Historia urbanistyki PDF

Preview

Summary

Download Historia urbanistyki PDF

Description

+ 2 wykłady z zeszytu Rozwój i planowanie miast na obszarze imperium rzymskiego Imperium rzymskie:  rozkwit cesarstwa od II wieku p.n.e. do I wieku na – za koniec cesarstwa rzymskiego na zachodzie uznaje się rok 476, wschodnia część trwała w postaci cesarstwa bizantyjskiego do 1453 r.;  niezwykłe zaawansowanie procesów urbanizacji – na podbijanych obszarach zakładano obozy wojskowe, które stały się zaczątkiem przyszłych miast (Londyn, Paryż, Wiedeń, Kolonia); Obozy wojskowe – nie tylko funkcja militarna, także administracyjna, gospodarcza i kulturalna. Sieć miast budowana według określonych zasad, dotyczących m. in. układu przestrzennego, funkcji i rozmieszczenia instytucji. Ekspansja imperium = pierwszy okres przyśpieszonych procesów urbanizacji na terenie Europy. Rzym:  753pne – Ab urbe condita;  układ nieregularny;  próby uporządkowania okazały się nieskuteczne (liczne przebudowy, zmiany przebiegu murów miejskich, ukształtowanie terenu, struktura tworzona przez połączenie samorzutnych układów);  początek – VIII w.pne – połączenie osad leżących na siedmiu wzgórzach;  najstarsza część miasta znajdowała się na Paladynie, w obniżeniu pomiędzy Palatynem, Kapitolem i Eskwilinem powstało Forum Romanum, będące centralnym punktem życia politycznego i społecznego;  rozbudowy formy → powstanie ciągu starannie zaprojektowanych i reprezentacyjnych placów (Forum Cezara, Forum Augustyna, Forum Nerwy);  niezwykle dynamiczny rozwój – w I wieku ok. 1 mln mieszkańców, w II wieku ok. 1,5 mln. Problem z zapewnieniem mieszkań oraz zarządzaniem i funkcjonowaniem (komunikacja, zaopatrzenie w wodę, odprowadzanie ścieków itp.); Bazylika za czasów cesarstwa rzymskiego – wielofunkcyjny, reprezentacyjny budynek mogący pełnić rolę targu. Termy – łaźnie publiczne, gigantyczne obiekty sportowo-rekreacyjno-kulturowe. Amfiteatry – miejsce organizowania licznych widowisk publicznych.  całkowity brak jakiegokolwiek powiązania przestrzennego, kompozycyjnego czy choćby komunikacyjnego pomiędzy poszczególnymi obiektami użyteczności publicznej;  funkcjonował system infrastruktury komunalne, którego istotnym elementem nyły akwedukty, a także kolektory ściekowe; Pompeje:  ośrodek pozostający pod silnymi wpływami greckimi i etruskimi, który uległ szybkiej romanizacji;  układ urbanistyczny rozbudowanego ośrodka podporządkowany był głównym funkcjom (handel, rzemiosło, produkcja wina i oliwy);  forum bezpośrednio połączone z portem morskim; Na terenie Italii na planie castrum rozwinęły się m.in. Ostria, Aosta, Florencja, Mediolan. Ostria – ważny port handlowy obsługujący stolicę, kilkakrotnie rozbudowywany – decumanus osią rozwoju urbanistycznego. Aosta – typowy obóz wojskowy Witruwiusz „O architekturze ksiąg dziesięć”  lokalizacja miast – wzniesienie, unikanie bagien, wiatrów, kształt kolisty;  zachowanie ładu w przestrzeni zapewnia realizację wartości o charakterze utylitarnym – bezpieczeństwa i zdrowia;  piękno = szczęście; Castrum Romanum:

