Exam 2019, questions PDF

Preview

Summary

SOCJOLOGIA 2019 zagadnienia: Część I Socjologia jako nauka 1. Przedmiot socjologii. Z wiedzy ogólnej:    Socjologia interesuje się tym, co w jednostce ma pochodzenie społeczno-kulturowe (a nie biologiczne jak w psychologii) Zachowania dewiacyjne dla socjologii będą rozpatrywane w kontekście zjawi...

Description

SOCJOLOGIA 2019 zagadnienia: Część I Socjologia jako nauka 1. Przedmiot socjologii. Z wiedzy ogólnej:   

Socjologia interesuje się tym, co w jednostce ma pochodzenie społeczno-kulturowe (a nie biologiczne jak w psychologii) Zachowania dewiacyjne dla socjologii będą rozpatrywane w kontekście zjawisk społecznych w szerszej skali, z zawieszeniem sądów. Max Weber – jego postulat to „socjologia wolna od wartości”

Za Turnerem Socjologia bada społeczne zachowanie się człowieka, organizacji, społeczeństw oraz zachodzących w nich interakcji. Celem socjologii jest usystematyzowanie i ściślejsze określenie owych codziennych społecznych doświadczeń poprzez poszerzenie i pogłębienie naszego indywidualnego oglądu społecznego świata, wyjście poza doświadczenie jednostkowe. 2. Historyczny kontekst powstania socjologii, założyciele i klasycy socjologii (ogólnie): August Comte, Karol Marks; Emile Durkheim, Max Weber, Talcott Parsons, Robert Merton. Powstanie nowego ruchu intelektualnego zwanego oświeceniem oraz rewolucja francuska dały początek socjologii jako nauce. Drugim bodźcem była industrializacja i modernizacja, przenoszenie się do miast, wzrost przestępczości i pojawienie się w miastach klas społecznych. August Comte- twórca socjologii, uważał że socjologia może iść w parze z naukami przyrodniczymi, był przekonany, że odkrycie praw rządzących organizacją społeczeństw ludzkich może pomóc w zbudowaniu bardziej humanistycznego społeczeństwa. Karol Marks- twórca teorii konfliktu, podkreślał konflikt jako istotną cechę społeczeństwa, nierówności w rozdziale zasobów stwarzają jego zdaniem możliwości zmian w społeczeństwie, ponieważ ci, którzy są pozbawieni dóbr wchodzą w konflikt z tymi, którzy mają kontrolę nad produkcją, posiadają władzę i manipulują symbolami kulturalnymi by uprawomocnić swoją pozycję. Nie wierzył w istnienie ogólnych ponadhistorycznych prawideł rządzących organizowaniem się społeczeństwa. Emile Durkheim- kontynuowała myśl Spencera i Comtea, był funkcjonalistą, wierzył, że można odkryć prawa rządzące organizowaniem się ludzi, poszukiwał funkcji symboli kulturowych w integrowaniu społeczeństw. Działał w duchu pozytywistycznym. Badał zestawienia statystyczne samobójstw i więź społeczną. Stwierdził, że jej brak zwiększa ilość samobójstw. Max Weber- przedstawiciel humanistycznego paradygmatu socjologii – jego zdaniem nierówności są zjawiskiem wielowymiarowym i ich podstawy tkwią nie tylko w ekonomii. Konflikt może mieć źródło w historii, a zmiany w społeczeństwie mogą wyniknąć także z samych idei, a nie z uwarunkowań materialnych. Podkreślał, iż

