Harran Kazılarında Bulunmuş 12. ve 13. Yüzyıl Seramiklerinden Örnekler PDF

Preview

Summary

Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları XXIII Bütün hakları saklıdır. © 2021. Trakya Üniversitesi Bu eserin bir kısmı veya tamamı Trakya Üniversitesi Rektörlüğü'nün izni olmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz, kopya edilemez. Makalelerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. T....

Description

Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları XXIII Bütün hakları saklıdır. © 2021. Trakya Üniversitesi Bu eserin bir kısmı veya tamamı Trakya Üniversitesi Rektörlüğü'nün izni olmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz, kopya edilemez. Makalelerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ / SANAT TARİHİ BÖLÜMÜ Editörler Prof. Dr. Gülgün YILMAZ Dr. Öğr. Üyesi Yavuz GÜNER Dr. Öğr. Üyesi Bahriye GÜRAY GÜLYÜZ Arş. Gör. Dr. Selda UYGUN YAZICI Arş. Gör. Eylem GÜRKAN Arş. Gör. Fulya SEVİÇ Hakem Kurulu Prof. Dr. Ali BAŞ Prof. Dr. Remzi DURAN Prof. Dr. Celil ARSLAN Bilim Kurulu Prof. Dr. Engin BEKSAÇ Prof. Dr. Gülgün YILMAZ Doç. Dr. Gülay APA KURTİŞOĞLU Doç. Dr. Yılmaz BÜKTEL Doç. Dr. Abdurrahman DEVECİ Dr. Öğr. Üyesi Yavuz GÜNER Dr. Öğr. Üyesi Özkan ERTUĞRUL Dr. Öğr. Üyesi Bahriye GÜRAY GÜLYÜZ Öğr. Gör. Talat DALAMAN Öğr. Gör. Şule NURENGİN BEKSAÇ Arş. Gör. Dr. İsmail Hakkı KURTULUŞ Arş. Gör. Dr. Selda UYGUN Arş. Gör. Eylem GÜRKAN Arş. Gör. Fulya SEVİÇ Kapak Tasarımı Öznur Öztürk “Bu çalışma Trakya Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimince Desteklenmiştir. Proje Numarası: 2019 / 73 ISBN: 978-975-374-296-2 Trakya Üniversitesi Yayın No: 252 Adres : Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Balkan Yerleşkesi 22100 EDİRNE