obóz wojskowy zakładany według określonego planu z regularną siatką ulic przecinających się pod kątem prostym;  na terenach podbitych obóz stopniowo przekształcał się w regularne miasto – zabudowa wojskowa zastępowana była przez trwałe budynki;  regularna siatka ulic przecinających się pod kątem prostym;  dwie główne ulice – cardo i decumanus;  przy skrzyżowaniu ulic znajdowało się forum, a także siedziba komendanta i jego sztabu;  do obozu prowadziły cztery główne bramy; Na terenie północnej  Leptis Magna – osada punicka – jedna z trzech miast tworzących trypolis;  Dugga – nieregularna siatka ulic – świadectwo wcześniejszego osadnictwa;  Dżemila – miasto rozplanowane w sposób regularny, szybki wzrost liczby mieszkańców spowodował powstanie nowej części o swobodnym układzie;  Timgad – zachowany przykład miasta na planie obozu legionów, obiekty użyteczności społecznej nie zakłócały istniejącego ładu, plan nie uwzględniał potrzeb związanych ze wzrostem liczby ludności;  Trewir – założony ok 14 roku p.n.e. nad Mozelą (obecnie Niemcy), szybko rozwijające się miasto wielokrotnie rozbudowane – ok. 300 roku liczył 80 tys. mieszkańców, największy ośrodek na północ od Alp;  Split – rozwinął się wokół pałacu cesarza Dioklecjana, który zbudowano na planie castrum, cała budowa pełniła funkcje obronne i reprezentacyjne, przy ścianie zachodniej rozwinęło się COŚ;  Carnantum (obecnie Austria) – obóz wojskowy z towarzyszącą osadą canabae (rodziny wojskowych, rzemieślnicy), jeden z ważniejszych ośrodków miejskich w tej części imperium;  Aquincum ( na terenie obecnego Budapesztu); Planowanie i rozbudowy miast w okresie rzymskim charakteryzowała się dbałością o różnego rodzaju obiekty użyteczności publicznej, określanych dziś jako obiekty infrastruktury społecznej. Miasta rzymskie cechował również znaczny postęp w rozwoju infrastruktury technicznej (kanalizacja, wodociągi, drogi).  1 wykład od kasi Lokacje na terenie Czech, Moraw i Słowacji  intensywna urbanizacja w XIII w. - w większości kontynuacja osadnictwa (ogrody, osady targowe). Miasta lokowane głównie w północnej części Czech, nie w pełni regularne (faza I 1230 – 53). Miasta na obszarze Czech i Moraw – bardzo regularne (faza II 1253 – 78).  Praga, Brno, Ołomuniec – XII w., miasta przedlokacyjne;  nieproporcjonalnie duże w stosunku do wielkości miasta place rynkowe; Praga:  kilka niezależnych odrębnych osiedli IX w. na lewym brzegu Wełtawy powstał zamek Przemyślidów, X w. kilka km dalej zamek Wyszerad; Czeskie Budziejowice:  1265 r., miasto-twierdza w zakolu rzeki Malse, przy dawnym szlaku handlowym do Pragi;  Rynek 128x128 – jeden z największych w Europie; Domażlice:  przykład miasta z wydłużonym rynkiem – dostosowanie nowego ośrodka do istniejącej wcześniej struktury; Vysoke Myto:  1260 r. forma zbliżona do kwadratu. Lokalizacja kościoła na obrzeżu placu; Moravska Trebova:  forma zbliżona do kwadratu, kościół zlokalizowany poza planem rynkowym; Czeski Krumlow:  przykład przystosowania do ukształtowania terenu; 

