2009 sibol ang pamana - LET REVIEWER PDF

Preview

Summary

SIBOLUniversity of MichiganUM Journal ofFilipino andPhilippineStudiesVolume 2 ● 2009SIBOLUM Journal of Filipino and Philippine StudiesVolume 2 ● 2009Punong Editor: Leticia C. PagkalinawanKatuwang na Editor: Antonette AdiovaScotty Mc LoughlinKonsultant: Adelwisa WellerPaz Buenaventura - NaylorEsperan...

Description

SIBOL University of Michigan

UM Journal of Filipino and Philippine Studies Volume 2 ● 2009

SIBOL UM Journal of Filipino and Philippine Studies Volume 2

● 2009

Punong Editor:

Leticia C. Pagkalinawan

Katuwang na Editor:

Antonette Adiova Scotty Mc Loughlin

Konsultant:

Adelwisa Weller Paz Buenaventura - Naylor Esperanza Ramirez-Christensen Deirdre de la Cruz Benita Murrel

Disenyo :

Arnie Cantal Naomi Zaslow

i

SIBOL features works produced by the students, writers, and researchers in the United States and other countries. Its content comprises scholarly, nonfiction, and creative work written in Filipino. Sibol was created in order to showcase the burgeoning of Filipino as a global language, its utility as an academic and literary language, and its indispensability to Filipino and Filipino-American self-expression. Tampok sa SIBOL ang mga akdang sinulat ng mga estudyante, manunulat, at mananaliksik sa Estados Unidos at ibang pang bansa. Nilalaman nito ang mapanuri at malikhaing mga akda na nasusulat sa Filipino. Inilalathala ang Sibol upang itanghal ang Filipino bilang isang wikang pandaigdig, ang gamit nito bilang wikang pang-akademiko at pampanitikan, at ang kahalagahan nito sa pagpapahayag ng mga Filipino at ng mga Filipino-Amerikano ng kanilang sarili.

Copyright @ 2009 The Filipino Language Program of the Department of Asian Languages and Cultures, University of Michigan. Copying beyond fair use: Copies of articles in this journal may be made for teaching and research purposes free of charge and without securing permission, as permitted by Sections 107 and 108 of the United States Copyright Law. For all other purposes, permission must be obtained from the publisher. The Filipino Language Program of the University of Michigan in cooperation with the Philippine Study Group Student Association and Filipino American Student Association would like to gratefully acknowledge the support of the following sponsors, all affiliated with the University of Michigan: Department of Asian Languages and Cultures, Center for Southeast Asian Studies, and Rackham Graduate School. Ang Filipino Language Program ng Unibersidad ng Michigan sa pakikipagtulungan ng Philippine Studies Graduate Students Association at Filipino American Student Association ay malugod na nagpapasalamat sa mga sumusunod na tagapagtaguyod, na pawang bahagi ng Unibersidad ng Michigan: Department of Asian Languages and Cultures, Center for Southeast Asian Studies, at Rackham Graduate School.

