3. Anatomie en histologie van de vrouwelijke geslahctsorganen PDF

Preview

Summary

Anatomie en histologie van de reproductieve organen van het vak Ontwikkeling en voortplanting, door professor Anne-Sophie Van Rompuy, cursustekst in puntjes...

Description

3. Anatomie en histologie van de vrouwelijke geslahctsorganen Uitwendige geslachtsorganen = vulva ● Mons pubis ( schaamheuvel) ● Labia majora  & minora (grote en kleine schaamlippen) ● Clitoris Inwendige geslachtsorganen = ovaria (eierstokken) ● Tubae uterinae ( eileiders) ● Uterus ( baarmoeder) ● Vagina (schede)

A. OVARIUM = vrouwelijke gonade / geslachtsklier Ligging & grenzen ● Vastgeankerd aan achterzijde lig. latum uteri  (brede baarmoederband) door een plooi vh peritoneum = mesovarium ● Verbonden met uterushoorn door lig. ovarii proprium ● Verbonden met bekkenwand door lig. suspensorium ovarii  = lig. infundibulopelvicum ○ Mediaal v punt waar lig. suspensorium vastligt tegen bekkenwand → ureter dringt in bekken ● Hilus ovarii ○ Tegenover mesovarium ○ Via hier bereiken bloedvaten en zenuwen orgaan ● Ligt intraperitoneaal: ligt in fossa ovarica  tegen zijwand kleine bekken ○ Fossa ovarica ligt: ■ Achter lig. latum ■ Tss oorsprong vasa iliaca externa & interna Samenstelling ● Cortex ○ Dikke perifere zone ○ Omgeeft medulla ○ In stroma (bindweefsel): follikels die oöcyten bevatten ● Medulla: vooral vaatrijk bindweefsel ● Ovarium bedekt door visceraal peritoneum ● Tunica albuginea ○ Onder ovarium ○ Dunne collageenlaag ○ Geeft ovarium witte kleur Geslachtscellen (m & v) ● Nt gevormd in gonaden ● Ontstaan in oerkiemcellen in wand embryonale dooierzak → migreren nr de zich  f oögonia ontwikkelende gonade → innestelen als spermatogonia o ● Spermatogonia: inactief tot puberteit 1

●

Oögonia ○ Mitosen tijdens embryonale ontwikkeling ○ Tss 3e en 7e maand foetale ontwikkeling: primaire oöcyten  starten 1e meiose → bevriest in profase

Follikels ● Jonge vrouw in ovarium: 40.000 follikel ○ # daalt progressief → na menopauze verdwenen ● Grootste # = primordiale follikels ○ Vooral in periferie vd cortex ○ Oöcyt + omgeven door laag granulosacellen  (= afgeplatte stromacellen) Overgang inactieve primordiale follikel → groeiende follikel ● Oöcyt: omgeven door zona pellucida ○ Membraan rijk aan zure mucopolysacchariden & glycoproteïnen ○ Beschermt haploïde secundaire oöcyt tegen aanvallen door immuunsysteem ● Granulosacellen vergroten ○ Mitosen ○ w membrana granulosa ● Follikels groeien = dieper in cortex migreren ● Theca ○ Laag stromacellen rond granulosacellen ○ Theca interna: celrijk + veel capillairen ○ Theca externa: celarm + vezelrijk bindweefsel → gaat geleidelijk over in stroma vh ovarium ● Basale membraan: op grens granulosa & theca cellen ● Lichaampjes van Call-Exner ○ Tss granulosacellen ○ Kleine ruimten, gevuld met vocht ● Antrum ○ Gevormd door samensmelting lichaampjes van Call-Exner ○ Halvemaanvormige ruimte ● Cumulus oophorus ○ = oöcyt + granulosacellen die uitpuilen in antrum ● Corona radiata : ○ Laag granulosacellen direct rond oöcyt ○ Blijven tot na ovulatie Sprongrijpe / Graafse follikel ● 14d na begin cyclus ● Doorschijnend blaasje ● 1 - 1,5 cm diameter ● Puilt uit aan opp ovarium ● Ovulatie = openbarsten rijpe follikel Oögenese 2

