POJĘCIA Historia PDF

Preview

Summary

Download POJĘCIA Historia PDF

Description

POJĘCIE Arka Przymierza

WYJAŚNIENIE Była to wykonana z drewna akacjowego skrzynia, obita z obydwu stron złotą blachą i zamykana płytą. W religii judaistycznej uznawana za symbol przymierza Żydów z Jahwe. Wewnątrz niej znajdowały się dwie kamienne tablice z tekstem Dekalogu, a według innych przekazów także laska Aarona oraz dzban z manną. Zaginęła w trakcie najazdu Nabuchodonozora II (VII/VI w. p.n.e).

Brąz stop miedzi i cyny z dodatkiem innych metali, w starożytności wykorzystywany na dużą skalę do produkcji broni, ozdób oraz narzędzi. Diaspora rozproszenie osób jednej narodowości wśród innych lub wyznawców określonej religii pomiędzy innowiercami. Diasporą nazywa się również rozproszenie Żydów żyjących poza Palestyną. Dolina Królów dolina w Górnym Egipcie stanowiąca miejsce pochówku faraonów. Znajdował się w niej grobowiec Tutanchamona. Hetyci

hominidy imperium

inskrypcja Jahwe Kananejczycy katarakta kodeks kult solarny migracja monoteizm politeizm rewolucja neolityczna satrapie sylabariusz tradycja wieża Babel zikkurat Żyzny Półksiężyc agora

archonci

lud indoeuropejski, który w II tysiącleciu p.n.e. zajął tereny dzisiejszej Turcji, a w XII w. p.n.e. stworzył tam rozległe imperium, rywalizujące z Egiptem o wpływy na terenie Syrii. rodzina ssaków, obejmująca gatunki wykazujące dużą inteligencję, skłonność do pionowej, dwunożnej postawy oraz zdolność do wytwarzania i używania narzędzi; inaczej: człowiekowate. silna struktura polityczna, powstała najczęściej w wyniku ekspansji jednego silnego państwa – mocarstwa. Charakteryzuje się bardzo wielkim i rozległym obszarem terytorialnym i dużymi strefami wpływów osiągniętymi kosztem słabszych krajów, które zostają wchłonięte bądź uzależnione politycznie. Imperium ingeruje w wewnętrzne sprawy innych państw, współtworzy oblicze polityki międzynarodowej, kreuje trendy w polityce światowej. napis wyryty w twardym materiale (drewnie, metalu, kamieniu, itp.). imię boga otaczanego kultem religijnym w judaizmie i chrześcijaństwie. ludy semickie zamieszkujące Kanaan od III tysiąclecia p.n.e., które stworzyły wysoką kulturę materialną oraz własne pismo klinowe, zajmowały się handlem oraz rolnictwem. próg rzeczny utrudniający spływ wody i w konsekwencji powodujący jej gwałtowny spadek. W starożytności na Nilu istniały cztery katarakty. zbiór przepisów prawnych. oddawanie czci słońcu i związanym z nim bóstwom solarnym. przemieszczanie się ludności mające na celu trwałą zmianę miejsc pobytu. (Np. Wielka Wędrówka Ludów w IV w. n.e.) wiara w jednego Boga, wykluczająca istnienie innych bóstw, np. Żydzi, chrześcijanie, Muzułmanie wiara w wielu upersonifikowanych bogów, którzy zajmują się odrębnymi sferami życia, np. Starożytni Egipcjanie, Grecy, Rzymianie zachodzące w neolicie zmiany w życiu ludzi, które polegały na przejściu od łowiectwa i zbieractwa do rolnictwa oraz hodowli zwierząt, a także na zmianie koczowniczego trybu życia na osiadły. okręgi administracyjne w starożytnej Persji, na których czele stali satrapowie; odpowiadały krainom historyczno-geograficznym, które wchodziły w skład tego państwa. system pisma, w którym pojedyncze znaki nie oznaczają głosek, lecz całe sylaby. wierzenia, obyczaje, zwyczaje i normy społeczne przekazywane z pokolenia na pokolenie. termin biblijny odnoszący się do budowanej w Babilonie wieży, która miała sięgnąć nieba. Podczas jej wznoszenia doszło do pomieszania języków. Archeolodzy utożsamiają wieżę Babel z zikkuratem Etemenanki. kilkustopniowa wieża wznoszona na planie kwadratu przy większych mezopotamskich świątyniach, pełniła funkcję spichlerza, religijną. pas urodzajnej ziemi w kształcie łuku, rozciągający się od Egiptu i półwyspu Synaj poprzez Palestynę, Syrię, Fenicję i Mezopotamię do Zatoki Perskiej. centralnie położony plac, na którym ogniskowało się życie społeczności poleis; obradowało na nim zgromadzenie wszystkich wolnych mieszkańców – obywateli. Najsłynniejsza agora znajdowała się w Atenach, u stóp Akropolu; mimo że w późniejszym okresie obrady zgromadzenia odbywały się na ateńskim wzgórzu Pnyks, agora pozostała symbolem idei społeczeństwa obywatelskiego dziesięciu najwyższych rangą urzędników w starożytnych Atenach, wybieranych raz w roku. Początkowo ich władza była bardzo rozległa, jednak z czasem została ograniczona do spraw sądownictwa.

