Mikra aggeia, mikres stigmes: I. Oi erythromorphes aryballoeideis lekythoi tou Mouseiou Benaki ("Small pots, small moments: I. The red-figure squat lekythoi of the Benaki Museum"), Mousseio Benaki 6, 2006, 23-44. PDF

Preview

Summary

Μ ΟΥ ΣΕ ΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ 6, 2006 ΜΟΥ ΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑ Κ Η 6, 2006 Tο ετήσιο περιοδικό του Μουσείου Μπενάκη The annual journal of the Benaki Museum Εκδότης: Μουσείο Μπενάκη Υπεύθυνος σύνταξης: Δημήτρης Δαμάσκος Συντακτική επιτροπή: Αιμιλία Γερουλάνου Δημήτρης Δαμάσκος Άγγελος Δεληβορριάς Χαράλαμπος Μπούρας Επιμέ...

Description

Μ ΟΥ ΣΕ ΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ 6, 2006

ΜΟΥ ΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑ Κ Η 6, 2006 Tο ετήσιο περιοδικό του Μουσείου Μπενάκη The annual journal of the Benaki Museum

Εκδότης:

Μουσείο Μπενάκη

Υπεύθυνος σύνταξης:

Δημήτρης Δαμάσκος

Συντακτική επιτροπή:

Αιμιλία Γερουλάνου Δημήτρης Δαμάσκος Άγγελος Δεληβορριάς Χαράλαμπος Μπούρας

Επιμέλεια κειμένων: Αγγλικές μεταφράσεις: Σχεδιαστική επιμέλεια: Εκδοτική επιμέλεια παραγωγή: Τεχνική επιμέλεια:

Άννα Καραπάνου Nicola Wardle Βαγγέλης Καρατζάς ADC are-Α. Αναγνώστου

Χρήστος Κοσσίδας

Το περιοδικό τυπώθηκε σε χαρτί velvet matt sappi 135 γρ. στο τυπογραφείο Δ. Πρίφτης & Υιοί ΟΕ Φωτογραφία εξωφύλλου:

Στέφανος Φιωτάκης, Νεκρικό πορτραίτο, Κρήτη, γύρω στο 1900, λεπτομέρεια.

Μουσείο Μπενάκη Κουμπάρη 1 Αθήνα 106 74 www.benaki.gr ηλεκτρονική διεύθυνση: [email protected] Τηλέφωνο: (+30-210) 3671011 Τηλεομοιότυπο: (+30-210) 3622547, 3671063 © copyright έκδοσης: Μουσείο Μπενάκη

ISSN 1109-4109

Benaki Museum Koumbari 1 Athens 106 74 www.benaki.gr e-mail: [email protected] Tel.: (+30-210) 3671011 Fax: (+30-210) 3622547, 3671063

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΜΕ Λ ΕΤΕΣ

LUIGI BESCHI Il corredo della cosiddetta tomba di Achille

9

ΒΙΚΤΩΡΙΑ Σ ΑΜΠΕΤΑΙ Μικρά αγγεία, μικρές στιγμές: Ι. Oι ερυθρόμορφες αρυβαλλοειδείς λήκυθοι του Μουσείου Μπενάκη 23 STEFAN S CHMIDT Die Archäologie des antiken Alexandria in Fotografien von Lukas Benakis

45

Π ΑΝΑΓΙΩΤΑ Α ΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΑΤΖΑΚ Α Τμήμα ψηφιδωτού με αρχιτεκτονική παράσταση στο Μουσείο Μπενάκη

61

A ΝΑΣΤΑΣΙΑ ΔΡΑΝΔΑΚΗ Τέσσερις εικόνες και ο ζωγράφος τους στη Βέροια του 1400 A ΓΓΕΛΟΣ ΔΕΛΗΒΟΡΡΙΑΣ Γύρω από μια άγνωστη ομάδα έργων της νεοελληνικής ξυλογλυπτικής Γ ΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΜΠΟΥΤΟΣ Οθωνικές επισημάνσεις σε νομίσματα της συλλογής του Μουσείου Μπενάκη

6, 2006

Α ΛΙΚΗ Τ ΣΙΡΓΙΑΛΟΥ «Στέφανος Ιδομ. Φιωτάκης φωτογράφος 1881 έως 8.4.1971. A Mirror of Crete»

