Islam Mimarisi-Suut Kemal Yetkin PDF

Preview

Summary

SAKARYA ÜNiVERSiTESi ILAHiYAT FAKÜLTESİ • KÜTÜPHANE&t ~ Cv\ İS LAM MİMARİSİ • .. ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ TÜRK VE İSLAM SANATLARI TARİHİ ENSTİTÜSÜ Nü. 61 AKA j\ ONIVERSİTESI iLAHİYAT FAKÜLTESİ .. T .. P 1 '- ~ 'İSLAM MİMARİSİ Ord. Prof. SUUT KEMAL YETKİN Değiştirilmiş ve y...

Description

SAKARYA ÜNiVERSiTESi ILAHiYAT FAKÜLTESİ

• ~

İS

•

..

LAM

MİARS

Cv\

KÜTÜPHANE&t

ANKARA ÜNİVERST TÜRK VE İSLAM

İLAHYT

FAKÜLTESİ

SANATLARI TARİH

Nü. 61 ENSTİÜ

AKA iLAHİYT

'-

~ 'İSLAM

j\

ONIVERSİT FAKÜLTESİ

1

.. T .. P

MİARS

Ord. Prof. SUUT KEMAL YETKİN

ve yeniden gözden geçirlmş Değiştrlm

,, ı

ANKARA

ÜNİVERST

-

üçüncü baskı a us ~

. ,.

_ _ _. . ;

Ko•lt:

BASIMEVİ.

196 5

ıMARV

ü iVE Sltnl ~AKULT&S\

tf.AHtYAT

KOTUPHANllt

Bu rehberlik KEMALTİN hatırsn

Saka

··

fazileti ve ilmi ile daima bana

et

kitabı,

miş

olan rahmetli babam SAFFE T YETKİN'in

asil ruhuna, aziz

sunuyorum.

·

tllH#fuUHjlihitHH/fit/JlüfiHüiit' 255.01.02

~902

*

. . 6.00/ 07/ 0079002 720.956fY48

•

·Her hakı

mahfuzdur.

.. ...

/

SÖZ BİRKAÇ

Bu kitap ilkın 1954 de ,sonra da 1959 da basılmşt. Şimd üçüncü defa basılyor. Her üç baskıy karşıltn, aradaki farklı göreceklerdir. Her yeni baskıd yeni arştımldn faydlnığmz gibi eksik buldğmz bölümleri tamlğ, yeteri kadar açık bulmadığz .yerleri daha da aydınltmğ,

yanıldğmz

noktalrı

düzeltmğ

çalıştk.

Sanat tarihi, yeni arkeolojik arştımln, meydana çıkarln yeni yeni değr ölçülerinin aydınltğ, kendine öz ilkeleri belgelerin besldiğ, isteyen bu disipve metodu olan bir disiplindir. Büyük bir dikkat ve sabır linin, yenilik hevesinden ve bunun sonucu olan acelecilikten daha tehlikeli düşmanlrı olamaz. Bir sanat eserinin doğru bilinen tarihini değiştrm veya onu başk bir millete mal etmğ kalışm , sağlm belgelere ve bilgili form tahlillerine daynmıors milli sanat geleneklerine, dolaysiyle sanat tarihine ancak zarar getirir. Bunun içindir ki kitabımzn eserinin tarihleri hakktnda gerekli gördük. Ayrıca, taşıyn

yeni arştıml

bazı

açıklmr

sonuna, Anada/uda iki Türk Mimari diye ayrı bir bölüm eklemeyi

bibliyografya'ya, 1959 dan bu yana yaımlnş almyı da ihmal etmedik. Ankara, Ağusto

olan ve değr

1965

SANATINA GİRŞ İSLAM İSLAM

İslamığn

SANATININ YAILŞ

ve başdönüre bir hızla yaılş tarihin en biridir. Peygamberin ölümü (632)'nden sonraki yüzıl içinde İslamık İran'ı (65 l), Suriye'yi (636), Kudüs'ü (638), Mısr' (639), Mezoptamy'ı (641), Kuzey Afrika'yı (64 7-709), İspany'ı (7 l l-7 l 2) çevresi içine almış; eski Roma denizi bir müslüman gölü olmuştr. Hilalin bir ucu batı Çin' de Kaşgr' ( 714), öbür ucu da Fransa' da Poitiers'ye ( 732) daynmıştr. Tarihte hiçbir impartoluğn bu kadar kısa bir zamanda indüs nehrinden Atlas Okyanusuna kadar böylesine genişlyp yaıldğ gösterilemez. Bu genişlm ile birlikte İslam medeniyeti de albidğne yükselmiştr. Abbasiler devrinde İslamığn merkezi olan Bağdt şehri hafızlrd binbir gece maslrın ihtşamın yaştmk ­ tadır. HarCmu'-Reşid zamnıd Bağdt'ın nüfusu iki buçuk milyonu aşmı, Abbasi impartoluğn yılk geliri hayaali denecek rakmlı bulmşt. O zamanlar halifelik hazinesine yılda yedibin kental altın giriyordu; bir kental altın da otuzbin dinar değr taşı­ yordu 1 • Kurtuba da, Bağd'ın karşısnd ayrı bir yükseliş yolundaı. Burada tarım ve endüstri büyük ölçüde gelişmt. Valansiya ve Gırnat, da müslümanlar zamnıd yılda üç mahsul sağlıyn sulama kanlrı ve su bentleri bugün verimszlşn topraklar üzerinde yıkntlar sürüklemektedir. Finikeliler ve Romalırdn sonra bıraklmş olan maden ocaklrı yeniden işletmğ başl­ nıyor, yeni yeni madenler bulunuyor, bütün bu tarım ve endüstri mahsulleri impartoluğn her tarfın uzanan sayız yollarla dağılyoru. III. Abdurrahman zamnıd vergi ve güm2 • rük geliri yılda 6.245.000 dinarı bulmşt büyük