SUNUŞ Trakya Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü olarak, 20 yılı aşan geçmişiyle sosyal ve beşeri bilimler alanında gelenek halini almış sayılı organizasyonlardan biri olan Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu’na ev sahipliği yapmayı uzun zamandır arzu ediyorduk. Anadolu ve Balkanlar arasındaki bağlantı noktasında yer alan, çok sayıda medeniyete yurt olmuş Edirne şehrinde, 2019 yılında emektar hocalarımızı, dostlarımızı, genç meslektaşlarımızı konuk etmek, değerli bilgilerinden yararlanmak, yeni bulgulara tanık olmak, bilimsel tartışmalara katılmak ve bu geleneğin bir parçası olmak bizim için çok büyük bir mutluluk oldu. 23. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu’nu tümüyle Üniversitemizin kaynaklarını kullanarak düzenledik. Rektörümüz Prof. Dr. Erhan Tabakoğlu’na, bizimle yakından ilgilenen rektör yardımcılarımız Prof. Dr. Ahmet Hamdi Zafer ve Prof. Dr. Osman Nuri Hatipoğlu’na, kısa bir süre önce emekli olan Dekanımız Prof. Dr. İlker Alp’e destekleri ve bizimle aynı heyecanı paylaştıkları için teşekkür borçlu yuz. T.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi ve Sağlık-Spor-Kültür Dairesi çalışanlarına ve sempozyumu sahiplenerek hevesle çalışan sevgili öğrencilerimize destek ve yardımlarından ötürü şükranlarımızı sunarız. Kitabımızın basım çalışmaları sürerken acı kayıplar yaşadık. Hacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nün sevgili hocalarından Fatih Müderrisoğlu; Topkapı Sarayı’nın emekli müdiresi, önemli bilimsel eserlerin sahibi ve paydaşı Edirneli Filiz Çağman aramızdan ayrıldı. Sanatın ve bilimin sonsuzluğuna inanan ve ona dokunan dostlarımızı sonsuzluğa uğurladık. Bir yandan da tüm dünyada yaşanan salgınla yeni bir hayata adapte olmaya çalıştık. Yalnızlaşıp küçük alanlara sığmaya çalışırken, teknoloji sayesinde çok geniş alanlara açılma fırsatını kullandık. Uzaktan eğitim, uzaktan konferans, uzaktan sempozyumlar hayatımıza girdi ve mesafeler önemini kaybetti. Dünyanın bir ucundaki müzeler, galeriler, konserler gözlerimizin önüne serildi serilmesine ama doğrusu dostlarla kucaklaşmayı, alkışlamayı, ayaklarımıza kara sular inmesini, eve dönüşü özlemeyi özledik. Dünya yeni bir döneme girerken, bilimsel alandaki paylaşımlar değişime uğrarken meslektaşlarımızı 2019’da şehrimizde bir araya getirmiş olmanın sıcaklığını ve mutluluğunu yaşıyoruz. Kitaplar bilimsel toplantıları kalıcı hale getirmesi açısından kuşkusuz çok önemlidir. Kitabın Üniversitemiz yayınları arasında e-kitap olarak yayımlanması aşamasında desteğini gördüğümüz başta Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Yüksel Topaloğlu olmak üzere T.Ü. Yayın Kurulu’na şükran borçluyuz. Sanat tarihinin çeşitli dönem ve konularına ilişkin mesleki bir kitap olarak düzenlemiş olduğumuz kitabımızda yer alan makaleler, bildiri olarak sunulmuş olmakla beraber, ikinci bir hakem sürecinden geçirilerek birer bölüm niteliği kaza nmıştır. Gelecekteki çalışmalara kaynak olmasını umduğumuz kitabımızın hazırlık aşamalarında emek veren Trakya Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nün değerli öğretim elemanlarına, değerli hakemlerimize ve kitapta yazıları bulunan tüm katılımcılarımıza sonsuz teşekkürler… Prof. Dr. Gülgün Yılmaz

İÇİNDEKİLER

Mardin Ortodoks Süryani Kiliselerinde Gömü Geleneği…………………………………………1 Ayşe ACAR Klasik Sanattan Çağdaş Sanata: Avrupa Resminde Metamorfik Yaklaşımlar…………………..14 Seda AĞIRBAŞ Ara Güler'in Sanata Ve Fotoğrafa Bakışı………………………………………………….………..32 Tamer AKÇA – Candan ÜLKÜ İslam Sanatına İsnat Edilen Horror Vacui (Boşluk Korkusu) Üzerine Bir Eleştiri…………..….40 Alper ALTIN İslamiyeti İlk Kabul Eden Türk Devleti İdil Bulgar Devleti Mirası: Bulgar Şehri…………..….51 Münteha ARABALI TATAR - Nuran KARA PİLEHVARİAN II. Alaaddin Keykubat ve Annesi Gürcü Hatun Tamara’ya Ait Kümbetin Yeri Hakkında Bir Öneri…………………………………………………………………………………………….….65 Muhammet ARSLAN Oryantalist Resmin Bir Unsuru Olarak At…………………………………………………………………………………..78 Büşra AYAZ Elazığ Coğrafyasında Oyun Kavramına Genel Bir Bakış ve Harput İç Kale Kazılarında Bulunan Oyuna Dair Küçük Buluntular……………………………………………………………86 İsmail AYTAÇ Van Gölü Havzası Ortaçağ Türk Dönemi (12. yy-15. yy) Cami Plân Tipolojisi…………...…...103 Hatice BALTA AVUT - Mehmet TOP Keykubadiye Sarayı Kazısı 2017 Yılı Buluntuları………………………………………………...125 Ali BAŞ - Remzi DURAN – Şükrü DURSUN – Ayben KAYIN Ordu / Gülyalı İlçesi Kestane Mahallesi Camisi Üzerine Birkaç Söz……………………...…...150 Ahmet Ali BAYHAN Bauhaus’ta Bir Osmanlı/Türk Öğrenci: Seifi Naki Halil Bey (1902-?)…………………………..168 Solmaz BUNULDAY - A. Sinan GÜLER Kozan (Sis) Köylerinden Birkaç Kilise Örneği……………………….………………………….176 Hasan BUYRUK 2015-2018 Yılları Arasında Beçin Kazılarında Ortaya Çıkan Seramikler……………………….185 Elif ÇELİK OĞUZ