socjologia musi przyglądać się wielkim strukturom, jak i znaczeniom jakie jednostki przypisują siłą działającym na danym poziomie. Nie wierzył w istnienie ogólnych praw rządzących organizacją społeczeństw. Uważał, że socjologia powinna być daleka od wartościowania i oceniania zjawisk, za to powinna być nauką opisową. Talcott Parsons -rozwinął teorię działania społecznego Maxa Webera, starając się zintegrować ją z teoriami innych klasyków socjologii ( jak Emile Durkheim). Role społeczne jednostek określają interesy, normy i wartości, które z kolei są bodźcem i ograniczeniem dla działań. Jednostki mając do wyboru wiele możliwości wybierają te, które są dla nich najbardziej pożyteczne, ale ich wolne decyzje to częściowy rezultat pewnego typu nacisków, zarówno normatywnych, jak i sytuacyjnych. Parsons stworzył też teorie ewolucji społecznej i systemów społecznych. Robert Merton - mówił o funkcjach pozytywnych- przynoszących dobre skutki dla społeczeństwa. Integracja społeczeństwa. Przeciwieństwem jest anomia społeczna- czyli rozpad norm. W teoriach funkcjonalistycznych człowiek odgrywa role i pełni funkcje społeczne. Gdy jeden element ulega zmianie, przeformułowane zostają pozostałe elementy.

3. Cechy socjologicznego spojrzenia na rzeczywistość. Z wykładu: Dla Augusta Comtea świat społeczny był rządzony tymi sami prawami co świat przyrody i według metodologii nauk przyrodniczych, jego zdaniem, socjologia powinna być badana. Herbert Spencer- postrzegał społeczeństwa jako organizmy- to tzw. organicyzm. Społeczeństwa w jego teorii rywalizują Z kolei dla wielu badaczy człowiek nie podlega wyłącznie prostym, naturalistycznym mechanizmom (jak twierdzi behawioryzm), lecz ma wolną wolę (perspektywa humanistyczna). Max Weber postulował, aby socjologia była nauką opisową, nie normatywną. Socjologia miała być wolna od wartości. Jego perspektywa socjologii była humanistyczna. Socjologizm- propozycja Emila Durkheima- jest to zmarginalizowanie psychologizmu. W socjologii unika się pojęcia „postęp”- jest ono wartościujące i relatywne. W socjologii pojęcie wiedzy wykracza poza pojęcie wiedzy naukowej. Dzieci i dzicy tez mają wiedzę. Socjologia jako nauka ma komponent teoretyczny i praktyczny. Praktyka socjologii wymaga, jak twierdzi Anthony Giddens, obudzenia tego, co Charles Wright Mills trafnie nazwał „wyobraźnią socjologiczną”. Formy wyobraźni socjologicznej obejmują wrażliwość historyczną, antropologiczną i krytyczną. Etnometodologia- społecznokulturowe konteksty prowadzenia rozmów. 4. Funkcje socjologii: Z wykładu: Funkcje socjologii (Adam Podgórecki): 1. Funkcja opisowa (deskryptywna) – zewnętrzny, wierny, uczciwy opis, zjawiska należy opisać w sposób zdystansowany i najwierniejszy.

2. Funkcja wyjaśniająca (eksplanacyjna) – wyjaśnianie może być: genetyczne, kontekstowe, funkcjonalne (mechanizmy), przyczynowo-skutkowe. Co z skąd się wzięło? (genetyczna); do czego służy? (funkcjonalna); jakie są koincydencje? 3. Funkcja demaskatorska- pokazywanie funkcji ukrytych. Robert Merton pisał o funkcjach jawnych i ukrytych, co znaczy, że głoszone są pewne wartości, a pod nimi są często ukryte potrzeby grup. 4. Funkcja apologetyczna – wspierająca, wychwalająca (Michel Foucault – związek pomiędzy nauką, a polityką, władzą i wiedzą. Nauka może nieświadomie wspierać silnych) 5. Funkcja socjotechniczna - praktyczne zastosowanie wiedzy socjologicznej do wywołania określonych postaw i zachowań. Tzw. „inżynieria społeczna”- kierowanie świadomością, mające zmienić zachowanie ludzi. Podejście socjologów do tej funkcji jest ambiwalentne. Są specjaliści niechętni socjotechnikom.