● ●

● ● ● ●

Voor geboorte ○ 1e meiotische deling = reductiedeling → geblokkeerd in profase (primaire oöcyt) Follikelgroei ○ Kort voor 1e ovulatie → voor eerste menstruatie (menarche) ○ Meiose afgewerkt → +/- al cytoplasma nr 1 dochtercel = secundaire oöcyt → ander = eerste poollichaampje  → gaat kort erna verloren Secundaire oöcyt ○ 2e meiotische deling = equatiedeling → geblokeerd in metafase Deling afgemaakt: kort na ovulatie bij bevruchting ○ Assymetrische deling → rijpe eicel = ovum  + tweede poollichaampje Eindproduct vrouw = 1 haploïde cel Eindproduct man: 4 spermatiden → 2 met X-chroms & 2 met Y-chroms

Ovulatie ● Erna: follikel collabeert (gaat kapot) ● Bloeding uit capillairen theca interna kan → vorming centrale bloedklonter = corpus rubrum = rood lichaam (eiblaasje) ivb bloed in follikel ● Luteïnisatie ○ Cellen v opgeplooide granulosa & theca interna accumuleren lipiden + omgevormd tot grote, bleke polygonale cellen = luteïnecellen ● Na postovulatoire veranderingen → follikel = corpus luteum  = geel lichaam ○ Geel komt door opstapeling lipiden → nodig voor synthese steroïdhormonen ● Eicel nt bevrucht ○ Corpus luteum sterft af na 14d ○ Eerstvolgende maanden w het wit litteken = corpus albicans → zinkt dieper in ovarium weg → verdwijnt geleidelijk ● Eicel wel bevrucht ○ Corpus luteum graviditatis o  ntstaat ○ Groeit uit tot endocriene klier: 2 - 3 cm diameter Hormonen ● Follikelgroei → door FSH ● Follikel: produceert E ○ Theca interna vormt androsteendion → door granulosa omgezet in E ● Ovulatie & vorming corpus luteum → door LH ● Corpus luteum: produceert P & E ⇒ Ovarium beïnvloedt groei & differentiatie endometrium door deze hormonen Geslachtsrijpe periode ● Duurt 30 à 40 jaar ● 400-tal follikels tot rijping → rest: atresie ○ Atresie kleine follikel: laat gn sporen na ○ Atresie follikel later stadium ontwikkeling ■ Snelle ingroei van fibroblasten, macrofagen & bloedvaten vanuit omgevend stroma 3

■

Basale membraan verdikt sterk → rest van follikelatresie blijft zichtbaar als sterk gekronkelde membraan van dens collageen in stroma = membraan van Slavjansky

Hiluscellen ● In hilus vh ovarium: verspreide groepjes hiluscellen ● Produceren T ● Histologisch identiek aan Leydigcellen

B. TUBA UTERINA (BUIS VAN FALLOPIUS) Ligging & grenzen ● Dunne, beweeglijke, 12 cm lange buis ● Van uterushoorn → tot zwijand bekken → in nok lig. latum ● Mesosalpinx: middenste-bovenste deel lig. latum ● Tuba maakt boog met concaviteit nr achter ● Infundibulum = ostium abdominale ○ Trechtervormige opening ○ Ligt voor ovarium + omgeeft het met fibriae ● Fimbria ovarica ○ Extra lange fimbria ○ Ligt op vast op ovarium ● Ampulla ○ Lateraal ⅔ ○ Spoelvormige verwijding na het infundibulum ○ Dunne wand ○ (Breed) lumen vernauwt geleidelijk ● Isthmus ○ Mediaal ⅓ ○ Dikke wand ○ Nauw lumen ● Pars uterina: plaats waar lumen de wand vd uterus doorboort ● Ostium uterinum: via hier in cavum uteri uitmonden Functie tuba uterina: eicel nr uterushoorn begeleiden Histologie wand tuba 1. Mucosa ● Vormt veel sterk vertakkende longitudinale plooien ● Dunne lamina propria ● Epitheel ○ 1-lagig cilindrisch ○ 1. Trilhaarcellen met kinocilia ○ 2. Kliercellen / secretoire cellen: waterig secreet ○ 3. Stiftcellen / peg cells: afstervende klier- & trilhaarcellen, hbb donkere spoelvormige kern 4