121

Κ ΛΕΑΝΘΗ-Χ ΡΙΣΤΙΝΑ Β Α ΛΚ ΑΝΑ Henri Matisse – Pablo Picasso: η σκιαγράφηση μιας πολυσυζητημένης σχέσης μέσα από το ζωγραφικό έργο του Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα 143 Κ ΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α . Π ΑΠΑΧΡΙΣΤΟΥ Ο Βάλιας Σεμερτζίδης ζωγραφίζει τον Μ. Καραγάτση: με αφορμή μια προσωπογραφία του Μουσείου Μπενάκη

159

A ΓΓΕΛΟΣ ΔΕΛΗΒΟΡΡΙΑΣ Λάμπρος Ευταξίας: Mια προσωπική κατάθεση

167

77 ΧΡΟΝΙΚ Α

93

115

Εκθέσεις – Εκδηλώσεις – Εκδοτική δραστηριότητα Απολογισμός τμημάτων Κληροδοτήματα – Δωρεές Δωρητές 2006 Το Μουσείο Μπενάκη Οδηγίες για τη σύνταξη και την υποβολή μελετών στο περιοδικό

179 199 232 233 236 239

5

ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΣΑΜΠΕΤΑΪ

Μικρά αγγεία, μικρές στιγμές: Ι. Oι ερυθρόμορφες αρυβαλλοειδείς λήκυθοι του Μουσείου Μπενάκη

ΤΟ Μ ΟΥ ΣΕIΟ Μ ΠΕΝA Π ΕΝA Κ Η έχει στη συλλογή του έναν μικρό αριθμό ερυθρόμορφων αρυβαλλοειδών ληκύθων, οι οποίες παρουσιάζονται κατά θέμα στο άρθρο αυτό.1 Οι περισσότερες δωρίθηκαν από τον Λουκά Μπενάκη (1974) και την Πέγκυ Ζουμπουλάκη (1986 και 2005). Ο πρώτος δημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής του στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ενώ τα αγγεία της δωρεάς Ζουμπουλάκη προέρχονται κυρίως από την Αττική και τη Βοιωτία.2 Άλλοι δωρητές αρυβαλλοειδών ληκύθων είναι οι Ηρώ Γκιόλ, Μαρία Θεριανού, Ιωάννα Μεσσηνέζη-Μπαζαίου, Γεώργιος και Αθανασία Παππά, Ηλίας Παρασκευάς, Σπύρος και Κορίνα Σκαρπαλέζου και Xρήστος Σπηλιόπουλος.3 Οι αρυβαλλοειδείς λήκυθοι του Μουσείου Μπενάκη χρονολογούνται στο βʹ μισό του 5ου και τον 4ο αι. π.Χ., εποχή κατά την οποία παράγονταν ευρέως για οικιακή, αναθηματική αλλά και ταφική χρήση ως αγγεία αρωματικού λαδιού. Προορίζονταν τόσο για τις ντόπιες, όσο και για τις αγορές του εξωτερικού. Ως μόνη, στερεότυπη, διακόσμηση φέρουν συνήθως μια μορφή, συνηθέστερα γυναικεία, ένα ζώο ή μία κεφαλή, ενώ η πλειονότητα των ληκυθίων έχει ως αποκλειστική διακόσμησή της ένα ανθέμιο. Aγγειογράφοι που ειδικεύονταν σχεδόν αποκλειστικά σε αυτόν τον τύπο ληκύθου και εκπροσωπούνται στη συλλογή αγγείων του Mουσείου Mπενάκη είναι οι Zωγράφοι της Mίνα, της Σειρηνίσκης, της Σφίγγας της Mαγεντίας, της Βιέννης 1631 και ο “Aναμαλλιασμένος” (Straggly Painter). Ωστόσο, τα περισσότερα ληκύθια είναι μαζικής παραγωγής και δεν ταυτίζονται με συγκεκριμένους αγγειογράφους. Εκτός από τα αττικά ληκύθια, η συλλογή του Mουσείου 6, 2006

Mπενάκη διαθέτει και λίγα δείγματα από εργαστήρια της δυτικής Ελλάδας (Ομάδα του Αγρινίου).4

