Elokucja retoryka PDF

Preview

Summary

elokucja...

Description

Elokucja Arystoteles w Retoryce pisał: „Nie wystarczy przecież wiedzieć, co należy mówić, ale trzeba też umieć to w należyty sposób wyrazić, ponieważ od tej właśnie umiejętności w dużym stopniu zależy wrażenie, jakie wywołuje mowa”. Cztery zalety wysławiania się: 1. latinitas ,,łacińskość”; 2. claritas ,,jasność”- język ma być zrozumiały, aby perswazja mogła być skuteczna. 3. decorum ,,stosowność”, oznacza odpowiednie użycie środków językowych ze względu na: • treść wypowiedzi • typ odbiorcy • sytuację, w której wygłasza się mowę. Ze względu na tę zasadę ustalił się w retoryce klasycznej trychotomiczny podział stylów (tres modi dicendi) na: wysoki, średni i niski. 4. ornatus ,,ozdobność”- dobre wysłowienie powinno zawierać siłę, blask, pomysłowość, bogactwo, dowcip, płynność, staranność, rozmaitość. Te cechy odnoszą się zarówno do doboru słownictwa, jak i uporządkowania zdaniowego tekstu. Elementy ważne dla jasności stylu:     

Tok rozumowania Podziały i kryteria logiczne Spójność wypowiedzi: progresja tematyczna Szyk wyrazów w zdaniu Powtórzenia leksykalne Operatory międzyzdaniowe Trafny dobór słów Stopień trudności słownictwa

Operatory międzyzdaniowe:     

Spójniki np. Ale Przysłówki np. Potem, podczas Wyrażenia przyimkowe np. Przeciwnie, rzecz jasna Operatory relacji logicznych: Związane z wyliczeniem np. Po pierwsze Związane z uszczegółowieniem np. W szczególności Związane z uogólnieniem np. Ogólnie mówiąc Związane z wnioskowaniem np. A więc, zatem Tranzycje np. Tyle o..., przechodząc do...

Styl wysoki albo wzniosły – ze względu na największą siłę oddziaływania odpowiedni jest dla tematów doniosłych, których celem jest wzruszenie. Odpowiedni w mowach o znacznej wadze, zachęcających do wzniosłych czynów, wychwalających czyjeś zasługi czy opiewających doniosłe wydarzenia Historyczne. Wyróżnia go staranność dopracowania, nasycenie wyszukanymi

sformułowaniami, ozdobnym słownictwem, szeregiem tropów stylistycznych, odznacza się skomplikowaną budową składniową. Styl średni albo umiarkowany – z jednej strony jest dosyć prosty, ale nie stroni od metafor i wyszukanego słownictwa, zachowując przy tym harmonię między tematyką a warstwą językową wypowiedzi; w stosowaniu retorycznych ozdób był wykładnikiem „złotego środka", wyważając skrajności stylu niskiego i wysokiego. Styl umiarkowany nie może być ani zbyt potoczny, ani zbyt napuszony i patetyczny. Z tego względu tak naprawdę jest najtrudniejszy do opanowania, bo o wiele łatwiej popaść w jego skrajności, czyli zbytnie uproszczenie lub przesadną kwiecistość. Uważany był przez teoretyków retoryki za ideał „sztuki dobrego mówienia", wymagający szczególnego wysiłku i taktu. Styl prosty lub niski – cechuje się prostotą składniową, unikaniem tropów stylistycznych i oszczędnością sformułowań. Wymaga słów niewyszukanych, komunikatywnych. Stosowany jest w trakcie dyskusji, w krótkich wyjaśnieniach mających na celu funkcję informacyjną, służy też celom dydaktycznym. Tropy retoryczne - ustalone sposoby dokonywania przekształceń semantycznych, ich istota wynika z faktu, że słowo bardzo rzadko pojawia się w komunikacie jako izolowany wyraz; jego znaczenie uzależnione jest zatem od otoczenia. Hiperbola (przesadny opis przedmiotu lub zjawiska): ▪ O zieleni można nieskończenie, ▪ Powielając dźwiękiem jej znaczenie... (Julian Tuwim, Zieleń) ▪ niezwykle makabryczna zbrodnia/najokrutniejsza ze zbrodni ▪ niezwykle bulwersujące zdarzenie ▪ najcięższe z przestępstw... Litota (przeciwieństwo hiperboli): ▪ Np. mówiąc niegłupi zamiast mądry łagodzimy naszą wypowiedź i zmniejszamy „moc” użytego przymiotnika. Warto nadmienić, że litota, w przeciwieństwie do eufemizmu, służy łagodzeniu określeń nie tylko negatywnych, ale też pozytywnych i neutralnych. ▪ głupi – niezbyt inteligentny ▪ tchórz – nie za bardzo odważny Metonimia (zastąpienie właściwej nazwy przedmiotu nazwą innego przedmiotu związanego z poprzednim np. stosunkiem przyczyny do skutku): ▪ podanie przyczyny zamiast skutku i odwrotnie (lubić pędzel Matejki zamiast lubić obrazy Matejki) ▪ podanie autora zamiast dzieła (czytać Sienkiewicza zamiast czytać Potop) ▪ podanie nazwy kraju lub miasta zamiast ich mieszkańców lub instytucji i odwrotnie (cała Polska wita papieża zamiast Polacy witają papieża)



podanie symbolu w miejsce zjawiska (lub rzeczy), które ten symbol reprezentuje (zdobyć wieniec laurowy zamiast odnieść zwycięstwo);

