Renesans PDF

Preview

Summary

streszczenie z renesansu ...

Description

● ●

Charakterystyka renesansu Nazwa epoki wywodzi się z języka francuskiego i oznacza odrodzenie, chodzi tu o odrodzenie kultury antycznej. Filozofia - renesans był inspirowany kultura antyczną, w znacznej mierze starożytną filozofią, twórcy europejscy chętnie sięgali do takich kierunków jak epikureizm, stoicyzm czy hedonizm. Nowym kierunkiem myśli, zrodzonym już w renesansie był erazmianizm. Jego twórca jest Erazm z Rotterdamu ("Pochwała głupoty"), który głosił zasady irenizmu, czyli dążenia do pokoju i rozwiązywania tą droga wszelkich konfliktów. Filozoficzna myśl Erazma była bardzo ceniona i popularna w renesansowej Europie.

1. epikureizm - kierunek stworzony przez starożytnego filozofa Epikura, który głosił, ze szczęście polega na braku cierpień, co zaś do przyjemności to cenił umiar i wyznawał wyższość przyjemności duchowych i intelektualnych, wynikających z obcowania ze sztuką i nauką, nad cielesnymi. 2. hedonizm - to filozofia szczęścia, polegająca na unikaniu przykrości i cierpienia oraz na poszukiwaniu przyjemności. W tym świetle najwyższą wartością jest rozkosz. 3. stoicyzm - bardzo popularna w starożytności nauka głoszona przez Zenona z Kition, również odwołująca się do unikania cierpienia jako drogi do szczęścia. Stoicyzm stanowił filozofię rozumu i opanowania, postulował postępowanie przemyślane i rozważne, negował kierowanie się emocjami i uczuciami, a także wygórowane ambicje i oczekiwania. Stoicy starali się zawsze zachowywać spokój i hart ducha. Przeciwności losu należy przyjmować z opanowaniem i rozsądkiem. Podstawowe kierunki myśli renesansowej 1. antropocentryzm - zrodził się w opozycji do średniowiecznego teocentryzmu, teraz na pierwszy plan wysunęły się zagadnienia związane z człowiekiem. Człowiek został umieszczony w centrum zainteresowań wszystkich sztuk, podobnie jak wcześniej Bóg. Literatura, nauka, sztuki plastyczne szukały prawdy o człowieku podkreślając złożoność jego natury i indywidualizm. W średniowieczu podkreślano to, co wspólne wszystkim ludziom, najczęściej w kontekście wiary, a więc grzeszną naturę i pragnienie zbawienia. Teraz człowiek stał się interesujący sam w sobie, jego możliwości intelektualne i twórcze, ale też jego uczucia czy cielesność, wcześniej negowana jako źródło grzechu. Ważnym hasłem, obrazującym ów nowy nurt poznania było Terencjuszowskie: "człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce". Z kolei ze średniowiecznym "memento mori" korespondowało renesansowe "carpe diem" czyli chwytaj dzień, zaczerpnięte z hedonistycznej filozofii, nastawienie na używanie życia doczesnego. 2. humanizm - wynikał z antropocentryzmu, zainteresowanie człowiekiem prowadziło do wykreowania renesansowego ideału. Człowiek renesansu to człowiek wszechstronnie wykształcony o szerokich zainteresowaniach. Ludzie renesansu byli otwarci na nowe myśli, nie bali się głosić odważnych poglądów, podważających dotychczasowy porządek, jednocześnie kochali życie i jego przyjemności. 3. reformacja - po okresie bezwzględnej dominacji kościoła katolickiego coraz silniejsze stawały się głosy krytyki pod jego adresem. Tendencje do odrodzenia wiary chrześcijańskiej, uwolnienia kościoła od nadużyć duchownych i uchybień dogmatycznych doprowadziły do powstania nowych wyznań takich jak: luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, arianizm. Niestety w wyniku tych przemian dochodziło do wielu tragedii i wojen na tle religijnym. Mimo ruchu antyreformacyjnego nowe wyznania przetrwały, obejmując znaczną część Europy.