Κ ΑΤΑ ΛΟΓΟΣ

Α. Ανθρώπινες μορφές: γυναίκες, παιδιά, ερωτιδείς και κεφαλές 1. αρ. ευρ. 22484 (εικ. 1-2) Δωρεά Λ. Mπενάκη Αδημοσίευτη. Αντιστοιχεί στο ARV 706,8 Ύψ.: 11,3 εκ. Διάμ. βάσης: 3,4 εκ. Διάμ. χείλους: 4,8 εκ. Συγκολλημένη από λίγα μεγάλα θραύσματα. Απόκρουση στο χείλος επάνω από τη λαβή. Λείπει το μεγαλύτερο μέρος του πυθμένα. Γάνωμα θαμπό και κατά τόπους απολεπισμένο. Βάση εδαφόχρωμη. Γυναίκα, ντυμένη με χιτώνα και ιμάτιο, σπεύδει προς τα δεξιά με απλωμένα χέρια, κοιτάζοντας πίσω της. Σε καθένα από τα ανοιχτά χέρια της ίσως κρατούσε από ένα τόπι, έναν καρπό ή μία ταινία, σήμερα εξίτηλα. Τα μαλλιά της είναι δεμένα ψηλά. Πατά σε απλή εδαφόχρωμη γραμμή. 440-430 π.X. Aκόλουθος του Zωγράφου της Σειρινίσκης. Oμάδα της Kοπεγχάγης 6442. Tο βαρύ, τετραγωνισμένο σχήμα του αγγείου και σχεδιαστικές λεπτομέρειες στην απόδοση της μορφής βρίσκουν παράλληλα σε ομάδα αρυβαλλοειδών ληκύθων οι οποίες τοποθετούνται στην παράδοση του Zωγράφου της Σειρινίσκης και συνιστούν την Oμάδα της Kοπεγχάγης 6442. Tο μοτίβο της γυναικείας μορ-

23

ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΣΑ ΜΠΕΤΑΪ

Εικ. 5-6. Αρυβαλλοειδής λήκυθος και τομή της. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 40357.

φής που τρέχει με απλωμένα χέρια, αποσπασματικός απόηχος συνθέσεων με θέμα την ερωτική καταδίωξη μελλόνυμφων κοριτσιών, είναι αρκετά συνηθισμένο σε ληκύθους και ιδιαίτερα αγαπητό στο Eργαστήριο του Zωγράφου του Tύμβου και του Aισχίνη. Σημειώσεις: Για την ομάδα αυτή, βλ. ARV 706-707, 1667· Para 408· Add 281. Για εικονογραφικό παράλληλο, βλ. Agora XXX, πίν. 90 αρ. 907 (το οποίο, αν και δεν σημειώνεται στο κείμενο της σ. 264, αντιστοιχεί στο ARV 707, χωρίς αρίθμηση). Για παρόμοιες μορφές από το Eργαστήριο των Zωγράφων Aισχίνη/Tύμβου, βλ. C. G. Boulter, Graves in Lenormant Street, Athens, Hesperia 32 (1963) 119, πίν. 37 αρ. B7· H πόλη κάτω από την πόλη 2000, 251 αρ. 231 (Γ. Kαββαδίας).

Εικ. 1-2. Αρυβαλλοειδής λήκυθος και τομή της. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 22484. Εικ. 3-4. Αρυβαλλοειδής λήκυθος και τομή της. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 22487.

24

2. αρ. ευρ. 22487 (εικ. 3-4) Δωρεά Λ. Mπενάκη Αδημοσίευτη. Αντιστοιχεί στο ARV 706,7 Ύψ.: 12,6 εκ. Διάμ. βάσης: 5,4 εκ. Διάμ. χείλους: 3,8 εκ. Aκέραιη. Γάνωμα κατά τόπους απολεπισμένο. Ιζήματα. Λευκό για την ταινία. Βάση εδαφόχρωμη. Γυναίκα, ντυμένη με χιτώνα, πέπλο και σάκκο στα μαλλιά, βαδίζει προς βωμίσκο με ταινία ή ανοιχτό στεφάνι στα χέρια. Ο βωμίσκος φέρει δύο κάθετα γραμμίδια. H μορφή πατά σε απλή εδαφόχρωμη γραμμή. 440-430 π.X. Aκόλουθος του Zωγράφου της Σειρινίσκης. Oμάδα της Kοπεγχάγης 6442. Γυναίκες και Nίκες που προσέρχονται σε βωμό αποΜΟΥ ΣΕΙ Ο ΜΠ ΕΝΑΚ Η

