Verbetering Dikke Van Dale PDF

Preview

Summary

Download Verbetering Dikke Van Dale PDF

Description

3. Focus: de Dikke Van Dale

Nederlands: Communicatie en variatie Cursus p.17-26

Eerste semester H. Kloots

Dit document bevat een toelichting en de oplossingen bij het hoofdstuk over het gebruik van de Dikke Van Dale.

3.1 Opbouw van woordenboekartikelen in de Dikke Van Dale Voorbeeld sinjoor Welke niveaus herken je in het artikel sinjoor? • het kopniveau o het trefwoord (syn. lemma) sinjoor => lemma's worden vet gedrukt o grammaticale informatie: § de => het gaat om een de-woord, nl. de sinjoor § m. => het gaat om een mannelijk woord § sinjoren => het meervoud van sinjoor is sinjoren • het betekenisniveau o De betekenis van sinjoor is "Antwerpenaar, m.n. iemand van wie de (voor)ouders ook in Antwerpen geboren zijn". • het etymologieniveau o Hier wordt ingegaan op de herkomst (d.w.z. de geschiedenis) van woorden. Er wordt ook een indicatie gegeven van de leeftijd van het woord. Hoe je de jaartallen moet interpreteren, wordt hieronder uitgelegd.

1

Wat betekenen de jaartallen 1901-1925? Deze jaartallen mag je als volgt interpreteren: sinjoor werd voor het eerst met deze betekenis vermeld in een woordenboek (of een ander belangrijk naslagwerk) in de periode 1901-1925. Het is heel goed mogelijk dat sinjoor al veel langer gebruikt werd in deze betekenis. De redactie van Van Dale beschikt echter niet over een glazen bol noch over een teletijdmachine. Zeker voor al wat oudere woorden kan de redactie alleen nagaan wanneer de woorden voor het eerst vermeld werden in een woordenboek. Bij woorden die de laatste decennia ontstaan zijn, is vaak wel een precieze(re) datering mogelijk. Daar wordt wel het jaartal vermeld waarin ze voor het eerst gebruikt werden, bv. in een krant, tijdschrift, boek of in gesproken taal (bv. een interview).

Het woord tuin heeft verschillende betekenissen. Hoe zijn ze geordend? •

In de Dikke Van Dale zijn de betekenissen chronologisch geordend, nl. van oud naar recent.

•

De betekenis die we vandaag als de "gewone" betekenis beschouwen, is betekenis 7, nl "omheind of afgeperkt stuk grond dat hoort bij een huis".

•

Bij betekenis 1 ("omheining") zie je – niet toevallig – het label "veroud." staan. Vandaag gebruikt nagenoeg niemand het woord tuin nog in deze betekenis. Waarom staat deze betekenis dan toch nog in de Dikke Van Dale? Of ruimer geformuleerd: waarom worden de betekenissen in de Dikke Van Dale chronologisch geordend? o Voordeel: door de chronologische ordening krijg je impliciet informatie over de betekenisontwikkeling van een woord door de jaren heen. o Alternatieven zouden kunnen zijn om de belangrijkste of de meest gebruikte betekenis vooraan te zetten. Dat is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan, precies omdat de betekenis van woorden door de jaren heen evolueert. De betekenis die vandaag bij iedereen bekend is en die het meest gebruikt wordt, is binnen twintig jaar misschien totaal onbekend. Je zou dan bij elke editie van het woordenboek de betekenissen moeten herordenen. Bovendien is het helemaal niet zo eenvoudig om te bepalen wat precies de belangrijkste en/of de meest gebruikte betekenis is. o De Dikke Van Dale focust op het taalgebruik uit de periode 1880-2015. Lees: de Dikke Van Dale wil gebruikers ook helpen om oudere teksten te begrijpen. Bepaalde woordbetekenissen waren op het einde van de 19de eeuw nog heel normaal, maar zijn dat vandaag niet meer. De oudere betekenissen schrappen is dus geen optie.

2

Bericht aan de studenten Duits: het Nederlandse woord tuin en het Duitse woord Zaun zijn zgn. "valse vrienden". Ze zien er hetzelfde uit, maar ze betekenen iets anders. Het Duitse woord der Zaun betekent (nog steeds) omheining. Naar een tuin wordt in het Duits verwezen met der Garten.

3.2 Van Dale consulteren via de databanken van de UA-bibliotheek Volg het stappenplan en probeer enkele willekeurige woorden op te zoeken in de Dikke Van Dale. Later dit semester zal worden gevraagd om een schermafbeelding te uploaden van een lemma uit de Dikke Van Dale. Probeer het stappenplan daarom nu al uit. Aandachtspunt: als je Van Dale thuis consulteert, heb je een VPN-verbinding nodig. In 3.2 wordt uitgelegd waar je hierover informatie vindt. Maak hier tijdig werk van.

Je kunt ook gebruik maken van een computer in de bibliotheek. Een werkplek reserveren kan via het online systeem “Take a seat”: https://www.uantwerpen.be/nl/bibliotheek-universiteitantwerpen/diensten/take-a-seat/

PS: Voor wie de voorkeur geeft aan papier: in de bibliotheek staan ook enkele gedrukte exemplaren van de Dikke Van Dale. De editie van 2015 is te herkennen aan een wit kaft.

