IV. Podmioty PMP - Polecam serdecznie PDF

Preview

Summary

Polecam serdecznie...

Description

IV. PODMIOTY PMP 1) Pojęcie podmiotowości w prawie międzynarodowym. Podmiotowość pierwotna i wtórna. pojęcie podmiotowości – prawo międzynarodowe nie wypracowało jednolitej definicji podmiotowości prawno międzynarodowej ; podmiot prawa musi legitymować się zdolnością prawną, czyli zdolnością do posiadania praw i obowiązków oraz zdolnością do czynności prawnych – możliwość bezpośredniego zaciągania praw i obowiązków, co jest związane ze zdolnością do występowanie w stosunkach międzynarodowych Początkowo podmiotami PM były tylko państwa, które posiadają międzynarodową zdolność do czynności prawnych, czyli: utrzymania stosunków dyplomatycznych i konsularnych, uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, zawierania umów, ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej, posiadania własnego obywatelstwa itp. podmiotami PM są obecnie nie tylko suwerenne państwa ale także niesuwerenni uczestnicy stosunków międzynarodowych: organizacje międzynarodowe i Stolica Apostolska; podmiotowość ich jest rezultatem nadania lub uznania, nie mają charakteru pierwotnego jak suwerenne podmioty PM podmiotowość pierwotna - podmiotowość państwa powstaje w konsekwencji jego utworzenia, jest następstwem suwerenności, niezależnie od czyjejś woli podmiotowość wtórna - stworzona przez państwa, które przyznały jej zdolność prawną i zdolność do czynności; podmiotowość wtórna jest zależna od stopnia zdolności do czynności prawnych Konwencja wiedeńska potwierdza istnienie podmiotów PM innych niż państwa w art. 3  „Fakt, że niniejszej konwencji nie stosuje się ani do porozumień międzynarodowych, zawartych między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego lub między takimi innymi podmiotami prawa międzynarodowego, ani do porozumień międzynarodowych zawieranych w formie innej niż pisemna, nie wpływa na: a) moc prawną takich porozumień; b) zastosowanie d nich którejkolwiek z norm sformułowanych w niniejszej konwencji, którym podlegałyby one na podstawie prawa międzynarodowego niezależnie od tej konwencji; c) zastosowanie konwencji do wzajemnych stosunków między państwami, opartych na porozumieniach międzynarodowych, których stronami są również inne podmioty prawa międzynarodowego” nie wszyscy uczestnicy stosunków międzynarodowy (np. międzynarodowe korporacje, kościoły, osoby fizyczne) są podmiotami PM, gdyż nie posiadają oni zdolności do czynności prawnych w stos. m., czyli PM nie reguluje ich stosunków z innymi krajami, umowy zawierane przez nich nie są umowami międzynarodowymi, nie podlegają prawu traktatów itp. podmiotowość a zdolność prawna – sama zdolność prawna (posiadanie praw i obowiązków bezpośrednio wynikających z PM, np. obowiązek nie popełniania przestępstw i zbrodni międzynarodowych przez osoby fizyczne) nie wystarcza do nabycia podmiotowości; osoba fizyczna nie jest zdolna do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych co oznacza, że nie jest podmiotem PM  PM zna sytuacje, gdy państwo pozbawione możliwości występowania w płaszczyźnie zewnętrznej zachowywało swą podmiotowość, ja w wypadku III Rzeszy po II wojnie światowej, jednakże sytuacja taka ma wyjątkowy i przejściowy charakter uzasadniony w tym przykładzie odpowiedzialnością za agresję atrybuty podmiotowości międzynarodowej ius tractatuum – prawo zawierania umów międzynarodowych i,pośrednio, prawo uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych ius legationis – prawo utrzymywania stosunków dyplomatycznych ius standi – prawo występowania z roszczeniami międzynarodowymi, ale też obowiązek ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej

2) Elementy składowe i istota państwa. trzy elementy niezbędne do powstania i istnienia państwa (tzw. triada pojęć Jelinka): ludność, terytorium i władza najwyższa konwencja z 1933 r. (Montevideo) o prawach i obowiązkach państwa – czwartym elementem jest zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami, koncepcja ta jednak nie przyjęła się w Europie – jednakże, aby mówić o państwie, twór taki musi posiadać atrybuty podmiotowości międzynarodowej (patrz wyżej) wymóg posiadania efektywnego rządu, jako najważniejszego elementu warunkującego istnienie państwa – np. Polska jako państwo przestała istnieć po rozbiorach mimo istnienia ludności polskiej i terytorium, przyczyną był brak władzy najwyższej o Stuyt  efektywne funkcjonowanie organizacji politycznej jest najważniejszą okolicznością dla powstania i istnienia państwa suwerenność – niezbędnym warunkiem istnienia państwa jako podmiotu PM jest niezależność i samodzielność występowania w stosunkach międzynarodowych – tylko gdy państwo jest suwerenne. Istnienie suwerenności jest formalnym kryterium podmiotowości prawno-międzynarodowej. Obecnie suwerenność oznacza przede wszystkim niezależność konstytucyjną (wewnętrzną i zewnętrzną). Do utraty suwerenności dochodzi w przypadku zniknięcia państwa, połączenia kilku państw w federację, bądź rozpadu federacji na samodzielne państwa znaczenie ludności – naród jest nosicielem suwerenności (przejaw zwierzchnictwa narodu); państwo jest wyrazem jego woli i interesów (rezultat samostanowienia)

3) Suwerenność państwa w XXI w. ONZ opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich swych członków. Zasada suwerenności jest normą ius cogens co oznacza, że ma zastosowanie również do państw nie należących do ONZ. Zgodnie z Deklaracją zasad PM z 1970 – wszystkie państwa mają równe prawa i obowiązki, w szczególności suwerenna równość obejmuje:  równość wobec prawa  prawo korzystania z pełni praw związanych z suwerennością  obowiązek poszanowania osobowości innych państwa  nienaruszalność integralności terytorialnej i niepodległości politycznej  prawo wyboru i rozwoju własnego systemu politycznego, kulturalnego, społecznego i ekonomicznego  obowiązek przestrzegania zobowiązań międzynarodowych i pokojowego współżycia z innymi państwami Suwerenność ma charakter jednolity, niepodzielny (państwo nie może mieć większej czy mniejszej suwerenności niż inne państwa). Możemy wyróżnić dwa aspekty suwerenności – zewnętrzny (prawna niezależność od jakichkolwiek czynników z zewnątrz) oraz wewnętrzny – kompetencja normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa. Od powyższych pojęć (dotyczących suwerenności w znaczeniu prawnym, konstytucyjnym) należy odróżnić suwerenność w znaczeniu politologicznym – oznaczającą faktyczną niezależność (polityczną, gospodarczą) od innych państw. Suwerenność nie jest pojęciem statycznym, podlega ewolucji wraz z rozwojem stosunków międzynarodowych. Obecne poglądy na suwerenność są związane z globalizacją, współzależnością państw. Żadne państwo nie może być w pełni niezależne, samowystarczalne. Przykład UE pokazuje pewien paradoks – państwa w celu zachowania suwerenności (bezpieczeństwa wew. i zew.) przekazują wykonywanie coraz szerszego zakresu kompetencji na rzecz struktur międzynarodowych / ponadnarodowych. Automatycznie pojawiają się pytania – czy następuje upadek państwa? Czy suwerenność podlega ograniczeniu? Czy mamy do czynienia z państwami „postsuwerennymi”? Czy istnieje suwerenność podzielona między państwo a organizacje międzynarodowe. Należy stwierdzić, że suwerenność jako instytucja prawa nie zanika, istnieje zasadnicza różnica między ograniczeniem suwerenności a ograniczeniem w wykonywaniu suwerenności. W pierwszym

przypadku państwo traci zdolność występowania w stosunkach międzynarodowych (w całości lub w części). Wyrazem suwerenności jest możliwość wystąpienia z organizacji międzynarodowych. Obecnie treść suwerenności nie ulega zmianie. Zmienia się za to możliwość działania państwa, zakres ich kompetencji, sposób ich wykonywania.