ii

PAUNANG SALITA Sinasabing ang wika ay pinakamabisang behikulo ng pagkikipag-ugnayan at pakikipag-unawaan. Sa pamamagitan ng wika, nakapagbabahaginan ang mga tao ng kani-kanilang damdamin, kaisipan at mga karanasan. Napalalawak nila ang kanilang kaalaman at karunungan at bagama’t magkakalayo at magkakaiba ng kulturang kinamulatan, napag-iisa at napagbibigkis pa rin sila bilang mga mamamayang may iisang lahi. Ang ganitong paniniwala ang nagbunsod upang buuin at isilang ang ikalawang edisyon ng Filipino Journal and Philippine Studies ng University of Michigan. Layunin ng journal na ito na mapagsama-sama ang iba’t ibang uri ng akda mula sa iba’t ibang manunulat ng iba’t ibang bansa gamit ang wikang Filipino. Sa ganitong paraan mapalalawak ang kaalaman at pag-unawa sa damdamin, kaugalian, at kulturang Filipino, gayon din ang kalagayan ng mga mamamayang Pilipino sa iba’t ibang lupain. Bukod dito, mapatataas din ang antas ng Filipino bilang wikang prestihiyoso, intelektwalisado, at globalisado. Ang paglalathala ng Filipino journal sa Unibersidad ng Michigan ay unang pinasimulan ni Joi Barrios at ng kanyang mga estudyante noong nakaraang taon. Pinangalanan nila itong SALING SARILI, at naglaman ito ng mga akdang nasulat sa mga kurso sa Filipino sa Estados Unidos at iba pang bansa. Sa taong ito, kasabay ng pamumulaklak ng mga halaman at pananim, at pag-usbong ng mga dahon sa mga puno ng Unibersidad ng Michigan, isang panibagong anyo ng Filipino journal ang ilulunsad - ang SIBOL. Matutunghayan dito ang bagong sibol na mga manunulat na estudyante ng kursong Filipino, ang bagong sibol na mga kaisipan na hinango sa sariling karanasan ng mga premyadong manunulat at ang bagong sibol na mga kaalaman at karunungan batay sa masusing pag-aaral ng mga iginagalang na mananaliksik. Ang lahat ng ito ang magbibigay ng ganda, kulay, at buhay sa bagong panganak na journal. Sa lahat ng taong tumulong at nagbigay ng inspirasyon sa pagbuo ng journal na ito, maraming-maraming salamat po!

Scott Mc Loughlin Antonette Adiova Letty C. Pagkalinawan

iii

PAGKILALA AT PAGBATI Nais kong ipaalam ang mga pangyayari na nagbunga sa pagtatag ng Tagalog Language Program sa Unibersidad ng Michigan. Ito ang kauna-unahang “Regular (for credit) Program” sa U.S. Mainland at nanatili itong kaisa-isa sa loob ng labing-isang taon. Noong panahong iyon, sa ibang unibersidad, tulad ng UCLA at Cornell, ay walang Tagalog Program at ang kurso ng Tagalog ay “available on request” lamang. Sa Unibersidad ng Michigan, ang mga Area Studies ay may Language Program, maliban sa Philippine Studies. Nagpasiya si Professor Alton L. Becker (Director ng Center for South and Southeast Asian Studies noong panahong iyon) na dapat magkaroon ang Philippine Studies Program ng Language Program. Upang maisagawa ito, nagpasiya siyang gamitin ang katatanggap pa lamang na Luce Foundation Grant. Ako ang napiling mag-organisa ng Tagalog Language Program at ninombrahan ako na Assistant Professor ng Departamento ng Linguistics. Noong Setyembre ng 1977, nagumpisa ang unang kurso ng Tagalog (Elementary Tagalog) sa Unibersidad ng Michigan. Unti-unti kong pinalaki ang Programa. Noong 1978, idinagdag ang Intermediate Tagalog; noong 1979, idinagdag ang Advanced Tagalog. Idinagdag naman noong 1980 ang Readings in Tagalog at “Independent Study” (Cebuano, Philippine Literature, “Musicology” at iba pa). Patuloy kong itinuro ang mga ito hanggang sa pagretiro ko noong 1994. Ikinagagalak kong makita na pagkaraan ng tatlumpu’t isang taon, masigla ang Programa ng Filipino sa Unibersidad ng Michigan. Nasisinag ito sa mga akda ng mga estudyante: tunay na kahanga-hanga – maging tula o insayo. Mahirap mag-akda ng tula ngunit nangahas pa rin sina Ryan Mark Fiebing, Maria Bernadita Vega, Rita Eunice Razalan, at Jason Luna Gavilan. Ang mga ensayo ay may mga iba’t ibang kasiya-siyang tema: may ukol sa ilang mga syudad na interesante, gayon din sa buhay at pag-iisip ng estudyante. . Sa dinami-dami ng mga akda na ilalathala sa Volume 2 (2009) ng Journal of Filipino and Philippine Studies, hindi ko maaring itukoy ang lahat ng ito sa loob ng isang pahina. Sa madaling salita, tunay na kahanga-hanga at kapuri-puri ang pagsusumikap ng lahat ng estudyante at ang pagkakaisa ng lahat ng manunulat sa layunin na paunlarin ang paglikha ng panitikan sa wikang Filipino. Sa ganitong paraan, iiral ang pag-unlad ng kaunawaan ng pag-iisip, paningin, at damdaming Filipino. Isang matunog na ENORABWENA sa inyong lahat! Paz Buenaventura – Naylor Retired Adjunct Associate Professor of Tagalog University of Michigan

