Renesans - Notatki z wykładu 1-3 PDF

Preview

Summary

Renesans- notatki: kluczowe pojęcia epoki, kierunki filozoficzne, sztuka, teatr, literatura, wzorce osobowe, popularne motywy, fraszki, pieśni, treny, O Poprawie Rzeczypospolitej- streszczenie, Kazania Sejmowe, ...

Description

RENESANS Nazwa epoki: pochodzi od francuskiego słowa renaissance i oznacza odrodzenie; określa okres odrodzenia się w Europie idei antycznych. Ramy czasowe: narodził się we Włoszech XV wieku, w Polsce w XVI (przełomowym wydarzeniem było wynalezienie druku przez Jana Gutenberga -1450r. ; oraz odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba- 1492r.)

Kluczowe pojęcia epoki: Antropocentryzm- w centrum zainteresowania był człowiek oraz jegob potrzeby duchowe i materialne. Humanizm renesansowy- prąd, który przyniósł fascynacje człowiekiem i wszystkimi sprawami związanymi z życiem ludzkim , wynikało to z antropocentrycznego charakteru renesansu.$ ! Homo sum, nihil humani a me alienum puto.! Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. - maksyma rzymskiego pisarza

Terencjusza Poeata doctus - poeata uczony, dążył do osiągnięcia w życiu harmonii i złotego środka Reformacja - ruch dążący do odnowy życia religijnego,którego zwolennicy domagali się radykalnych zmian w Kościele katolickim. Zapoczątkował go Marcin Luter w 1517r. Konsekwencją stał się rozłam w Kościele rzymskim na luteranizm, kalwinizm, anglikanizm. Wyznawców nowych religii łączyło przekonanie, że jedynym źródłem objawienia jest Pismo Święte i każdy człowiek samodzielnie poprzez jego lekturę może zbliżyć się do Boga. Odrzucano pośrednictwo kapłanów w drodze do zbawienia.

Kierunki filozoficzne: IRENIZM (Erazm z Rotterdamu)$ głosił pokój między różnymi wyznaniami wywodzącymi się z chrześcijaństwa, postulował tolerancję religijną opartą na szacunku dla przedstawicieli innych wyznań. MAKIAWELIZM (Niccolo Machiavelli)$ wskazywał, ż w człowieku drzemie jednakowa zdolnośc do czynienia dobra i zła, usprawiedliwiał przebiegłe postępowanie i wykorzystywanie najgorszych ludzkich cech dla osiągnięcia celu.$

EGALITARYZM (Tomasz More)$ uznawał, że podstawą sprawiedliwego ustroju społecznego jest zasada całkowitej równości między ludźmi pod względem ekonomicznym, społecznym i politycznym.

Sztuka: Architektura:& -dążenie do harmonii i regularności& -forma dopasowana do charakteru budowli& -rozwój użytkowego budownictwa świeckiego (hale targowe, ratusze, kamienice)& -naśladowanie wzorów antycznych& -kopuły, arkady& -budowle na planie koła, kwadratu& Najwybitniejsi twórcy:# Leonardo Da Vinci, Michał Anioł Rzeźba i malarstwo:& -naśladowanie natury& -motywy mitologiczne& -zastosowanie perspektywy& -przedstawienia religijne w scenerii codziennej& -akty, portrety, pejzaże& -rzeźby wolnostojące, posągi o tematyce świeckiej ukazujące harmonie ludzkiego ciała Najwybitniejsi twórcy:# Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Donatello, Rafael, Sandro Botticelli& &

Teatr# W dobie renesansu wielka popularność zyskały teatry publiczne. W specjalnie zaprojektowanych budynkach grali zawodowi aktorzy (wyłącznie mężczyźni). Najsłynniejszy stał się teatr elżbietański.& Ukształtował się nowy typ dramatu - dramat szekspirowski, który zrywał z kanonem antycznym (nie respektował zasad trzech jedności ani decorum), ukazywał wyrazistych bohaterów o bogatym życiu wewnętrznym (ich los nie był już kierwany przez przeznaczenie czy wolę bogów, ale psychologię i wolę charakterów), często łączył fantastykę z realizmem.