azyl

demokracja diaita dieta eforowie

euthyna geruzja

heliaja metojkowie oligarchia periojkowie retoryka stratedzy trytie apella areopag

demagog diadochowie diarchia eklezja fyle hegemonia heloci kworum metropolia

ostracyzm

Rada Pięciuset

w starożytnych Atenach było to miejsce, gdzie mógł uciec niewolnik źle traktowany przez swojego pana i tam prosić o wykupienie go przez innego obywatela. Obecnie terminem tym określa się bezpieczne schronienie udzielone osobie znajdującej się w niebezpieczeństwie. forma ustroju politycznego opierająca się na równoprawnym udziale w sprawowaniu władzy wszystkich posiadających prawa obywateli. styl życia charakterystyczny dla starożytnych Spartan, polegający na zdyscyplinowaniu i całkowitym poświęceniu ojczyźnie. wynagrodzenie przyznawane z tytułu pełnienia danej funkcji (najczęściej państwowej). Najwcześniej diety wprowadzono w polis ateńskiej, gdzie wypłacano je m.in. uczestnikom posiedzeń eklezji oraz Rady Pięciuset. wyżsi rangą urzędnicy w starożytnej Sparcie. Tworzyli pięcioosobowe gremium. Czuwali nad przestrzeganiem praw, wszczynali dochodzenia i nakazywali aresztowania, nadzorowali sprawy finansowe, prowadzili politykę zagraniczną, a także odpowiadali za przygotowanie kampanii wojennych. procedura stosowana w starożytnych Atenach, służąca do weryfikacji działań osób pełniących urzędy publiczne. rada starszych w Sparcie. Członkowie tego organu, nazywani gerontami, doradzali w sprawach polis, zgłaszali wnioski i sprawowali sądy przy najpoważniejszych przestępstwach. Składała się z dwóch królów oraz 28 osób w wieku powyżej 60 lat, wybieranych dożywotnio przez zgromadzenie ludowe. w starożytnych Atenach sąd ludowy, który od czasów Peryklesa składał się z 6 tys. sędziów, wybieranych z 10 fyl. Mógł rozpatrywać wszystkie sprawy publiczne i prywatne z wyjątkiem zabójstw, pozostawionych areopagowi. cudzoziemcy zamieszkujący terytorium ateńskiej polis lub przebywający na jej terenie dłużej niż miesiąc. Ciążyły na nich takie same obowiązki jak na obywatelach Aten. Za prawo pobytu w polis płacili specjalny podatek. forma rządów, w której władzę sprawuje niewielka grupa ludzi wywodząca się z warstw uprzywilejowanych. w starożytnej Sparcie ludzie wolni, lecz pozbawieni praw politycznych. Zamieszkiwali oni wspólne osady. Zajmowali się handlem, rzemiosłem oraz uprawą roli i hodowlą zwierząt. praktyczna i teoretyczna nauka zasad sprawnego i eleganckiego wysławiania się, także: sztuka dobrego i skutecznego przekonywania, głównie