POJĘCIE Systemu Partyjnego-kopia PDF

Preview

Summary

Download POJĘCIE Systemu Partyjnego-kopia PDF

Description

POJĘCIE SYSTEMU PARTYJNEGO Definicja systemu partyjnego System partyjny to układ partii politycznych w danym państwie, zdeterminowany przez przyjęte przez nie i akceptowalne reguły rywalizacji lub współdziałania w walce o władze albo o udział we władzy państwowej, o jej utrzymanie lub kontrolę. System partyjny występuje obok dwu pozostałych systemów wyróżnianych w politologii, tj. systemów politycznych i systemów wyborczych.

Podział systemu partyjnego ¢ jednopartyjny ¢ partii hegemonicznej ¢ partii dominującej ¢ dwupartyjny ¢ dwuipółpartyjny ¢ dwublokowy ¢ wielopartyjny ¢ kooperacji partii.

Należy tutaj zaznaczyć, że poza partiami w skład całego systemu partyjnego wchodzą także: normy, których zadaniem jest uregulowanie stosunków pomiędzy poszczególnymi partiami, stosunki pomiędzy partiami a organami państwowymi oraz relacje wewnątrzpartyjne, czyli dotyczące członków danej partii. Normy te mogą mieć zarówno charakter prawny, jak i zwyczajowy. Ponadto w skład tego systemu wchodzą relacje pomiędzy partiami, jak i wewnątrz nich oraz funkcje, czyli zadania jakie system partyjny musi wypełnić w danym systemie politycznym. Funkcje można podzielić na dwie grupy: polityczne i kulturalne. Systemy te można podzielić na dwie grupy - alternatywne i niealternatywne. Systemy alternatywne to wszystkie systemy, w których istnieje wybór pomiędzy wieloma partiami a wyborca ma faktyczny wpływ na to, które ugrupowanie jest u władzy. Zalicza się do nich

wszystkie systemy, w których dopuszczalne jest istnienie więcej niż jednej niezależnej partii, czyli system dwupartyjny, dwuipółpartyjny, wielopartyjny, dwublokowy i kooperacji partii. Z kolei systemy niealternatywne, to systemy w których wyborca nie ma żadnego wyboru (tak jak w systemie jednopartyjnym) lub wybór ten jest pozorny (tak jak w przypadku systemu partii hegemonicznej). Łatwo zauważyć pewną zależność pomiędzy tymi grupami systemów partyjnych. Systemy alternatywne istnieją w państwach demokratycznych a systemy niealternatywne w państwach niedemokratycznych. Czynniki wpływające na system partyjny ¢ liczba istniejących partii ¢ relacje panujące między istniejącymi partiami ¢ poparcie partii ¢ system wyborczy ¢ uwarunkowania historyczne ¢ polaryzacja społeczeństwa ¢ zdolność partii do wchodzenia w sojusze i koalicje

System wyborczy Wszystkie składające się na niego elementy pełnią bardzo ważną rolę w kształtowaniu systemu partyjnego. Istotna jest tu zwłaszcza metoda przeliczania głosów, bowiem jeżeli w kraju zostanie zastosowana metoda d'Hondta, najwięcej mandatów otrzymają przedstawiciele największych ugrupowań, z kolei przy wykorzystaniu metody Hare'a-Niemeyera mniejsze ugrupowania otrzymają nieco więcej mandatów w porównaniu do pierwszej sytuacji. Niekiedy zmiana metody przeliczania głosów może nawet zmienić system partyjny.

