Kruminologia. Notatki z wykładu PDF

Preview

Summary

Wykład z kryminologii, notatki oparte na wykładzie oraz innych materialacg...

Description

- Kryminologia, sem. V, BWS, 2020 - A. Zaręba -

- Kryminologia wykład + ćwiczenia prof. dr hab. Aneta Michalska-Warias Kryminologia, w/ćw, 45h/30/ 7 ECTS Wykład: wt. 15:55 [email protected] Dyżur: Wt- godz. 11:10-12:40 dr A. Nowosad ćwiczenia: pon. 8:00 [email protected] Dyżur: Wt- godz. 11:00-12:40, Śr- godz. 12:50-14:10, p. 519

Kryminologia (gr. Crimen + gr. logos) - to nauka społeczna zajmująca się badaniem całościowej wiedzy na temat: ● przestępstwa jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjnego ● przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego ● sprawcy przestępstwa ● ofiary przestępstwa ● instytucji kontroli społecznej i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania przestępczości

Kryminologia wytworzyła własny przedmiot badań ale metodologię czerpie z innych nauk, gdyż jest nauką interdyscyplinarną. Kryminologia poszukuje odpowiedzi na pytania tj.: - czym jest przestępstwo? - czym przestępstwo wyróżnia się od innych kategorii zachowań ludzkich? - czy pojęcie przestępstwa ma charakter stały czy może jest zmienne w czasie? Twórcy terminu: Po raz pierwszy terminu “kryminologia” użył Paul Topinard w 1879 r. Raaelo Garofalo był autorem pierwszego podręcznika “Kryminologia”.

1

- Kryminologia, sem. V, BWS, 2020 - A. Zaręba -

OJCOWIE KRYMINOLOGII ●

Cesare Lombrosso - nurt pozytywny/antropologiczny/biologiczny - koncepcja determinizmu przestępczego, dała podstawy badań naukowych dotyczących sprawcy przestępstwa - twórca typu “urodzonego przestępcy”, którym jest jednostka wykazująca cechy atawistyczne (upodabniające do człowieka pierwotnego) popychają ją do przestępstwa. - przestępstwo warunkowane dziedziczne - pytanie lombrozjańskie “dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa a inni nie?"

●

Adolphe Quetelet - nurt statystyczny - po raz pierwszy myśl o przestępstwie jako pewnym zjawisku masowym - pytanie queteletowskie “dlaczego nasilenie przestępczości jest różne w ramach różnych grup społecznych?”

●

Michele Andre Guerry - nurt statystyczny - jako pierwszy wymyślił tzw. “mapy przestępczości”

Pytania kryminologiczne: ❖ pytanie lombrozjańskie - Dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa a inni nie? ❖ pytanie queteletowskie - Dlaczego nasilenie przestępczości jest różne w ramach różnych grup społecznych? ❖ pytanie reaktywne - Dlaczego pewne zachowania uznawane są za przestępstwa a pewni ludzie za przestępców a inne zachowania i inni ludzie nie?

Przestępstwo wg. kryminologii to centralne zjawisko, którego naturę, genezę i środki zwalczania bada. Jest to pewna kategoria społeczna. Przestępstwo można określić jako zachowanie naruszające pewien szczególny rodzaj normy społecznej, a mianowicie normę prawa karnego.

2

- Kryminologia, sem. V, BWS, 2020 - A. Zaręba -

Tradycyjnie wyróżniane działy kryminologii: 1) fenomenologia (symptomatologia) kryminalna - zajmuje się formami objawowymi przestępczości tj. dynamiką i strukturą przestępczości, geografią kryminalną, sposobami popełniania przestępstw, niektórymi elementami organizacji świata przestępczości. 2) etiologia kryminalna - zajmuje się badaniem czynników przyczynowych przestępczości. Analiza przyczyn obejmuje także badania osobowości przestępcy i ma na celu wyciągnięcie wniosków dotyczących indywidualnych czynników determinujących zachowanie konkretnego sprawcy. (antropologia kryminalna, socjologia kryminalna, psychologia kryminalna) 3) statystyka kryminalna - podstawowe źródło informacji o przestępczości, stanowiące zbiory danych opracowywane i publikowane przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości. - statystyka policyjna - statystyka prokuratorska - statystyka sądowa - statystyka penitencjarna