Ważne pojęcia 1. Mecenat - forma opieki, jaką sprawowali możni nad artystami, polegał na wspieraniu twórców finansowo. 2. Harmonia - zasada zaczerpnięta z antycznej estetyki, dotycząca zarówno dzieł sztuki jak i zasad życia. W

sztuce przejawiała się jako równowaga i proporcjonalność i adekwatność formy do treści, w życiu zaś odwoływała się do stoickich i epikurejskich zasad umiaru. 3. Poeta doctus - co dosłownie tłumaczy się z łaciny jako "poeta uczony", tak w starożytności określano poetów, którzy łączyli swą sztukę z filozofią, byki artystami i myślicielami. Właśnie taki artysta stanowił ideał w renesansie, poeta wykształcony, znający starożytne języki (grekę, łacinę, hebrajski), antyczną tradycje i sztukę. Przykładem poety uczonego był między innymi Jan Kochanowski.

1. 2.

3.

4. 5. 6.

Cechy dramatu Szekspirowskiego. Szekspir (1564 - 1616) stworzył nowy typ teatru, wprowadzał własne zasady kreacji scenicznych i łamał obowiązujące w antyku, jego twórczość wykracza już nieco poza ramy odrodzenia i bywa zaliczana do baroku. odejście od obowiązującej w dramacie antycznym reguły trzech jedności czyli miejsca, akcji (jednowątkowość) i czasu (do 24 godzin). złamanie obowiązującej w dramacie antycznym reguły trzech aktorów, zabraniającej wprowadzania scen zbiorowych. Na scenie mogło się znajdować najwyżej trzech aktorów jednocześnie i oczywiście chór. Szekspir zrezygnował z chóru, natomiast nie wahał się wprowadzać scen zbiorowych a nawet batalistycznych. Złamanie podstawowej zasady decorum czyli odpowiedniości gatunku, tematu i formy. Tragedia grecka toczyła się wśród najwyższych warstw społecznych, rodziny królewskiej i arystokracji, postacie z ludu mogły się pojawiać w komediach, natomiast Szekspir łamie te regułę i wprowadza prostych ludzi do tragedii. Wprowadza dynamiczne postacie, jego bohaterowie ulegają w czasie akcji znacznym przemianom. Sprawiedliwość losu - karanie zła i nagradzanie dobra - opiera się na moralności chrześcijańskiej. Niezmieniona pozostała dynamika akcji, jej rozwój odbywa się w ten sam sposób co w antyku, Szekspir trzymał się schematu obejmującego kolejno: zawiązanie konfliktu, rozwój akcji, punkt kulminacyjny i rozwiązanie czyli zakończenie.

Humanizm poetów i pisarzy odrodzenia. W renesansie twórczość jest spos Renesans wrócił do antycznego umiłowania życia, człowiek ma prawo poszukiwać szczęścia doczesnego i ziemskich przyjemności. ● "Boska komedia" Dantego Alighieri utwór powstały na przełomie epok, noszący jeszcze ślady średniowiecznej fascynacji śmiercią i życiem wiecznym, ale już zapowiadający nowe prądy i przełom w literaturze. "Boska komedia" przedstawia wędrówkę bohatera (alter ego autora) po zaświatach, czyli po Niebie , Piekle i Czyśćcu. Świadectwem zwrotu w literaturze jest tu odwołanie się do zagadnień politycznych, a więc jak najbardziej ludzkich i ziemskich, ponadto bohater Dantego nie jest już typowym przedstawicielem jakiejś grupy, jest postacią indywidualną, mającą własne poglądy i oceny. ● Jan Kochanowski - "Pieśni", "Fraszki", "Treny"... Omówione niżej przykłady twórczości największego poety polskiego renesansu stanowią doskonały obraz epoki. Kochanowski również skupia się na sprawach ludzkich, przedstawia ludzkie uczucia (ból po stracie ukochanej osoby), codzienne problemy i małe radości wynikające na przykład z obcowania z przyrodą. Mimo iż Bóg jest w tej twórczości stale obecny, na pierwszy plan wysuwają się sprawy ludzkie, to one są przedmiotem rozmyślań, obserwacji, modlitwy.