Drugim bardzo ważnym elementem prawa wyborczego, który ma istotny wpływ, jest podział państwa na okręgi wyborcze. Formując ten podział należy przede wszystkim kierować się zasadą równości materialnej głosów. Zasada ta nakazuje, aby głosy wszystkich wyborców we wszystkich okręgach były równie skuteczne. W

przypadku podziału państwa na wielomandatowe okręgi wyborcze jest to bardzo trudne do osiągnięcia, co może prowadzić do różnego rozkładu głosów, czego skutki omówiono powyżej. Powyższe zależności nie zostały niezauważone przez polityków. Wręcz przeciwnie - są one bardzo często wykorzystywane przez partię lub koalicję rządzącą. Metoda liczenia głosów może być zmieniona tak, aby wesprzeć dane ugrupowania, z kolei granice okręgów wyborczych mogą zostać przekształcone tak, aby w każdym okręgu było jak najwięcej potencjalnych wyborców danej partii. Chociaż takie działania są wysoce nieetyczne, w praktyce stosują je politycy niemal na całym świecie.

Polaryzacja społeczeństwa To zjawisko polegające na zwiększaniu się liczby osób o coraz bardziej skrajnych poglądach na dany temat występuje także w polityce i ma bardzo duży wpływ na system partyjny. Silny podział społeczny może na przykład wyeliminować mniejsze ugrupowania w systemie wielopartyjnym i doprowadzić do powstania systemu dwupartyjnego. W najbardziej ekstremalnych przypadkach może to doprowadzić do wojny domowej i podziału kraju. Tak jak wcześniej - ta zależność także została zauważona przez polityków, którzy nierzadko podburzają jedne grupy przeciwko innym stosując narrację typu ,,my i oni” lub ,,jeśli nie są z nami, są przeciwko nam” co pogłębia często już podzielone społeczeństwo.

Uwarunkowania historyczne Kwestia uwarunkowań historycznych jest tylko z pozoru oczywista, dlatego także zasługuje na szersze omówienie. Na przykład w państwie totalitarnym, w którym od wielu lat panował system jednopartyjny a społeczeństwo było od lat poddawane propagandzie oraz indoktrynacji i w efekcie przyzwyczaiło się do takiego stanu rzeczy, wprowadzenie porządku demokratycznego może być bardzo trudne. Zindoktrynowane społeczeństwo może chcieć powrotu dyktatora, który w ich przekonaniu wprowadził w państwie porządek. Oprócz tego, społeczeństwo

nieznające lub nieprzyzwyczajone do demokratycznych rządów może być podatne na tanie zagrywki polityczne czy populistyczne i ogólnikowe hasła. Może to sprzyjać powstaniu systemu partii dominującej a w najgorszych przypadkach zostać wykorzystane przez polityków o dyktatorskich zapędach. Odwrotna sytuacja występować będzie w tzw. starych demokracjach. W społeczeństwach mających długie tradycje demokratyczne bardzo trudno będzie wprowadzić system niedemokratyczny. Żeby tak się stało, musiałoby nastąpić wydarzenie mające druzgocący wpływ na całe społeczeństwo (kryzys gospodarczy, katastrofa naturalna lub zbrojny konflikt), które otworzyłoby politykom o zapędach dyktatorskich pole manewru. W pewnym sensie uwarunkowaniem historycznym są też przyzwyczajenia wyborców. Jak wiadomo system partii dominującej wcale nie musi być utrzymywany poprzez rzeczywistą skuteczność danej partii, czy też mniej etyczne zagrywki, takie jak populistyczne obietnice czy antagonizowanie danych grup społecznych. Ten system może także utrzymywać się samoistnie. Jak wygląda to w praktyce? Wystarczy, że zdecydowana większość osób poprze w wyborach partię dominującą. Część zrobi to faktycznie popierając daną partię, ale osoby nieznające się na polityce pójdą po prostu za głosem większości. Z kolei inni faktycznie będą chcieli zmian, ale koniec końców i tak poprą partię dominującą, bo stwierdzą, że popieranie mniejszych ugrupowań jest bezcelowe, skoro partia rządząca zawsze wygrywa. Analogiczna sytuacja będzie występować w systemie dwupartyjnym. Duopol nie zostanie przełamany, jeżeli ludzie masowo nie odwrócą się od dwóch największych partii. Ponadto w systemie dwupartyjnym może nastąpić zjawisko swego rodzaju ,,partyjnej huśtawki”. W praktyce wygląda to tak, że partia pozostająca u władzy zaczyna gwałtownie tracić poparcie na skutek na przykład niskiej efektywności czy ujawnienia jakiegoś politycznego skandalu. Sytuację wykorzystuje wtedy druga partia, która zyskuje poparcie, obiecuje naprawę tego, co zepsuła pierwsza partia i w efekcie wygrywa wybory. Po wygranych wyborach politycy spoczywają na laurach i często nawet nie próbują podjąć się realizacji swoich obietnic, przez co społeczeństwo się od nich odwraca i przechodzi na stronę pierwszej partii, zapominając już o tym, co działo się w poprzedniej kadencji. Po kolejnych wyborach władzę obejmuje pierwsza partia a cały cykl powtarza się od nowa. W ten sposób władza może zmieniać się co kadencję a w państwie nie zajdą żadne znaczące zmiany.