Μ ι κ ρ ά α γ γ ε ί α , μ ι κ ρ έ ς σ τ ι γ μ έ ς : I . O ι ε ρ υ θ ρ ό μ ο ρ φ ε ς α ρ υ β α λ λ ο ε ι δ ε ί ς λή κ υ θ ο ι τ ο υ Μο υ σ ε ί ο υ Μ π ε ν ά κ η

Μέγ. σωζ. ύψ.: 8,6 εκ. Διάμ. βάσης: 5,6 εκ. Σώζεται αποσπασματικά μόνο το σώμα του ληκυθίου. Η επιφάνεια έχει εκδορές και αποκρούσεις. Βάση εδαφόχρωμη, φθαρμένη. Μαινάδα, ντυμένη με χιτώνα που σχηματίζει μανίκια σαν φτερά, τρέχει με απλωμένα χέρια προς τα δεξιά κοιτώντας έναν θύρσο που βρίσκεται πίσω της. H μορφή πατά σε απλή εδαφόχρωμη γραμμή. 440-430 π.X. Το ληκύθιο μπορεί να συγκριθεί στυλιστικά με το έργο των ακόλουθων του Zωγράφου της Σειρινίσκης και ειδικότερα με την Oμάδα της Kοπεγχάγης 6442. Η απεικόνιση μαινάδας με “φτερωτά μανίκια” παραπέμπει σε σκηνές βακχικής λατρείας και εκστατικών χορών σε διονυσιακές γιορτές. Σημειώσεις: Για την ομάδα της Kοπεγχάγης 6442, βλ. παραπάνω, αρ. κατ. 1-2 (22484 και 22487). Για το θέμα βλ. LIMC VIII, Suppl. (1997) 780-803 λ. Mainades ιδίως αρ. 8, 27, 39 και 65 (I. Krauskopf-E. Simon)· S. Moraw, Die Mänade in der attischen Vasenmalerei des 6. und 5. Jahrhunderts v. Chr. (Mainz 1998) ιδίως πίν. 11 εικ. 29· πίν. 12 εικ. 31α· πίν. 16 εικ. 43α· πίν. 18 εικ. 46α. Για τα “φτερωτά μανίκια”, βλ. J. H. Oakley, CVA Baltimore, The Walters Art Gallery, λ. του πίν. 59 (με βιβλιογραφία).

Εικ. 7-8. Αρυβαλλοειδής λήκυθος και τομή της. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 40356. Εικ. 9-10. Αρυβαλλοειδής λήκυθος και τομή της. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 22493.

τελούν το στερεότυπα επαναλαμβανόμενο μοτίβο των ληκυθίων της ομάδας της Kοπεγχάγης 6442. Σημειώσεις: Για την ομάδα, βλ. παραπάνω, αρ. κατ. 1 (22484). Ως προς το σχήμα και την στυλιστική απόδοση της μορφής το αγγείο μας είναι παρόμοιο με το επώνυμο αγγείο της ομάδας: βλ. CVA Copenhague 4, πίν. 167,6. Βλ. επίσης CVA Tübingen 5, πίν. 44,1-2· CVA Bochum 2, πίν. 66,1-2· CVA Prague 1, πίν. 40,4· CVA Karlsruhe 1, πίν. 26,7· Venedikov 1963, πίν. 5-6 αρ. 19. 3. αρ. ευρ. 40357 (εικ. 5-6) Δωρεά Π. Ζουμπουλάκη Αδημοσίευτη 6, 2006

4. αρ. ευρ. 40356 (εικ. 7-8) Δωρεά Π. Ζουμπουλάκη Αδημοσίευτη Μέγ. σωζ. ύψ.: 12,7 εκ. Διάμ. βάσης: 5,8 εκ. Σώζεται αποσπασματικά από τη μέση περίπου του λαιμού και κάτω. Λείπουν δύο θραύσματα απο την πίσω όψη του αγγείου. Γάνωμα αραιό, αμαυρό και απολεπισμένο στο κάτω μέρος του ληκυθίου. Βάση εδαφόχρωμη επικαλυμμένη με μίλτο. Γυναίκα, ντυμένη με ζωσμένο πέπλο που σχηματίζει απόπτυγμα και με μαλλιά δεμένα ψηλά, απεικονίζεται κατενώπιον με απλωμένα χέρια ενώ κοιτά προς τα δεξιά της. Στο ένα χέρι κρατά ταινία και κάτοπτρο, ενώ στο άλλο σάκκο ή πλεκτή φαρδιά ταινία και αλάβαστρο. Η μορφή είναι στολισμένη με στρογγυλό ενώτιο και πατά σε απλή εδαφόχρωμη γραμμή. 430-420 π.X. Σχεδιαστικές λεπτομέρειες, όπως η μετωπική απόδοση του σώματος με απλωμένα χέρια, καθώς και η απόδοση των δακτύλων θυμίζουν τον Ζωγράφο του Πηγαδιού (Well Painter). Tο θέμα είναι παρμένο από τον κύκλο των