Pilzno:  1295 r. szczególny stopień regularności, wielki prostokątny plac rynkowy; Tabor:  przykład miasta lokowanego w późniejszym okresie – 1420 r., układ promienisty; Słowacja / Barańska Bystrzyca:  ośrodek górniczy, który uzyskał prawa miejskie w 1255 r.; Kostrzyce, Preszów:  place stworzone poprzez rozszerzenie drogi prowadzącej przez miasto; Miasta organiczne oraz miasta nowe, budowlane z założonego wcześniej planu. Silne dostosowanie do warunków topograficznych. Kategorie: miasta istniejące od cesarstwa rzymskiego, miasta rozwijające się wokół ważnego obiektu (np. zamku), miasta których początkiem było rozwijające się osiedla wiejskie, miasta zakładane wg planu. Rozbudowa miast:  budowa nowego pierścieni murów i włączenie do miasta dzielnic powstałych poza starym systemem obrony;  połączenie kliku osiedli miejskich leżących w pobliżu i otoczenie ich wspólnym murem;  budowa nowego ośrodka z odrębnymi murami; Miasta średniowieczne w Polsce Najstarsze osady obronne:  ślady najstarszych osad obronnych – VII – V p.n.e. (Wielkopolska, Śląsk, Małopolska);  kultura łużycka;  Biskupin (738 r.p.n.e.), owalny kształt, otoczony drewnianym wałem skrzyniowym, trzynaście rzędów drewnianych domów, 800 – 1000 mieszkańców;  Izdebno;  Sobiejuchy; Zawada Lanckorońska:  Małopolskie, osadnictwo Wiślan z epoki brązu;  Grodzisko funkcjonowało do połowy X w.; Wczesne średniowiecze  IX – X w. -ośrodki państw plemiennych (Wiślanie – Kraków, Polanie – Gniezno), grody obronne na Śląsku – Wrocław, Opole, Legnica, Głogów, ośrodki osadnicze na terenie Gdańska, Lublina, Płocka itp.;  Gród – siedziba władcy i jego drużyny, podstawa kształtującej się sieci osadniczej;  Podgrodzie;  Aglomeracja wczesnośredniowieczna – XII w., układ policentryczny ośrodków o zróżnicowanych funkcjach; Gniezno:  Koniec VIII w. najstarszy gród, podgrodzia tworzące układ łańcuchowy, rozbudowany zespół osadniczy; Osady targowe:  Połowa VI – XIII w.;  Targi w pobliżu grodów bądź przy skrzyżowaniu szlaków handlowych;  Sukces ekonomiczny – osady targowe bez przestrzennego związku z grodem;  Wzrost znaczenia osad targowych – zmniejszanie się roli podgrodzi; Formy osad targowych:  ciężki do określenia ze względu na ilość przeobrażeń;  Układ zachowany – np. Kwieciszewo;  Pierwotna forma przestrzenna placu targowego została zaadaptowana w późniejszym mieście lokacyjnym – Środa Śląska;  Osada targowa została włączona w późniejszy układ regularny; Formy placu targowego;

 Targi o wydłużonej formie placu klinowego (np. Zawichost);  Targi o wydłużonej formie owalnicy (np. Środa Śląska);  Targi o formie poszerzonej ulicy ( np. Niemodlin); Ośrodki miejskie XIII – XV w.:  Rozpowszechnienie nowej organizacji prawnej – lokalizacja miast;  Śląsk, Henryk Brodaty;  Osadnicy (zasadźcy) sprowadzani przez władcę otrzymywali prawo do ziemi i prawo do funkcjonowania wg własnych przepisów;  Sieć osadnicza – prawie żądne lokowane miasto nie powstawało na surowym korzeniu;  Prawo niemieckie (magdeburskie), Modyfikacje – prawo chełmińskie,m średzkie, kaliskie, poznańskie;  Prawo lubelskie – Gdańsk, Tczew, Elbląg;  Prawo flamandzkie – prawo nyskie;  Śląsk, Wielkopolska, Małopolska od początku XIII w. - Mazowsze, Pomorze, Kujawy dopiero w połowie XV w.;  Natężenie lokacji zależne od: - aktywności władz; - sprzyjających warunków gospodarczych;  Sześć okresów nasilonej lokacji: - co ok 50 lat; Najważniejsze prawa w miastach lokowanych na prawie magdeburskim:  prawo do targów;  miejsce dla urzędu kata; Lokacja:  Akt lokacyjny wydany przez księcia, wystawiony na lokatora – zasadźcę;  Akt lokacyjny – nadanie ziemi oraz określenie przywilejów i obowiązków osadników;  Prawo lokacji wystawione przez właściciela świeckiego lub duchownego;  Wójt – reprezentacja władzy feudalna, władza sądownicza;  W późniejszym czasie – rada miejska wybiera burmistrza; Sposoby lokacji miast:  Tworzenie miasta przy istniejącym starym ośrodku;  Przebudowa (adaptacja) istniejącego osiedla, pozostawienie dawnego układu ulic;  Nowe miasto na obszarze starego osiedla, nowy podział gruntów i układ ulic;  Zakładanie miasta na surowym korzeniu; Rynek:  kwadratowy lub prostokątny, bądź szeroka ulica;  liczba ulic wychodząca z placu rynkowego zależy od jego wielkości;  funkcja handlowa i administracyjno – polityczna (ratusz, kramy kupieckie, sukiennice); Kościół:  w pobliżu rynku, często na terenie narożnego boku przyrynkowego – odzwierciedlenie przestrzenne układu władzy politycznej, kościelnej i samorządu miejskiego;  na terenie rynku wrocławskiego kiedyś było ok 8 – 9 cmentarzy; Fortyfikacje:  pierwotne umocnienia drewniane i drewniano – ziemne;  mury kamienne bądź ceglane z basztami, wieżami obronnymi, bramami i mostami zwodzonymi;  pod koniec XIV w. barbakan;  wykorzystanie topografii terenu;  siedziba władzy zachowała odrębność i przewagę militarną; Siatka ulic:  regularne prostokątne bloki;  terenu przeznaczone pod zabudowę dzielono na działki;