Ortaçağ Resimli El Yazmaları Arasında Özel Bir Grup Bestıarıumlar…………………………...198 Ufuk ÇETİN Sakarya Arifiye İlçesi Osmanlı Dönemi Mezarlıkları ve Mezar Taşları……………………....206 Tülin ÇORUHLU Abdülmecid Efendi’nin “Haremde Goethe” Resmini Yeni Bilgilerle Yorumlamak…..…….262 Elif DASTARLI Zile’de Geleneksel Konutların Mimari Bezemeleri…………………………………………..….271 Uğur DEMİRBAĞ Osmanlı’nın Son Döneminde Şemseddin Molla Gürani-Vefa Kilise Camisi………….…….279 Sevil DERİN Tur Abdin Bölgesi Manastır Geleneğinde Midyat Örneği…………………………………...…296 Ufuk ELYİĞİT 18. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşlarında Babürlü Etkileri: “Çinihane” Bezemeleri………..…..323 Selma GÜL Geç Dönem Bir Osmanlı Eseri: Hidiv Kasrı’ndaki Figürlü Kabartmalar…………………......348 Hamza GÜNDOĞDU - Deniz DEMİR 2015-2018 Yılları Arasında Eski Foça Osmanlı Mezarlığı’nda Yapılan Çalışmalar…………..368 Coşkun HAMARAT - Yasin SAYGILI Mardin Süryani Ortodoks Kiliselerindeki Resimler…………………………………………….381 Necla KAPLAN Edirne Açık Ceza İnfaz Kurumu İşyurdu Müdürlüğü Mimari Restorasyon Uy g ul amaları İş Kolu Faaliyetleri ve Edirne Ceza İnfaz Kurumları Sorumluluk Alanlarında Bulunan Tarihi Yapılar…………………………………………………………………………………………………..396 Fatih KARABACAK Konya Mezar Taşları Müzesindeki Mevlevî Mezar Taşlarının Biçimsel ve Sembolik Özellikleri…………………………………………………...…………………………………………413 İbrahim KUNT - Murat KARADEMİR Bizans Kentinde Konut Alanları Üzerine Bir Değerlendirme…………………………...……..436 Arif MISIRLI - H. Burcu ÖZGÜVEN Harran Kazılarında Bulunmuş 12. ve 13. Yüzyıl Seramiklerinden Örnekler…………………450 Sevcan ÖLÇER Sivas Güdük Minare ve İnşa Tarihi Hakkında Bazı Mülahazalar………………...…………...464 Hakkı ÖNKAL