Analogiczna sytuacja może zajść w systemie dwublokowym - w tym przypadku bloki partyjne mogą zmieniać się co kadencję, a do żadnych reform i tak nie dojdzie. Zjawisko ,,partyjnej huśtawki” może zajść także w systemie dwuipółpartyjnym, jednak będzie wyglądało nieco inaczej niż w powyższych przykładach. W sytuacji ciągłych i cyklicznych zmian partii rządzącej trzecia partia może wchodzić w koalicję raz z pierwszą a raz z drugą partią. Członkom trzeciej partii nie będzie przeszkadzało to, że współpracują z ugrupowaniami

o bardzo różnych

poglądach, bowiem najważniejsze będzie dla nich utrzymanie się u władzy. W ten sposób jedynym realnym zwycięzcą w takiej huśtawce będzie trzecia partia, a nie cyklicznie zmieniające się dwa największe ugrupowania. Partia nieustannie wchodząca

w koalicje, byle tylko pozostać u władzy bywa potocznie

nazywana ,,chorągiewką”.

System jednopartyjny System jednopartyjny charakteryzuje się istnieniem tylko jednej legalnej partii. Jakiekolwiek działania partii opozycyjnych są hamowane a ich liderzy - karani. Ten system jest charakterystyczny przede wszystkim dla państw autorytarnych i totalitarnych. System ten występował w III Rzeszy, we Włoszech pod rządami Mussoliniego, w ZSRR oraz niektórych innych państwach bloku wschodniego (w Albanii, Jugosławii, Rumunii oraz na Kubie i Węgrzech). Obecnie państwa w których występuje system jednopartyjny to Erytrea, Kuba i Sahara Zachodnia. III Rzesza Najbardziej znanym historycznym przykładem systemu monopartyjnego jest III Rzesza. W tym totalitarnym państwie pełnię władzy sprawował Adolf Hitler, którego dekrety stanowiły najwyższe prawo (wyższe nawet od konstytucji). Podczas tak zwanej nocy długich noży z rozkazu Hitlera zamordowano ponad 80 przeciwników politycznych a ponad 1000 wtrącono do więzienia. Od tamtej pory Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, NSDAP) stała się jedyną legalnie działającą partią w ówczesnych Niemczech. Rządy NSDAP charakteryzowały się terrorem i inwigilacją obywateli. Sztandarowymi działaniami nazistów były zorganizowane na szeroką skalę działania mające na celu eliminację tzw. podludzi, głównie Żydów i Romów a także