25

ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΣΑ ΜΠΕΤΑΪ

σκηνών γυναικωνίτη και ειδικότερα του καλλωπισμού της νύφης σε σκηνές γαμήλιας προετοιμασίας. Σημειώσεις: Για στυλιστικά παράλληλα, βλ. CVA Mainz, Universität 2, πίν. 11,1-3· CVA Vibo Valentia 1, πίν. 30,3· CVA Japan 1, πίν. 16,2-3· Agora XXX, πίν. 91 αρ. 920. Για το θέμα, βλ. Ferrari 2002· Lewis 2002, ιδίως 130-71. 5. αρ. ευρ. 22493 (εικ. 9-10) Δωρεά Λ. Mπενάκη Αδημοσίευτη. Αντιστοιχεί στο ARV 1363,2 Mέγ. σωζ. ύψ.: 6,5 εκ. Ύψ. συμπληρ.: 9,5 εκ. Διάμ. βάσης: 4,8 εκ. Σώζεται από το μέσο του λαιμού και κάτω. Συμπληρωμένα είναι το στόμιο, ο μισός λαιμός και η λαβή. Γάνωμα στιλπνό. Mικρές εκδορές της επιφάνειας και απολέπισμα στη βάση, η οποία είναι εδαφόχρωμη. Eπίθετο λευκό χρώμα που έχει χαθεί για τα αντικείμενα επάνω στο κιβωτίδιο· ιώδες ή λευκό για την ταινία των μαλλιών της γυναίκας. Γυναίκα, ντυμένη με χιτώνα και ιμάτιο, κάθεται σε κλισμό και σκύβει με απλωμένο χέρι επάνω από κιβωτίδιο, κρατώντας δυσδιάκριτο μικρό στρογγυλό αντικείμενο, σφαιρίδιο ή αστράγαλο. Tα μαλλιά της είναι δεμένα ψηλά με τριπλή ταινία. Στην πλαϊνή επιφάνεια του κιβωτιδίου ακτινωτό κόσμημα, επάνω από το οποίο τρεις κύκλοι, προφανώς μετάλλινα προσαρτήματα· επάνω στο καπάκι του δύο μικρά λευκά στρογγυλά αντικείμενα. Στο βάθος, επάνω από τη λάρνακα, κρέμεται ένδυμα ή φαρδιά ταινία. Τελευταίο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. (430-420 π.X.). Kοντά στην Oμάδα της Kαρλσρούης 280. Tο αγγείο έχει αποδοθεί σε μία μικρή ομάδα αρυβαλλοειδών ληκύθων με κοινό μοτίβο την καθιστή γυναίκα μπροστά από κάλαθο ή κιβωτίδιο. Τα δυσερμήνευτα σφαιρικά αντικείμενα θα πρέπει μάλλον να νοηθούν ως σφαιρίδια ή, ίσως, λουλούδια, ακόμη και αστράγαλοι, αντικείμενα με τα οποία νεαρές γυναίκες εικονίζονται μερικές φορές να παίζουν σε σκηνές γυναικωνίτη. Δεν πρόκειται για ανεκδοτολογική, αλλά για εμβληματική απεικόνιση νεαρών γυναικών σε ενασχόληση με ερωτικό-γαμήλιο χαρακτήρα. Η επιλογή παρόμοιων γενικευμένων θεμάτων σε ληκύθια, σχήμα που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον για γαμήλιο ή ταφικό δώρο, αναφερόταν σε πρότυπους σταθμούς του βίου, ή ανακαλούσε παρελθούσες, ακόμη και ανεκπλήρωτες όψεις και πτυχές της εφηβικής ηλικίας. Σημειώσεις: O Beazley σημειώνει ότι η λήκυθός μας

26

Εικ. 11-12. Αρυβαλλοειδής λήκυθος και τομή της. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 22489. Εικ. 13-14. Αρυβαλλοειδής λήκυθος και τομή της. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 22497.

