Makroekonomia - definicje, wykresy, wzory PDF

Preview

Summary

Makroekonomia - definicje, wykresy, wzory...

Description

CZĘŚĆ I – DANE MAKROEKONOMICZNE 1. MIERZENIE DOCHODU NARODOWEGO Makroekonomia – analiza zjawisk zachodzących w całej gospodarce, takich jak inflacja, bezrobocie i wzrost gospodarczy.

Realny PKB jest więc dobrym miernikiem wielkości produkcji w danym kraju, p wielkość jest niezależna od zmian cen.

Deflator PKB (GDP deflator) – miernik poziomu cen, za pomocą którego mier nominalnego PKB, których przyczyną nie są zmiany realnego PKB deflator PKB = (nominalny PKB/realny PKB) * 100% (dla roku bazowego ma zawsze wartość 100)

1.1 DOCHÓD NARODOWY I WYDATKI PKB – suma wszystkich wydatków gosp. dom. lub wszystkie uzyskane dochody (płace, czynsze, zyski) wypłacone przez przedsiębiorstwa Za pomocą PKB liczy się dochód całkowity mieszkańców kraju oraz sumę wydatków na dobra i usługi → suma dochodów i wydatków w skali kraju musi być równa 1.2 POMIAR PRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO PKB, produkt krajowy brutto (GDP – gross domestic product) – wartość rynkowa wszystkich finalnych dóbr i usług, wytworzonych w kraju w danym okresie ..wartość rynkowa – stosowane są ceny rynkowe – kwoty, które nabywcy są skłonni zapłacić za poszczególne dobra, a zatem odzwierciedlające wartość różnych rodzajów dóbr i usług, a więc poziom aktywności gospodarczej;– ..wszystkich – PKB obejmuje wszystkie dobra i usługi (wyraża wartość rynkową) wytworzone w danej gospodarce i sprzedane w sposób legalny na rynku. W przypadku mieszkań:  wynajmowanych: płacony czynsz = wydatek użytkownika = dochód właściciela  własnościowych: przy obliczaniu PKB uwzględnia się korzyści z posiadania mieszkania, oszacowując wartość rynkową czynszu PKB nie uwzględnia produktów produkowanych i sprzedawanych nielegalnie (np. narkotyków) oraz dóbr i usług wytwarzanych i konsumowanych przez nas samych w naszych domach (np. własny ogródek warzywny na własne zaopatrzenie) ..dóbr finalnych – PKB uwzględnia tylko dobra finalne: np. fabryka celulozy sprzedaje swój produkt firmie produkującej kartki z życzeniami: papier to dobro pośrednie (intermediate good), a kartka to dobro finalne (final good) ..i usług – PKB obejmuje zarówno dobra materialne, jak i różne usługi ..wytworzonych – PKB obejmuje dobra i usługi wytworzone w danym okresie, nie uwzględnia przeszłych transakcji (do PKB liczy się sprzedaż nowego auta, nie używanego) ..w kraju – PKB mierzy wartość produkcji wytworzonej na terenie danego kraju, czyli w jego geograficznych granicach, bez względu na narodowość producenta ..w danym okresie – PKB mierzy wartość produkcji wytworzonej w konkretnym okresie. Zazwyczaj jest to rok lub kwartał (3 mies.) Ponadto dane kwartarlne o PKB podlegają procedurze usuwania danych sezonowych (sesonal adjustement) – np. w okresie świątecznym występuje rekordowa ilość zakupów 1.3 SKŁADNIKI PKB PKB:

1.5 PRODUKT KRAJOWY BRUTTO A DOBROBYT

PKB nie zawsze jest dobrym miernikiem dobrobytu, bo np. nie mierzy st mieszkańców, jakości edukacji, piękna poezji, pomija ilość czasu wolnego uwzględnia aktywności gospodarczej prowadzonej poza rynkiem (np. k dla żony), stanu środowiska naturalnego, rozkładu dochodów.

Jednak im większy PKB, tym szanse na dobre życie są większe – kraje o wyższy sobie pozwolić na lepsza opiekę zdrowotną, lepsze systemy szkolnictwa.