Rozmiar przestępczości To udział zachowań przestępczych w całokształcie działalności członków społeczeństwa. Przestępczość jest zbiorem zdarzeń określonych jako przestępstwa. Przestępczość rzeczywista - to ogół czynów przestępnych, jakie popełnione zostały w określonym czasie na danym terenie. Przestępczość ujawniona - to ogół czynów, o których informacje uzyskały organy ścigania i na podstawie tych informacji wszczęły postępowanie przygotowawcze Przestępczość nieujawniona (“ciemna liczba przestępstw”) - obejmuje zbiór zdarzeń określanych jako przestęostwo o których informacja nie dotarłą do organów ścigania lub nie zostały przez nie zarejestrowane. Nie są zawarte w żadnej oficjalnej statystyce kryminalnej Przestępczość stwierdzona - ogół czynów, których charakter jako przestępstw został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego. Przestępczość osądzona - wyrokiem skazującym to ogół czynów, których charakter jako przestępstw został potwierdzony w wyniku postępowania sądowego.

3

- Kryminologia, sem. V, BWS, 2020 - A. Zaręba -

Kryminologia a inne dyscypliny naukowe ➢ Kryminologia a psychologia Wykorzystanie psychologii w badaniach kryminologicznych polega przede wszystkim do ustalenia: - właściwości psychicznych sprawcy przestępstwa - mechanizmów zachowania przestępczego - wpływu czynników o charakterze psychicznym np. osobowości, temperamentu, emocji, intelektu na zachowanie przestępcze - możliwości korygowania zachowań aspołecznych, antyspołecznych i antyprawnych - motywacji czynu przestępnego W niektórych krajach próbuje się tworzyć osobny dział czy też nurt kryminologii, zwany kryminologią kliniczną, zajmujący się przede wszystkim kompleksowym psychiatryczno – psychologicznym diagnozowaniem sprawców przestępstw dla potrzeb praktyki wymiaru sprawiedliwości a także budowaniem na podstawie indywidualnych przypadków pewnych uogólnień teoretycznych na temat przestępczości.

➢ Kryminologia a pedagogika Głównie chodzi o pedagogikę resocjalizacyjną. Problematyka pedagogiczna w kryminologii łączy się przede wszystkim z zagadnieniami wykonywania środków karnych wobec sprawców przestępstw, a w szczególności kary pozbawienia wolności. Wykorzystanie wiedzy pedagogicznej w kryminologii dotyczy: - analizy możliwości skutecznego wpływu na zachowanie człowieka - roli wychowania w genezie zachowań przestępczych - uwarunkowań procesu socjalizacji i kontrsocjalizacji - wykorzystania nauczania jako środka oddziaływania penitencjarnego w procesie resocjalizacji przestępcy

➢ Kryminologia a socjologia Socjologia jest nauką o więzi społecznej oraz społecznych determinantach ludzkich zachowań Związek kryminologii z socjologią dotyczy następujących obszarów: - wykorzystania socjologicznych metod i technik badawczych - poszukiwania

patologia społeczna W socjologii zauważono, że przestępczość to nie tylko osoba sprawcy, ale przede wszystkim pewna forma zjawiska społecznego. Takie podejście reprezentuje socjologiczna szkołą w kryminologii (będąca odłamem socjologicznej szkoły prawa karnego). Była ona reprezentowana przez Franza von Liszta (1851-1919) i Enrico Ferriego (1856-1929). Współczesne