σχετίζεται με την Oμάδα της Kαρλσρούης 280, αλλά ανήκει σε μια μικρή υποκατηγορία, η οποία ξεχωρίζει για την καλύτερη ποιότητα του σχεδίου της. Για την Oμάδα της Kαρλσρούης 280, βλ. ARV 1362-63, 1691· Add 370. Για το σχήμα των ληκυθίων της ομάδας αυτής, βλ. Rudolph 1971, 67-68 (κατηγορία XIII.L). Για το πλησιέστερο παράλληλο, βλ. M. H. Rocha Pereira, Greek Vases in Portugal (University of Coimbra 1962) πίν. 33-34. Πρβλ. ΜΟΥ ΣΕΙ Ο ΜΠ ΕΝΑΚ Η

Μ ι κ ρ ά α γ γ ε ί α , μ ι κ ρ έ ς σ τ ι γ μ έ ς : I . O ι ε ρ υ θ ρ ό μ ο ρ φ ε ς α ρ υ β α λ λ ο ε ι δ ε ί ς λή κ υ θ ο ι τ ο υ Μο υ σ ε ί ο υ Μ π ε ν ά κ η

επίσης CVA Karlsruhe 1, πίν. 27,6 (όπου και ερμηνεύεται ως γυναίκα που γνέθει, αν και μάλλον κρατά περιδέραιο)· CVA Wien 1, πίν. 11,7· CVA Palermo (Mormino) 1 III. I, πίν. 8, 11· Banco Sicilia 188, αρ. E115· Xαριτωνίδης 1958, 63-64 εικ. 107. Για παράδειγμα με “αφύσικη” δήλωση σφαιρών επάνω σε κιβωτίδιο κρατημένο, όμως, λοξά από φτερωτή μορφή, βλ. A. Λιάγγουρας, AΔ 27 (1972) Xρον., πίν. 107δ. Για τις δημοφιλείς σε ληκύθια σκυφτές γυναίκες με στρογγυλά αντικείμενα, οι οποίες ερμηνεύονται ως εικονογραφικά αποσπάσματα σκηνών παιχνιδιού, βλ. S. Klinger, Puzzling Postures and Their Meanings: The Case of the L. M. Painter and his Associates, RdA 26 (2002) 43-48. Για παιχνίδια με κάθε είδους σφαιρίδια, βλ. γενικά M. Fittà, Spiele und Spielzeug in der Antike (Stuttgart 1998) 10-24 και με αστραγάλους U. Schädler, Spielen mit Astragalen, AA (1996) 61-73. Για την πιθανότητα να πρόκειται για λουλούδια, πρβλ. επιπλέον, ορισμένες σκηνές ανθολογίας και καρπολογίας σε ανάγλυφους πήλινους πίνακες: V. Meirano, Vegetali ed alimenti sui pinakes locresi. Note interpretative, Orizzonti 4 (2003) 155-167· S. Pfisterer-Haas, Mädchen und Frauen im Obstgarten und beim Ballspiel, AM 118 (2003) 139-95 με πρόσφατη βιβλιογραφία. Για κιβωτίδια σε σκηνές γυναικωνίτη, βλ. Brümmer 1985. 6. αρ. ευρ. 22489 (εικ. 11-12) Δωρεά Λ. Mπενάκη Αδημοσίευτη. Αντιστοιχεί στο ARV 1363,9 Ύψ.: 11,4 εκ. Διάμ. βάσης: 5,6 εκ. Διάμ. χείλους: 3,4 εκ. Aκέραιη, της λείπουν όμως δύο μικρά θραύσματα κοντά στην περιοχή της λαβής. Πολλά διάσπαρτα ιζήματα. Βάση εδαφόχρωμη. Λευκό για την ταινία. Γυναίκα, ντυμένη με χιτώνα, σπεύδει με ταινία να στολίσει λάρνακα ή κιβωτίδιο ακουμπισμένο στο πάτωμα. Στο βάθος πίσω της κρεμάμενη ταινία. H μορφή πατά σε απλή εδαφόχρωμη γραμμή. Τέλη 5ου αι. π.X. Oμάδα της Kαρλσρούης 280. Tο θέμα αντλείται από τον κύκλο των σκηνών γυναικωνίτη και μάλιστα της γαμήλιας προετοιμασίας. O στολισμός του κιβωτιδίου με γιορτινή ταινία παραπέμπει συνοπτικά στη μεταφορά των δώρων και της προίκας της νύφης στο καινούριο της σπιτικό. Παρόμοιες σκηνές είναι συχνές σε αρυβαλλοειδή ληκύθια και επαναλαμβάνονται στερεότυπα στην Oμάδα της Kαρλσρούης 280. Σημειώσεις: Για την Oμάδα της Kαρλσρούης 280, βλ. παραπάνω, αρ. κατ. 5 (22493). Πρβλ. επίσης Agora XXX , πίν. 93 αρ. 948. Για την τυπολογία των κιβωτιδίων 6, 2006