iv

TALAAN NG NILALAMAN Paunang Salita

Lupon ng mga Editor

iii

Pagkilala at Pagbati

Paz B. Naylor

iv

Talaan ng Nilalaman

v

TULA Berde

Ryan Mark Fiebing

1

Kung Masasabi ko Lamang

Maria Bernadita Vega

2

Kalaro

Rita Eunice Razalan

4

Ikaw

Jason Luna Gavilan

5

Kumpulang Diona

Nonon V. Carandang

6

Hagupit sa Bilanggong Kaakuhan: Isang Paglasap sa Purgatoryo ng Bayan

Rakki Sison-Buban

7

Mall-Wide Sale sa Galleria

Moreal N. Camba

9

Awit ng Piskador

Enrico C. Torralba

10

Itong Kagandahan

Alwynn C. Javier

12

Dalawampu’t Taong Pagkakawalay Dalawang Buwang Pag-aalay Dalawang Linggong Pagninilay

Maria Ainyle Ephraimmee M. Orara

14

Paglalakbay sa Las Vegas

Mel Anton Santader

17

New York

J. Edward Regalado

20

San Diego, California

Christine Freires

22

Ang Pag-aaral ko ng Filipino

Alyssa Noele Ahmad

23

Proyektong Scrapbook: Pansariling Repleksyon

Charles Paneda

26

Buhay sa Labas ng Kolehiyo

Jeremy James Nolan

28

SANAYSAY

v

Panaginip

Amanda Jo Franke

29

Mamang

Maria Rose Cusick

30

Kapistahan

Maria Antonette Adiova

31

Ang Pag-aaral ng Wikang Filipino: Sa Pananaw ng Isang Lumaking Nagsasalita ng Filipino at Lumipat sa Bansang Hindi Nagsasalita Nito

Christine Balmes

34

Pinoy Pa Rin Ako

Cornelius Gian Carlo V. Cantal

36

Mga Tinipong Talaarawan

Ed Lim

38

Ang Plano ni Presidente Obama

NWT

41

Paano Maging Guro sa Estados Unidos

Myril Abigail Bacud

42

Saya at Lungkot sa Hilagang Bahagi ng Tate: Isang Patotoo

Bufford A. Ang

44

Katherine Belles, Justine Ubay, Michael Lineses

47

Ang Granada

Aurora E. Batnag

51

Ang Hagdanang Bahaghari

Genaro R. Gojo-Cruz

54

Higante Kong Tatay

Elyrah Loyola Salanga

59

Barangay na Pinagpala

Joselito P. Delos Reyes

63

Ang Pag-ibig ni Magno Rubio: Isang Oratoryo

Ruth Elynia S. Mabanglo

71

Gapos sa Upos

Lakangiting C. Garcia

85

Scott Mc Loughlin

97

Ang Sasakyang Padyak ng Pinoy MAIKLING KWENTO

DULA

SALIKSIK PAPEL Roy Franklin Barton: Antropologo ng Pilipinas

vi

Wikang Filipino –Batis-Ipunan at Salukan ng mga Pilipinong May Iba-ibang Wika at Kultura: Iba’t ibang Konsepto ng Pagtanggap

