Pozytywizm notatki z liceum PDF

Preview

Summary

notatki z epoki pozytywizmu liceum ogólnokształcące i dzieła...

Description

POZYTYWIZM Temat: Pozytywizm – wprowadzenie do epoki. 1.Pozytywizm oznacza: -kierunek filozoficzny epoki -ideologię działań społecznych -okres w literaturze polskiej w latach 1864-1890 Termin pozytywizm pojawił się w nurcie myślowym Augusta Comte’a - filozof ten w roku 1822 (!!! To był dopiero początek romantyzmu) wydał dzieło “Kurs filozofii pozytywnej”. W dziele tym posługiwał się terminem “pozytywizm” - nazywał go na określenie stadium/etapu w rozwoju społeczeństwa. Twierdził on, że przed okresem pozytywnym było stadium teologiczne i metafizyczne. Stadia wcześniejsze były możliwe tylko dlatego, że zbyt niski był rozwój nauk i dopiero w XIX stuleciu ten rozwój jest już tak wysoki, że naukowcy wiedzą już, co jest fikcją, co złudzeniem, co mitologią i mogą to wszystko odrzucić. Miejsce boga zajmuje w jego filozofii udoskonalony naukowiec. Nazywał go nawet “wielką istotą”, która żyje dla innych. Comte obmyślił pierwszy element światopoglądu pozytywistycznego, jakim był scjentyzm - był to pogląd, zgodnie z którym uzyskanie prawdziwej wiedzy o rzeczywistości możliwe jest wyłącznie na drodze poznania naukowego. Przyjęcie terminu scjentyzmu wygenerowało kolejny element światopoglądu - agnostycyzm i utylitaryzm. Agnostycyzm to także pogląd kwestionujący możliwość całkowitego lub częściowego poznania obiektywnej rzeczywistości. Agnostycyzm to opozycja do poznania rzeczywistości na drodze poznania naukowego. Za agnostycyzmem opowiadał się Spencer. John Stuart Mill to filozof i polityk, który w pełni z kolei zaakceptował poglądy Comte’a, koncentrując się na jego dywizie “żyć dla innych”. Mill był twórcą postawy utylitarystycznej. Jako zasadę przyjął on dążenie człowieka do osiągnięcia najwyższego szczęścia i przestrzegał, by nie mylić go z przyjemnościami. Najwyższe szczęście osiąga człowiek, który nie pozwala, by ktokolwiek ograniczał jego wolność, zwłaszcza państwo. W swej etyce sformułował następującą zasadę “Dobre jest to, co jest użyteczne”. Przez użyteczne rozumiał szerzenie osiągnięć nauki, zwłaszcza ekonomii, psychologii, szerzenie nowoczesnych obyczajów, sposobów spędzania czasu, modeli kształcenia, traktowania literatury, polityki. Hipolit Taine – filozof ten zaakceptował Comte’a i Milla i dostosował filozofię pozytywną do teorii kultury. Polecał on interpretować każde dzieło sztuki biorąc za kryterium interpretowania 3 czynniki: rasę, środowisko i moment historyczny. Przez pojęcie “rasy” Taine rozumiał wewnętrzne, indywidualne, specyficzne tylko dla niego predyspozycje artysty wyrażone w dziele. Środowisko to dla Hipolita Taine’a “siły działające z zewnątrz na artystę”. Moment historyczny, inaczej “chwila dziejowa” to oddziaływanie na artystę procesów społecznych, rozgrywających się aktualnie. Hipolit Tain głosił jeszcze, że należy w utorach naśladować rzeczywistość, ale w duchu pozytywistycznym. Tzn, że artysta nie powinien oddawać wszystkich cech świata, lecz wydobywać na powierzchnię, uwieczniać w dziele tylko te cechy, które są istotne. Artysta powinien czuć się odpowiedzialny za to, by cechy rzeczywistości pokazane przez niego w dziele wzmacniały człowieka, jego wolę, inteligencję, dobro