Literatura

-poruszała głównie tematykę świecką, zachęcała do korzystania z życia& -była refleksyjna- przedstawiała spostrzeżenia o biegu życia, cierpieniu, własnej twórczości& -dydaktyczna i parenetyczna -zawierała pouczenia i wskazywała wzorce godne naśladowania& -wyrażała światopogląd epoki - antropocentryzm, humanizm, koncentrowała się na człowieku, jego doświadczeniach i przeżyciach& -czerpała ze wzorców gatunkowych antyku (pieśń, hymn, tren, tragedia, sielanka)& -dostarczała rozrywki, miała bawić& -pisana w języku narodowym& -łączyła antyczne inspiracje z myślą chrześcijańska

Wzorce osobowe: 1.Szlachcic ziemianin# satysfakcję daje mu życie w majątku ziemskim, pracuje i odpoczywa w zgodzie z rytmem natury,w razie konieczności staje się żołnierzem broniącym ojczyzny (np. Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego , Jan Kochanowski Na lipę , Na dom w Czarnolesie ) 2.Dworzanin# wykształcony, przestrzega dworskiej etykiety, ma nienaganne maniery, potrafi prowadzić konwersacje, szanuje przedstawicieli płci pięknej, lojalny wobec pana, patriota (np. Łukasz Górnicki Dworzanin polski ) 3.Humanista (poeta doctus)$ ma rozległą wiedzę w wielu dziedzinach nauki (literatura, historia, gramatyka, retoryka), inspiruje sie tworcami antycznymi, zna starożytne języki,dzięki czemu może czytać dzieła antycznych mistrzów w oryginale, w swojej twórczości wykorzystuje starożytne gatunki, motywy, sięga do mitologii (np.Jan Kochanowski Pieśni , Andrzej Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczypospolitej ) 4.Obywatel-patriota# w czasie pokoju prowadzi życie służące dobru ojczyzny ( pomaga w tworzeniu silnego wojska, przedkłada interes ojczyzny nad własny), gotowy do oddania życia za swój kraj, kiedy sytuacja tego wymaga. (np. Andreh Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczypospolitej , Piotr Skarga Kazania Sejmowe )

Motywy popularne w renesansie:

ARKADIA- (Wergiliusz) wyidealizowana kraina zamieszkana przez szczęśliwych pasterzy , którzy z dala od pokus i zagrożeń cywilizacji prowadzą życie zgodne z naturą; w szerszym znaczeniu- miejsce szczęśliwości, raj, w którym człowiek pozostaje w bliskim kotakcie z przyrodą. ( przykłady literackie: Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego , Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o sobótce , Na lipę ) BÓG- był postrzegany jako śtwórca, ktory zbudował piękny, dobry i harmonijny świat. Nie był srogim, karzącym za błędy ojcem, lecz mądrym i wyrozumiałym opiekunem świata. (przykłady literackie: Jan Kochanowski Czego chcesz od nas, Panie... oraz Treny ) EXEGI MONUMENTUM- motyw wywodzący się z poezji Horacego(Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu) Artsta staje się nieśmiertelny poprzez swoją twórczość, która czyni go sławnym i upamiętnia na wieki. (przykłady literackie: Jan Kochanowski Ku muzom , Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony... )

Ważne informacje: Petrarka- patron filologów, inicjator intelektualnej rewolucji renesansu, twórca sonetu Homo Hilinguis -renesansowy ideał złowieka znającego trzy języki (łacina, hebrajski, greka) Autotematyzm- kiedy autor mówi o swojej twórczości& Autobiografizm- kiedy ykorzystuje fakty z życia Horacjanizm- postawa dialogu ztwórczością Horacego zgodnie z zasadą imitatio antiquorum (naśladowanie starożytnych)w pieśniach horacjanizm ujawnia się nawiązaniem do koncepcji poety filozofującego, wieszcza. Nawiązywał dofilozofii epikurejskiej i stoickiej, stosował horacjańską zasadę złotego środka (utrzymywanie miary we wszystkim) Klasycyzm - kierun ek w kulturze i sztuce europejskiej nawiązujący do wzorców kultury antycznej.& Klasyczny- typowy dla jakichś rzeczy, sytuacji