w postaci krasomówstwa o treści perswazyjnej. w greckich poleis dowódcy wojsk, a w starożytnych Atenach – najwyżsi rangą urzędnicy. Wybierano ich raz w roku. Jedna osoba mogła piastować ten urząd wielokrotnie. jednostki podziału fyli attyckiej. zgromadzenie ludowe w starożytnej Sparcie. Uczestniczyli w nim wszyscy pełnoprawni obywatele polis, którzy ukończyli 20. rok życia. główny organ ustawodawczy i sądowy w starożytnych Atenach, który początkowo kontrolował działalność urzędników oraz czuwał nad moralnością obywateli. Cieszył się dużym prestiżem w społeczeństwie. Od czasów Solona jego członkami dożywotnio zostawali archonci. w starożytnych Atenach polityk uznawany za przywódcę ludu. Nie piastował żadnego urzędu publicznego, a jego znaczenie rosło wraz z popularnością wśród ludu ateńskiego. dowódcy armii Aleksandra Wielkiego, którzy po śmierci władcy stali się jego następcami i podzielili między siebie obszar imperium. forma rządów, w której władzę sprawują dwie osoby. zgromadzenie ludowe stanowiące najważniejszą instytucję demokratyczną w starożytnych Atenach. Zasiadali w nim wszyscy mężczyźni powyżej 20. roku życia, będący pełnoprawnymi obywatelami. w Atenach były to jednostki podziału terytorialnego. Ich skład był zmieniany w wyniku reformy Solona, a następnie Klejstenesa. przywództwo i przewaga danego państwa, organizacji lub grupy społecznej nad innymi państwami, narodami lub grupami społecznymi. w starożytnej Sparcie niewolni chłopi, do których zaliczano mieszkańców podbitej przez Spartan Mesenii. Stanowili oni własność polis i tylko jej władze miały prawo ich uwolnić, np. w nagrodę za służbę wojskową. liczba członków danego zgromadzenia niezbędna do prowadzenia obrad, dokonania legalnego wyboru lub wydania prawomocnej uchwały. w czasach wielkiej kolonizacji greckiej macierzysta polis osadników, którzy zasiedlili nowy obszar; w czasach nowożytnych: państwo będące centrum imperium kolonialnego, również: państwo władające określonymi koloniami (kolonie wobec swojej metropolii zachowywały stosunek podległości); w Kościele katolickim: prowincja kościelna, obejmująca kilka diecezji oraz archidiecezję. procedura stosowana raz w roku w starożytnych Atenach. Polegała na tajnym głosowaniu obywateli na glinianych skorupkach (ostrakonach) i prowadziła do wygnania na 10 lat polityka, który w opinii większości mógł zagrażać funkcjonowaniu polis. ateńskie kolegium odpowiedzialne za przygotowywanie spraw do rozpatrzenia przez zgromadzenie ludowe.