○ 4. Basale cellen: reservecellen & lymfocyten 2. Tunica muscularis ● Binnenste dikke circulaire gladde spierlaag ● Buitenste dunnere longitudinale spierlaag 3. Bindweefsel ● Serosa (peritoneum) ● Adventitia Bevruchting ● In ampulla of overgang ampulla naar isthmus ● Eicel nr baarmoeder voeren ○ 1. Trilhaarcellen: vloeistofstroming richting uterus (kinocilia) ○ 2. Spierlaag: peristaltiek (tunica muscularis) ● → die bewegingen beginnen enkele uren voor ovulatie → in gang gezet door ortho- en parasympathische zenuwen ● Vocht tuba ○ Aangezogen peritoneaal vocht + waterig secreet kliercellen ○ Transport- en voedingsfunctie

C. UTERUS 3.1 Algemene anatomie ● ● ● ● ● ● ●

●

●

●

Peervormig 7,5 cm lang 5 cm breed 3 cm dik Lengteas: schuin van voor-boven  → achter-onder  = anterversie Corpus uteri: bovenste gedeelte uterus Fundus uteri : gedeelte dat boven ostia vd tubae uitsteekt Cornua uteri  = uterushoorns: 2 bovenste hoeken vh corpus uteri Cervix uteri ○ Onderste ⅓ vd uterus ○ Cylindrisch ○ Onderste deel hangt in vagina Bovenuiteinde vagina ○ Zit vast rondom cervix uteri ○ Verdeelt die in portio supravaginalis & portio vaginalis Isthmus uteri  = onderste uterussegment ○ Insnoering op grens tss corpus en cervix ○ 6 mm lang ○ Daar stompe hoek tss corpus & cervix = anteflexie → cervix nr achter-onder in vagina gericht (→ baarmoederlichaam tov baarmoederhals nr buikzijde gekanteld) Uterus in retroversie komt in as lumen vagina te liggen → vaak complicatie: prolapsus

Cavum uteri = baarmoederholte ● Frontale spleet ● Voor- en achterwand liggen tegen elkaar 5

● ● ● ●

●

Frontaal: driehoekig, basis nr boven, top nr onder Aan 2 hoeken vd basis monden tubae uit Top loopt voort in canalis isthmi  = inwendige baarmoedermond → daarna canalis cervicis  → eindigt in ostium uteri  = uitwendige baarmoedermond Plicae palmatae ○ Schuin naar boven gerichte palmbladachtige plooien → door slijmvlies gevormd ○ Op voor- en achterzijde canalis cervicis Ostium uteri ○ Rond bij nulliparen & dwars bij vrouwen die gebaard hbb ○ Ventrale & dorsale baarmoedermondlip

3.2 VERANKERING ●

●

● ●

Voor- en achterzijde uterus: gedeeltelijk overdekt door het peritoneum ○ Loopt aan zijranden door in voorste & achterste blad lig. latum ○ Weefsel tss bladen = parametrium ○ Lig. suspensorium ovarii = postero-laterale extensie vh lig. latum Excavatio vesico-uterina  (ondiep) ○ Tss urineblaas & voorzijde uterus ○ Gevormd door peritoneum ○ Portio supravaginalis & isthmus: liggen onder excavatio vesico-uterina (aan voorzijde) → van urineblaas gescheiden door fascia vesico-uterina Excavatio rectuo-uterina = Douglasholte ○ Tss achterzijde uterus & rectum Peritoneum ○ Ligt los op urineblaas ■ Bij ledigen / vullen blaas: peritoneum verschuift ○ Ligt tegen uterus ■ Stevig met spierweefsel verbonden ■ Vormt serosa  = perimetrium