PKB nie mierzy bezpośrednio wszystkich aspektów dobrobytu, ale ułatw zdolności do zdobycia środków niezbędnych do prowadzenia dobrego życia 2. MIERZENIE KOSZTÓW UTRZYMANIA

Y = C + I + G + NX C – konsumpcja I – inwestycje G – wydatki państwa NX – eksport netto (NX=X-Z, X - eksport, Z - import)

Konsumpcja – C (consumpion):  wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi, z wyjątkiem wydatków na zakup nowych domów lub mieszkań  dobra trwałe (np. samochody, pralki) lub nietrwałe (np. żywność, ubrania) Inwestycje – I (investment):  zakupy dóbr, które w przyszłości zostaną użyte do wytwarzania innych dób i usług  wydatki na zakup maszyn i urządzeń, budynków i budowli przedsiębiorstw, a także na zapasy, łącznie z zakupem nowych mieszkań i domów przez gospodarstwa dom. Wydatki państwa – G (government purchases):  wydatki na zakup dóbr i usług, ponoszone przez władze lokalne i rząd centralny  uwzględniają wynagrodzenia pracow. zatr. przez państwo i wydatki na prace publ. Wydatki transferowe – T (transfer payments):  nie są wliczane do sumy wydatków państwa; np. wypłacenie starszej osobie zasiłku z ubezpieczenia społecznego Eksport netto – NX (net exports):  ponoszone przez cudzoziemców wydatki na dobra produkowane w kraju 9/eksport), pomniejszone o wydatki na dobra wytworzone za granicą, poniesione przez mieszkańców danego kraju (import) 1.4 REALNY PKB A NOMINALNY PKB Jeżeli PKB się zwiększył, to:  gospodarka zwiększyła produkcję dóbr i usług w porównaniu z rokiem poprzednim LUB  gospodarka sprzedaje swe dobra i usługi po wyższych cenach

2.1 WSKAŹNIK CEN KONSUMENTA CPI – wskaźnik cen konsumenta (consumer price index) = indeks cen konsumenta – miara kosztu całkowitego dóbr i usług, kupo typowego nabywcę.

Umożliwia obserwację zmian kosztów utrzymania i mierzy ich zmiany. Kiedy przeciętna rodzina musi wydać więcej pieniędzy, aby utrzymać dotychcza życia. Obliczanie CPI:

1. Wybierz koszyk dóbr – ustal, które ceny są najważniejsze dla typowego 2. Ustal ceny – ustal ceny wszystkich dóbr i usług w koszyku w analizowanych okresach 3. Oblicz wartość koszyka – w obliczeniach zmieniają się tylko ceny 4. Wybierz rok bazowy i oblicz wskaźnik

CPI =

cenakoszyka w konkretnym roku cenakoszyka w roku bazowym

5. Oblicz stopę inflacji (% zmiana wskaźnika cen w porów. z rokiem poprze

stopa inflacji w roku 2 = 100 *

(CPI w roku 2 – CPI w ro CPI w roku 1

Nominalny PKB (nominal GDP) – wartość produkcji dóbr i usług w cenach bieżących: „Jaka byłaby wartość dóbr i usług wytworzonych w danym roku, gdyby wyrazić ją w cenach obowiązujących w pewnym konkretnym roku w przeszłości?” Realny PKB (real GDP) – wartość produkcji dóbr i usług w cenach stałych (z roku bazowego)

Nominalny PKB wyraża wartość produkcji dóbr i usług w danej gospodarce w cenach bieżących, natomiast realny PKB wyraża ją w cenach stałych z roku bazowego.