5. Czy socjologia jest nauką normatywną? Z wykładu: NIE. Max Weber zalecał by socjologia była nauką opisową, wolną od ocen. Współczesna socjologia stara się podążać za tym postulatem. 6. Myślenie (o rzeczywistości społecznej) potoczne a wiedza i myślenie w kategoriach naukowych – co je różni? Z wykładu: Wiedza naukowa Obiektywna Podważalna Wątpiąca Sprawdzalność Metodyczność Precyzja pojęć Stopień generalizacji jest kontrolowany Chłód

Wiedza potoczna Bezrefleksyjna Intersubiektywna Dążymy do zgody Istnieje w niej kontekstowość Występują w niej stereotypy Wartościujemy

7. Socjologia jako nauka społeczna. Z wykładu: Socjologia- część nauki razem z psychologią, politologią, antropologią i naukami ekonomicznymi należy do nauk społecznych. Za Barbarą Szacką: Żadna z nauk społecznych nie jest dyscypliną jednolitą, i żadnej z nich nie daje się ostro oddzielić od socjologii. Granice między socjologią a pozostałymi naukami społecznymi są

zamazane. Nowoczesne społeczeństwa są przedmiotem badań zarówno antropologii jak i socjologii. Mogłoby się wydawać, że ekonomię można wyraźnie oddzielić od socjologii. Tymczasem tak nie jest. W obrębie socjologii istnieje subdyscyplina „socjologia ekonomiczna” usytuowana na pograniczu obu nauk. Zacieraniu tych granic sprzyja także takie współczesne rozumienie ekonomii, które w pole jej uwagi włącza koszty i zyski, a także podział zasobów spoza sfery dóbr materialnych. Są to koszty i zyski psychologiczne - wydatkowanie energii i napięcia z jednej strony, a z drugiej -satysfakcje emocjonalne w postaci wzrostu poczucia własnej wartości czy poczucia bezpieczeństwa. Z kolei psychologia społeczna uważana jest za dyscyplinę hybrydalną, czego wyrazem jest między innymi to, że na jednych uniwersytetach ulokowana jest na wydziałach psychologii, na innych – socjologii. Trudność wyznaczenia granicy między socjologią a innymi naukami społecznymi, dająca się zauważyć w odniesieniu do każdej z nich, w przypadku nauk politycznych wzrasta niepomiernie. Nauki polityczne mają bowiem wspólną z socjologią prehistorię- ponieważ przez długi czas społeczeństwo nie było postrzegane jako coś odrębnego od państwa.

8. Socjologia pozytywistyczna a humanistyczne uprawianie socjologii. Z wykładu: Socjologia posiada dwie perspektywy. Na jednym biegunie mamy paradygmat scjentystyczny, naturalistyczny, pozytywistyczny, a na drugim paradygmat humanistyczny, antynaturalistyczny, antypozytywistyczny. Za Barbarą Szacką: August Comte uważał, iż socjologia jest taką samą nauką, jak nauki zajmujące się procesami zachodzącymi w przyrodzie, a zatem w toku postępowania badawczego powinna kierować się ich metodami. Socjologia w jego ujęciu to nauka, która bada fakty i tylko fakty, szuka między nimi związków i na tej podstawie formułuje prawa ogólne. Ponieważ system filozoficzny Comte’a nosi nazwę pozytywizmu, socjologia zgodna z jego rozumieniem nauki, bywa nazywana pozytywistyczną. Inną nazwą socjologii pozytywistycznej jest socjologia scjentystyczna. Podsumowując: u jej podstaw leży przekonanie, że fakty społeczne należą do obiektywnie istniejącej rzeczywistości, zewnętrznej w stosunku do poznającego podmiotu. Zjawiska społeczne są ze sobą powiązane, rządzą nimi określone prawidłowości oraz obiektywne prawa. Podstawowymi kategoriami opisu i analizy rzeczywistości społecznej dla jednych przedstawicieli tej orientacji są mające realny byt całości społeczne, takie jak grupy i ich struktury; dla innych natomiast, będących zwolennikami skrajnego empiryzmu - wyłącznie obserwowane z zewnątrz zachowania jednostek, które są jedynymi realnie istniejącymi bytami i do nich ostatecznie redukują się wszystkie ponadjednostkowe całości społeczne. W socjologii humanistycznej natomiast podważone jest obiektywne działanie praw rządzących życiem społecznym, na wzór praw przyrody, za to postawiony jest nacisk na ciągłe tworzenie rzeczywistości społecznej. Nie jest ona nam dana, gotowa. Regularności w życiu społecznym są rezultatem norm, zasad i wzorów narzuconych przez ludzi a porządek społeczny to reguły gry. To podkreśla znaczenie aktywności ludzkiej, tego, że nie jesteśmy na nic skazani, że wiele od nas zależy i powinniśmy mieć świadomość istnienia wielu potencjalnych możliwości. Dla tej socjologii podstawowymi kategoriami opisu są działania oraz instytucje rozumiane jako utrwalone wzory działań, powstałe w wyniku interakcji świadomych podmiotów i społecznie reprodukowane tak w czasie, jak i w

