykowe układające się na kształt nabłonka oraz osłonka pęcherzykowa z tk. łącznej. ● wskutek gromadzenia żółtka komórki jajowe uzyskują postać dużych kul, odpowiadających późniejszemu żółtku jaja. ● uformowany pęcherzyk, z komórką jajową jest przytwierdzony do jajnika za pomocą szypuły i swobodnie zwiesza się do jamy brzusznej. Podczas owulacji, dojrzała komórka jajowa dostaje się do jamy otrzewnej, a stąd do lejka jajowodu. Nie obserwuje się ciałka żółtego (jajeczkowanie może odbywać się codziennie).

Jajo ptaka Bogatożółtkowe (polilecytalne). Żółtko zgromadzone na biegunie wegetatywnym (telolecytalne). Cytoplazma komórki jajowej wraz z jądrem leży na biegunie animalnym i nosi nazwę tarczki zarodkowej. Pod tarcza zarodkowa znajduje się pasmo jasnego żółtka (latebra) w kształcie butelki, dokoła którego układają się koncentrycznie warstwy żółtka ciemnego i jasnego. Komórka jajowa jest otoczona błoną komórkowa (żółtkowa) wytworzona w jajniku. W jajowodzie komórka jajowa uzyskuje grubą osłonę w postaci białka. Warstwa białkowa pozostaje płynna i umożliwia wykonywalne obrotów komórki jajowej. W obrębie białka występują sznury białkowe (chalazon), powstające przez zagęszczenie białka. Biegną one wzdłuż długiej osi jaja i są przymocowane do błony jajowej. Białko otacza błona pergaminowa składająca się z 2 blaszek: jedna przylega do białka, druga wyściela skorupę wapienną. Blaszki są przeważnie zrośnięte ze sobą; na tępym końcu jaja rozdzielają się tworząc komorę powietrzna (camera aerea). Skorupa wapienna - powstaje w końcowym odcinku jajowodu. Składa się z trzech warstw: brodawkowej, gąbczastej i oskórkowej. Barwa skorupy zależy od gatunku ptaka oraz od rodzaju i jakości pożywienia. W skorupie znajdują się kanaliki umożliwiające wymianę powietrza między wnętrzem jaja, a środowiskiem zewnętrznym.

Jajowód ptaków ● lejek - tu odbywa się zapłodnienie komórki jajowej ● część właściwa jajowodu (odcinek białkotwórczy) - magnum

● cieśn (isthmus) ● macica (uterus) - rozszerzenie o grubej ścianie ● pochwa (vagina) uchodząca do steku. Błona śluzowa - liczne podłużne fałdy; n. jednowarstwowy cylindryczny urzęsiony. W końcowym odcinku - komórki kubkowe. W blaszce właściwej błony śluzowej - rozgałęzione i poskręcane gruczoły cewkowe (n. jednowarstwowy sześcienny lub cylindryczny). W części właściwej jajowodu gruczoły te wydzielają białko jaja, w cieśni blaszki błony pergaminowej, w macicy - skorupę. Końcowa część jajowodu nie ma gruczołów. Błona mięśniowa - 2 warstwy mięśni (okrężna i podłużna), warstwa wew. błony mięśniowej wnika do fałdów błony śluzowej. Błona surowicza...