wewnętrzne. Karol Darwin i jego książka o pochodzeniu gatunków. Filozof ten bardzo wpłynął na przemianę świadomości ludzi, i to nie dlatego, że mówił o ewolucji, a dlatego, że zauważył i podkreślał występującą wśród ludzi walkę o byt, w której najwyższą szansę na przetrwanie i doskonałe urządzenie się w życiu mają osoby najlepiej przygotowane do sprostania warunkom środowiska. Artyści epoki właśnie ten aspekt teorii Darwinowskiej zaakceptowali i tworzyli dzieła ilustrujące te filozoficzną tezę. 2. Nazwę epoki przyjęto od filozofów w tej literackiej epoce. Zasady konstrukcji dzieła wyznaczały następujące czynniki: kult nauki, kult utylitaryzmu, kult solidaryzmu społecznego, rezygnacji z działań niepodległościowych poprzez czyn zbrojny. Pozytywizm jako praktyka społeczna jest alternatywą dla umierającego romantycznego programu walki zbrojnej. Epoka ta dzieli się na dwa podokresy: -pierwszy wypada na lata 70. XIX wieku, w którym dominuje poetyka realizmu tendencyjnego (pisarze pokazują świat nie takim, jakim naprawdę jest, a takim, jakim chcieliby, by był). W tym podokresie dominuje w sferze ideowej optymistyczny program szybkiej demokratyzacji i modernizacji życia społecznego. - W latach 80 nastąpiła rewizja pozywistycznego credo, w wyniku której tendencyjność w literaturze została przezwyciężona i ukształtowała się wówczas pod wpływem naturalizmu poetyka realizmu dojrzałego. Metoda twórcza zwana realizmem dojrzałym albo klasycznym realizuje następujące założenia (musi wszystkie cztery):  fikcja literacka musi być zgodna z obserwowaną rzeczywistością i życiowym prawdopodobieństwem bowiem celem pisarza jest uzyskanie w dziele literackim iluzji rzeczywistości  pisarz powinien nie tyle fotografowac swiat, co wydobywać cechy istotne (zasada typizacji) - nie kilka elementów, ale te najważniejsze  wobec przedstawianych zjawisk pisarz ma zachowywać stanowisko obiektywne -musi unikać ujawniania swego emocjonalnego stosunku i moralnego osądu (zasada przedmiotowości)  "przezroczystość" jest porządaną cechą języka, którym posługuje się pisarz w dziele, warstwa językowa bowiem nie powinna przyciągać uwagi czytelnika

Temat: Realizm i naturalizm. 1.Realizm Marzeniem pozytywistów było opisanie oraz namalowanie świata takim, jakim jest. Naśladowanie rzeczywistości stało się więc obowiązkiem artysty. Kontrolowali oni swoje fantazje i powstrzymywali się od upiększania świata. Aby przekazać odbiorcy prawdę, artysta powinien nieustannie się uczyć i obserwować świat. W Europie Zachodniej powieść realistyczna narodziła się szybciej niż w Polsce. Powstające powieści pokazywały świat w okresie gwałtownych przeobrażeń i polaryzacji postaw wobec tradycyjnych wartości. Nastąpiło przekształcenie tematów i języka prozy. Bohaterowie nie

przypominają już herosów, lecz są typowi dla epoki i stylu życia klasy, którą reprezentują. Pisarz realista kreując postać dba o motywację psychologiczną i socjologiczną - pokazują bohaterów jako indywidualności, ale też pokazują ich zależność od mechanizmów rządzących życiem społecznym. Narrator wszechwiedzący ma dystans do tego, o czym opowiada. Relacjonuje te wydarzenia i formułuje często oceny, nawet bezpośrednie. Fabuła wielowątkowa, obfitująca w epizody. Zdarzenia są zazwyczaj ułożone chronologicznie. Relację przerywają informacje o wydarzeniach wcześniejszych, czyli retrospekcje. Ważną funkcję pełni też geograficzny i społeczny opis przestrzeni. Autor ukrywa już zasady organizacji stylistycznej języka. Wprowadza zarówno do języka postaci jak i do partii narracyjnych cechy stylu mówionego i pewne właściwości języka naukowego czy dziennikarskiego. Wraz z bohaterami różnych środowisk, wprowadzony został również ich charakterystyczny język jako narzędzie społecznej charakterystyki postaci. Naśladowanie rzeczywistości było oparte na wzorcach powieści tendencyjnej, noweli i powieści dojrzałego realizmu. Powieść tendencyjna charakteryzuje się tym, że pisarz przyjmuje tezę, czyli ówczesną tendencję. Przykładem takiej powieści jest Pan Graba Elizy Orzeszkowej. Tytułowy bohater jest postacią negatywną i zgodnie z zasadami powieści tendencyjnej musi zostać za to ukarany i ponieść klęskę na oczach czytelnika. Mistrzami prozy realistycznej byli:  