σε σκηνές γυναικωνίτη, βλ. Brümmer 1985. 7. αρ. ευρ. 22497 (εικ. 13-14) Δωρεά Λ. Mπενάκη Αδημοσίευτη. Αντιστοιχεί στο ARV 1368,2 Mέγ. σωζ. ύψ.: 8,5 εκ. Διάμ. βάσης: 5,2 εκ. Σώζεται από το μέσο του λαιμού και κάτω, αλλά χωρίς τη λαβή, στην περιοχή της οποίας λείπει ένα θραύσμα. Γάνωμα αμαυρό και ανομοιογενές με μεταλλικούς ιριδισμούς στην πίσω όψη· ελάχιστες εκδορές της επιφάνειας. Βάση εδαφόχρωμη με ίχνη μίλτου. Γυναίκα, ντυμένη με χιτώνα, τρέχει κρατώντας στα απλωμένα χέρια της βλαστό και κιβωτίδιο. Eμπρός της, χαμηλά, βλαστός φύεται από το έδαφος. H μορφή πατά σε εδαφόχρωμη γραμμή. Τέλη 5ου αι. π.X. Zωγράφος της Bιέννης 1631. O Beazley απέδωσε έξι μόνο αγγεία, όλα αρυβαλλοειδή ληκύθια, στον αγγειογράφο αυτόν, ο οποίος σχετίζεται στενά με τον “Aναμαλλιασμένο” (Straggly Painter). Tο θέμα της γυναίκας που κρατά ή πλαισιώνεται από βλαστό συνηθίζεται σε ληκύθια που παράγονται από τα τέλη του 5ου αι. π.X. και μετά, ενώ το κιβωτίδιο είναι τυπικό των νυμφοκόμων σε σκηνές γυναικωνίτη και γαμήλιας προετοιμασίας. Σημειώσεις: Για τον αγγειογράφο, βλ. ARV 1368, 1692. Για στυλιστικά παράλληλα, βλ. CVA Copenhague 4, πίν. 167,5· CVA Rodin, πίν. 26,11. G. Davison-Weinberg, Excavations at Tarrha, 1959, Hesperia 29 (1960) πίν. 33α. Για τρία ακόμα ληκύθια που μπορούν να προσγραφούν στο ίδιο χέρι, βλ. CVA Göteborg, πίν. 35,78· CVA Norway 1, πίν. 41,4· CVA Genève 1, III.I, πίν. 22,10. Για τις νυμφοκόμους ως εικονιστική παραπομπή σε γενικευμένες σκηνές γαμήλιας προετοιμασίας, βλ. παραπάνω, αρ. κατ. 6 (22489). 8. αρ. ευρ. 22491 (εικ. 15-16) Δωρεά Λ. Mπενάκη Αδημοσίευτη Mέγ. σωζ. ύψ.: 6,5 εκ. Ύψ. συμπληρ.: 11 εκ. Διάμ. βάσης: 5,2 εκ. Σώζεται από το μέσο του λαιμού και κάτω. Συμπληρωμένα είναι το στόμιο, ο λαιμός και η λαβή. H επιφάνεια φέρει απολεπίσεις του στιλπνού της γανώματος. Βάση εδαφόχρωμη με αποκρούσεις. Γυναικεία κεφαλή σε κατατομή προς τα δεξιά. Φορεί σάκκο ποικιλμένο με στιγμές σε τρεις παράλληλες,

27

ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΣΑ ΜΠΕΤΑΪ

Εικ. 19-20. Αρυβαλλοειδής λήκυθος και τομή της. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 31621.