PKB (GDP):

PKBcr = C + I + G + NX PKBcczp = PKBcr – T e + SUB PKB cczp = VA = GO – IC PKB cczp = W + OS mp / cr – w cenach rynkowych pfp / cczp– w cenach czynników produkcji SUB – subsydia

PNB (GNP):

PNBcr = PKBcr + Yf PNBcczp = PNB cr – Te Yf – dochody netto z tytułu własności za granicą Te – podatki pośrednie

PKN (NDP) – produkt krajowy netto:

PKNcr = PKBcr – D D – amortyzacja kapitału

PNN (NPP) – produkt narodowy netto:

PNNcr = PNB cr – D DN – dochód narodowy:

DN = PNNcczp= PNNcr – Te = Te – podatek pośredni netto, podatek od sprzedaży

Y d (GDDI) – dochody rozporządzalne brutto:

Yd = Y + B – Td

GNDI – rozporządzalne narodowe dochody osobiste (gross national disposabl

GNDI = Yd + Yf + TRf Problemy podczas obliczania CPI: 1. problem substytucji (substitution bias) – zmieniające się z roku na rok ceny nie zmieniają się w takim samym stopniu – jedne rosną bardziej, a inne mniej, więc konsumenci przestawiają się na dobra, które podróżowały mniej. Jeśli wskaźnik cen jest obliczany przy założeniu stałego koszyka dóbr, ta możliwość zastępowania jest ignorowana => wskaźnik przeszacowuje wzrost kosztów utrzymania w danym roku. Np. W roku bazowym jabłka są tańsze niż gruszki, więc nabywcy kupują więcej jabłek. W następnym roku gruszki są tańsze i konsumenci kupią więcej właśnie ich, ale konstruując koszyk, będzie przyjęte, że nabywcy kupują tyle samo jabłek, co w roku bazowym => CPI przeszacowuje rzeczywisty wzrost kosztów utrzymania 2. problem z pojawieniem się nowych dóbr – możliwości wyboru nabywców rosną, a więc każdy funt staje się cenniejszy i nabywcy potrzebują mniej funtów, aby utrzymać dany poziom życia . Np. Kiedy pojawiły się odtwarzacze wideo, ludzie przestali chodzić do kina => koszty utrzymania spadły, ale CPI tego nie uwzględnił 3. pomijanie zmian jakości – jeśli jakość dobra się pogarsza, to wartość funta spada i na odwrót => przy obliczaniu CPI uwzględnia się „dostosowywanie ceny do wartości użytkowej”, ale zmiana jakości to bardzo trudno mierzalna cecha dobra RPI – wskaźnik cen detalicznych (retail price index) – (w Wielkiej Brytanii) różni się od CPI konkretnymi dobrami i usługami, które włączono do koszyka, np. koszty mieszkaniowe (podatek od nieruchomości, spłaty odesetek od kredytów hipotecznych), nie uwzględnia 4% najbogatszych gospodarstw domowych i gospodarstw emerytów, nie obejmuje mieszkańców zinstytucjonalizowanych (domy studenckie, imigrantów,) ani opłat maklerów giełdowych czy czesnego HICP – zharmonizowane wskaźniki cen konsumenta (harmonized index of consumer prices) umożliwiają bezpośrednie porównanie stop inflacji w różnych krajach Unii Europejskiej

TRf – transfery netto zagranicą

VA – wartość dodana:

VA = GO – IC VA = PKBcczp = PKBcr – Te GO – wartość wytworzonych dóbr finalnych IC – zużycie pośrednie

S – oszczędności prywatne:

S = Yd – C C – konsumpcja

Wynik budżetowy:

WB = D – W = (Td + Te) – (G + B) D – dochody W – wydatki Td – podatki bezpośrednie, dochodowe Te – podatki pośrednie G – wydatki państwa B – transfery i zasiłki

In – inwestycje netto

In = I – A

2.2 KORYGOWANIE ZMIENNYCH EKONOMICZNYCH O EFEKTY INFLA Kwoty pieniądze pochodzące z różnych okresów:

W 1911 roku urzędnik zarabiał 400$. W roku bazowym indeks cen wynosił wynosi 5040. Obliczamy, ile urzędnik z 1911 zarabiały w dzisiejszych dolara

wynagrodzenie z 1911=wyn. w $ z

1911∗poz poziom

Deflator PKB, a CPI – zwykle podają podobne informacje, jednak mogą się od siebie różnić, bo:  deflator PKB informuje o cenach wszystkich dóbr i usług wytwarzanych w kraju, a CPI – o tych kupowanych przez konsumentów, np. cena samolotu wyprodukowanego w UK i sprzedanego Francji wzrosła, więc PKB też wzrosło, ale samolot nie załapuje się do koszyka dób typowego konsumenta, więc nie powoduje wzrostu CPI