    

Stendhal – pisarz francuski, wobec jego słynnej maksymy “powieść jest lustrem przechadzającym się po gościńcu”, które odbija jedynie rzeczywistość Honore de Balzac - głównymi cechami jego dzieł był kult pieniądza oraz walka o dominację w w hierarchii społecznej; przedmiotem jego zainteresowania była także codzienność Charles Dickens - opisywał życie wiktoriańskiej Anglii, dbał o prezentację różnych środowisk społecznych, jego powieści charakteryzują się dobrotliwym humorem Nikołaj Gogol - chętnie przedstawiał mieszkańców rosyjskiej prowincji – ich obyczaje, kompleksy, frustracje Lew Tołstoj - moralista i myśliciel, zwolennik filozofii ewolucji duchowej i idei moralnego samodoskonalenia człowieka Iwan Turgieniew – mistrz analizy psychologicznej; głównym tematem jego najważniejszych powieści jest konflikt pokoleń dzielący rosyjskie społeczeństwo Anton Czechow – w swoich nowelach ukazywał codzienność “małych ludzi” łącząc w analizie ich uczuć i zachowań liryzm, tragizm i komizm

2.Naturalizm Naturalizm to kierunek w literaturze i sztuce. Zaowocował on w literaturze drastycznymi obrazami świata połączonymi często z okrucieństwem, motywami brzydoty, brutalności i nędzy społecznej. “Fotograficznie” rejestrował wszelkie społeczne patologie i koncentrował się na uwypuklaniu biologizmu człowieka. Naturalizm był hasłem nowej szkoły literackiej zapoczątkowanej przez Emile Zola. Pióro artysty w naturalizmie miało stać się skalpelem chirurga albo promieniami Roentgena- miało bezlitośnie prześwietlać rzeczywistość. Realizacja postulatów naturalizmu oznaczała rewolucję w powieści. Pisarze zrezygnowali z

komentarza odautorskiego i wszechwiedzy narratora, oddali bowiem głos bohaterom dużo miejsca zajmowały dialogi. Konsekwencją było ukazanie rzeczywistości z różnych punktów widzenia. W Polsce burzono się na Zolę i jego uczniów. Oskarżano ich o to, że demoralizują człowieka i oskarżano o niemoralność i eksponowanie wyłącznie ciemnych stron życia. Zapominano o deklaracji Zola, że dla poszukiwacza prawdy tematy nie dzielą się na ładne i brzydkie czy wygodne i niewygodne. W naturalizmie bardzo dokładnie analizowano wycinek rzeczywistości, a człowiek ukazany był jako reprezentant społeczeństwa. Opisy były typu naukowego, obiektywnego, często wspierane autorytetem uczonych. Zrezygnowano z wartościowania. Bez inspiracji naturalizmu nie byłoby “Lalki”. Utwór “Nana” (podręcznik str.59) - obecny naturalizm, utwór pokazuje biologiczną stronę człowieka. Nana jest bowiem prostytutką. Tekst Nany był tekstem szokującym wszystkich. Wcześniej nie było wolno nawet rozmawiać o erotyzmie, a Zola miał odwagę to pokazać, pokazać naturalne potrzeby człowieka. Obecne są liczne epitety. 3. Pozytywizm jako nazwa działalności społecznej Organicyzm to nazwa działalności społecznej związanej z poglądem ukształtowanym przez filozofię pozytywną i literaturę pozytywistyczną. Pozytywiści uważali, że tak jak inne organizmy, także społeczeństwo podlega prawom rozwoju. Postęp wobec form poprzednich przyspieszyć można dzięki zgodnej współpracy wszystkich “organów” ciała. Każdą klasę, grupę społeczną, środowisko traktowali pozytywiści jako inny organ ciała danej społeczności. By cały organizm mógł funkcjonować poprawnie, by uchodził za zdrowy, zdrowe muszą być w nim wszystkie organy. Takie podejście wygenerowało zwrócenie uwagi na warstwy społeczeństwa stojące najniżej pod względem cywilizacyjnym. Pozytywiści swoją działalność nazwali więc pracą organiczną, w wyniku której po przeanalizowaniu stanu aktualnego zyskiwali oni wiedzę wyznaczającą dalsze działania. Zauważyli zaniedbania wśród chłopów i najbiedniejszej części mieszczaństwa. Dlatego nie podejmowali oni działań patriotycznych zbrojnych, bowiem patriotyzmem stało się polepszanie życia najbiedniejszych. Praca organiczna doprowadziła do ukształtowania dalszych wyznaczników wspólnej działalności społecznej, które nazwane zostały “hasłami polskiego pozytywizmu”. Były to:  Praca u podstaw - szerzenia edukacji i rozbudzania świadomości narodowej wśród najbiedniejszych warstw społeczeństwa (edukacja-nauka czytania, pisania) , a także walka z germanizacją i rusyfikacją w okresie zaborów Polski  Emancypacja kobiet - zwiększenie udziału kobiet w życiu publicznym, zapewnienie im dostępu do szkół średnich i wyższych, poszerzenie ich aktywności zawodowej  Asymilacja Żydów - wewnętrzny i zewnętrzny proces wyswobadzania się Żydów w Europie spod dyskryminujących regulacji prawnych, dążący do formalnego nadania obywatelstwa Żydom i zrównania ich praw z innymi.  Demokratyzacja życia - proces zmierzający do przekształcenia dotychczasowej formy rządów w ustrój demokratyczny (udział obywateli w sprawowaniu władzy)