doğuş

olayrınd

1) Haidar Bammate, Visages de I'slaın, 2) Philip K. Htti, Precis d'Histoire

Lausanne 1958, 77 - 79. s.

~es

Arabes, tr. de Planiol, Paris 1950, 138. s.

1

11

1046 yılarnd Mustanır

ziyaret eden

Bilah'ın

halife bulndğ

Husrev, Fatımilern idaresi altınd ki emniyet ve adaletini, Sefername'sinde uzun boylu övmekle kalmaz, 640 da Amr İbnü'l-Ası kurdğ Fustat şehrin, Kahire kurulduktan sonra bile uzun zaman parlak de"Ondiirt ve yedi katlı evler" yapılmş olduğn u, ')evirler yaşdığn, 3 dinci katta dam üstünde bahçeler" bulndğ yazar • Mısr'

Mısr'n

ilerğn,

Nasır-

zengilğ,

de, Moğl istlaınd önce Horasn'ı ziyaret eden coğra f­ yacı Yakut da Herat'ın -büyklğ, boluğ, toprağın zeng inl iğ, bahçelerinin güzeliğ, yetişrdğ bilginlerin çokluğ ile - Horasanbütün şehirl üstün geldiğn anltır. İleri bir toplumun daki diğer yartıclğ bütün bu imkanlardan faydalanarak şahesrl er verdi. Müslümanlar zaptettikleri yerlerde, iyman ve zafer neşsiyl e, yorgun enerjileri canldırmğ muvaffak oldular. Müslüman olanlar taze bir kuvvetle bu coşkun nehrin suların katıldr. Çöllerde yer yer şehirl fışkrmağ, camiler ve medreseler yükselmğ, kütüphaneler ve hastahaneler kurlmağ başlndı. İlim, sanat, edebiyat, felsefe; ziraat ve ticaret ile atbşı yürüdü. Muhteşm sanat eserleri gerek az rastlnı r bir mimaride, gerekse tezyini sanatlarda, tarihte eşin gelişm gösterdi. Eski Yunan dilinden en güzel eserler Arapça'ya halife Me'mun tarfınd Beytu'l Hikme çevrildi. 832 de Bağdt' adıyl bir ilim akademisi kuruldu. İmpartoluğn bilgi veren kurumlarınd, Calinus'un, Hipokrates'in Arkhimedes'in, Euklides'in Aristo'nun, Eflatun'un ... eserleri okutlmağ başlndı. Böylece yokn kuzey olup gitmekden kurtulan Yunan ve Roma bilgisi, Fırat' Afrika'ya, Guadalquivir (Vadi'l-Kebir)'e, oradan da Fransa'ya ve İtaly' geçti. Yunan ve Roma kültürünü sürdürmek ve gel iş­ tirmek için İslam bilginlerinin muazzam gayretleri olmas ydı belki Riinesans mümkün olmazdı. Dünyaı sayıl astronomi bilginlerinden Battani, yine sayıl matematik dehalrın biri olan Muhammed b. Musa (el-Kharezmi), Ebu Bekr-i Razi gibi bilginler, Ebu'l-K ası m Sina, el-Kindi, İbnü'r -R üşd, İbnü' l­ Abbas gibi cerrahlar, Farabi, İbn Arabi gibi filozoflar; İbn Haldun gibi tarihçiler, İslam felsefesini ve ilmini Avrupa'ya kadar yadılr. Avrupa'nı koyu bilgisizlik içinde yüzdğ bir devirde Hülagu, Meraga rasathanesini kurarak ba'jın Nasirü'd-din-i Tusi'yi getiriyor. Timur, hakimiyeti altın aldı ğı memleketlerin bütün bilginlerini, sanatkar ve şairlen çağırk Semerkant'da bir ilim akademisi kuruyor. ı 22 ı

3) Nasır-

2

Büyük bir ilm admı bonne' da verdiğ konferasıd üstnlğ ve ortaçğ

sırald

Husrev, Sefername, Çev. Abdülvehap Tarzi, İstanbul

1950, 82. s.

Avrupasındki

olan Ernest Renan 29 Mart ı 883 de Sorislam tefekkürünün asırlc süren sürekli tesirini şu sözlerle be-

lirtmş:

"XI. yü...