4) Immunitet państwa. immunitet państwa – zasada prawa międzynarodowego, zgodnie z którą żadne państwo nie może wykonywać jurysdykcji wobec innego państwa. Innymi słowy, żadne państwo nie może podlegać sądom obcego państwa. Zasada ta jest emanacją starożytnej zasady prawa rzymskiego: "Par in parem non habet imperium". Zagadnienie immunitetu państwa jest jednym z trudniejszych i bardziej kontrowersyjnych w prawie międzynarodowym. Powstało na ten temat wiele opracowań oraz rozwinęła się dość bogata praktyka międzynarodowa, w tym orzecznictwo sądowe. Stały rozwój stosunków międzynarodowych i coraz aktywniejszy udział państw w obrocie gospodarczym i stosunkach prawnych o charakterze cywilnym (wyróżniających się przede wszystkim równością stron) powoduje zwiększanie liczby sporów między państwami a obcokrajowcami (także obcymi przedsiębiorstwami). Powoduje to także kwestionowanie zbyt szerokiego immunitetu państwa. Można wyróżnić dwie najważniejsze koncepcje zakresu immunitetu państwa: absolutny (pełny, nieograniczony) immunitet państwa - jest tradycyjną, konserwatywną recepcja zasady "Par in parem ..." względny (relatywny, ograniczony) immunitet państwa - powoli zdaje się przeważać we współczesnych stosunkach międzynarodowych. Zgodnie z nim państwu przysługuje immunitet w odniesieniu do aktów typu iure imperii (aktów władczych, autorytarnych, wynikających z suwerennych uprawnień państwa), ale już nie w przypadku aktów iure gestionis - czyli takich, jakie dokonują wszystkie osoby prywatne (ludzie, przedsiębiorstwa) w stosunkach prawnych regulowanych przez prawo cywilne.

5) Sposoby powstawania państw w prawie międzynarodowym. PM a powstanie państwa – PM nie ma bezpośredniego wpływu na powstawanie lub upadek państw, jest tylko świadkiem jego narodzin bez wpływu na przyczyny i skutki. Pośrednio determinuje powstawanie państw zakazem kolonializmu. PM ustala jednakże warunki, które państwo musi spełnić aby stać się pełnoprawnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych sposoby powstania nowych państw – oderwanie się czy wyodrębnienie z istniejących podmiotów, ich połączenie lub powstają na terytorium res nullius o prawo narodów do samostanowienia – prawo narodów do tworzenia własnej organizacji państwowej (konsekwencja rozwijania się świadomości narodowej i kulturowej) o dekolonizacja – proces wyzwalania się kolonii zapoczątkowany oderwaniem się USA od Anglii a osiągnął swój szczyt w latach 60. i 70. XX w. o system mandatowy – procedura prowadząca do usamodzielnienia się niektórych obszarów zależnych – Pakt Ligi Narodów (art. 22 „[…] Niektóre wspólnoty, należące poprzednio do Cesarstwa Otomańskiego, osiągnęły taki stopień rozwoju, że ich istnienie jako narodów niepodległych może być tymczasowo uznane, pod warunkiem że rady i pomoc mandatariusza kierować będą ich administracją aż do chwili, kiedy się staną zdolne do samodzielnych rządów […]”; Irak, Palestyna, Transjordania (mandaty brytyjskie), Syria i Liban (mandaty francuskie) o system powierniczy – ustanowiony w Karcie NZ; celem doprowadzenia obszarów powierniczych do samodzielnego bytu państwowego; wszystkie tereny powiernicze osiągnęły już niepodległość poprzez utworzenie nowego państwa, bądź samorządność poprzez stowarzyszenie się z sąsiednim państwem ocena legalności – klasyczne PM nie zakładało oceny legalności powstania czy zniknięcia państwa, jednakże obecnie, ze względu na zakaz wojny i kolonializmu, praktyka ONZ dowodzi, iż taki proces

jest możliwy np. uznanie za nielegalną i sprzeczną z zasadą samostanowienia deklarację niepodległości Rodezji (Zimbabwe) przez rasistowski rząd białej mniejszości

6) Zasady sukcesji państw. sukcesja – przejęcie praw i obowiązków w odniesieniu do określonego terytorium przy powstaniu lub zniknięciu państwa o sukcesja to rezultat zmiany zwierzchnictwa terytorialnego nad częścią lub całością określonego terytorium państwowego o inne rozumienie – sukcesja to sam fakt substytucji w sprawowaniu zwierzchnictwa na określonym terytorium przedmiotem sukcesji mogą być: umowy międzynarodowe, pozatraktatowe, członkostwo w organizacjach międzynarodowych