spartiaci symmachia tyrania

kazuistyka kodyfikacja limes ojcowie Kościoła proletariat

pryncypat

triumwirat arianizm

arabizacja drużyna dżihad

dżizja emir gnuśni królowie hidżra hrabstwo

kalif majordom marchia monarchia patrymonialna nepotyzm nikolaizm opole regencja

Wykształciła się w wyniku reformy Klejstenesa z wcześniejszej Rady Czterystu i była instytucją demokratyczną. W jej skład wchodziło 50 reprezentantów każdej fyli w wieku powyżej 30 lat, którzy mogli w niej zasiadać tylko jeden raz przez rok. pełnoprawni obywatele starożytnej Sparty, stanowiący uprzywilejowaną warstwę w strukturze społecznej polis. w starożytnej Grecji związek kilku poleis, które zobowiązywały się do wspólnego prowadzenia obrony swoich terytoriów oraz organizowania wypraw wojennych. forma rządów, w której jedna osoba bezprawnie sięga po władzę, która nie podlega niczyjej kontroli; tyrani, odsuwając od władzy oligarchów, często cieszyli się poparciem ludu; tyranie rozpowszechniły się w greckich poleis. wyznaczanie zasad prawnych poprzez przewidywanie konkretnych sytuacji i przypadków zamiast odnoszenia się do ogólnych tez. zebranie i usystematyzowanie poszczególnych przepisów prawnych w jedną całość (kodeks). fortyfikacje na granicach cesarstwa rzymskiego. żyjący w pierwszych wiekach chrześcijaństwa teologowie, których pisma wywarły istotny wpływ na kształtowanie się nauki i liturgii Kościoła katolickiego. w starożytnym Rzymie najuboższa i mająca najniższy status prawny warstwa ludności; w okresie rewolucji przemysłowej klasa społeczna składająca się z zatrudnionych w przemyśle robotników najemnych, rekrutujących się z najbiedniejszych grup ludności. w cesarstwie rzymskim forma rządów wprowadzona przez Oktawiana Augusta, polegająca na skupieniu władzy w ręku jednostki przy zachowaniu pozorów instytucji republikańskich; w Polsce piastowskiej zasada władzy monarszej, wprowadzona przez Bolesława Krzywoustego w związku z podziałem państwa na dzielnice, zgodnie z którą najstarszy z książąt dzielnicowych miał sprawować władzę zwierzchnią nad pozostałymi. system władzy opierający się na rządach trzech osób. doktryna teologiczna stworzona przez Ariusza, negująca równość osób Trójcy Świętej. Arianizm został potępiony na soborze w Nicei (325 r.), jednak przez długi czas miał wielu zwolenników, przyjęła go m.in. większość plemion germańskich. Zanikł w VII w. Proces polegający na narzucaniu lub przyswajaniu języka arabskiego i kultury arabskiej. we wczesnośredniowiecznych państwach plemiennych oraz monarchiach patrymonialnych formacja zbrojna pozostająca pod bezpośrednimi rozkazami i na utrzymaniu króla lub księcia. zapisany w Koranie obowiązek religijny każdego muzułmanina polegający na dyscyplinie duchowej, doskonaleniu wewnętrznym i walce z pokusami (tzw. dżihad większy), ale także na szerzeniu islamu zarówno metodami pokojowymi, jak i poprzez walkę zbrojną (tzw. dżihad mniejszy). W tym drugim znaczeniu pojęciem tym muzułmanie określają każdą wojnę prowadzoną z niewiernymi w imię islamu (tzw. święta wojna). podatek w krajach muzułmańskich nakładany dawniej na wyznawców religii innych niż islam. w imperium arabskim zarządca prowincji, mianowany i odwoływany przez kalifa. określenie ostatnich władców frankijskich z dynastii Merowingów, panujących w latach 639–751. Powstało w sytuacji stopniowego tracenia przez nich realnej władzy królewskiej na rzecz arystokracji. ucieczka Mahometa z rodzinnej Mekki do Medyny w 622 r. jednostka administracyjna w państwie Franków, a następnie w Cesarstwie Rzymskim Narodu Niemieckiego i w krajach anglosaskich. Na jego czele stał mianowany przez władcę hrabia, który sprawował funkcję dowódcy wojskowego, sędziego, zarządcy skarbu i gospodarki. tytuł następców proroka Mahometa, nadawany od VII w. przywódcom muzułmańskich społeczności państwowo-religijnych (kalifatów). w średniowiecznej Europie urzędnik zajmujący się administracją dworu monarchy. w państwie Karolingów i w średniowiecznych Niemczech teren przygraniczny, zarządzany przez podlegającego bezpośrednio cesarzowi margrabiego, utworzony w celu strzeżenia najbardziej zagrożonych obszarów. ustrój charakterystyczny dla wczesnośredniowiecznej Europy, u którego podstaw leżało przekonanie, że państwo jest prywatną własnością dynastii panującej oraz przedmiotem podziału spadkowego. faworyzowanie członków własnej rodziny przy obsadzaniu stanowisk, przydzielaniu godności i nadawaniu dóbr. określenie łamania przez duchownych celibatu i pozostawania przez nich w związkach małżeńskich lub konkubinatach. wspólnota sąsiedzka Słowian składająca się z osad i gospodarstw położonych blisko siebie. Głównym ośrodkiem opola był gród. rządy jednej lub kilku upoważnionych osób (regentów), sprawowane w okresie małoletniości, choroby lub dłużej nieobecności prawowitego monarchy.