Indeksacja (indexation) – zmiana wielkości pewnej kwoty pieniądza, dokonyw na mocy umowy prawnej, mająca na celu uwzględnienie skutków inflacji

 ceny są inaczej ważone – CPI porównuje ceny danego koszyka z ceną w roku bazowym, a deflator PKB porównuje ceny wytwarzanych obecnie dóbr z ich ceną w roku bazowym

Korygowanie zmiennych ekonomicznych o efekty inflacji jest szczególne ważne bardzo trudne, w przypadku danych o stopach procentowych.

Dodatkowe wzory i oznaczenia oraz definicje, których nie ma w podręczniku: przychód/produkcja globalna (global output) – wartość wszystkich wyrobów i usług wytworzonych w danym okresie czasu w danej jednostce zużycie pośrednie (intermediate consumption) – wartość wyrobów i usług zużytych wartość dodana (value added) – wartość produkcji i usług, które zostały dodane do wartość produktów i usług nabytych z zewnątrz, a więc nowo wytworzone

COLA – dodatek wyrównujący wzrost kosztów utrzymania (cost-of-living indeksacja płac z wykorzystaniem CPI, którą wprowadza wiele firm => p się wraz ze wzrostem CPI

Nominalna stopa procentowa (nominal interest rate) – stopa procentowa, obrazuje informacje z rynku; nie jest skorygowana o skutki inflacji; zgodn nalicza odsetki. (Informuje o tym, jak powiększa się liczba $ na koncie)

Realna stopa procentowa (real interest rate) – stopa procentowa, skorygowana o skutki inflacji. (Obrazuje to, jak szybko zwiększa się s środków na moim koncie realna stopa procentowa = nominalna stopa procentowa – stopa inflacji

CZĘŚĆ II – GOSPODARKA REALNA W DŁUGIM OKRESIE 3. PRODUKCJA I WZROST Tempo wzrostu gospodarczego jest bardzo różne w różnych krajach. Poziom realnego PKB – miernik dobrobytu ekonomicznego Wzrost realnego PKB – miernik postępu ekonomicznego 3.1 WZROST GOSPODARCZY NA ŚWIECIE Stopa wzrostu w ujęciu rocznym w %:  największa – Japonia 2,81%  najmniejsza – Pakistan i Bangladesz 1,16% Jeżeli w 1870 roku PKB na osobę wynosi 4107$ i stopa wzrostu wynosi 1,35% (czyli PKB zwiększa się o 1,35% co roku), to po 130 latach PKB na osobę wynosi już 23.550$. Najbogatsze kraje świata nie mają żadnej gwarancji, że pozostaną najbogatsze, a mieszkańcy najbiedniejszych krajów świata nie są na zawsze skazani na życie w nędzy. 3.2 ZNACZENIE PRODUKCYJNOŚCI I CZYNNIKI, KTÓRE NA NIĄ WPŁYWAJĄ Produkcyjność (productivity) – ilość dóbr i usług, jaką pracownik jest w stanie wyprodukować w ciągu godziny pracy. Jej zwiększenie to główny czynnik wzrostu poziomu życia Czynniki, od których zależy produkcyjność:  kapitał rzeczowy (physical capital) – zasób wyposażenia i urządzeń, które są wykorzystywane przy produkcji dóbr i usług. Większa liczba narzędzi (np. wiertarki, młotki) = szybsze i dokładniejsze wykonanie pracy. Jest jednym z czynników produkcji (factors of production) – nakładów wykorzystywanych do produkcji dóbr i usług (np. praca i właśnie ten kapitał)  kapitał ludzki (human capital) – wiedza i umiejętności, które pracownicy zdobywają dzięki nauce, szkoleniu i gromadzeniu doświadczeń. Obejmuje umiejętności zdobyte w dzieciństwie, szkole podstawowej, średniej, wyższej, na kursach  zasoby naturalne (natural resources) – zasoby dostarczane przez przyrodę, np. ziemia, wody, złoża minerałów. Odnawialne i nieodnawialne. Nie są warunkiem koniecznym wysokiej produkcyjności (np. Japonia)  wiedza technologiczna (technological knowledge) – wiedza społeczeństwa o najlepszych metodach wytwarzania dóbr i usług. Ogólnodostępna (np. taśma produkcyjna) lub tajna (np. receptura Coca-Coli) Funkcja produkcji: Y = AF(L, K, H, N) – związek miedzy wielkością produktu a zużytymi do jego wytworzenia nakładami czynników produkcji xY = AF(xL, xK, xH, xN) – stałe przychody skali; zmiana produktu zależy od zmiany nakładów wszystkich czynników produkcji Y/L = AF(1, K/L, H/L, N/L) – funkcja producji na 1 pracownika Y – wielkość produkcji L – ilość pracy K – ilość kapitału rzeczowego H – ilość kapitału ludzkiego N – ilość zasobów naturalnych A – dostępna technologia produkcji