działania militarne mające na celu podbój Europy. W 1945, po zakończeniu II wojny światowej NSDAP została uznana za organizację zbrodniczą i rozwiązana a jej najważniejsi działacze skazani w procesach norymberskich. Faszystowskie Włochy\ Zgodnie z doktryną faszyzmu (która zakładała między innymi całkowitą kontrolę i inwigilację obywateli) wszyscy obywatele powinni mieć jednakowe poglądy polityczne a co za tym idzie - powinna istnieć tylko jedna partia. W praktyce osiągnięto to poprzez zorganizowanie w 1929 roku wyborów, w których istniała wyłącznie lista kandydatów partii faszystowskiej. Włoski faszyzm różnił się jednak od niemieckiego nazizmu. W tamtych czasach we Włoszech nie dochodziło do licznych mordów politycznych czy prześladowań mniejszości. Oprócz tego, faszyści zapewnili sobie poparcie społeczeństwa poprzez likwidowanie ubóstwa, tworzenie miejsc pracy czy zapewnianie świadczeń socjalnych. ZSRR Kolejnym historycznym przykładem, ale położonym po nieco innej stronie politycznego kompasu jest ZSRR oraz pozostałe państwa bloku wschodniego. Chociaż konstytucja ZSRR gwarantowała wolność poglądów, w praktyce wyglądało to zupełnie inaczej. Przywódca ZSRR - Józef Stalin przy pomocy terroru, inwigilacji, licznych czystek politycznych, pokazowych procesów, propagandy oraz gospodarki centralnie planowanej wprowadził rządy twardej ręki. Oczywiście takie warunki nie sprzyjały tworzeniu licznych partii politycznych. Władzę sprawowała Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego a wszelkie osoby zaledwie podejrzane o działania opozycyjne były skazywane w pokazowych procesach na śmierć lub wieloletni pobyt w obozach pracy, gdzie mieli być poddani reedukacji. System partii hegemonicznej W systemie partii hegemonicznej istnieje jedna większa partia, oraz kilka mniejszych w teorii niezależnych a w praktyce satelickich partii. Ten system również jest charakterystyczny dla różnych dyktatur i ma stwarzać pozory pluralizmu. Występował w kilku państwach bloku wschodniego (w tym w Polsce) a obecnie istnieje w Korei Północnej, Wietnamie, Chinach i Laosie. PRL

W czasach komunizmu w Polsce totalitarną władzę sprawowała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR) oraz jej dwie, formalnie niezależne przybudówki - Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL) oraz Stronnictwo Demokratyczne (SD). Chociaż w Polsce komunizm nie został wprowadzony ,,całkowicie” (głównie ze względu na niepełną kolektywizację rolnictwa i niewyeliminowanie wpływów Kościoła) to jednak PRL posiadała rozwinięty system represji i likwidowania jakichkolwiek przejawów nieposłuszeństwa wobec partii. Najbardziej znanym przypadkiem politycznego morderstwa w czasach PRL było zabójstwo księdza Popiełuszki, który naraził się władzom PRL odprawianiem licznych mszy za ojczyznę. Koreańska Republika Ludowo Demokratyczna Jedyną legalną partią jest Partia Pracy Korei (której przewodniczącym jest faktyczny władca państwa - Kim Dzong Un). Chociaż w KRLD istnieją jeszcze dwie partie - Socjaldemokratyczna Partia Korei oraz Czundoistyczna Partia Czongu, to są one tylko ugrupowaniami satelickimi. Jakiekolwiek przejawy niesubordynacji są surowo karane (nawet w obrębie kilku pokoleń) na przykład zesłaniem do obozów pracy. Chińska Republika Ludowa Innym znanym przykładem państwa, w którym obowiązuje system partii hegemonicznej jest Chińska Republika Ludowa. Co prawda chińska rzeczywistość nie jest tak brutalna, jak na przykład północnokoreańska, ale różnie niedemokratyczne metody nadal są w użyciu. Władzę sprawuje Komunistyczna Partia Chin wraz ze swoimi licznymi przybudówkami. Istnieją też partie opozycyjne, ale są one marginalizowane a ich funkcjonowanie jest utrudniane. System partii dominującej W tym systemie władza sprawowana jest przez jedną partię, która sukcesywnie utrzymuje władzę przez wiele lat, dzięki dobrze prowadzonej kampanii wyborczej i licznym sukcesom, które zapewniają jej wysokie poparcie. Funkcjonowanie innych partii jest w takim systemie legalne, ale partie opozycyjne często nie są w stanie konkurować z partią dominującą. Występuje on między innymi w Indiach, Meksyku i Rosji. Indie i Rosja