JAN KOCHANOWSKI Fraszki:

fraszka - (bagatela, coś małej wagi, drobnostka) gatunek liryczny, rymowany wierszowany utwór o różnorodnej tematyce, ironiczny, humorystyczny, żartobliwy, kończy się zazwyczaj puentą. Wywodzi się z epigramatu.& Tematyka:# -obyczajowa - kpią z ludzkich wad i słabości, ukazują obyczaje panujące na dworze& -filozoficzno-refleksyjne - podkreślają ulotność ziemskich wartości& -biesiadne - przedstawiają uroki dworskiej zabawy, nawiązują do epikurejskiego carpe diem$ -miłosne - pokazują relacje damsko-męskie& -patriotyczne - podkreślają wartość postawy patriotycznej& -autobiograficzne - zawierają informacje z życia poety& -autotematyczne - o własnej twórczości

$ Do gór i lasów -spojrzenie na życie z dystansu minionych lat, wspominanie podróży odbytych w młodości, etapów kariery, świadomość nieuchronności czasu (tematyka filozoficzno-refleksyjna i autobiograficzna) Do Snu - podmiot- człowiek, który zastanawia się n ad sensem śmierci zwraca się do snu (personifikacja), radzi, aby podczas snu człowiek pozwolił duszy na wędrówkę, ponieważ sam nie jest do tego zdolny. W ten sposób dusza ludzka podróżuje wszędzie tam, gdzie chce,spełnia swoje marzenia. (tematyka filozoficzno-refleksyjna) O doktorze Hiszpanie - podmiot liryczny- osoba, która mówi w imieniu biesiadników w humorystyczny sposób przedstawia pijaństwo na dworze (tematyka obyczajowa) O żywocie ludzkim - poeta pokazuje, że wszystkie plany i zamiary człowieka są niczym wobec zamierzeń Boga, przedstawia ludzi jako marionetki (tematyka filozoficzno-refleksyjna) Do miłości - apostrofa skierowana do uosobionej miłości, aby zapanowała na całym świecie (tematyka miłosna) Do fraszek - deklaracja Kochanowskiego, że fraszki są osobistym notatnikiem poety, któremu powierza wszystkie tajemnice (tematyka autotematyczna)

Pieśni:# Pieśń XXV - Czego chcesz od nas, Panie...!

jest to pieśń religijna opiewająca Boga & Wiersz jest ekumeniczny, ponieważ mogą się z nim identyfikować wyznawcy różnych religii. Pieśń XXIV- Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony...! porusza kwestię nieśmiertelności poety i sławy poetyckiej, poeta snuje refleksję na temat wartośvi swojego talentu. Kochanowski jest świadomy rangi tworzonej przez siebie poezji, Wierzy, że w pewnym sensie nie umrze, ponieważ dzięki wierszom przetrwa w ludzkiej pamięci. (horacjanizm) Jest to wiersz sylabiczny, nawiązuje w ten sposób do antyku. Pieść III- Nie wierz Fortunie! podmiot ostrzega odbiorców przed fałszywymi ludźmi, którzy wizą w innych jedynie ich majątek i znikają z ich życia wraz z nim. Jednocześnie ostrzega by nie stać się takim człowiekiem. (Fortuna- Bogini zmiennegob losu) int.- Los jest nieprzewidywalny i nie powinno się nadmiernie cieszyć bądź smucić, ponieważ w jednej chwili możesz mieć majątek i przyjaciół, a w drugiej możesz wszystko stracić. Pieść IX- Nie porzucaj nadzieje...! pieśń jest manifestem renesansowego optymizmu poety, wyraża wiarę w to, że racjonalne podejście do życia, akceptacj zmienności losu i pogodzenie się z zależnością od Fortuny i wyroków boskich garantuje osiągnięcie harmonii i wewnętrznego spokoju.Człowiek doświadcza wżyciu szczęścia i nieszsczęścia, dobre i złe chwile nastepują po sobie. Życie ludzkie jest zmienne i nieprzewidywalne. Pieśń świętojańska o sobótce sielanka przedstawiająca wieś jako arkadię. której mieszkańcy żyja beztrosko, wszyscy znają swoje miejsce, żyją w idealnej harmonii ze sobą i otaczającą przyrodą.