Çankırı Merkez İlçe Köy Odaları…………………………………………………………………...472 Betül ÖZCAN BALKIR 1940’lı Yıllarda Ankara’da Kültür ve Sanat......................................................................................494 Esra ÖZKAN KOÇ Gürcistan/Acara Bölgesindeki Osmanlı Dönemi Camilerinin İnşa Tarihleri ve Usta İsimleri Hakkında Değerlendirmeler…………………………………………………...………....................501 Selçuk SEÇKİN Safranbolu, Yazıköy Kilise’nin Liturjik Eserleri (Proskynetarion ile Sandalye) ve Korunma Sorunları………………………………………………….…………………………….…....................510 A.Nazlı SOYKAN - Durmuş GÜR Hakikat-Sonrası'nın Öncesi: Rönesans Floransası'nda Hümanist Retoriğin Kullanımı ve Sanata Yansımaları…………………………………………….……………………………………...522 Duygu ŞAHİN Kayseri Ali Cafer Kümbeti Sorunsalı……………………………………………………..……......532 Mert ŞAHİN Orta Karadenizde Anadolu Selçuklu Dönemi Yapıları: Çorum-I Bölgesi Yüzey Araştırması……………………………………………………………………………………….…….547 Mustafa Kemal ŞAHİN Kapadokya Bölgesi, Ihlara Vadisi’ndeki Bizans Dönemi İki Nefli Kaya Kiliselerinde Mimari Düzenleme……………………………………………………………………………………….…….562 Hülya COŞGUNARAS Kayseri Tavlusun Mezarlığı Bezemesiz Mezar Taşları ve Çoklu Definler……………..….....576 Şerife TALİ Elazığ-Palu Mezar Taşı Örnekleri Üzerinden Tipolojik Bir Değerlendirme………………...591 Muhammet Erşed TOKAT - Hazal Ceylan ÖZTÜRKER Paradigmatik Tarihin Kesişim Noktalarında Bilim ve Sanatta Evren Motifi: Gerçeklik ve İmge Ayrımı……………………………………………………….……………………………..……605 Ezgi TOKDİL Görsel Kayıt Tarihinde Cam Negatifler ve Pozitifler……………………………………………619 Candan ÜLKÜ - Baybars SAĞLAMTİMUR - Osman Erkan ÖZAYDIN Osmanlı Dönemi Urfa Bedesteni Üzerine Bir Değerlendirme………………………….…..….635 Yasemin YAŞAR I. Dünya Savaşı Sırasında “Zentralblatt Der Bauverwaltung” Adlı Alman Yapı Dergisinde Çıkan Türk Mimarisiyle İlgili Yazılar Hakkında Bir Değerlendirme…………...…………….650 Mehmet YAVUZ

Osmanlı’da Gureba Hastaneleri ve Bolu Gureba Hastanesi……………………………………668 Nurcan YAZICI METİN Midyat’ta Geç Dönem Osmanlı Yapısı: Gelüşke Hanı…………………………………………..677 Evindar YEŞİLBAŞ Pagan Gelenekten Kalma Unsurların ve Kadın Algısının Erken Hıristiyanlık Dönemi’nde Meryem Tasvirlerine Yansıması………………………………………………………………….…697 Evren YILMAZ - Z. Tuçe GÜNGÖR Arkeolojik Mirasın Korunması Çalışmalarında Hereke Kalesinde Arkeojeofizik Araştırmalar……………………………………………………………………………………………713 Fethi Ahmet YÜKSEL - Selçuk SEÇKİN - Kerim AVCI - Rıdvan GÖLCÜK Kilikya Bölgesi’nde Bulunan Kızılgeçit Kaya Kilisesi…………………………………………..726 Şener YILDIRIM - Özlem DOĞAN