Indie W Indiach partią sprawującą władzę jest Indyjski Kongres Narodowy, który rządzi tam z przerwami praktycznie od uzyskania niepodległości przez Indie. Partia zapewnia sobie bardzo wysokie poparcie między innymi poprawiając sytuację materialną osób z niższych kast, wspieranie mniejszości religijnych czy likwidowanie ubóstwa i zwiększanie produkcji żywności w kraju. Rosja Od 2003 roku nieprzerwaną władzę sprawuje partia Jedna Rosja. Partia ta składa liczne obietnice na bardzo wielu płaszczyznach (m.in. zwiększenie pensji, wprowadzenie licznych świadczeń socjalnych czy wzmocnienie państwa). Jej lider Dmitrij Miedwiediew stwierdził kiedyś, że Jedna Rosja swój sukces zawdzięcza skupieniu ludzi o różnych poglądach, przez co łączy a nie dzieli społeczeństwo. System dwupartyjny System dwupartyjny to system, w którym o dominację walczą dwie najsilniejsze partie. Na przestrzeni lat raz jedna, a raz druga partia zwycięża w wyborach i przejmuje władzę w kraju. Nie oznacza to jednak, że istnienie innych partii jest zakazane. Wręcz przeciwnie - inne ugrupowania mogą istnieć, jednak są one zbyt słabe i nie mogą konkurować z dwiema dominującymi partiami. Stany Zjednoczone W tym kraju praktycznie cały proces wyborczy sprowadza się do rywalizacji między Partią Demokratyczną i Partią Republikańską. Historia tej walki o władzę sięga czasów wojny secesyjnej, kiedy to republikanie zdobyli samodzielną większość w rządzie a demokraci stali się główną siłą opozycyjną. Od tamtej pory partie te nieustannie się zmieniają. Chociaż demokraci reprezentują wartości bardziej lewicowe a republikanie prawicowe, to programy tych ugrupowań są względnie umiarkowane. Z kolei bardziej radykalne partie znajdują się poza sferą walki o władzę i nie są w stanie przełamać systemu dwupartyjnego. Wielka Brytania Innym bardzo znanym przykładem państwa o systemie dwupartyjnym jest Wielka Brytania w której dominującą siłą polityczną są prawicowa Partia Konserwatywna i lewicowa Partia Pracy. Obydwa ugrupowania nieustannie rywalizują

ze sobą o władzę i co jakiś czas zmieniają się miejscami. Bardzo ciekawym elementem brytyjskiego systemu partyjnego jest instytucja tak zwanego gabinetu cieni. Jest to stworzona przez opozycję formacja będąca odpowiednikiem właściwego rządu, zajmująca się przede wszystkim ocenianiem bieżących działań poszczególnych ministerstw. Oprócz tego istnienie gabinetu cieni ma wymiar praktyczny - w przypadku upadku właściwego rządu i przejęcia władzy przez opozycję gabinet cieni staje się rządem i od razu jest gotowy do podjęcia działań. W ten sposób partia oszczędza czas, który w innym razie byłby poświęcony na sformowanie rządu. Japonia Innym przykładem systemu dwupartyjnego jest Japonia. W tym kraju dwa największe ugrupowania to Partia Demokratyczna i Partia Liberalno-Demokratyczna. Partia Demokratyczna powstała w 1955 i jeszcze w tym samym roku objęła władzę. Sprawuje ją do dzisiaj z krótką przerwą w latach 2009-2012, kiedy to władzę objęła Partia Liberalno-Demokratyczna. System dwuipółpartyjny System dwuipółpartyjny to odmiana systemu dwupartyjnego. Też sprowadza się do rywalizacji między dwoma największymi ugrupowaniami. Różnica między tym systemem,