4

- Kryminologia, sem. V, BWS, 2020 - A. Zaręba -

związki z socjologią są różnorakie – jednym z działów bliskich kryminologii jest patologia społeczna – nauka zajmująca się zjawiskiem społecznym określanym mianem przejawów patologii społecznej. Chodzi tu o patologię w sensie zjawiska szkodliwego, zakłócającego prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa jako grupy. Do zjawisk będących przedmiotem patologii społecznej zalicza się tradycyjnie alkoholizm, narkomanię, prostytucję, samobójstwa, rozwody i inne przejawy dezorganizacji rodziny, przestępczość i inne zachowania dewiacyjne młodzieży. Podobnie jak w przypadku innych nauk powiązanych z kryminologią także w socjologii wykształcił się odrębny nurt nazywany socjologią zachowań dewiacyjnych. Socjologia zachowań jest więc nauką zajmującą się społecznymi i psychologicznymi mechanizmami zachowań stanowiących naruszenie jakichś norm społecznych. Rozważając związki kryminologii z różnymi subdyscyplinami socjologii nie można zapomnieć o socjologii prawa, która zajmuje się mechanizmami genezy i mechanizmów funkcjonowania i przestrzegania norm prawnych. Pewien obecnie kształtujący się nurt zmierza ku przekształceniu tej dyscypliny w socjologię prawa karnego. Konsekwencje powiązań kryminologii z socjologią Rozważając powyższe uwarunkowania kryminologii od innych dziedzin nauki należy zwrócić uwagę na jej szczególnie silne związki właśnie z socjologią. Kryminologia zajmuje się bowiem właśnie w głównej mierze patologią zachowań społecznych, wykorzystując zarówno metody socjologiczne, jak też własne poszerzone metody badawcze. Kryminologia rozróżniła III stopniowy podział społeczeństwa (poza jednostką) i uwarunkowania społeczne na trzech podstawowych płaszczyznach: 1) stosunki panujące na poziomie I – w grupach pierwotnych i innych małych grupach społecznych (rodzina, grupa rówieśnicza), 2) stosunki panujące na poziomie II – sąsiedztwo, zbiorowość lokalna, warstwy, klasy, instytucje ekonomiczne itp., 3) poziom III – społeczeństwo globalne (państwo, struktury władzy i panowania)

➢ Kryminologia a nauki medyczne Na początkowy rozwój kryminologii zdecydowany wpływ miały nauki medyczne i biologiczne. Uważany za ojca założyciela kryminologii Cesare Lombroso był z wykształcenia lekarzem specjalizującym się w psychiatrii a jego zainteresowanie problematyką kryminologiczną wynikało z faktu, iż większość swego życia pracował jako lekarz więzienny. W sumie na kontynencie europejskim jeszcze w latach międzywojennych kryminolodzy byli właśnie lekarzami – w tym przede wszystkim psychiatrzy. W tym zakresie szczególne znaczenie dla rozwoju kryminologii odegrała i odgrywa

5

- Kryminologia, sem. V, BWS, 2020 - A. Zaręba -

dzisiaj psychiatria. W tym zakresie szczególnie ważna jest problematyka psychopatologii tj. chorób psychicznych o niechorobowym charakterze, ujawniających się jako swoista tendencja, predyspozycja do popełniania przestępstwa i ewentualnego powrotu do niego. Tego działu kryminologii nie można mylić z odrębną nauką tj. psychiatrią sądową, (która zajmuje się głownie określaniem stopnia poczytalności sprawcy w momencie popełniania przestępstwa a tym samym możliwości ponoszenia odpowiedzialności karnej). W kryminologii istotną sprawą jest nauka praktyczna, mające na celu postawienie dokładnej diagnozy co do osoby sprawcy przestępstwa, umożliwiającej sądowi prawidłowe z naukowego punktu widzenia zastosowanie prawa i prawidłową reakcję na jego 4 zachowanie, powodujące, że nie powróci on do przestępstwa. W takim ujęciu potrzebny a czasem konieczny jest udział w procesie karnym lekarzy psychiatrów

➢ Kryminologia a statystyka Nauce statystyki nie są obce systemy gromadzenia danych i odpowiednich operacji przeprowadzanych przy ich użyciu. W związku z ogromnym zapotrzebowaniem kryminologii do określenia rozmiarów zjawiska przestępczości statystyka posłużyła (i nadal służy) do udostępniania swych metod badawczych w celu prowadzenia statystyk policyjnych, prokuratorskich, sądowych czy penitencjarnych. Interpretacja danych pochodzących z tych statystyk nie jest zadaniem łatwym i stanowi skomplikowany proces, odgrywający znaczną rolę również na polu stosunków społecznych, zachodzący w obrębie organów ścigania wymiaru sprawiedliwości. W obecnej kryminalistyce mamy dział nazywany statystyką kryminalną zajmujący się problematyką statystyk przestępczości i ich interpretacji.

➢ Kryminologia a ekonomia W ostatnich latach mamy do czynienia z rozwojem ekspansji w kryminologii także innych dziedzin nauki. Jedną z nich jest ekonomia. We współczesnej kryminologii mamy zainteresowanie badaczy eksperymenta przeniesieniem pewnych metod ekonomicznych do badań zjawisk przestępczych oraz oparcia ich na modelu człowieka (homo economicus) wypracowanym przez ekonomię. W sumie często mówi się o ekonomicznej teorii przestępczości.