Rzesza

sunnici symonia szariat szyici tem wiec

antypapież dogmat ekskomunika herezja

historyczne określenie państwa niemieckiego, które w średniowieczu stało się związkiem kilkuset biskupstw, księstw, miast i hrabstw, cieszących się autonomią, ale uznających zwierzchnictwo elekcyjnego króla niemieckiego. wyznawcy największego z odłamów islamu uznający tradycję Sunny. handel godnościami, dobrami i urzędami kościelnymi; inaczej świętokupstwo. islamskie prawo, którego głównym źródłem jest Koran. Przepisy szariatu dotyczą zarówno kwestii religijnych, jak i codziennego życia muzułmanów. wyznawcy drugiego po sunnityzmie odłamu islamu; odrzucają Sunnę, najważniejsze po Koranie źródło prawa muzułmańskiego. jednostka podziału terytorialnego cesarstwa bizantyjskiego o charakterze wojskowym i administracyjnym. w germańskich i słowiańskich państwach plemiennych zgromadzenie wszystkich ludzi wolnych, zdolnych do noszenia broni. Początkowo wiec decydował o najważniejszych sprawach wspólnoty, jednak wraz z umacnianiem się władzy książęcej zaczął tracić znaczenie. W średniowiecznej Polsce w ten sposób nazywano zjazd możnych pod przewodnictwem monarchy. nieuznawany przez Kościół katolicki papież wybrany przez opozycyjną grupę duchowieństwa, który objął stanowisko za pontyfikatu legalnego papieża lub w czasie, gdy urząd ten pozostawał nieobsadzony. twierdzenie lub pogląd, przeważnie religijny, przyjęty bezwarunkowo i niepodlegający dyskusji. kara kościelna wykluczająca obłożoną nią osobę z życia wspólnoty religijnej. Zgodnie z doktryną Kościoła obłożenie nią władcy oznaczało zwolnienie jego poddanych z przysięgi wierności. poglądy religijne uznane za sprzeczne z oficjalną doktryną Kościoła. Pojawiały się one przede wszystkim w pierwszych wiekach chrześcijaństwa (m.in. arianizm, monofizytyzm) oraz w średniowieczu (np. poglądy głoszone przez waldensów, katarów).

inkwizycja potoczna nazwa systemu sądowniczego funkcjonującego od XII do XIX w. w Kościele katolickim, który miał służyć wykrywaniu i zwalczaniu herezji oraz nawracaniu i karaniu odstępców od wiary (heretyków); inkwizytorzy dla poszczególnych państw i diecezji byli wyznaczani przez papieża. jarłyk

jasyr katarzy

konklawe Kortezy lenno monarchia stanowa monastycyzm reguła zakonna schizma senior społeczeństwo stanowe suzeren synod uniwersalizm wasal