Jan Kochanowski “Fraszki” Fraszka to gatunek literacki charakteryzujący się niewielkimi rozmiarami, wierszowaną formą i żartobliwym tonie.

Fraszki poruszały na ogół lekkie tematy, stanowiły często zabawę słowem i konceptem. Cechy charakterystyczne fraszek Kochanowskiego: ● różnorodność tematyczna; mimo że fraszki na ogół dotyczyły kwestii lekkich i zabawnych, Kochanowski pisał też fraszki filozoficzne, dotyczące ludzkiego losu, twórczości artystycznej, czy ogólnej refleksji. Ale w głównej mierze fraszki są utworami o zabawnych zdarzeniach, małymi portretami ludzkich przywar, scenkami obyczajowymi, przedstawieniami znajomych osób. ● Ton i nastrój; podobnie jak lekka tematyka tak we fraszkach przeważa żartobliwy ton i wesoły nastrój, jednak w utworach o tematyce filozoficznej nie ma humoru, raczej zaduma, czasem gorzka. ● Długość; fraszki z założenia są utworami krótkimi i takie stanowią większość w dorobku Kochanowskiego, ale można też znaleźć znacznie dłuższe liczące po kilkadziesiąt wersów. ● Epigramatyczność czyli zwięzłość, nawet dłuższe utwory zdradzają skłonność do kumulowania treści, nie ma tu miejsca na retoryczną rozwlekłość, ● Puenta; zwięzłość prowadzi też do wyraźnego podsumowania, fraszka najczęściej kończy się dosłownie sformułowaną puentą. ● Rytmiczność; Kochanowski przywiązywał wagę do brzmienia i rytmicznego układu wersów, fraszki zawierają rymy parzyste, żeńskie. Skłonność do:

●

●

●

●

Fraszki: "O żywocie ludzkim" - jest nawiązaniem do stoicyzmu i humanizmu. Poeta głosi pochwałę spokojnego życia, które jest źródłem umiarkowanych przyjemności. Kochanowski przypomina o ulotności ludzkiego życia "Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,/ Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy". Nie należy więc oczekiwać na zbyt wiele, trzeba umieć czerpać radość z małych, codziennych przyjemności. "Na lipę" - jest to już utwór powstały w Czarnolesie, podkreślający uroki wiejskiego życia. Tytułowa lipa staje się tu podmiotem lirycznym, zachwalającym dobrodziejstwa, których jest źródłem. Lipa zwraca się do strudzonego gościa, zapraszając go, by spoczął w jej kojącym cieniu ("Gościu siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie"). Fraszka jest pochwałą przyrody, jej zbawiennego wpływu na człowieka, natura daje ludziom przyjemność i wiele pożytku, życie w zgodzie z nią jawi się jako idylla. Nie trudno dopatrzyć się w tym przesłaniu epikurejskich korzeni. Należy też zwrócić uwagę na wysoki artyzm utworu, fraszki Kochanowskiego choć krótkie i żartobliwe są starannie dopracowane, pojawiają się tu poetyckie środki wyrazu takie jak epitety: "rozstrzelone cienie", "wonny kwiat", "słodki sen"; czy wyszukane, kunsztowne porównanie (patrz 2 ostatnie wersy). "Do gór i lasów" - stanowi wyraz refleksji nad własnym życiem, jest więc utworem autotematycznym. Fraszka powstała w czasie przenosin poety do majątku w Czarnolesie, jest to znacząca zmiana, dla poety dworaka, która staje się okazją do spojrzenia na swoje dotychczasowe życie z perspektywy lat. Utwór zaczyna się rzewną apostrofą do rodzinnych stron. Potem podmiot liryczny przypomina sobie koleje własnego życia, jest przy tym dość ironiczny i zdystansowany, określając się np. "przypasanym do miecza rycerzem". Przedstawia takie zdarzenia jak liczne podróże po Europie, pobyt na studiach, karierę duchownego o raz dobiegający końca pobyt na dworze. Refleksja wynikająca z wiersza dotyczy ludzkiego doświadczenia, które jest bardzo niewielkie i mało przydatne. Poeta podkreśla to przez nagromadzenie pytań retorycznych, świadczących o jego niewiedzy. Wiele przeżył, to jednak nie pozwala mu przewidywać tego, co dopiero nastąpi. Puenta: "Śrebrne w głowie nici, / A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci" jest kolejnym odwołaniem do epikureizmu, człowiek nie wie, co go czeka, powinien być przygotowany na wszystko, znosić los w spokoju i cieszyć się, gdy jest on pomyślny. "Na dom w Czarnolesie" - fraszka stanowi pochwalę domu i rodziny jako wartości zapewniających szczęście, spokojne życie wśród bliskich jest powodem do radości. Najważniejsze wartości to: zdrowie, bliscy i życzliwość innych ludzi, czyste sumienie oraz "pożywienie ućciwe", "obyczaje znośne" i "nieprzykra starość". Poeta przedkłada spokój i umiar własnego domu (ojczyzny) nad zbytki "pałaców marmurowych".