przestrzeni. Socjologia ta skupia uwagę na tym, jak aktorzy widzą i interpretują świat, ponieważ przyjmuje, że wzajemne oddziaływania aktorów przebiegają w sferze znaczeń. 9. Pojęcie rozumienia (Verstehen) i „antypozytywizmu” (z wykładu). Za Barbarą Szacką: Traktowanie socjologii jako nauki wzorującej się na naukach przyrodniczych zostało dość wcześnie zakwestionowane. Uczynił to Max Weber (1864-1920). Weber w swoich studiach metodologicznych zwracał uwagę na różnice między procedurami poznawczymi w odniesieniu do świata społecznego, którego częścią jest badacz tworzący w jakiejś mierze przedmiot swego poznania, a procedurami poznawczymi w odniesieniu do świata przyrody, zewnętrznego w stosunku do badacza. Dla Webera socjologia była nauką, „która dąży dzięki interpretacji do zrozumienia działania społecznego i przez to do przyczynowego wyjaśnienia jego przebiegu i skutków” . Działanie natomiast było dla niego społeczne „ze względu na subiektywne znaczenie, jakie przypisują mu podmioty działające” Tak określając przedmiot poznania nauk społecznych, Weber wprowadził do nich metodę rozumiejącą, której wprawdzie nie wymyślił, ale opracował jej ścisłe reguły i procedury. Ponad to, dla Webera zanegowanie wzoru nauk przyrodniczych w żadnym razie nie oznaczało zwolnienia z obowiązku ścisłości i porządku w myśleniu. Począwszy od Maxa Webera, nurt humanistyczny w mniej lub bardziej radykalnej postaci jest stale, choć z różną intensywnością, obecny w socjologii. Za Turnerem więcej o „Verstehen”: Weber uważał, że socjologia musi dążyć do zrozumienia zjawisk na poziomie uczestniczących w nich „aktorów”, a więc co widzą i odczuwają oni będąc w określonych sytuacjach społecznych. Należy badać także większe struktury kulturowe, które powstają gdy ludzie wchodzą ze sobą w złożone układy i zależności. Analiza socjologiczna powinna dotyczyć nie tylko doświadczeń poszczególnych „aktorów”, ale też większych struktur społecznych i kulturowych, w których uczestniczą ludzie. 10. Pojęcie teorii; Za Turnerem: Celem nauki jest umożliwienie nam zrozumienia świata i gromadzenie wiedzy o nim. Narzędziem, które temu służy, jest teoria, która odpowiada na pytanie, dlaczego istnieje dane zjawisko i w jaki sposób działa. Teorie naukowe mają pewne charakterystyczne dla siebie cechy, które odróżniają je od innych rodzajów wyjaśniania świata, takich jak religia, dogmaty polityczne i osobiste sądy. Jedną z cech wyróżniających teorię naukową jest jej abstrakcyjność. Stwierdzenia wyrażone są w terminach ogólnych, ponieważ ich celem jest wyjaśnienie danego zjawiska w każdym czasie i miejscu. Drugą charakterystyczną cechą teorii naukowych jest to, iż poddają się one sprawdzeniu. Niektórzy nawet głoszą, te są one tak tworzone, by można było udowadniać ich fałszywość (Popper), ponieważ naszym celem jest poddawanie ich ciągłemu sprawdzaniu, póki nic przekonamy się, że nic można dowieść ich fałszywości, a tym samym uznamy je za wiarygodne. Albowiem jeśli dana teoria utrzyma się po atakach danych empirycznych, wówczas zostaje uznana za najlepsze w danym czasie wytłumaczenie funkcjonowania określonych zjawisk. Jeśli teorie wytrzymają test czasu - to znaczy ponawiane wciąż próby ich obalenia - to zostają zaakceptowane jako prawdziwe, objaśniające sposób funkcjonowania rzeczywistości. W taki właśnie sposób funkcjonuje nauka.