Temat: Pozytywizm “niepoetycką epoką” 1. 2. 3. 4.

Rola Szkoły Głównej dla rozwoju młodych pozytywistów (strona 16 w domu) Objaśnienie określenia “czasy niepoetyckie”. Najwybitniejsi poetycy epoki – Adam Asnyk, Maria Konopnicka. Analiza wierszy Adama Asnyka.

------------Ad.1 Ad.2 Epokę pozytywizmu określa się jako “czasy niepoetyckie”, ponieważ nie było w niej takiego klimatu, ducha, który sprzyjałby tworzeniu wierszy. Wiersze powstawały, ale było ich stosunkowo mało. Ad. 4 Adam Asnyk- “Daremne żale” Sytuacja liryczna: Podmiot liryczny to reprezentant młodego pokolenia, który rozmawia z pokoleniem romantyków (pozornie), które odchodzi, które nie pozwala dojść do pełnego głosu młodym pozytywistom. Rozmowa ta jest po to, żeby powiedzieć tym, którzy nie chcą odejść, że czas płynie i ich czas już się skończył. Adama Asnyka można więc uznać za odważnego. Strofa pierwsza: Podmiot liryczny mówi do odchodzącego pokolenia romantyków wprost, że coś w ich zachowaniu jest próżne i daremne, a chodzi tu o to, że wydarzenia z poprzednich epok już nie wrócą, nie będzie to żaden cud, nie da się tego drugi raz przeżyć. Strofa druga: Podmiot liryczny mówi, że nowe pokolenie .. i że “nie zdoła ogień ani miecz powstrzymać myśli w biegu”, czyli że nowe pokolenie myśli o nowych prawach, które są dla nich aktualne i ważne. Mówi, że nawet jeśli stare pokolenie wywołuje wojnę, to nowe pokolenie i tak będzie takie, jakie chce. Strofa trzecia: Podmiot liryczny tak wierzy w swoje siły, że udziela pokoleniu starych nowej lekcji, rady - mówi tym, którzy są za epoką romantyczną, żeby nie żyli ciągle przeszłością, minionymi latami, ale szli z duchem czasu i proponuje zauważenie nowych rzeczy. Jeśli starsze pokolenie chce uznania, musi zaangażować się w nowe. Strofa czwarta: Podmiot liryczny po raz kolejny mówi, że skargi, kłótnie, żale ze strony starszego pokolenia są daremne i bez celu, bo nawet jeśli będą obrażać młodych, to oni i tak zwyciężą i że “świat i tak pójdzie swoją drogą”. Adam Asnyk - “Do młodych” Sytuacja liryczna: Podmiotem lirycznym jest osoba, która przemawia do młodych osób, ale nie wiemy, czy jest on stary czy nie. Dysponuje on jednak sporą dawką wiedzy o życiu. Przemawia on do młodych pozytywistów - zachęca do szukania prawdy, definiowania tego, co widzą własnymi spostrzeżeniami, własnym sercem, umysłem i nie mają na nikogo