Letty Cantal – Pagkalinawan

101

Ang Krisis ng Pag-iwan at Naiiwan: Isang Deskriptibong Pag-aaral sa mga OFW at sa Kanilang Pamilya

Dolores R. Taylan

115

Development at Evalwasyon ng Isang Prototipong Programa sa Pagtuturo ng Filipino Bilang Wikang Banyaga

Emmanuel S. Gonzales

125

Salamyaan: Isang Pagpopook ng Bayan ng Marikina sa Kamalayang Bayan

Jayson D. Petras

134

Bata, Mama, at Bata Bahi, Abadeja, Perigrina, Mariang Alimango, at Elang Uling: Ang Pagtalunton sa Kalikasan ng mga Pilipinong Cinderella

Eugene Y. Evasco

141

Telenovela: Isang Pag-aaral

Eriberto R. Astorga, Jr.

162

Moreal N. Camba

168

Josephine Mangahis

182

Ang Pagtanggal sa Sapi: Isang Feministang Pagbasa sa Wika at Panitikang Tagalog Ang Kahirapan sa Pilipinas: Sa Sosyo-Kultural na Pananaw Talaan ng mga Kontribyutor

198

vii

TULA

viii

SIBOL: UM Journal of Filipino and Philippine Studies

BERDE Ryan Mark Fiebing University of Michigan

Berde ang paborito kong kulay. Meron akong damit at sapatos na berde. Gusto ko ring kumain ng pagkaing maberde. Nang ang katawan ko’y laging may lakas at tibay. Sa lahat ng panahon dito sa Michigan Taglagas at taglamig ang kinaayawan ko. Nawawalan ng kulay ang mga halaman. Mabeberdeng puno laging naglalaho. Ngunit sa pagdating ng panahon ng tagsibol Mga dating patay at mga halamang nalanta muling namumulaklak at nagiging luntian para magbigay ganda sa buong kaligiran. Kaya nga berde ang pinili kong kulay Dahil nagbibigay ito ng saya sa buhay Pinagaganda rin ang lahat ng bagay At pinasisigla mga damdaming namatay.

1

SIBOL: UM Journal of Filipino and Philippine Studies

KUNG MASASABI KO LAMANG Bernadita Vega University of Michigan

Pinagmamasdan ko ang iyong mga mata habang tangan ko ang mga palad mo. Tinititigan ko ang iyong mga mata, Sinisikap pakalmahin itong di mapakaling puso ko. Nahihirapang kumalma ang puso ko. Habang nakatitig sa iyong napakagandang mukha. Ito ang sandali, ang oras, ang damdami’t paligid na kaaya-aya. Dibdib ko’y kumakaba dahil alam kong ikaw ay itinatangi ko. Sinikap kong magtago sa aking mga buhok at hilahin itong mga damit ko; Sinubukan kong maging mahinahon, bagama’t batid kong di lingid ito sa ‘yo. Nagsimula nang mamula itong aking mga pisngi; kinikilig ako kapag nakikita ka. Napapatungo ako, mukha ko’y labis namumula. Di ako mapalagay sa aking kinauupuan. Walang akong mahagilap ng anumang salita. Binuksan ko ang aking bibig subalit walang tinig na lumalabas. Kung masasabi ko lamang ang nilalaman ng puso ko. Sasabihin kong lagi ka sa aking isipan. Palagi kang laman ng isip ko. Palagi kang nasa puso ko. Sasabihin kong gusto kitang makapiling gabi- gabi. Yayakapin kita nang buong higpit, At hahagkan nang buong tamis. Kung masasabi ko lang sa iyo kung ano ang gusto kong makita, Na gusto kong naririto lagi sa piling ko. Kasama kita sa bawat sandal. Subalit ang panahon ay dagling lumilipas nang hindi ko nasasabi Nais kong malaman mo ang nasasapuso ko Subalit iyon ay di ko magawa.