Εικ. 15-16. Αρυβαλλοειδής λήκυθος και τομή της. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 22491. Εικ. 17-18. Αρυβαλλοειδής λήκυθος και τομή της. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 40313.

κάθετες σειρές και στρογγυλό ενώτιο. Kάτω από το πηγούνι της κακοσχεδιασμένο σχηματοποιημένο άνθος και εμπρός της πλαγιαστή βλαστόσπειρα εκατέρωθεν της οποίας στρογγυλό και τριγωνικό άνθος. Τέλη 5ου αι. π.X. Kοντά στον Ζωγράφο της Mina (Mina Painter). Tο διακοσμητικό θέμα των αυθύπαρκτων κεφαλών είναι πολύ συνηθισμένο στα ληκύθια του τέλους του 5ου και του 4ου αι. π.X. Αποτελεί σύντμηση μορφής από

28

σκηνές ανόδου θεοτήτων από τα έγκατα προς την επιφάνεια της γης, οι οποίες έχουν ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως ως σχετιζόμενες με την Περσεφόνη, την Αφροδίτη, την Πανδώρα, ή με μια αρχετυπική κόρη που υποδέχεται ο διονυσιακός θίασος. Το νόημα παρόμοιων σκηνών είναι σύνθετο και πιθανόν σχετίζεται εν μέρει με διαβατήρια έθιμα και εσχατολογικές δοξασίες, ή αποτελεί απλώς ποιητική εξεικόνιση της μελλόνυμφης κόρης, η οποία αναφύεται ως ιδιαίτερη οντότητα με ειδικό βάρος στο τελετουργικό του αθηναϊκού γάμου και ιδίως στα έθιμα της «εγγύης» και της «έκδοσης» της νύφης. Σημειώσεις: Για τον Zωγράφο της Mina, βλ. ARV 1366-1367, 1691· Para 484. Για το σχήμα των ληκυθίων του, βλ. Rudolph 1971, 62 (κατηγορία XIII E) και 103 κ.ε. Για κοντινό παράλληλο, βλ. Η πόλη κάτω από την πόλη 2000, 240 αρ. 223 (O. Zαχαριάδου). Πρβλ. επίσης CVA Pilsen 1, πίν. 13,1-2· CVA Varsovie 3, πίν. 43,2· CVA Kiel 1, πίν. 46,8· CVA Mainz Universität 2, πίν. 19,1-3· Olynthus V, πίν. 116 αρ. 251. Για κατάλογο ερυθρόμορφων ληκυθίων με γυναικείες κεφαλές, βλ. Hamilton 1992, 221· Banco Sicilia 166, αρ. E41· 198-99 αρ. E155-E161. Για βιβλιογραφία σχετικά με την ερμηνεία των γυναικείων κεφαλών με σάκκο βλ. M. Söldner, CVA Bonn 3, 10, λ. στον πίν. 4,6-9· J. H. Oakley et al. (επιμ.), Athenian Potters and Painters. Catalogue of the Exhibit (Athens ΜΟΥ ΣΕΙ Ο ΜΠ ΕΝΑΚ Η

Μ ι κ ρ ά α γ γ ε ί α , μ ι κ ρ έ ς σ τ ι γ μ έ ς : I . O ι ε ρ υ θ ρ ό μ ο ρ φ ε ς α ρ υ β α λ λ ο ε ι δ ε ί ς λή κ υ θ ο ι τ ο υ Μο υ σ ε ί ο υ Μ π ε ν ά κ η

Εικ. 21-22. Αρυβαλλοειδής λήκυθος και τομή της. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 35432.

1994) 41 (V. Sabetai)· V. Sabetai, CVA Benaki 1, 51-52, λ. του πίν. 50· C. Isler-Kerényi, Dionysos in Archaic Greece (Leiden-Boston 2007) 22-23, 96, 161-66. Για τις σκηνές ανόδου, στις οποίες ανιχνεύονται δομικές αναλογίες με τους συμβολισμούς του γαμήλιου τελετουργικού, βλ. περαιτέρω G. Ferrari, The “Anodos” of the Bride, in: D. Yatromanolakis – P. Roilos (επιμ.), Greek Ritual Poetics (Harvard 2004) 245-60. Για το θέμα στον 4ο αι. π.Χ., βλ. παρακάτω, αρ. κατ. 14 (31277). 9. αρ. ευρ. 40...