HARRAN KAZILARINDA BULUNMUŞ 12. VE 13. YÜZYIL SERAMİKLERİNDEN ÖRNEKLER Sevcan ÖLÇER* ÖZ Şanlıurfa’nın 44 km. güney doğusunda bulunan ve her yıl binlerce yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilen Harran, eskiçağ ve ortaçağ tarihi açısından son derece önemli bir yerleşim yeridir. Eskiçağda Ay Tanrısı Sin’in dini merkezi olmasıyla ön plana çıkan kentte, Ortaçağ İslami dönemde sırasıyla Emeviler, Abbasiler, Selçuklular, Zengiler ve Eyyubiler hüküm sürmüştür. Anadolu ve Mezopotamya arasındaki ticaret akışının binlerce yıl Harran üzerinden yapılmış olması elbette kentte zengin bir kültür birikiminin oluşmasına neden olmuştur. Harran’da 1950’li yıllardan itibaren başlatılan ve aralıklarla sürdürülen kazı çalışmaları, Harran Höyük, Ulu Cami çevresi ve İçkale’de gerçekleşmiştir. Kazı çalışmaları sırasında mimari yapılarla birlikte kentin çeşitli dönemlerine ışık tutan seramikler de ele geçmiştir. Yoğunluğu İslami döneme ait olan seramikler arasında testi, sürahi, ibrik, maşrapa, tabak, çanak gibi günlük kullanıma yönelik çeşitli işleve ve forma sahip örnekler yer almaktadır. Günlük kullanımın dışında tuttuğumuz ilginç formlarıyla dikkat çeken, su tahliye etmeye yarayan sakiya kapları ile üretime işaret eden kalıp ve damga/mühür baskılar ele geçen diğer önemli buluntular arasındadır. Bu çalışmada 1983 yılından günümüze dek ele geçen seramik eserlerden bazı örnekler tanıtılmıştır. Ortaçağ İslami Dönem seramik sanatının birçok teknikte örneğini ve kendine özgü çeşitli formda seramiklerini içinde barındıran eserler, Harran’ın özellikle 12. ve 13. yüzyıldaki gündelik yaşamını, çanak çömlek zevkini, sanatsal zenginliğini ve özgünlüğünü yansıtmaktadır. Anahtar Kelimeler: Harran Kazıları, Sırlı Seramik, Sırsız Seramik, Ticaret, Üretim

EXAMPLES OF 12TH AND 13TH CENTURY CERAMICS FOUND FROM THE HARRAN EXCAVATIONS ABSTRACT Harran which is located in the south east Şanlıurfa's 44 km. and visited by thousands of local and foreign tourists every year, is an extremely important settlement in terms of ancient and medieval history. In the city, which was prominent as the religious center of the Moon God Sin in ancient times, the Umayyads, Abbasids, Seljuks, Zengids and Ayyubids, respectively, ruled in the Medieval Islamic period. The fact that the trade flow between Anatolia and Mesopotamia has been carried out over Harran for thousands of years, of course, has led to the formation of a rich cultural accumulation in the city. Excavations started in Harran since the 1950s and continued intermittently have been carried out in Harran Höyük, the vicinity of the Ulu Mosque and İçkale. Along with the architectural structures, ceramics that shed light on various periods of the city were also recovered during the excavations. Among the ceramics of the Islamic period, there are examples with various functions and forms for daily use such as jugs, pitchers, mugs, plates, bowls. Sakiya pots, which attract attention with their interesting forms that we exclude from daily use, and mold and stamp / seal prints that indicate production are among the other important finds. In this study, some examples of ceramic works uncovered since 1983 are introduced. The potteries, which contain many examples of Medieval Islamic Period ceramic art and its unique ceramics, reflect Harran's daily life, pottery style, artistic richness and originality, especially in the 12th and 13th centuries. Keywords: Harran Excavations, Glazed Pottery, Unglazed Pottery, Trade, Production

Giriş Harran Şanlıurfa’ya 44 km. uzaklıkta, adını aldığı Harran Ovası’nın ortasında konumlanan zengin kültürel ve tarihi geçmişe sahip kadim kentlerden biridir. Kent, İslamiyet öncesi dönem boyunca sırasıyla Babil, Asur, Hitit, Pers, Roma ve Bizans’ın hâkimiyeti altında kalmıştır. Daha sonraki dönemlerde Nasturiler, Hristiyanlar, Müslümanlar ve Haçlılar bu bölgede etkili olmuştur. İslami dönemde sırasıyla, Emevi, Abbasi, Hamdani, Numeyri, Selçuklu, Zengi ve Eyyubiler’in hâkimiyetine geçmiştir1. Selahaddin Eyyubi Harran’ı, el-Cezire ve Musul bölgesinin altında bir üss ve merkez haline getirmiştir. Harran özellikle bu dönemde en parlak devrini yaşamıştır2. 1260 yılının başlarında Moğol istilasına sahne olan kent, 14. yüzyılın ilk yarısında Memlükler’den *