A zatem nauka wkracza na teren socjologii wówczas, gdy posługujemy się teoriami w celu objaśniania rzeczywistości społecznej, a także gdy sprawdzamy owe teorie na rzeczywiście istniejących wydarzeniach. Dzięki rozwojowi teorii oraz ich weryfikacji wzbogacamy naszą wiedzę na temat rzeczywistości społecznej, w której żyjemy. W socjologii teoria nie jest tak dobrze rozwinięta jak w naukach przyrodniczych. Obecnie dominują w niej cztery podejścia: funkcjonalizm, teorie konfliktu, teorie interakcji i teorie utylitarne. 11. Podstawowe paradygmaty teoretyczne w socjologii: funkcjonalizm, teorie konfliktu, interakcjonizm symboliczny (u Turnera pod nazwą ‘teorie interakcji’); teorie utylitarystyczne (teorie wymiany społecznej), teoria dramaturgiczna Ervinga Goffmana, – (na czym polegają z grubsza).

Funkcjonalizm O funkcjonalizmie z wykładu: Funkcjonalizm- systemy społeczne są w ekwilibrium. Przedstawiciele: Talcott Parsons, Bronisław Malinowski, Radcliff Brown, Robert Merton, Emile Durkheim, Twórca: Herbert Spencer TALCOTT PARSONS (1902‐1979) Czołowa postać socjologii amerykańskiej po II wojnie światowej, aż do lat siedemdziesiątych. Usiłował dokonać syntezy dwóch wielkich nurtów teorii socjologicznej: analizy działań ludzkich i analizy całości społecznych. Sławę przyniosło mu już pierwsze, dwutomowe dzieło The Structure of Social Action [Struktura działania społecznego] (1937), a później tom pt. The Social System [System społeczny] (1951). Działanie ludzkie rekonstruuje w ramach tzw. modelu woluntarystycznego. Działające podmioty stawiają sobie i usiłują zrealizować cele. Dysponują określonymi środkami i dokonują wyboru sposobu postępowania w świetle: a) okoliczności sytuacyjnych, jakie postrzegają, b) wartości, norm i idei, jakie wyznają. Działania odbywają się w kontekście społecznym, w którym podmioty zajmują określone pozycje i realizują przepisane role normatywne. Pozycje‐ role tworzą złożone i powiązane wzajemnie całości, systemy społeczne. Systemy społeczne mają tendencję do trwałości i utrzymywania się w stanie równowagi (aequilibrium}. Jest to możliwe dzięki realizowaniu przez odpowiednie instytucje czterech wymogów funkcjonalnych (potrzeb) każdego systemu: a) potrzeby adaptacji do środowiska przez produkcję i dystrybucję dóbr, co zapewniają instytucje ekonomiczne, b) potrzeby 90 mobilizowania i koordynowania działań prowadzących do realizacji celów wspólnych, co zapewniają instytucje polityczne, c) potrzeby integrowania działań wielu członków społeczeństwa, wytwarzania więzi społecznej i poczucia tożsamości, co jest domeną kultury czy prawa, oraz d) potrzeby wpajania i egzekwowania wzorów społecznych, co zapewniają instytucje socjalizacji i kontroli społecznej operujące najlepiej za pośrednictwem rodziny i Kościoła. Systemy społeczne mogą być charakteryzowane abstrakcyjnie, w oderwaniu od konkretnych działających w ich ramach osób. Typowe różnice między systemami społecznymi dotyczą piędu dychotomicznych przeciwstawień: uniwersalizm‐ partykularyzm rekrutacji do pozycji i ról, osiąganie‐ przypisanie jako metoda zdobywania statusu, indywidualizm‐ kolektywizm jako dominująca baza identyfikacji działającego, afektywność‐ neutralność jako dopuszczalność lub zakaz emocji, oraz całościowość‐