a systemem dwupartyjnym jest taka, że w tym systemie żadna z dwóch

największych partii nie jest w stanie zdobyć samodzielnej większości i musi wejść w koalicję. I tu do gry wchodzi trzecia partia, która staje się koalicyjnym partnerem dla większych ugrupowań i umożliwia im sprawowanie władzy. Jednocześnie trzecia partia sama czerpie duże korzyści z tego układu, bowiem nie byłaby w stanie uzyskać nawet częściowej władzy bez wejścia w koalicję.

Niemcy System ten występował w Niemczech od 1953 (rok pierwszych wygranych przez CDU-CSU wyborów) do lat 90, kiedy to znaczące poparcie zaczęła zdobywać Partia Zielonych. Jednak wcześniej przez lata partie CDU-CSU oraz SPD zmieniały się u władzy, wchodząc w koalicję z FPD. Istnienie w Niemczech systemu dwuipółpartyjnego zostało definitywnie zakończone w roku 2005, kiedy kolację zawarły odwiecznie rywalizujące ze sobą CDU-CSU i SPD.

Austria System dwuipółpartyjny występował też w Austrii, gdzie głównymi partiami są ÖVP i SPÖ. Samodzielną władzę owe partie obejmowały niezwykle rzadko (ÖVP w 1945 i w 1966 a SPÖ w 1971, 1975 i 1979) a w pozostałych przypadkach owe partie musiały wchodzić w koalicję z różnymi partiami (brak wyraźnie wyodrębnionej trzeciej partii). System dwuipółpartyjny zaczął w tym kraju zanikać po tym, gdy po znacznej utracie poparcia największe partie kilkukrotnie zawierały koalicję. Obecnie spadające poparcie ÖVP i SPÖ, ich podział oraz wzrost poparcia mniejszych ugrupowań kieruje Austrię w stronę systemu wielopartyjnego (obecny ,,przejściowy” system bywa nazywany wielopartyjnym zdominowanym przez dwie partie). System wielopartyjny System wielopartyjny jest to system, który charakteryzuje się występowaniem wielu partii. W przeciwieństwie do poprzednich systemów w tym przypadku nie ma wyraźnego lidera (lub liderów), przez co partie nieustannie jednoczą się, dzielą, wchodzą w koalicje i zmieniają się u władzy. Jedną z charakterystycznych cech tego systemu jest niestabilność władzy - partia rzadko rządzi przez kilka kadencji (ponieważ wyborcy mają do wyboru wiele równie silnych alternatyw) przez co nie ma mowy o łatwym utrzymaniu się u władzy, tak jak w innych systemach. Inną charakterystyczną cechą tego systemu jest niestabilność rządu. Rząd koalicyjny może stosunkowo łatwo się rozpaść,

na przykład na skutek

wewnętrznych sporów, co najczęściej prowadzi do przyspieszonych wyborów. Bardzo często w systemach wielopartyjnych można spotkać się ze zjawiskiem podzielenia parlamentu. Na skutek istnienia bardzo dużej liczby partii o dostatecznie wysokim poparciu, partie mogą wprowadzać do parlamentu swoich przedstawicieli. Problem pojawia się wtedy, gdy bardzo dużo partii wprowadzi jednocześnie zaledwie kilku przedstawicieli. Parlament zostaje wtedy podzielony, co może utrudnić proces legislacyjny, a w skrajnych przypadkach doprowadzić do przyspieszonych wyborów.

,,Czysty” system wielopartyjny (zwany też rozbiciem wielopartyjnym) w zasadzie nie istnieje. Różnorodność programów partyjnych, złożoność relacji między ugrupowaniami czy niejednolite poparcie społeczeństwa to czynniki tak złożone, że mogą rzutować...