Arş. Gör. Dr., Harran Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Şanlıurfa. [email protected] 1 Ramazan Şeşen, Harran Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 89, Ankara, 1993, s. IX; Abdullah Ekinci, Harran Mitolojisi ve Tarihi, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Şanlıurfa, 2008, s. 20-46. 2 R. Şeşen, a.g.m., s. X-XI.

450

Harran Kazılarında Bulunmuş 12. ve 13. Yüzyıl Seramiklerinden Örnekler

Osmanlı egemenliğine girene kadar Timur, Karakoyunlu ve Akkoyunlular arasında sık sık el değiştirerek 1516 yılında Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı himayesine alınmıştır3. Harran’da ilk olarak 1950-51 ve 1956-59 yıllarında S. Lloyd, W. Brice, D. S. Rice ve S. B. Segal tarafından kazı çalışmalarına başlanmıştır. 1983 yılından 2011 yılına kadar N. Yardımcı tarafından kazısı yapılan kentte Höyük, Harran Ulu Cami ve İçkale olmak üzere üç farklı alanda çalışılmıştır. Bu alanlardaki çalışmaları 2014 yılından bu yana Prof. Dr. M. Önal sürdürmektedir. Harran Höyük kazılarında toplu konut mimarisini belgeler nitelikte yapı kalıntılarına ulaşılmıştır. Konut mimarisini dar sokaklar ve bu sokaklara açılan bitişik düzende, kare ve dikdörtgen planlı evler oluşturmaktadır (Resim 1). Evlerde, oturma odalarının yanı sıra mutfak, kiler, depo, banyo, tuvalet ve ahır gibi çeşitli işleve sahip odalar da ortaya çıkmıştır. Sokaklar arasındaki meydanlarda ve her evin avlusunda veya mutfağında su kuyuları mevcuttur. İslami dönemde 12. ve 13. yüzyıllara tarihlenen çeşitli formda sırlı ve sırsız kaplar bu odalar içinden, su kuyularının içinden veya çevresinden ele geçmiştir. Bazı kaplara insitu durumdaki büyük küplerin içinde rastlanmıştır. Ayrıca Höyüğün tepesinde açığa çıkarılan ve insanların un ihtiyacını karşılayan, bazalttan yapılmış dört adet değirmen tespit edilmiştir. Değirmenlerin yakınlarında bulunan büyük boyutlu tahıl veya zahire küpleri ile çeşitli işleve sahip depolama kapları Harran’ın ciddi anlamda öğütme sanayisinin geliştiğini kanıtlayan veriler sunmaktadır.

Resim 1 Harran Höyük ve Harran Ulu Cami (Kazı evi arşivinden)

1983-1995 yılları arasında, Harran Ulu Cami’de yapılan kazılar temizlik, çevre düzenleme ve restorasyon çalışmaları olarak devam etmiştir. Daha sonraki yıllarda Ulu Caminin kuzey ve batı girişinin dış kısmında yapılan çalışmalarla, birbirine bitişik inşaa

3

Aynur Özfırat, Eskiçağ’da Harran, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 1994, s. 15; R. Şeşen, a.g.m., s. XI.