Związek kryminologii z prawem karnym Z omówionych powyższej związków kryminologii z różnymi dziedzinami nauki a także obszaru zainteresowania tej nauki w sposób jasny można zauważyć jej ścisły 6

- Kryminologia, sem. V, BWS, 2020 - A. Zaręba -

związek z prawem karnym i to zarówno materialnym, jak i procesowym, polityką kryminalną i polityką penitencjarną. Wszystkie te dyscypliny traktuję bowiem przestępstwo jako przedmiot swych zainteresowań. Powstaje tym samym pytanie, co odróżnia kryminologię od prawa karnego. Wydaje się, że najlepszym sposobem zrozumienia tych odrębności jest zwrócenie uwagi na podział nauk na empiryczne (zajmujące się strefą bytu) oraz normatywne (zajmujące się sferą powinności). Żeby uprościć ten 8 podział, można odwołać się do takiego przykładu: kryminologia jako nauka zajmuje się co prawda takim samym wycinkiem ludzkich zachowań i stosunków społecznych jak prawo karne, z tym, że obserwując otaczającą nas rzeczywistość stara się odpowiedzieć na pytanie „jak jest” (jest to sedno nauki empirycznej – poznawczej), gdy z kolei prawo karne, jako nauka normatywna interesuje się nie tyle odpowiedzią na pytanie „jak jest” ale „jak być powinno” (to są właśnie zespoły norm kształtujących pewne standardy zachowań funkcjonujących później w społeczeństwie a związanych z utworzeniem norm prawnych). Trzeba zauważyć, że kryminolodzy mieli zawsze ambicje do wcielania swych idei i pomysłów na zwalczanie przestępczości w życie, co często z powodu istnienia innych nauk zajmujących się takimi samymi aspektami nie jest po prostu możliwe. W tym też sensie kryminologia miała być i często dzisiaj także przez wielu uczonych jest traktowana, jak nauka pomocnicza prawa karnego, mająca dostarczyć naukowych, empirycznych podstaw działalności wymiaru sprawiedliwości. Tym samym jednak doszło do swoistej ingerencji kryminologów do działań legislacyjnych, czyli zmierzających do tworzenia prawa, który to proces przestał być domeną wyłącznie prawników. Obecnie jednak rodzi się postulat uwolnienia, oswobodzenia kryminologii od kurateli ze strony prawa karnego i państwa. Kryminologia z nauki praktycznej, pomocniczej prawa karnego ma stać się niezależną nauką społeczną, której przedmiotem ma być nie tylko przestępstwo i przestępca, co krytyczna analiza instytucji prawa karnego i kontroli społecznej. W tak rozumianym ujęciu kryminologia może przyjąć zdecydowanie krytyczną wobec prawa karnego i wymiaru sprawiedliwości, jako instytucji społecznej kontroli, postawę.

Główne nurty (Paradygmaty kryminologii Paradygmaty- pojęcie to zostało wprowadzone do nauki przez Thomasa Kuhna, dla opisu fenomenu określanego mianem „rewolucji naukowej ”. W ramach tej

7

- Kryminologia, sem. V, BWS, 2020 - A. Zaręba -

koncepcji

rozwój

nauki

ma

charakter

rewolucyjny,

następuje

w drodze

zastępowanie jednych paradygmató drugimi.

Nurty kryminologii i ich podział ●

Występowanie na gruncie kryminologii określonych wzorców pracy badawczej opartych

na

odrębnych

założeniach

pojęciowych,

metodologicznych

i

metafizycznych, zwanych nurtami lub paradygmatami. Obecnie, na podstawie zasad

postępowania

badawczego,

poglądów dotyczących uwarunkowań

ludzkiego zachowania i zakładanych wizji społeczeństwa wyszczególniane są cztery występujące równolegle (co przeczy teorii rewolucji naukowej Kuhna, czyli zastępowania jednych paradygmatów przez drugie, propagowanej przez przedstawicieli nurtu antynaturalistycznego) takie nurty:

o kryminologia klasyczna: dominowała w XVIII i na początku XIX wieku; stosuje w zależności od ukierunkowania metodologię nauk przyrodniczych lub humanistycznych, silnie eksponuje potrzebę wartościowania zjawisk społecznych, zakłada istnienie wolnej woli, ale i pewną sterowalność jednostki oraz

konsensualną wizję

społeczeństwa Cesare Beccaria, Jeremy Bentham, Immanuel Kant, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Anselm Feuerbach.