Ronde banden ● = lig. teres uteri = lig. rotundum ● Ontstaan uit uterushoorns ● Houden uterus in antiversie ● Bestaan uit collageen & elastisch bindweefsel & gladde spiervezels ● Lopen onder voorzijde lig. latum → insereren in onderhuids bindweefsel vd labia majora (via lieskanaal) ● Precessus vaginalis ○ In verband met lig. teres uteri ○ Gaat volledig weg bij foetus → uitzonderlijk: voortbestaan als kanaal van Nuck ⇒ Fundus uteri is door systeem v ligamenten (brede & ronde banden) opgehangen aan laterale bekkenwand

6

Cervixgedeelte ● Uterus hier voornamelijk in gefixeerd ● Van hieruit vertrekken 3 paar retinacula uteri ○ Fixeren portio supravaginalis aan bekkenwand → uterus in zwevende positie houden ○ Liggen in subperitoneale bindweefselruimte → ondersteund door bekkenbodem 1. Ligg. pubovesicalia ● Lopen nr voor → voorbij urineblaas → nr schaambeenderen 2. Ligg. cardinalia (van Mackenrodt) ● Lopen nr lateraal → in basis parametrium 3. Sacro-uterine banden ● Lopen nr achter → in plicae recto-uterinae  → vormen hoefvormige boog rond rectum → insereren op laterale zijde vh rectum & op sacrum ● Vormen zijkanten Douglasholte

3.3 HISTOLOGIE Uteruswand: 3 lagen 1. Endometrium ● Slijmvlies dat cavum uteri bekleedt ● Tot 1 cm dik 2. Myometrium ● Dikste laag: +/- 2 cm 3. Serosa OF adventitia ● Serosa in het perimetrium Endometrium ● Cilindrisch epitheel ○ Ligt op losmazig celrijk & vezelarm stroma ○ Stulpt in → vorming veel enkelvoudige tubulaire klieren: staan loodrecht op opp ● 2 lagen ○ Functionele laag = functionalis ○ Basale laag = basalis ● Vanaf puberteit tot menopauze ○ Functionalis maandelijks cyclische veranderingen: ○ Pre-ovulatoir = 1e helft cyclus = proliferatiefase (regeneratiefase) ■ Klierbuizen recht ■ Epitheel = pseudomeerlagig + doet mitosen ■ Spiraalarteriolen  groeien tot in functionalis (in stroma) ○ Post-ovulatoir = 2e helft cyclus = secretiefase ■ Endometrium bereidt zich voor op eventuele innesteling bevruchte eicel ■ Klierbuizen gedilateerd & gekronkeld ■ Epitheel = 1-lagig, gn mitosen, secretievacuolen (glycogeen & glycoproteïnen) ■ Lumen vd klierbuizen bevat secreet: rijk aan glycogeen & glycoproteïnen 7

■ ■ ●

Stromacellen vergroten + stapelen glycogeen & vetdruppels op = pseudo-decidualisatie We ku nu compacta  (dense zone onder de opp) onderscheiden vd spongiosa (klierrijke, lossere diepe laag)

Einde cyclus ○ Destructie & afstoting functionalis + bloedverlies = menstruatie ○ Tijdelijke vernauwingen vd spieraalarteriolen → afbraak functionalis door onvoldoende doorbloeding ○ Basalis: bevloeid door rechte arteriën  → blijft bewaard ○ Relaxatie spierarteriolen → bloedverlies + afstoting necrotisch slijmvlies ○ Na menstruatie: functionalis terug opgebouwd vanuit basalis