3.3 Werken met Van Dale

(Update 23.09.2020 - de update is gemarkeerd in het geel.)

1. Volgens de schermafbeelding in de cursus zijn beide mogelijk, dus zowel de brexit als het brexit. Deze schermafbeelding werd gemaakt in 2017. Dus: in 2017 ging de Dikke Van Dale er nog van uit dat je zowel de brexit als het brexit kunt zeggen. Ook de jongste papieren versie van de Dikke Van Dale (uit 2015) gaat daarvan uit. Een student met een kritische blik ontdekte echter iets interessants. Als je vandaag (d.w.z. in september 2020) het woord brexit opzoekt in de online versie van de Dikke Van Dale, dan blijkt dat de redactie haar inschatting herzien heeft. In de huidige online versie van de Dikke Van Dale is brexit namelijk uitsluitend een de-woord. Wat is hier aan de hand? Taal evolueert. Brexit is een vrij recent woord. Als een woord uit een andere taal – zoals brexit – in het Nederlands terechtkomt, is het in het begin soms wat zoeken: wordt het een de-woord of een het-woord? In 2015 en 2017 was dat blijkbaar nog niet duidelijk, maar het lijkt erop dat de redactie van Van Dale intussen heeft vastgesteld dat de meeste taalgebruikers de brexit zeggen. Omdat het brexit in de recentste papieren versie van de Dikke Van Dale staat, kan je die variant moeilijk echt "fout" noemen. Maar dit voorbeeld maakt wel heel duidelijk dat de online versie frequenter geüpdatet wordt dan de papieren versie. 3

2. In Nederland is pollepel synoniem met houten lepel. De betekenis "opscheplepel" behoort tot het Belgisch-Nederlands (=> label BE). 3. Op de eerste lettergreep (=> de beklemtoonde lettergreep wordt onderstreept). 4. Het is een eufemisme. 5. Ponems 6. Liever niet. De afkorting SEH behoort tot het Nederlands-Nederlands. 7. Liever niet. De term containerpark behoort tot het Belgisch-Nederlands. 8. In Suriname (=> label SR) 9. Nee. De term aftaaien is erg informeel. Je kunt hem gebruiken in een vertrouwelijk gesprek (bv. met vrienden), maar niet in een gesprek met je promotor. 10. In het Nederlands-Nederlands op de tweede lettergreep, in het Belgisch-Nederlands op de eerste. 11. Liever niet. Dan creëer je een anachronisme, d.w.z. je suggereert dan dat er in 2000 in Nederland al OV-chipkaarten gebruikt werden, terwijl die volgens het woordenboekartikel pas in 2007 geïntroduceerd zijn. 12. Het is een archaïsch (d.w.z. verouderd) woord. 13. De term wordt vooral schertsend gebruikt, d.w.z. niet helemaal ernstig, lachend. 14. Slijzen is afgeleid van Eng. to slice. 15. Genus is een synoniem voor grammaticaal geslacht. Het woord antecedent is een hetwoord: je zet er het lidwoord het voor, dus het antecedent. (Je zou ook kunnen zeggen: het is een onzijdig woord.) 16. Liever niet. Droogkuis hoort typisch thuis in het Belgisch-Nederlands.

3.4 Kritische omgang met edities en definities Jiddisch Als we de vier definities kritisch vergelijken, zien we zowel inhoudelijke als vormelijke aanpassingen. Moraal van het verhaal: gebruik steeds de recentste editie van het woordenboek. •

Inhoudelijk: o Aanvankelijk werd ervan uitgegaan dat alleen Oost-Europese joden Jiddisch spreken/spraken – wat niet correct is. Deze fout werd in de loop der jaren rechtgezet. o Aanvankelijk werd het Jiddisch een dialect genoemd. In de loop der jaren groeide het inzicht dat het niet om een dialect gaat, maar om een volwaardige taal.

4

•

Vormelijk: in 2005 werd het hoofdlettergebruik aangepast.

PS: Voor de geïnteresseerden: het Instituut voor Joodse Studies biedt cursussen Jiddisch aan. https://www.uantwerpen.be/nl/onderzoeksgroep/ijs/cursusaanbod/jiddisch/

Mannenwerk / vrouwenwerk •

De definities vertrekken van een heel traditioneel referentiekader: mannen worden geassocieerd met kracht en flinkheid, vrouwen niet.

•

Bovendien gaat de definitie ervan uit dat de rol en/of de eigenschappen van mannen en vrouwen vastliggen: "werk dat past voor een man", "werk zoals vrouwen het plegen te doen".

Sport •

Volgens de definitie zou sport te maken hebben met "fysieke en/of mentale prestaties", maar als je de voorbeelden bekijkt, zie je alleen voorbeelden van fysieke sporten. Wat met professioneel gamen of schaken? Zijn dat geen sporten?

• Verder suggereert de definitie dat sport altijd tot doel heeft om de eigen prestaties te verbeteren. Kan iemand niet puur voor het plezier aan sport doen?

5...