w okresie uzależnienia Rusi od Złotej Ordy pisemna zgoda na sprawowanie władzy zwierzchniej, wydawana przez chanów książętom ruskim. niewola tatarska lub turecka. Słowo wywodzi się od tureckiego jesir – jeniec. ruch heretycki istniejący w XI–XIII w. w południowej Francji i północnych Włoszech. Jego przedstawiciele głosili dualizm Boga. Ich zdaniem warunkiem zbawienia było odrzucenie świata doczesnego. Zostali wytępieni w efekcie francuskich krucjat oraz działalności inkwizycji. ogólne zgromadzenie kardynałów zwoływane w celu dokonania wyboru nowego papieża; istnieje od XIII w. w średniowieczu i czasach nowożytnych parlament stanowy funkcjonujący w państwach Półwyspu Iberyjskiego; również: nazwa współczesnego parlamentu Królestwa Hiszpanii (Kortezy). grunty nadawane przez seniora wasalowi podczas uroczystości zwanej hołdem lennym. ustrój polityczny charakterystyczny dla późnego średniowiecza, powstały dzięki wyodrębnieniu zróżnicowanych grup społecznych, zwanych stanami. W państwach, w których panował, władzę monarszą stopniowo ograniczano na rzecz stanów: duchownego i rycerskiego, a czasem także mieszczańskiego. forma religijności polegająca na życiu we wspólnocie klasztornej, zgodnie z określoną regułą i pod jednolitym kierownictwem. zbiór podstawowych przepisów określających sposób życia zakonników. w świecie chrześcijańskim rozłam w Kościele, w którego wyniku powstają odrębne organizacje kościelne (np. schizma wschodnia) albo dwa ośrodki władzy kościelnej (np. schizma zachodnia) lub więcej niż dwa. w ustroju feudalnym osoba sprawująca władzę nad wasalami. typ społeczeństwa występujący w późnym średniowieczu i wczesnej epoce nowożytnej, charakteryzujący się podziałem na stany: możnowładztwo, duchowieństwo, mieszczaństwo oraz chłopstwo. w ustroju feudalnym osoba będąca najwyższym seniorem, najczęściej władca, który nie był niczyim wasalem; inaczej: suweren. w Kościele katolickim zebranie przedstawicieli duchowieństwa i osób świeckich na poziomie diecezji, metropolii lub kraju. Istnieje też synod biskupów – instytucja doradzająca papieżowi. w średniowieczu idea podporządkowania całej chrześcijańskiej Europy jednej władzy zwierzchniej. Próbowali ją realizować cesarze i papieże. w ustroju feudalnym osoba oddająca się pod opiekę seniora w akcie komendacji. W zamian za lenno wasal

zakony żebracze Złota Orda palatyn (wojewoda)

podgrodzie prowincja kościelna

trybut bulla devotio moderna

dżuma glejt husytyzm janczarzy

kanton

koncyliaryzm niewola awiniońska

pandemia rekonkwista Stany Generalne

sułtan tabor

zobowiązywał się do służby zbrojnej. w średniowiecznej Europie zakony utrzymujące się z jałmużny, głoszące potrzebę powrotu do ewangelicznego ubóstwa. historyczne państwo mongolskie, które obejmowało w okresie największego rozkwitu tereny zachodniej części Syberii, dorzecze Wołgi, północne wybrzeża mórz Kaspijskiego i Czarnego oraz masyw Kaukazu. w monarchii piastowskiej w XI−XIII w. najwyższy rangą urzędnik dworski. Palatyn zarządzał dworem panującego i nadzorował działalność organizacji grodowej. Zastępował także władcę w sprawowaniu sądów i dowodzeniu wojskiem. we wczesnym średniowieczu osada funkcjonująca w sąsiedztwie grodu, stanowiąca jego zaplecze gospodarcze. jednostka organizacyjna Kościoła składająca się z kilku diecezji. Na jej czele stoi arcybiskup, który równocześnie zarządza jedną z diecezji. W średniowieczu państwo posiadające własną prowincję kościelną było uznawane za w pełni suwerenne. w starożytności i średniowieczu danina składana przez jednego władcę innemu jako dowód uznania zwierzchności lu...