przestrzeń o charakterze publicznym/rynek, pomocnicze place targowe, teren pod budowę kościoła i cmentarza , przestrzeń między zabudowami a umocnieniami obronnymi;  często układ prosty, oparty na siatce szachownicowej lub prostokątnej, m.in. układ dziewięciopolowy zbliżony do prostokąta;  układ grzebieniowy – główna ulica nadbrzeża oraz odchodzące od niej prostopadle ulice;  układ złożony – nowa szachownicowa struktura z zaznaczeniem nowych i wcześniejszych układów;  układ zespolony – obok istniejącego ośrodka lokacyjnego budowano również regularne tzw. nowe miasto; Złotoryja – pierwsze miasto lokowane w Polsce, 1211 r. prawo magdeburskie. Śląsk/Środa Śląska – miasto lokowane w 1235 r. na prawie średzkim:  szlak z Legnicy do Wrocławia;  ośrodek wywodzący się z osiedla targowego; Strzelin – miasto „pięknie regularne”, taki trochę kwadrat, rynek zatracił prawie całkiem swoje pierwotne funkcje. Niemcza – gród z przełomu IX/X w., lokacja w XIII w. (1282 r.). Sobótka – lokacja w 1221 r. na prawie średzkim, wcześniej – osada targowa. Wrocław:  przedlokacyjny Ostrów Tumski – gród książęcy X w.;  zabudowa Wyspy Piaskowej i terenów na lewym brzegu Odry (XII i XIII w.);  1242 r. lokacja na prawie magdeburskim;  1261 r. druga lokacja;  1263 r. Nowe Miasto (połączone w 1327 r.);  pierwsze osadnictwo na Nowym Targu;  oczko wodne w Ogrodzie Botanicznym było kiedyś częścią fosy; Nysa – pierwsza lokacja ok. 1215 r., druga 1245r,; Opole – lokacja na prawie flamandzkim w 1248 r. Poznań – gród z kościołem na Ostrowie Tumskim, miasto rozrastało się poprzez zlanie się układów osadniczych, lokacja na prawie niemieckim w 1253r. Kraków – ważny węzeł komunikacyjny, ośrodek życia religijnego i politycznego, 1220 r. i 1257 r. lokacja na prawie niemieckim, model szachownicowy. Pomorze i Mazowsze:  Zakon Krzyżacki – intensywna lokacja na prawie niemieckim od poł. XIII w. do 1410 r.;  miasta wysoce regularne z dominującymi nad miastem zamkami;  sieć miast oddalonych od siebie o 25 – 30 km;  trzy typy ośrodków miejskich – regularny, ortogonalny (Chełmno, Grudziądz, Lębork), grzebieniowy (Elbląg, Gdańsk), miasta z wydłużonym placem rynkowym o układzie pasmowym (Malbork, Puck); Gdańsk:  siedziba książąt pomorskim z X w.;  Poł. XIII w. - lokacja na prawie lubeckim;  po spaleniu miasta w 1308 r. nowe rozplanowanie terenu głównego miasta (lokacja na prawie chełmińskim);  wytyczenie dużej działki dla kościoła Mariackiego wymusiło zmianę planu; Elbląg – prawa miejskie 1246, układ grzbietowy Mazowsze / Warszawa:  najważniejszym ośrodkiem Mazowsza był Płock (1237 r.);  Warszawa – korzystne położenie geograficzne i komunikacyjne;  prawa miejskie w 1300 r.;  założona na prawie niemieckim; Renesans Jak najwyższy mur – jak najtrudniejszy do przejścia 