zobowiązania

i

prawo

problemem sukcesji zajęła się Komisja Prawa Międzynarodowego  wynikiem jej prac są dwie Konwencje: Konwencja wiedeńska o sukcesji państwa w odniesieniu do traktatów z 1978 r. i Konwencja wiedeńska w odniesieniu do sukcesji długów i własności państwowej z 1983 r.  sukcesja w odniesieniu do traktatów – w odniesieniu do umów wielostronnych - tzw. teoria tabula rasa – nowe państwo uznaje, że nie jest związane żadnymi dawniejszymi umowami wielostronnymi; teoria prawa wyboru – wybór umów jakie chce utrzymać w mocy. W odniesieniu do umów bilateralnych – umowa jest obowiązująca gdy obie strony się na to zgadzają („prawo do namysłu”). Swoboda wyboru umów ograniczona jest zasadą trwałości granic  sukcesja długów państwowych – zasada dobrej wiary; większą swobodę w tym względzie mają państwa powstałe w wyniku dekolonizacji typ sukcesji – normy rządzące sukcesją traktatów  rozpad państwa – zasada kontynuacji ipso iure  secesja – jw.  zjednoczenie (wraz z inkorporacją) – jw.  cesja – zasada przesuwalności granic  nowe państwo niepodległe – zasada tabula rasa

7) Rodzaje państw ze względu na ich strukturę. Państwa jednolite występuje na zewnątrz jako jeden podmiot  istnieje zcentralizowana władza, nie ma podziału suwerenności między całość i części składowe  jednostki administracyjne nie mają żadnej zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych  stosunki zagraniczne należą wyłącznie do kompetencji władz centralnych Państwa złożone  istotą państwa złożonego jest podział suwerenności między całość i części składowe  w przeszłości państwami złożonymi były unie realne i personalne  państwa związkowe – całość jest podmiotem PM a części składowe mogą mieć jedynie ograniczoną zdolność do utrzymywania stos. międzynarodowych (federacje). Federacja występuje jako jeden podmiot w stosunkach międzynarodowych  związki państw – podmiotami PM są części składowe, a całość albo w ogóle nie ma, albo ma ograniczoną zdolność do czynności (konfederacje). Konfederacja jest luźnym związkiem państw opartym na umowie międzynarodowej dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i obronnej. Państwa związkowe pozostają suwerenne i stanowią odrębne podmioty PM o konfederacja współcześnie nie występuje, jej historycznymi przykładami są konfederacja USA 1776-1787, konfederacja szwajcarska 1648-1848 i Związek Niemiecki 1815-1866  wszystkie przekształciły się z czasem w federacji

też tutaj: problem ZSRR, problem Wspólnoty Niepodległych Państwa, (brytyjska) Wspólnota Narodów

8) Państwa zależne – ich istota i rodzaje. państwa zależne – w rozumieniu PM zależne jest państwo, którego zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu (występowanie w imieniu jednego państwa przez inne państwo). Upośledzenie podmiotowości międzynarodowej poprzez odebranie zdolności do czynności prawnych o protektoraty:  międzynarodowe (państwa) – umowa między 2 suwerennymi państwami, w której jedno państwo (zwane protegowanym) zrzeka się w całości lub części swej zdolności do działania w płaszczyźnie zewnętrznej i przekazuje je państwu protektorowi  przykładem Bhutan (Indie)  kolonialne (terytoria i obszary nie mające takiego statusu) o państwa wasalne – istnienie państwa wasalnego (lennego) i państwa suwerennego; zobowiązania charakterystyczne dla stosunków feudalnych w postaci daniny – do niedawna przykładem była Andora (symboliczna danina dla Francji w wysokości 960 franków i Hiszpanii 460 peset); po 1993 konstytucja wprowadziła zmiany w systemie feudalnym minipaństwa – Liechtenstein, Monako i San Marino można uznać za protektoraty międzynarodowe ze względu na maleńkie terytorium i niewielką liczbę mieszkańców. Liechtenstein jest reprezentowany przez Szwajcarię, Monako – Francja (prawo reprezentowania i zawierania umów międzynarodowych), Republika San Marino – Włochy o ograniczona podmiotowość minipaństw nie jest kwestionowana  uczestniczą one w licznych konferencjach międzynarodowych, m.in. KBWE oraz podpisują umowy międzynarodowe o w latach 1990-1993 przystąpiły do ONZ Andora - zgodnie z konstytucją z 1993 r. Andora jest określona jako niezależne, demokr., parlamentarne współksięstwo. Głową państwa są 2 współksiążęta: biskup z hiszp. miasta Seo de Urgel oraz prezydent Francji. Pełnią funkcje reprezentacyjne i mają prawo weta wobec międzynarodowych traktatów. Władza ustawodawcza należy do 28-osobowego parlamentu, Rady Generalnej; 14 posłów wybieranych jest z listy krajowej, a 14 z siedmiu 2-mandatowych okręgów wyborczych. Władzę wykonawczą sprawuje powoływany przez parlament premier stojący na czele rządu. Do 1992 obowiązywał zakaz działalności partii politycznej Monako - Karta NZ wyraża równość i suwerenność członków. Monako zawsze było komuś podlegało, obecnie istnieje przepis, że w razie wymarcia dynastii Grimaldich to Monako wraca do Francji. W 1806 roku ks. Monaco zwrócił się o przyjęcie protektoratu przez Francję. W 1994 roku Monako przyjęto do ONZ, obowiązki opieki dyplomatycznej sprawuje Francja San Marino – Władzę ustawodawczą w kraju sprawuje wybierana w wyborach powszechnych Wielka Rada Generalna złożona z 60 członków. Jej kadencja trwa 5 lat. Wielka Rada Generalna co 6 miesięcy mianuje pełniących rolę głowy państwa dwóch kapitanów regentów. Wybiera także Radę Dwunastu, która jest organem sprawiedliwości i zarazem sądem III instancji. Władza wykonawcza jest w rękach Kongresu Stanu złożonego z 10 sekretarzy (ministrów) i Rad Zamków zajmujących się poszczególnymi dziedzinami gospodarki. Liechtenstein - Liechtenstein pod względem ustrojowym stanowi monarchię konstytucyjną. Od 1989 panuje tu książę Jan II Adam (Hans-Adam II). Bieżące sprawy polityczne podlegają księciu następcy tronu (kronprinz) Aloisowi (Aloizowi). Władza prawodawcza należy do księcia i landtagu, liczącego 25 deputowanych i wybieranego co cztery lata w wyborach proporcjonalnych. Książę ma prawo absolutnego veta w stosunku do ustaw uchwalanych przez parlament. Interesy zewnętrzne Liechtensteinu prowadzone są głównie przez Szwajcarię. Przejścia graniczne do Austrii obsługiwane są przez szwajcarską służbę graniczną i celną. Na granicy ze Szwajcarią nie ma żadnych posterunków