Opmerking: Onderzoeken hbb aangetoond dat menstruatie veroorzaakt w door enzymatische afbraak functionalis = enzymatische autodigestie ● In lysosomen endometriale epitheelcellen, stromacellen & endotheelcellen: proteolytische enzymes opgestapeld ● Gn zwangerschap → snelle schrompeling corpus luteum → snelle daling P- & E-spiegel → destabilisatie lysosomale membranen → vrijzetting enzymen → alle cellulaire elementen functionalis verteerd Myometrium ● Bundels glad spierweefsel → doorweven met bindweefsel: bevat bloedvaten, lymfevaten & zenuwen ● Zwangerschap: spiervezels hypertrofie (groeien veel) + hyperplasie (meer spiervezels) Canalis cervicis = endocervix ● Epitheel ○ 1-lagig ○ Cilindrisch ○ Mucineus ○ Produceert alkalisch slijm ● Veel vertakte, tubulaire, endocervicale klieren = crypten  → reiken 4-5 mm diep ● Wand ○ Verschilt van corpus uteri ○ Vooral bindweefsel ● Slijmprop = afsluiting & bescherming tegen opstijgende infectie ● Thv ostium uteri: cilindrisch epitheel → gaat over in → meerlagig, nt-verhoornd plaveiselepitheel vd portio vaginalis = exocervix → overgangsplaats = gevoelig voor ontstaan baarmoederhalskk

D. VAGINA Grenzen ● Afgeplatte buis ● Mucosa: schuine plooien = rugae vaginales ● Fornix  = gewelf: bovenuiteinde vagina 8

●

○ Achterzijde ligt tegen Douglasholte Nr achter mondt vagina uit in het vestibulum

Bouw ● Epitheel ○ Meerlagig ○ Nt-verhoornd ○ Plaviseiselepitheel ● Lamina propria ○ Losmazig bindweefsel + veel elastische vezels ● Tunica muscularis ○ Longitudinale bundels gladde spiervezels ● Epitheelcellen ○ Oiv E → synthetiseren veel glycogeen → opslaan in hun cytoplasma ○ Als epitheelcellen v opp loslaten → glycogeen in lumen vagina → door bacteriën afgebroken tot melkzuur → lage pH → onderhouden normale vaginale flora

E. VULVA Elementen ● Mons pubis: vetlichaam vòòr en boven de symphysis pubica ● Labia majora ○ Dikke behaarde huidplooien ○ Tonen een commissura anterior & posterior ● Labia minora ○ Ligt binnen van labia majora ○ Dunne onbehaarde huidplooien ○ Binnenzijde bekleed met mucosa ○ Voorste uiteinden splitsen in 2 secundaire plooien die clitoris omvatten ■ Kortere achterste plooien: fuseren onder clitoris in frenulum clitoridis ■ Langere achterste plooien: komen samen in half-cilindervormig preputium clitoridis → zo enkel glans clitoridis  zichtbaar Vestibulum vaginae & klieren ● Vestibulum vaginae ○ Voorhof schede ○ Vormt ruitvormige ruimte tss labia minora ○ Hierin monden veel glandulae vestibulares minores  & 2 glandulae vestibulares majores (van Bartholin) u  it → scheiden mucus af ● Klieren van Bartholin ○ Erwtgrote tubulo-acinaire kliertrossen ○ Omgeven door fibreus hulsel ○ Gelegen in diaphragma urogenitale ○ Homoloog aan mannelijke bulbo-urethrale klieren ● In vestibulum mondt vooraan urethra uit & daarachter vagina 9

●

●

Hymen = maagdenvlies ○ Gedeeltelijke afsluiting in overgang tss vagina en vestibulum ○ Na verscheuring: cicatriciële knobbels = carunculae hymenales Para-uethrale klieren (van Skene) ○ Monden uit in urethra, nabij ostium urethrae externum

3.4 Vaten en zenuwen van de vulva Arteriële bevloeiing ● aa. pudendae externae ○ rr. labiales anteriores ● a. pudenda interna ○ rr. labiales posteriores ○ a. dorsalis clitoridis ○ a. profunda clitoridis ○ a. bulbi vestibuli