●

●

"Na zdrowie" - uderza odmienność formy tego utworu, ponieważ został on napisany pieciozgłoskowcem, a wiec przy użyciu bardzo krótkiej miary wersowej, dzięki temu wiersz jest rytmiczny i dynamiczny. Treścią utworu jest ukazanie prawdziwej wartości, jaką jest dla człowieka zdrowie. Człowiek, któremu nic nie dolega, zapomina jaki jest szczęśliwy, dopiero utrata zdrowia, przypomina mu o wartości, jaką utracił. "Na sokalskie mogiły" - forma fraszki zbliżona jest do epitafium, a więc nagrobnego napisu. Jest to wyraz czci dla tych, którzy polegli w walce z Tatarami pod Sokalem w 1519 roku. Podmiotem lirycznym czyni tu autor owych poległych, pozwalając im się wypowiedzieć, owo "my" liryczne zwraca się do gościa, który roni łzy nad ich mogiłą, a nie powinien tego robić. Pieśni

Charakterystyczne cechy pieśni: ● stroficzną budowę o regularnym układzie wersów ● rytmizację tekstu poprzez układ rymów i akcentów ● paralelizm na poziomie leksyki i składni ● prostą syntaktykę wśród pieśni możemy wyróżnić następujące typy: ● biesiadne - cechujące się radosnym nastrojem, beztroską, tanecznym rytmem i oczywiście tematyką ● pochwalne o charakterze religijnym lub świeckim (sławiące władców, bohaterów lub mecenasów) ● filozoficzne, refleksyjne ● miłosne ● patriotyczne przykłady pieśni Jana Kochanowskiego ● "Muza" - utwór o charakterze programowym, rodzaj manifestu twórcy; pochodzi z ok. 1567 roku. ● "Pieśń świętojańska o Sobótce" cykl składający się z dwunastu pieśni o sielankowo-tanecznym. Tematyka została zaczerpnięta z kultury ludowej, z obrzędów, jakie towarzyszyły obchodom z okazji letniego przesilenia Słońca. Każda pieśń jest wypowiedzią innej panny. ● Pieśń XXV czyli - Hymn ("Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary...") - pochodzi z pierwszego okresu twórczości Kochanowskiego, powstał w Paryżu, a więc przed rokiem 1559. ● Pieśń V - "Pieśń o spustoszeniu Podola" ("Wieczna sromota i nienagrodzona...") - utwór musiał powstać ok. r. 1575 r., po najeździe tatarskim na ziemie polskie. Był to krwawy i niszczący najazd, Polacy ponieśli wówczas ogromne straty (z podań Bielskiego wynika, że do niewoli tatarskiej dostało się wówczas ponad 50 tysięcy Polaków).pieśń ma być wezwaniem do obrony, Polacy muszą się zmobilizować, by takie najazdy się nie powtórzyły ● Pieśń IX ("Chcemy sobie być radzi?") - utwór wyraźnie inspirowany odą Horacego tzw. "Pieśnią o Fortunie". Pieśń ma charakter filozoficzny, jej budowa opiera się na przywołaniu w każdej zwrotce jakiejś znanej sentencji i jej rozwinięciem, np. "Kto tak mądry, że zgadnie,/ Co mu jutro przypadnie?" czy "Prózno ma mieć na pieczy / Śmiertelny wieczne rzeczy". Jest to pieśń utrzymana za Horacym w duchu filozofii epikurejskiej i stoickiej, człowiek nie zna przyszłych wyroków Boga a nie fortuny, nie wie co go czeka, musi się poddać wyższej woli, nie ma innego wyjścia, jego bunt byłby bezcelowy. ● Pieśń XII czyli "Pieśń o cnocie" - zbudowana zgodnie z zasadami konstrukcji oracji - dwa pierwsze wersy stanowią tezę a kolejne (wersy 3-8) jej wyjaśnienie, trzecia strofa zawiera przeciwstawną myśl, również w formie twierdzenia, w czwartej zwrotce przedstawiona jest definicja i wreszcie piąta strofa zawiera morał. Owa sławiona tu cnota to patriotyzm, miłość i oddanie ojczyźnie: "A jesli komu droga otwarta do nieba, / Tym, co służą ojczyźnie...". ● Pieśń XIX tzw. "Pieśń o dobrej sławie" - jest to utwór o tematyce moralnej. Nauka płynąc z tego tekstu sprowadza się do służenia ogólnemu dobru, każdy powinien to robić na miarę własnych możliwości:: "Służmy poczciwej sławie, a jako kto może,/ Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże". ● Pieśń XXIV ("Niezwykłym i nielada piórem opatrzony...") - kolejny utwór autotematyczny dotyczący sztuki i