3.3 WZROST GOSPODARCZY A POLITYKA PAŃSTWA Sposoby, pobudzenia wzrostu gospod. i (w długim okresie) podniesienia poziomu życia:  Zwiększenie oszczędności i inwestycji  Kraje, które na inwestycje przekazują dużą część PKB, mają zwykle wysokie stopy wzrostu gospodarczego i na odwrót.  Wzrost krajowej stopy oszczędności (czyli odsetka PKB przeznaczone na oszczędności, a nie na konsumpcję) o mniej zasobów przeznaczonych na produkcję dóbr konsumpcyjnych o więcej zasobów przeznaczonych na produkcję dóbr kapitałowych o zwiększenie ilości dób kapitałowych o wzrost produkcyjności o przyśpieszenie tempa wzrostu PKB Malejące przychody (diminishing returns) – pojawiają się wówczas, gdy wielkość nakładów rośnie, a przyrost korzyści z dodatkowej jednostki nakładów maleje, czyli gdy pracownicy dysponują już dużą ilością kapitału przy produkcji dóbr i usług, dostarczenie im dodatkowej porcji kapitału zwiększa ich produkcyjność jedynie w niewielkim stopniu Efekt doganiania (catch-up effect) – polega na tym, że wzrost gospodarczy w krajach ubogich jest zwykle szybszy niż w bogatych → Inwestycje zagraniczne:  bezpośrednie inwestycje zagraniczne (foreign direct investment) – inwestycja w tworzenie dóbr kapitałowych, której właścicielem i zarządcą jest podmiot zagraniczny, np. BMW buduje fabrykę w Polsce  zagraniczne inwestycje portfelowe (foreign portfolio investment) – inwestycja finansowana ze środków zagranicznych, ale zarządzana przez mieszkańców kraju, np. Polak kupuje akcje BMW

 Oświata  Każdy dodatkowy rok spędzony w szkole zwiększa dochód pracownika 10%.  Kapitał ludzki jest pozytywnym efektem zewnętrznym (externality) działań jednej osoby na poziom życia osób postronnych.

 Jeden z problemów ubogich krajów to drenaż mózgów (brain drain) najlepiej wykształconych pracowników do krajów bogatych.

 Ochrona praw własności (properity rights) i wspieranie stabilności politycz  Jeżeli kopalnia rudy żelaza spodziewa się, że ruda zostanie skradziona, n wysiłku jej wydobycia. Sądy spełniają ważną funkcję w gospodar wymuszają przestrzeganie praw własności.