F. BEVLOEIING EN INNERVATIE VAN DE VROUWELIJKE INWENDIGE GESLACHTSORGANEN a. ovarica ● Ontspringt uit aorta, onder nierarteriën ● Loopt retroperitoneaal → op m. psoas major → voor ureter → kruist aperta pelvis superior → langs lig. suspensorium ovarii → bereikt ovarium ● Hoofdtak: dringt langs mesovarium in ovarium ● Kleinere zijtak: ○ Volgt & bevloeit de tuba → bereikt zo uterus ○ Anastomoseert in uterus met takken vd a. uterina a. uterina ● Zijtak vd a. aliaca interna ● Daalt af in fossa ovarica → richt zich in basis vh lig. latum nr mediaal → kruist bovenzijde ureter → bereikt isthmus ○ !Ureter kruist de basis vh paramterium 1,5 cm lateraal vd cervix! ● Kleine tak: daalt af langs cervix ○ Anastomeert met a. vaginalis ■ Ontspringt hoger uit a. uterina of a. liaca ● Grote tak: stijgt op langs corpus uteri ○ Hieruit ontspringt r. tubarius  → anastomoseert met r. ovaricus ■ r. ovaricus = zijtak a. ovarica, bevloeit ovarium ○ Hieruit vertrekken takken die het myometrium binnendringen (zie verder volgend punt) ● Vagina krijgt ook takken vd a. pudenda interna

10

Opstijgende tak a. uterina → takken nr myometrium ● Middelste derde vh myometrium = stratum vasculare  → lopen circulair georiënteerde aa. arcuatae  nr middellijn → anastomoseren met overeenkomstige vaten v andere zijde ● Vanuit aa. arcuatae : takjes nr endometrium ○ Geven korte rechte arteriën af voor basalis  eindtakken voor de functionalis ● Kurkentrekkervormige spiraalarteriën =

a. ligamenti teretis uteri ● Ontspringt uit a. epigastrica inferior ● Bevloeit bindweefsel & glad spierweefsel vh lig. teres uteri Venen ● = uitgebreide plexus → mondt uiteindelijk uit in v. ovarica &  v. uterina ○ Linker v. ovarica mondt uit in v. renalis ○ Rechter v. ovarica mondt uit in VCI Lymfedrainering ● Lymfevaten van ovaria, tubae & fundus uteri lopen nr ○ Lumbale lymfeknopen ○ Externe iliacale lymfeknopen (sommigen) ○ Oppervlakkige inguinale lymfeknopen (via lig. teres uteri) ● Lymfevaten van corpus uteri lopen nr ○ Externe iliacale lymfeknopen (via lig. latum) ● Lymfevaten v cervix lopen nr ○ Interne iliacale lymfeknopen ○ Interne sacrale lymfeknopen ● Lymfevaten vd vagina lopen nr ○ Interne iliacale lymfeknopen ○ Externe iliacale lymfeknopen Bezenuwing ● Vrouwelijke inwendige geslachtsorganen: ortho- en parasympatisch bezenuwd door plexus uterovaginalis ○ Zenuwnetwerk in parametrium met veel ganglia ○ = m  annelijke plexus prostaticus ○ Van hieruit takken nr uterus, vagina, tuba & ovarium ○ Verbonden met plexus pelvinus  lateraal & ventraal vh rectum ● Viscerosensibele vezels (voor pijnprikkels) → sluiten zich aan bij de sympatische vezels → via radicales dorsales → ruggenmerg binnen ○ Bereiken CZS via 2 wegen: 1. nn. hypogastrici  → plexus aorticus → nn. splanchinici lumbales → dorsale wortels van nn. spinales Th XI - L II (pijn van fundus & corpus uteri) 2. nn. splanchnici pelvini  → dorsale wortels van S II - S IV (pijn van cervix & vagina, geboortekanaal) 11...