Zaczynają się tworzyć fortyfikacje Wieża – obrona z górnego tarasu Baszta – posiada cały zestaw strzelnic w ścianach, przeznaczona do obrony czynnej Basteja – niższa baszta jakby ukryta w fosie, dostosowana w pełni do użycia broni palnej Miasto idealne w czasach renesansu:  Renesans – przemiany społeczne, polityczne, gospodarcze, odkrycia geograficzne, nowe szlaki handlu, nowe poglądy na człowiek , wojny;  osiągnięcia w sferze urbanistyce – realizowane w następnej epoce;  koncentracja na rozbudowie umocnień i dzieł architektury;  odnalezienie na początku XV w. w Monte Kasino Wirtuwiusza „Dziesięć ksiąg o architekturze”;  trwałość, użyteczność, piękno;  właściwa lokalizacja miasta w stosunku do wiatrów;  ani Grecy ani Rzymianie nie budowali miast wg modelu Wirtuwiusza;  zapis określanego układu politycznego z silnie scentralizowanym systemem rządów;  idea dobrego i mądrego władcy;  koncepcja planowania wykorzystana w kolejnych stuleciach; Sforzinda dedykowana księciu Mediolanu Francesco Sforzy, Antonio Averulino zwany Filarete 1457 – 64 Ośmioramienna gwiazda wpisana wkoło, trzy place główne, szesnaście pomocniczych, układ promienisto – gwiaździsty, rozplanowanie funkcji; Punkt wyjścia do wielu innych projektów (np. Wersal) Albrecht Durer (1471 – 1528 ) - miasto królewskie Leonardo da Vinci – bezkolizyjny układ ulic w systemie dwupoziomowym, kanalizacja itp. Doradca Ludwika Sforzy – po epidemii w Mediolanie (1484 – 85) zaproponował przebudowę miasta, zmniejszenie zagęszczenia ludności i budowę dziesięciu nowych miast po 30 tys. mieszkańców. Imola (ok 1503 r.) jedno z pierwszych opracowań topograficznych na podstawie dokładnych pomiarów. Thomas More, Utopia (1515) i społeczeństwo idealne 54 miasta zbudowane wg jednego planu (podział na cztery części z rynkiem, jednorodność), 6 tys. rodzin funkcjonujących wedle ściśle określonych reguł. Tommaso Campanella, „miasto słońce” 1602 La cite ideale:  podporządkowane zasadom geometrii;  dominuje układ promienisto – koncentryczny;  budowla usytuowana na głównym placu jako dominanta; Miasto twierdza:  podporządkowane formy funkcji obronnej; Francesco di Georgio (1439 – 1501) – powiązanie w funkcjonalną całość układu promienisto – koncentrycznego. Miasto idealne a miasto-twierdza  najlepsze rozwiązanie – wielokąt w formie gwiazdy z bastionami połączonymi w centrum szerokimi arteriami, centralny plac pusty; Pietro Cataneo (1510 – 1574)  szereg pozycji miasta idealnego / układ ortogonalny wpisany w wieloboki;  Zamość; Palma Nuova (Włochy):  element systemu obrony tworzonego przez Wenecję;  miasto silnie podporządkowane funkcji militarnej; Freundenstadt (Niemcy):  ufundowany przez księcia Fryderyka I Writemberskiego;