roli samego artysty. Poeta jawi się tu jako jednostka wybitna, obdarzona talentem, a więc powołana do innych czynów i nieśmiertelna dzięki swej twórczości. Artysta został wyróżniony poprzez swój talent, ten dar pozwala mu wybić się ponad tłum. Natura poety jest dwoista, jest on człowiekiem, ale też artystą. Jako człowiek musi umrzeć, ale wtedy wyzwoli się jego duch, który pod postacią ptaka wzniesie się ponad ziemię, ponad jej rzeczywistość. Będzie żył wiecznie w pamięci swych czytelników. Treny Zbiór trenów powstał po śmierci córeczki Jana Kochanowskiego - Urszulki. Cykl jest wyrazem bólu ojca po stracie ukochanego dziecka. Ujęcie przeżyć w takiej formie ma na celu podkreślenie wagi i doniosłości tej śmierci. Treny pisano po śmierci wybitnych władców i wodzów. Kochanowski poświecił je małemu dziecku, które było dla niego niezwykle ważne. Dotychczasowa filozofia poety ulega załamaniu, stoicyzm, który nakazuje przyjmować wszelkie wyroki Fortuny ze spokojem i rozwaga, zawodzi, kiedy traci się bliską, ukochaną osobę. "Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim" mówi poeta, zwracając się do zmarłej córeczki, jednocześnie dostrzegamy, ze owe pustki powstały też w światopoglądzie ojca, śmierć córki zburzyła jego filozofię. Wartości jakie wyznawał, wszystko w co wierzył, odeszło razem z nią, zwątpił w stoicyzm i zawahał się w swej wierze w Boga. Układ trenów wyznacza wzrost napięcia do punktu kulminacyjnego, kiedy to Kochanowski pisze dramatyczne słowa pełne zwątpienia i rozpaczy: "Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest" , potem napięcie stopniowo opada, podmiot liryczny zaczyna się godzi ze swoim losem, największy ból mija i powoli, stopniowo powraca równowaga i sentencja: "Ludzkie przygody ludzkie noś" (czyli po ludzku znoś wyroki losu) mamy wiec powrót do stoickiej filozofii. I choć treny kończą się powrotem na łono antycznego stoicyzmu pozostawiają nową naukę - ta filozofia się nie sprawdza, w sytuacjach prawdziwego nieszczęścia człowiek nie może być obojętny ani rozsądny. Do gładkiego światopoglądu renesansowego wdziera się duch niepokoju i fala uczucia. Problematyka patriotyczna i narodowa w twórczości polskich artystów odrodzenia 1. Jan Kochanowski ● "Pieśń o spustoszeniu Podola" - omawiany przy okazji pieśni autora utwór jest wyrazem jego zaangażowania w sprawy narodu. Kochanowski ubolewa nad klęską i porażką Polaków, którzy ponieśli ogromne straty w bitwie z Tatarami, jednak najważniejsze jest, by taka sytuacja się nie powtórzył, dlatego postuluje wzmocnienie armii, namawia szlachtę, by stanęła do walki, albo najęła wojsko i broniła granic Rzeczypospolitej. ● "Odprawa posłów greckich" - jest to utwór dramatyczny, akcja tragedii toczy się w starożytnej Troi, jednak analogie do sytuacji współczesnej pozwalają odczytywać ten utwór jako przejaw patriotyzmu. Do zagrożonego miasta przybywają posłowie by pertraktować o kontynuowaniu walki bądź pokoju. Rada troi jest tu wykreowana na wzór polskiego systemu władzy. Panuje tam monarchia parlamentarna, tak że o losach wojny decyduje rada, jej obrady przypominają polskie sejm. 1. Andrzej Frycz Modrzewski ● "O poprawie Rzeczypospolitej" utwór składa się z pięciu ksiąg, z których każda podejmuje zagadnienia państwowe z innej dziedziny: Księga 1 mówi o obyczajach, autor przedstawia dobre obyczaje, jakie powinny panować wśród ludzi, opierające się na wzajemnej dobroci i pomocy. Szczególne zaś ważne jest by kierowali się nimi ci, którzy sprawują władzę i stanowią przykład dla innych. Dobre obyczaje polegają, zdaniem autora, na kierowaniu się w życiu rozumem i rozsądkiem, wypełnianiu swoich obowiązków i nie przekraczaniu praw. Jednym z rozważanych tu zagadnień jest kwestia kary za zabójstwo, Modrzewski przywołuje argumenty przemawiające zarówno za karą grzywny jak i karą śmierci. Księga 2 stanowi o prawach. Powraca tu problem karania za zabójstwo. Autor podkreśla niesprawiedliwość karania w zależności od stanu. Za ten sam czyn (ciężkie pobicie) szlachcica każe się zaledwie grzywną podczas gdy plebejusz musi za to oddać głowę.