Treny: Cykl trenów- zespół utworów tego samego gatunku, które łaczy bohater, podmiot itp.& Tren- pieśń żałobna, okolicznościowa, o charakterze elegijnym (poświęcona komuś), wyraża żal po czyjejs śmierci, sławie czyny i życie zmarłego.Nalezy do literatury funeralnej (żałobnej)

Kompozycja cyklu:& 1.Treny I-VIII -pochwały przymiotów Urszulki, skargi ojca-poety, żal z powodu poniesionej straty& 2.Treny IX-XVIII - kryzys światopoglądowy ojca-filozofa wywołany rozpaczą, dramatyczny bunt, uczucie zagubienia, bezradności& 3.TrenXIX - powrót do równowagi wewnętrznej i odbudowa renesansowego światopoglądu ojca-poety-filozofa, wyciszenie, nadzieja, spokój Tren I - autor opisuje kontekst i sytuację towarzyszącą powstaniu trenów Tren V - przedwczesna śmierć utalentowanej Urszulki została porównana dodrewka oliwnego które usycha, bo zostało podcięte nieostrożną ręka ogrodnika.Podmiot porównuje dorastanie i smierć córki do krzewu, następnie obwinia Persefonę za cierpienie. Tren VI - wspominki, tęsknota za córką, za jej głosem, porównanie jej do greckiej poetki, wyolbrzymianie jej zasług Tren VII - podmiot rozpacza na widok ubrań po zmarłej córce, skarży sie na okrutny los, który nie pozwolił dziecku dorosnąć. Tren VIII - poświęcony zaletom zmarłej; dziewczyna swoją dobrocią, śmiechem, energia opromieniała cały dom, napełniała go życiem, po jej odejściu stał sie on pusty i cichy. Tren IX - tren jest polemika poety z jego dotychczasowymi przekonaniami; poeta po stracie dziecka z ironia ypoiada sie na temat mądrości, ma wrażenie, że zmarnował czas na poszukiwanie jej, przyznaje, że jest człowiekiem i targają nim normalne ludzkie emocje, przed ktorymi nie uchroni go Mądrość. Tren X - Kochanowski zastanawia się gdzie po śmierci trafiła jego córka, rozważa chrześcijański raj, mitologiczne wyspy szczęśliwe. Tren XI - jest to przełomowy tren całego cyklu, monolog wewnętrzny poety, który podważa wszystkie podstawy humanistycznego światopoglądu, wątpi w cenione dotąd wartości, dochodzi do wniosku, że ludzie żyją iluzjami. Cierpienie doprowadza Kochanowskiego do zanegowania wszystkiego, w co wierzył, rozpacz osiąga apogeum. Tren XIX - jest podsumowaniem całego cyklu, poeta opowiada swój sen, w którym owiedziła go nieżyjąca od dawna matka waz z Urszulką. Celem wizyty było ukojenie bólu syna, pocieszenie go i przywrócenie mu spokoju wewnętrznego. Matka przekonuje poetę, że zaufanie Bogu i pogodzenie sie z

Jego wyrokami przynoszą spokój i nadzieję. Podobnie jak akceptacja zmienności i niepewności ludzkiego losu- nie ma sensu walczyc z natura człowieka i jego przeznaczeniem. &