451

Sevcan ÖLÇER

edilmiş küçük odalar halinde çarşı yapısı olduğu anlaşılan birçok mekâna rastlanmıştır. 2013 yılından itibaren Ulu Caminin doğusundaki çalışmalara ağırlık verilerek bu alanda da çeşitli

Resim 2 Harran Ulu Cami’nin doğusundaki kazı alanı (Kazı evi arşivinden)

işlevlere sahip, birbirine bitişik dükkân, işlik ve depo olduğu anlaşılan yapılara rastlanmıştır. Bu yapıların yanı sıra bir hamam, büyük sakiya kuyuları, şadırvanlı avlu ve tuvaletler açığa çıkarılmıştır (Resim 2). Seramikler genellikle dükkân ve depolar içinden ele geçmiştir. İçkale’de yapılan kazılar daha çok restorasyon ve temizlik çalışmaları olarak ilerlemiş, 2017 yılında İçkale’nin güneyinde bir hamam ortaya çıkarılmıştır (Resim 3). Seramikler

Resim 3 Harran İçkale (Kazı evi arşivinden)

Harran İslami dönem seramikleri form ve bezeme açısından oldukça zengin sırsız ve sırlı örnekler içermektedir. Bu örneklerin ön değerlendirmesi 2019 yılında yayınladığımız

452

Harran Kazılarında Bulunmuş 12. ve 13. Yüzyıl Seramiklerinden Örnekler

çalışmada yapılmıştır4. Kendi içlerinde çeşitli üretim ve bezeme tekniklerine ayrılan seramikler belli başlı kap türlerine ayrılmaktadır. Kazı çalışmaları sırasında ele geçen sırsız örnekler genellikle depolama, servis, saklama gibi günlük kullanıma yönelik üretilmiş yerel üslubu yansıtan seramikleri içermektedir. Bunlar arasında testiler, ibrikler, sürahiler, maşrapalar, derin kaplar, tabaklar, leğenler, küpler, kapaklar ve sakiya kapları (su dolabı kapları) yoğunluktadır. Kalıp ve damga/mühür baskılar seramik üretiminin varlığını kanıtlayan veriler olarak sırsız buluntular arasında yer alırlar. Sırlı seramikler arasında derin kap (kâse/çanak), tabaklar ve küçük boyutlu tek kulplu sürahiler bulunmaktadır. Bu çalışmada birbirinden farklı formda çeşitli türde seramik eser tanımlanmıştır. Sırlı ve sırsız seramiklerin form tipleri gövde şekillerine göre adlandırılarak üretim tekniğine, bezeme üslubuna ve malzeme özelliklerine kısaca değinilmiştir. 1. Testiler Harran seramikleri arasında yoğunluğu eşit oranda dağılan çeşitli formda testi tespit edilmiştir. Bunlar: İki Parçalı Basık Küresel Gövdeli Testiler (Tablo 1/1), İki Parçalı Küresel-Konik Gövdeli Testiler (Tablo 1/2), Basık Konik Gövdeli Testiler (Tablo 1/3), Yumurta Gövdeli Testiler (Tablo 1/4), Küresel Gövdeli Testiler (Tablo 1/5) ve Oval Gövdeli Testiler (Tablo 1/6) olarak 6 farklı tipe ayrılmaktadır. İki parçalı basık küresel gövdeli ve iki parçalı küresel-konik gövdeli testilerin gövdeleri iki parça halinde kalıpla üretilmiştir. Diğer testi gruplarının gövdeleri tek parça halinde çarkta üretilmiştir. Hazırlanan gövdelere boyun, kaide, kulp, emzik ve süzgeç gibi bölümler sonradan eklenmiştir. Testiler, düz veya bezemesiz olarak bırakılmış (Tablo 1/4), kazıma tekniğinde (Tablo 1/5-6) veya oluk bezeme tekniğinde bezenmiştir (Tablo 1/3). İki parçalı gövdelere sahip örnekler kalıpla kabartma tekniğinde geometrik motiflerle bezelidir (Tablo 1/1-2). Örnekler bej veya açık pembe renkte, sert ve homojen hamurlara sahiptir.

Tablo 1 Testiler

4

Sevcan Ölçer, ‘‘Harran Kazısında Ortaya Çıkarılan (2014-2017)...