Księga 3 (o wojnie) przytacza tu klasyczny podział na wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe czyli obronne i agresywne. Modrzewski wnika tu w sprawy organizacji wojskowości, podkreślając konieczność utrzymywania sprawnej, dobrze zorganizowanej armii, budowania fortec i zamków granicznych. Jednocześnie ty rozważaniom towarzyszy refleksja nad skutkami wojen, które są wywoływane przez możnych, a największe straty przynoszą najbiedniejszym. Księga 4 dotyczy spraw kościoła, ale tylko w wymiarze organizacyjnym, a nie dogmatycznym. Ni chodzi tu wiec o kwestie wiary, ale o dyplomację. Modrzewski potępia wojny religijne, uważa, ze tego typu konflikty powinny być rozstrzygane na drodze pokojowej dyskusji. Podkreśla też rolę kościoła jako obrońcy moralności i autorytetu. Ważna jest też rola kościoła w procesie edukacji, zdaniem autora, to właśnie kościelne instytucje powinny ponosić koszty wychowywania przyszłych pokoleń obywateli. I o tym też jest Księga V. Piotr Skarga - "Kazania sejmowe" "kazania sejmowe" obejmują cykl ośmiu utworów, ukazujących "choroby Rzeczpospolitej" . polska jest w nich opisywana w kategoriach żywego organizmu, poszczególne stany i zawody stanowią jej członki, a ich wspólne dzi...