 Wolny handel  Niektóre biedne państwa próbują przyśpieszyć wzrost gospodarcz gospodarkę krajową (inward-oriented policies) . Chodzi o ograniczenie resztą świata i pobudzenia krajowej produkcyjności.  Współcześnie dla krajów ubogich lepsze jest wspieranie kontaktów (outward-oriented policies) w celu zintegrowania się z gospodarką świa

 Badania i prace rozwojowe  Wiedza przypomina dobro publiczne: kiedy jedna osoba coś odkryj włączone do zasobów wiedzy społeczeństwa i inni ludzie mogą to wykor  Wspieranie przez państwo obejmuje np.: o tworzenie naukowych ośrodków badawczych o system grantów badawczych o ulgi podatkowe i inne przywileje dla zaangaż. w badania przedsiębi o system patentowy  Wzrost liczby ludności:  większa ilość siły roboczej  więcej konsumentów  coraz intensywniejsze wykorzystywanie zasobów naturalnych  podział zasobu kapitału między coraz większą liczbę pracowników  wspieranie postępu technologicznego 4. OSZCZĘDNOŚCI, INWESTYCJE I SYSTEM FINANSOWY

System finansowy (financial system) – zbiór instytucji, które pomag oszczędności jednej osoby z inwestycjami drugiej. Umożliwia transfer rzad w gospodarce od pożyczkodawców do pożyczkobiorców 4.1 INSTYTUCJE FINANSOWE W GOSPODARCE Dwie grupy instytucji finansowych:  rynki finansowe – instytucje finansowe, które umożliwiają bezpoś pieniędzy od pożyczkodawców do pożyczkobiorców

 instytucje pośrednictwa finansowego – instytucje finansowe, które pośredni transfer pieniędzy od pożyczkodawców do pożyczkobiorców

1. Rynki finansowe (finantial markets) – umożliwiają bezpośredni pożyczkodawców do pożyczkobiorców:  Rynek obligacji:  obligacja (bond) – dłużny papier wartościowy, który potwierdza pożyczkobiorcy wobec posiadacza obligacji o inaczej IOU („I Owe yoU” – „Jestem ci winien”) o posiadacz obligacji – wierzyciel spółki o finansowanie dłużne (debt finance) – emisja obligacji o ma określony termin spłaty pożyczki (termin wykupu, date of mat o ma stopę oprocentowania = wysokość odsetek, które będ pożyczkodawcy co okres aż do nadejścia terminu wykupu obligacji  nabywca obligacji przekazuje swoje pieniądze koncernowi w zamian zwrotu pożyczonego kapitału (principal) wraz z odsetkami => może g odsprzedać komuś innemu  kiedy wielkie przedsiębiorstwa – rząd centralny lub samorządy lok pożyczyć pinieądze np. na budowę nowej fabryki, emitują obligacje  długość obligacji: o krótkoterminowe (np. kilka miesięcy) – mniej ryzykowne o długoterminowe (np. kilkadziesiąt lat) – bardziej ryzykowne

 ryzyko kredytowe (credit risk) – prawdopodobieństwo niespł pożyczkobiorcę części odsetek lub kapitału – im wyższe ryzyko, oprocentowanie  obligacje złote (gilt-edged bonds, gilts) – niskooproc. obligacje o b. nisk  obligacje śmieciowe (junk bonds) – wysokooproc. obligacje o b. wysoki Rynek akcji:  akcja = udział = kapitał własny (stock = share = equity): o prawo do częściowej własności przedsiębiorstwa o daje prawo do zysków firmy o posiadacz akcji – współwłaściciel przedsiębiorstwa

Inwestorzy zagraniczny inwestują w danym kraju, gdyż spodziewają się osiągnąć zyski ze swoich inwestycji. Fabryka BMW w Polsce przyczynia się do wzrostu produkcyjności polskich pracowników i polskiego PKB. Jednak część tych dodatkowych dochodów BMW zabiera z powrotem do Niemiec. Inwestycje zagraniczne pozwalają również biedniejszym krajom opanować najnowocześniejszą wiedzę technologiczną z krajów bogatszych.

o finansowanie kapitałowe (equity finance) – emisja akcji o bardziej ryzykowne niż obligacje, ale mogą przynieść większe stopy

Papierami wartościowymi handluje się na giełdach papierów wartościo przedsiębiorstwa nie osiąga żadnych zysków w wyniku takich transakcji.

Ceny na giełdach zależą od popytu i podaży na akcje danej spółki. Od przewidywanie p...