segmentalność jako orientacja ku pełnym osobom lub tylko ich pojedynczym rolom. Obok systemu społecznego można jeszcze wyróżnić dwa systemy wobec niego parametryczne: organizm biologiczny związany z naturalnymi imperatywami i potrzebami człowieka oraz osobowość jako zintegrowany kompleks postaw, motywacji i orientacji przyjmowanych w działaniu. Systemy społeczne ulegają stopniowej, ewolucyjnej zmianie, adaptując się coraz lepiej do otoczenia dzięki postępującemu wewnętrznemu różnicowaniu, a zarazem coraz doskonalszemu koordynowaniu i integrowaniu różnicujących się elementów. Ewolucyjną przewagę daje coraz bardziej złożona i coraz lepiej funkcjonująca organizacja BRONISŁAW MALINOWSKI (1884‐ 1942) Słynny polski antropolog społeczny, który większość życia zawodowego spędził w Wielkiej Brytanii i USA oraz na wyspach Polinezji, gdzie prowadził badania terenowe. Wywarł silny wpływ na socjologię, a zwłaszcza tzw. szkołę funkcjonalistyczną. Najważniejsze dzieła: Argonauto of the Western Pacific [Argonauci Zachodniego Pacyfiku] (1922), Crime and Custom in Savage Society [Zbrodnia i zwyczaj w społeczności dzikich] (1926), The Sexual Life of Savages in Northwestern Melanesia [Życie seksualne dzikich w północno‐zachodniej Melane‐ zji] (1929), A Sdentific Theory of Culture [Naukowa teoria kultury] (1944). Trzonem życia społecznego jest dla Malinowskiego kultura, rozumiana jako całokształt dziedzictwa społecznego: „urządzenia, dobra, procesy techniczne, idee, zwyczaje i wartościʺ , a także mit, magia i religia. Kultura ma cztery właściwości: stanowi całość, jest wewnętrznie zintegrowana, jej elementy pełnią swoiste funkcje, stanowi instrumentalny aparat zaspokajania ludzkich potrzeb. Antropologia winna skupiać się na analizie funkcji: jej celem jest wyjaśnienie faktów antropologicznych poprzez rolę, jaką odgrywają w integralnym systemie kultury, a także w zaspokajaniu potrzeb członków społeczeństwa. Ludzie są w swoich działaniach motywowani przez potrzeby dwojakiego rodzaju: pierwotne, związane z ich naturą biologiczną, oraz wtórne, związane z ich naturą społeczną, faktem współżycia z innymi ludźmi w społeczeństwie. Ludzkie potrzeby są zaspokajane przez instytucje, czyli zbiorowości ludzi powiązanych wspólnym zadaniem, wspólnymi regułami, i dysponujących wspólnymi urządzeniami technicznymi. Każda instytucja składa się z: zasady naczelnej (założonych celów, centralnych wartości), personelu, norm (technicznych lub powinnościowych), urządzeń materialnych, działań podejmowanych przez personel, i funkcji, jaką realnie pełni. Na potrzeby pierwotne odpowiada pierwotna organizacja instytucjonalna: (a) instytucje zaopatrzenia w żywność, (b) pokrewieństwa, małżeństwa i reprodukcji (c) ochrony i obrony przed zagrożeniami. Na potrzeby wtórne odpowiadają instytucje prawne, ekonomiczne, wychowawcze i polityczne. Sens każdej instytucji jest zrozumiały tylko w kontekście całego swoistego systemu, w którym występuje. Zmiany kulturowe mają charakter egzogenny, wynikają z kontaktu, zderzenia lub konfliktu z kulturami odmiennymi. Kultury pier...