Przebudowa miast istniejących:  przebudowa centralnych placów miast;  zmiana zabudowy ulic – budynki na oddzielnych działkach, ich fasady nie tworzyły jednego ciągu;  nowy element w planie miasta – osie łączące ważne place i budynki;  Florencja, Mediolan, Wenecja; Florencja – główny ośrodek renesansu Pienza – przebudowa wsi na miasto, zabudowa typowo renesansowa; Włochy/Rzym Bazylika św. Piotra - XVI w. papież Juliusz II zdecydował się zastąpić istniejącą wtedy świątynię nową wg projektu Donato Bramantiego (także Rafael, Michał Anioł, Carlo Maderna) - plac przed bazyliką – 1656 Gianlorenzo Bernini - Piazza Retta w kształcie trapezu i Piazza Obliuqua w kształcie woalu XVI w. papież Juliusz II – wytyczenie dwóch nowych ulic po obu stronach Tybru – Via Giulia i Via Lungara Via Giulia – charakter reprezetacyjny, wytyczona na mięjscu krętych uliczek, ułatwiających komunikację XVII w. papież Leon X i Paweł III – pierwsze fragmenty układów trójosiowych - ulice zbierające się na placu przed mostem św. Anioła - Piazza del Popolo Sykstus V, Domenico Fontana – szeroko zakrojony plan uporządkowania choaotycznej zabudowy miasta - przebudowa układu komunikacujnego miasta – przebicie osi zamkniętych sakralnymi budowlami (połączenie 7 głownych bazylik) - ułatwienie komunikacji, ale takrze stworzenie warunków zasiedlania terenów podmiejskich - Rzym jako reprezentacyjna stolica świata chrześcijańskiego Piazza Navona - plac zbudowany na terenie starożytnego stadionu – ruiny trybun stały się częścią nowych budunków Piazza di Spagna (plac Hiszpański) Francja/Paryż - poł. XVII w. styl Ludwika XIV (połączenie baroku i klasycyzmu)→ monumentalny klasycyzm Munumentalny klasycyzm → Ludwik XV starannie zaprojektowane place, parki i promenady, mosty i bulwary eksponujące walory estetyczne rzeki w przestrzeni miasta Plac de la Concorde Place des Vosges (plac Wogezów), pierwotnie Place Royale (plac Królewski) - 140x140m otoczony 36 domami arystokracji o jednakowych fasadach - zapoczątkował rozwój dzielnicy Marais, która stała się prestiżową lokalizacją - istotni projekt urbanistyki Place Dauphine - na zlecenie Henryka IV Place des Victories (plac zwycięstw) - projekt zbiegu sześciu ważnych ulic naruszony w czasie przebudowy Paryża Wielka oś Paryża - wyspa św. Ludwika i wyspa Cite, Plac Dauphine, Pałac Louvre Wielkie Bulwary Paryża – powstały w miejscu dawnych fortyfikacji Założenia parkowo-pałacowe i miasta rezydencjonalne Wersal - 1624 pałacyk myśliwski dla Ludwika XIII - od 1661 rozbudowa pałacyku - efekt: pałac królewski łączący dwie części rozległego układu – miasto i ogród, scalone dodatkowo

geometryczną siatką połączeń osiowych - proj. ogrodów Andre La Nore – ogród francuski, geometryczny rozwijany wokół osi centralnej Anglia/Londyn - przestrzenny rozwój Londyn → odzwierciedlenie struktury klasowej, ogromny kontrast w rodzaju zabudowy i zagospodarowania przestrzennego - West End → dzielnica prestiżowa, arystokracji, łatwy dostęp do City i Westminsteru. Jednolita elegancka zabudowa - East End → przedmieścia robotnicze Londyńskie place Convent Garden – plac w stylu włoskiego piazza na terenie poklasztornego ogrodu, na placu stały hale targowe, 1631-35 Bloomsbury Sqare – pierwszy plac, który powstał jako element koncesji pod zabudowę na wynajem, lord Southampton uzyakał zgodę na budowę pałacu i placu o charakterze rezydencjonalnym – działki wzdłużniej zostału wydzierżawione z niski czynsz, a inwestor musiał budować według ściśle wytyczonych wytycznych Odbudowa Londynu - 1665 epidemia dżumy pochłonęła 100 tysięcy ofiar, 1666 Wielki Pożar Niezrealizowany projekt odbudowy Londynu Christophera Wrena - propozycja z elementami barokowej urbanistyki – układy osiowe, proste ulice, perspektywy, place z promieniście rozbiegającymi się ulicami - układ prostolinijnych ulic o zróżnicowanej szerokości - plan odrzucony przez władze miejskie Karlsruhe - pro...