9) Pojęcie „trwałej neutralności” i państwa trwale neutralne. państwa trwale neutralne – przyjęcie trwałej neutralności powoduje pewne ograniczenia zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej. Państwo takie w zamian za uzyskaną gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu (wyjątek samoobrona) wyłączenie z możliwości przystąpienia do sojuszy i org. wojskowych, uczestniczenia w systemie bezpieczeństwa zbiorowego itp. status trwałej neutralności musi być zaakceptowany przez inne państwa; nie wystarczy sama tylko jednostronna decyzja, jak w przypadku deklaracji Islandii z roku 1918 czy Laosu z roku 1962 stałą neutralność należy odróżniać od neutralności części terytorium, neutralności wojennej oraz polityki neutralności Szwajcaria od 1648 r. (przystąpiła do ONZ dopiero w 2002 r.), Austria 1955 r.

10) Zagadnienie podmiotowości narodu. podmiotowość narodu – prawo narodów do samostanowienia tylko ogólnikowo wymienione w Karcie NZ; deklaracja ONZ z 14 grudnia 1960 r. w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym  „Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia; na mocy tego prawa określają wg własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijają swe życie gospodarcze, społeczne i kulturalne” o uściślenie zasady (deklaracja z 1970 r.), aby uniemożliwić powoływanie się na nią w celu naruszania integracji terytorialnej i politycznej państw niepodległych (ruchy separatystyczne)  „Nic, co zostało powiedziane […] nie będzie rozumiane jako upoważnienie lub zachęta do podjęcia jakiegokolwiek działania, które prowadziłoby do rozbicia lub naruszenia, całkowicie lub częściowo, integracji terytorialnej lub jedności politycznej suwerennych i niepodległych państw, które postępują zgodnie z zasadą równouprawnienia i samostanowienia narodów […] i które posiadają tym samym rząd reprezentujący całą ludność należącą do danego terytorium, bez względu na rasę, wyznanie lub kolor” wyrażenie woli narodu (wybór własnego statusu wewnętrznego i zewnętrznego) może dokonać się w drodze pokojowej lub w drodze walki narodowowyzwoleńczej; naród swobodnie wyraża swoja wolę wytworzenia własnej państwowości lub przyłączenia się do istniejącego podmiotu naród, który w trakcie walki narodowowyzwoleńczej tworzy zręby swej państwowości, w...