O poprawie Rzeczypospolitej streszczenie # Andrzej Frycz Modrzewski

Na utwór składa się pięć ksiąg, z których każda nawiązuje do innego problemu, jaki widzi i rozważa autor: Księga I - O obyczajach. Są to rozważania dotyczące ludzkiej natury oraz rozważania o charakterze moralizatorskim. Modrzewski uważa, iż człowiek powinien za wszelką cenę dążyć do doskonałości – żyjąc w wierze i w silnej zgodzie z naturą). Modrzewski czyni sporo odwołań do Biblii szczególnie do Pięcioksięgu Mojżesza. Księga ta jest ponadto opisem idealnego ustroju, łączącego przymioty monarchii (rządy jednego człowieka, króla), arystokracji (rządu jednej, elitarnej, warstwy społecznej) oraz politei (rządy ludu, większości). Była to wizja utopijna ale Frycz wierzył, iż rządzący właściwie odczytają jego zamiary i będą dążyć do zmiany ustroju w trosce o swoich obywateli. Księga II - O prawach Jest to krytyka niesprawiedliwych praw, jakie obowiązywały poszczególne klasy społeczne w XVI wieku. I tutaj po raz kolejny autor powołuje się na Biblię twierdząc, iż nie skoro Bóg stworzył wszystkich ludzi równymi sobie, to nie powinni oni być inaczej karani za popełniane występki. Księga III - O wojnie Dowiadujemy się o osobistym stosunku autora do kwestii wojen – jest on im zupełnie przeciwny. Jednakże wie on, iż świat bez wojen jest niemożliwy i nierealny dlatego tez mówi on o wojnie wymieniając dwa ich rodzaje – wojny

sprawiedliwe oraz niesprawiedliwe (zaborcze). Apel o wzmocnienie obronności państwa, stworzenie mocnej, karnej i dobrze opłacanej armii także pojawia się w tej części dzieła. Jest to jednocześnie gwarancja bezpiecznego państwa dla jego obywateli. Księga IV - O Kościele To księga, która nie przysporzyła jej autorowi zbytniej sławy. W niej to bowiem autor śmie krytykować kościół katolicki za jego wyniosłość i brak konsekwencji w działaniu. Frycz domagasię wolności wyznania i sumienia oraz niezależności Kościoła narodowego wobec papieża. Ponadto apeluje on o równość i zgodę pomiędzy różnymi wyznaniami. Księga V - O szkole Jest to księga mająca na celu uświadomienie potrzeby reformy polskiego szkolnictwa. Naczelnym jest tu żądanie poprawy sytuacji bytowej nauczycieli. Frycz potępia przy okazji zbytek, rozrzutność i nadużycia w Kościele, postuluje jednocześnie laicyzację wychowania, podniesienie stanu oświaty, a przez to stopnia wykształcenia społeczeństwa polskiego.

Piotr Skarga Kazania Sejmowe Kazań sejmowych powstało osiem, przynoszą one ocenę ówczesnej sytuacji w Rzeczypospolitej. W swoich kazaniach Skarga zastosował popularną ówcześnie stylizację biblijną, powoływał się często na autorytet Pisma Świętego szczególnie Starego Testamentu. W jego wywodach widoczna jest zasada prefiguracyjnego myślenia, tzn. przekonania, że wydarzenia biblijne przewidują i wyobrażają wydarzenia późniejsze. Czasem owa prefiguracja prowadziła go do przeinaczania faktów. Wykorzystał ponadto zasady retorycznej perswazji, naśladując typ mowy, nazywanej genus deliberativum (rodzaj doradczy, refleksyjny). Do najczęściej stosowanych w Kazaniach... środków stylistycznych należą: epitety, przenośnie, oraz porównania zaczerpniętym z ksiąg prorockich. Z kazań wyłania się wyraźny program społeczno-polityczny. Do najważniejszych postulatów Skargi należy wzmocnienie władzy królewskiej, która jednak miała być podporządkowana Kościołowi. Uważał, że należy ograniczyć pozycję sejmu

w państwie oraz ukrócić przywileje szlacheckie. Twierdził, że tak samo jak ciało Kościoła składa się z różnych, nie zawsze tak samo ważnych, członków, tak w Rzeczypospolitej powinna panować swoista konieczna nierówność. Postulował usprawnienie sądownictwa, potępiał szlachecką anarchię, mężobójstwo i ucisk chłopów....