▪ podanie daty zamiast wydarzenia (10 kwietnia był wstrząsem dla polskiej polityki zamiast katastrofa smoleńska była wstrząsem dla polskiej polityki); ▪ podanie materiału zamiast zrobionego z niego przedmiotu (stół zastawiony porcelaną zamiast stół zastawiony zastawą z porcelany); ▪ podanie całości zamiast części (Ameryka zamiast Stany Zjednoczone). Synekdocha - odmiana metonimii, figura stylistyczna polegająca na określaniu całości przez część (pars pro toto - część za całość, np. witamy w naszych progach zamiast witamy w naszym domu) lub części przez całość (totum pro parte – całość za część, np. przyszła młodzież zamiast przyszedł młody człowiek). ▪ Szczególnym rodzajem synekdochy jest emfaza – emocjonalnie silne zabarwienie wypowiedzi, np. To jeszcze dziecko! – wobec młodocianego przestępcy. ▪ Emfaza polega także na emocjonalnym wzmocnieniu wybranego fragmentu wypowiedzi w taki sposób, by sprawić wrażenie doniosłości, powagi, wzniosłości podkreślanych w ten sposób treści. Peryfraza (zastąpienie nazwy przedmiotu, czynności, osoby lub cechy bardziej rozbudowanym opisem; motywacja jej stosowania może być najróżniejsza – od chęci uniknięcia wstydliwego tematu (np. idę tam, gdzie król chodzi na piechotę) po urozmaicenie swojej wypowiedzi (np. mickiewiczowskie pije z chińskich ziół ciągnione treści zamiast prostego pije herbatę). Ironia (polega na sprzeczności pomiędzy dosłownym a zamierzonym znaczeniem wypowiedzi). ▪ Przykład: Ale urocze miejsce! (wypowiedziane w chwili, gdy przejeżdżamy przez jakąś zapuszczoną i okropną mieścinę). Funkcje ironii • wykpienie przeciwnika (funkcja satyryczna); • wzmocnienie argumentów; • urozmaicenie wypowiedzi; • okazanie dystansu (również wobec samego siebie – autoironia); • zjednanie sobie publiczności. Figury retoryczne to szczególne układy wyrazów; przekształcenia składniowe: Anafora (powtarzanie tego samego słowa lub zwrotu na początku zdań): Dobry wieczór, już nic ci nie grozi Za niesłuchanie mędrców głosu Za zbyt szeroki, szczery uśmiech Za wiarę w baśnie, nie w wolę losu Dobry wieczór, nie musisz uciekać Przed wrogiem, co wciąż zastawia sidła Przed snem o bitwie, którą wygrałeś Przed orłem, który daje ci skrzydła Epifora (powtarzanie tego samego słowa lub zwrotu na końcu zdania lub członu zdania): Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę głos do ciebie, Nirwano! Przyjdź twe królestwo jako na ziemi, tak i w niebie,

Nirwano! Złemu mnie z szponów wyrwij, bom jest utrapień srodze, Nirwano! I niech już więcej w jarzmie krwawiącym kark nie chodzę Nirwano! (Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Hymn do Nirwany) Symploke (połączenie anafory i epifory) figurę tę spotykamy przede wszystkim w dawnej prozie oratorskiej jako konstrukcję stylistyczną stosowaną w miejscach niosących ważne treści): Kto na sejmikach uczy obywatela zdrady, podstępów, podłości, gwałtu? Panowie! Kto niewinną szlachtę, najpoczciwiej i najszczerzej ojczyźnie życzącą, oszukuje, przekupuje i rozpija? Panowie! (S. Staszic, Przestrogi dla Polski) Anadiploza (polega na rozpoczynaniu zdania lub członu zdania wyrazem znajdującym się na końcu poprzedniego zdania lub członu): W podróżnych jest pociąg. Stukają w nich koła. A w kołach jest wieczność. W wieczności jest strach. A w strachu jest cisza. A w ciszy najciszej. W podróżnych jest pociąg. I ciągła kół gra. (Ewa Lipska, Szyby) Asyndeton (ekspresywne uszeregowanie wyrazów bez spójników, polega na celowym omijaniu spójników pomiędzy zdaniami lub częściami zdań). Arystoteles swą Retorykę zakończył tą właśnie figurą: Powiedziałem, wysłuchaliście, znacie sprawę, wydajcie wyrok. Polisyndeton (polega na zastosowaniu wielu takich samych spójników w miejscach, gdzie są one wyraźnie nadmiarowe; działanie to służy spowolnieniu rytmu wypowiedzi): Śnił się jej śpiew i pląsy i wszelki ptak i zwierz! I miecz i krew i ogień! Sen zbiegła wzdłuż i wszerz!... (Bolesław Leśmian, Zmory wiosenne) Co rozumem i pilnością, i cnotą stanęło, to się nierozumem i niedbałością, i złością ludzką obala. (Piotr Skarga, Kazania sejmowe) Paronomazja (polega na użyciu wyrazów o podobnym brzmieniu i zbliżonym znaczeniu lub podobnym brzmieniu, a innym znaczeniu): Ma przyjechać do mnie Ania do Anina, Ania z Manią, więc nie minie parę dni, a Mania z Anią nie ominą mnie tu - i na Imieniny me przyjadą do Anina. (Julian Tuwim, Lament aniński)...