o kryminologia pozytywistyczna: dominowała w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku; posługuje się metodologią naturalistyczna, zakłada deterministyczne uwarunkowanie ludzkiego zachowania oraz konsensualną wizję społeczeństwa kierunek biopsychologiczny: C. Lombrosso, Enrico Ferri, Rafaele Garofalo, H.J. Eysenck kierunek socjologiczny: tabela podręcznik

o kryminologia antynaturalistyczna: pojawiła się w latach 60-tych XX wieku; opowiada się za metodologią nauk humanistycznych, zakłada konieczność

odwoływania się do ocen i wartości, przyjmuje

indeterministyczną

wizję

jednostki

i

konfliktową

teorię

społeczeństwa tabela podręcznik 8

- Kryminologia, sem. V, BWS, 2020 - A. Zaręba -

o kryminologia neoklasyczna: czasowo jest rówieśniczką nurtu antynaturalistycznego; powtarza założenia nurtu klasycznego tabela podręcznik o ●

Kryminologia klasyczna: jej początki związane są z wykształceniem się szkoły klasycznej prawa karnego i działalności postaci takich jak Beccaria (twórca pracy „O przestępstwach i karach”, kładącej podwaliny pod zasady nowoczesnego procesu karnego), Bentham, Kant, Hegel oraz Feuerbach. Koncepcje prawne i polityczne szkoły klasycznej opierają się na: o

przeświadczeniu, przestępstwa, świadomie

że

jest

każdy przede

wybierającą

człowiek, wszystkim

pomiędzy

w

tym

także

jednostką różnymi

sprawca

racjonalną,

alternatywami

postępowania, a jednocześnie jednostką wyposażoną w wolną wolę, a więc wybierającą w nieskrępowany sposób pomiędzy alternatywami; jest to zatem indeterministyczna koncepcja człowieka oznaczająca, że przestępca to zupełnie normalna jednostka, która w świadomy i racjonalny sposób wybiera zachowanie przestępne, przez co jest również odpowiedzialna za swe postępowanie, co prowadzi do absolutnej koncepcji kary, która ma wymiar i sens przede wszystkim etyczny i stanowi przede wszystkim sprawiedliwą odpłatę za wyrządzone zło o

pesymistycznej wizji natury ludzkiej, czyli przekonanu, że każdy człowiek jest nie tylko zdolny ale i skłonny do czynienia zła, bez groźby ukarania zaś niemożliwe byłoby istnienie społeczeństwa; człowiek jest istotą, której zachowania mogą być manipulowane za pomocą obawy przed karą; kara ma pewien wymiar pragmatyczny, gdyż ma powstrzymywać ukaranego i innych przed popełnianiem przestępstw (zalążek celowej koncepcji kary mającej służyć prewencji gólnej i odstraszaniu)

●

Kryminologia pozytywistyczna: jej pojaiwenie się łączy się z wykształceniem się w drugiej połowie XIX wieku szkoły pozytywnej prawa karnego, reprezentowanej przede wszystkim przez Lombroso, Ferriego i Garofalo. Pozytywizm kryminologiczny jest konsekwencją scjentyzmu, kultu nauki i

9

- Kryminologia, sem. V, BWS, 2020 - A. Zaręba -

naukowości

oraz

wykorzystania

wiary

jego

w

wyników

nieograniczone dla

dobra

możliwości ludzkości,

poznania

związanych

i z

gwałtownym rozwojem nauk przyrodniczych oraz panującego wśród przedstawicieli rodzących się wówczas nauk społecznych poczuciem ich zacofania w porównaniu z przyrodniczymi, co w myśl teorii Comte i Spencera miało być przezwyciężone poprzez dokonanie maksymalnego zbliżenia nauk społecznych do przyrodoznawstwa i miało umożliwić uzyskanie przez nie wiedzy równie pewnej i ścisłej na temat człowieka i społeczeństwa, co wiedza uzyskana przez fizykę czy chemię na temat świata przyrody. Ponadto, nurt pozytywistyczny opiera się na: o

deterministycznej koncepcji człowieka i sprawcy przestępstwa, zakładającej przyczynowość zachowań człowieka, w tym zachowań przestępczych; zachowaniami ludzi rządzą czynniki, nad którymi nie mają oni kontroli, ...