2

SIBOL: UM Journal of Filipino and Philippine Studies

Gusto kong tingnan ang iyong mga mata at sabihin sa iyo Ikaw ang hinahanap ko ng puso ko Ikaw lang ang para sa akin. Subalit nahihiya akong sabihin sa iyo ang nadarama ko Ngunit hindi ko maipahayag. Bakit ganito? Hindi ko masabi ang gustong kong sabihin Nauumid na yata ang dila ko, di alam paano sabihin, Kung masasabi ko lamang ang gusto kong sabihin. Na ngalan mo’y laging bukambibig ko. Ito ang bagay na di ko malilimutan Kinakabahan ako kapag naririyan ka Hindi ako kayang mangusap. Kung sasabihin ko ang gusto kong marinig. Gusto kong ipangako mo sa akin na lagi kang nasa tabi ko, Na di kailanma’y iiwan ako. Bakit hindi ko masabi na mahalaga ka sa akin Natatakot ba ako? O nahihiya lamang? Kung masasabi ko lamang sa iyo , Na labis akong humahanga sa iyo…. Na umiibig na nga ako sa iyo…. Subalit ang lahat ng ito ay hindi ko masasabi dahil… Nalaman kong ikaw ngayo’y lilisan na. Sayang, mawawala ka na sa akin.

3

SIBOL: UM Journal of Filipino and Philippine Studies

KALARO Rita Eunice Razalan University of Michigan

Bakit hindi ko na nakikita? Bakit biglang naglaho Ang dating mga ngiti. Bakit hindi ko na mahanap Ang mga laruan namin? Wala na ang kanilang tinig Ang maiingay na tawanan Nasaan na ang mga kalaro ko?

Kumusta na kaya si Camille? Ang matampuhin kong kaibigan. At nasaan na si Paw Paw? Nalimutan na ba niya ako? Naroon pa kaya sila, Sa dating kalsada Na masaya naming nilalaruan? Ah, matagal na pala iyon....

4

SIBOL: UM Journal of Filipino and Philippine Studies

IKAW Jason Luna Gavilan University of Michigan

Masilayan ko lamang Ang iyong mga mata. Sa aking panaginip Ika’y sana’y makita. Pag-ibig mo sa akin Dalangin ko tuwina. Kahit hatinggabi na’y Nangangarap pa rin Itong puso ko. Sa buong linggo Laman ka ng isip ko. Kung nasaan ka Laging hanap kita. ‘Pag di kita makita Walang saya at ganda Paano ko nga ba Matatanggal ka Dito sa isip ko. Minsan isang araw Ikaw ay nakita Sa isang coffee shop Sa isang masikip kalye Nasilayan kita. Dito sa isipan ko Itinangi’t iningatan ka Hanggang sa ikaw Ay maging aking-akin. Hanggang sa ikaw Ay maging aking-akin….

5

SIBOL: UM Journal of Filipino and Philippine Studies

KUMPULANG DIONA Nonon V. Carandang De La Salle University - Manila, Philippines



(ukol sa pamilya)

(ukol sa magulang)

ang kukupkop sa anak magulang pa ring tiyak, kahit sa sama'y tigmak.

kung DH man si inay, at laborer si itay, paghanga’y aking alay.

mahalin ang magulang, nararapat igalang, buhay natin ay utang.

bayani n’ya si tatay, diwata n’ya si nanay tanod kay bunsong tunay.

tuwa't lumbay sa buhay, ito'y 'di maglulubay, sa 'sang pamilyang tunay.

si nanay ay caregiver, si tatay ay drayber, Kaya’t ako’y achiever.

biyaya ang pamilya, sikaping mapasaya, sa hirap man o dusa.

humihikbi si baby habang yakap ni mommy at may himig si daddy

DIONA: Ang diona ay isang katutubong anyo ng tula na binubuo ng pitong pantig kada taludtod, tatlong taludtod kada saknong at may isahang tugmaan.

6

SIBOL: UM Journal of Filipino and Philippine Studies

HAGUPIT SA BILANGGONG KAAKUHAN: ISANG PAGLASAP SA PURGATORYO NG BAYAN Rakki Sison-Buban De La Salle University - Manila, Philippines

Hagupit… Hagupit sa bayang pilit na nagbubulag-bulagan. Sa kuta ng pighati’y umuusal ng kasinungalingan! Nagsesebo ang araw, nagmamantika ang karagatan, habang nagkakandasuka ang binusabos na kabundukan. Nabingi na nga sa palahaw ang binusalang katotohanan ng bayang itinakas ng salamangka ng kwentuhan. Saan nga ba patutungo ang sawing bayang ito? Hanggang kailan nga ba kakandili sa mga lilo’t manggagantso? Nilulumot na ang mga alaala ng dekada ng pandarambong. Lugmok na ang bayang walang sulingan kundi magsumbong. Hagupit... Hanggang kailan mo nga ba kikimkimin ang dusa, at sakit, ang dusa, sakit at hapis, Ang dusa-sakit-hapis at pawis na dugo ng gutom? At ang gutom at uhaw, takot at pagkabigo? Hanggang kailan? Hanggang sa buwan...? Hagupit ... Hanggang kailan iindahin ang latigo? Hanggang kailan dadaanin sa kape ang sakit ng ulo? Hanggang saang lupain maglalagalag na tila Hudyo? Matakasan lamang kabuktutan at kalbaryo. Hagupit. Hagupit na malupit... Hagupit sa iyo at sa akin hanggang mamilipit. Hagupit sa pangako ng bulag na pagtitiis Hagupit sa pananatili sa karsel ng dapat malitis. Hagupit sa pagpili ng lisyang pinuhanan

7

SIBOL: UM Journal of Filipino and Philippine Studies

Hagupit sa pagpapaubayang walang katapusan. Hagupit sa muhon ng madilim na kinabukasan. Hanggang kailan uusalin ang mantrang “okey lang ito?” Hanggang kailan maghihintay sa panalo sa lotto? Hagupit sa kanyang kuntentong marahuyo Sa gitna ng darang ng apoy ng purgatoryo. Bumubuntong-hininga na lamang ang mga sikmurang kumakalam Nagpapakamanhid pilit sa hagupit ng siphayo, Damhin mo ang hapdi, ang tindi ng sakit Paagusin ang luha’t, lasapin ang pait, Busugin ng mura ang kamalayang bilanggo Upang katotohana’y malasap nang buo! Garalgal na tinig ay iyong pakinggan umalingawngaw man ito sa laot o dalampasigan. Bilyong mga pangarap na ninanakaw araw-araw nitong mga bayakang dinadaluyong ang kaban. Kailan magbabalik upang maningil naman? Sumisinghap pa lamang ang nasa sinapupunan Habang nakatanghod naman ang buong kapitbahayan. Hagupit sa bayang pilit bumibili ng dasal Sa himig ng oyaying ni walang pangalan. Hagupit, Hagupit sa kaluluwang tanikala ng kamunduhan hampasin ng langit ang mga walang pakialam, paglatayin hanggang ubod ang singasing ng katotohanang ikaw at ako’y duhagi at duhapang. Hagupit, sa kaliwa at sa kanan tulad ng daluyong na mapag-angkin ng kayamanan sa harap ng imahen ng mga nagbuwis na ng buhay unang matitigis ang walang tagapagdasal. Hagupit Hagupit Hagupit Hagupit

sa bayan at kaluluwang namanhid ang kamalayan sa langit na saksi ng kalapastanganan sa palad ng mga nabigong nangibang-bayan sa kalapating sadsad na’t walang madapuan.