spoglądać szukając tej prawdy - “Szukajcie prawdy jasnego płomienia”. Mówi, że poznając tajemnice życia, zachwyca się tym, który to życie stworzył, czyli Bogiem - “Coraz się dusza ludzka rozprzestrzenia I większym staje się Bóg!”. “Choć otrząśniecie kwiaty barwnych mitów, Choć rozproszycie legendowy mrok, Choć mgłę urojeń zedrzecie z błękitów, — Ludziom niebiańskich nie zbraknie zachwytów, Lecz dalej sięgnie ich wzrok.” - Podmiot liryczny mówi, że “Nieście więc wiedzy pochodnię na czele I nowy udział bierzcie w wieków dziele,— Przyszłości podnoście gmach!” Zgadza się, że nowy pozytywiści mają prawo do nowych praw, do nowych metod działania, ale nie mają prawa do szargania tym, co święte - czyli wcześniejszych epok. Należy stanąć obok, nie palić mostów, bo “Na nich się jeszcze święty ogień żarzy, I miłość ludzka stoi tam na straży, I wy winniście im cześć!”, czyli są one ważne i można by zranić czyjeś uczucia, trzeba więc zachować szacunek do pokolenia wcześniejszego. Należy pokazać pokoleniu, które odchodzi, że nowe pokolenie – pokolenie pozytywistów, umie oddać szacunek przodkom.

Temat: Społeczne zadania literatury - Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem” 1. Informacje o życiu i twórczości Elizy Orzeszkowej (zadanie domowe str 19 podręcznik) 2. Specyfika haseł pracy organicznej i pracy u podstaw twórczości Orzeszkowej. Specyfika realizacji haseł pozytywistycznych polega na tym, że w obrazie świata przedstawionego i w kompozycji utworu Orzeszkowa trzyma się zasad ładu i symetrii typowych dla świata tworzonego przez Boga. To dlatego w powieści pojawia się wiara w możliwość istnienia harmonii między ludźmi, a naturą. To już romantycy podkreślali, że człowiek nie jest Panem przyrody, a jedynie jej elementem. Wykorzystując tę zasadę Orzeszkowa umie godzić w powieści pozornie sprzeczne elementy. Wprawdzie ukazane warstwy społeczne są ze sobą skłócone, ale jednak umieją ze sobą rozmawiać. Dysponują tą samą pamięcią narodową. Gotowi są do pracy na rzecz dobra ogółu. Cenią i tradycje i postęp. Umieją łączyć szczęście jednostki ze szczęściem ogółu. Eliza Orzeszkowa tak jak zalecał Spenser dokonała analizy zastanej sytuacji społecznej, czyli zrealizowała hasło pracy organicznej, bo obmyśliła plan, jak pokazać Polakom ich społeczne zadania. Znalazła swoją grupę, której należałoby pomóc, czyli schłopiałą szlachtę o nazwisku Bohaterowicza, ale portretując ich pokazuje, że są to ludzie o wysokim morale żyjący w świecie najwyższych wartości, bo żyją w pełnej harmonii z przyrodą. Każdy kto czyta powieść nie lituje się nad nimi, a nimi zachwyca. Podobnie portretuje ziemiaństwo polskie. W ich przypadku specyfika prezentowania środowiska polega na tym, że pisarka dzieli bohaterów na wartościowych i niewartościowych. Ani jednym ani drugim nie odbiera jednak życiowego prawdopodobieństwa. 3. Ezopowy język wykorzystany w prezentowaniu mogiły powstańców.

Używanie ezopowego języka dotyczy powstania styczniowego - żeby cenzura wydała pozwolenie na opublikowanie dzieła, to nie pada w utworze słowo “powstanie styczniowe”. Wszyscy czytelnicy wiedzą, że to o to powstanie chodzi. Inaczej cenzura rosyjska nie pozwoliłaby na wydanie. Wspólna pamięć narodowa bohaterów pozwala im się w utworze porozumieć. 4. Gloryfikacja i sakralizacja świata w „Nad Niemnem” na przykładzie stworzonego obrazu pracy. Str. 38 Żniwa w Bohatyrowiczach Eliza Orzeszkowa Do żniw u Bohatyrowiczów przygotowywano się jak do święta - traktowali oni to wydarzenie jak święto. Kobiety prały mężczyznom koszule na śnieżnobiały kolor, a sobie przygotowywały koszule różowe - szykowano się na żniwa jak na wystąpienie publiczne. Praca jest dla nich radością - n-my to gloryfikacją, bo Orzeszkowa gloryfikuje pracę, czyli ją wychwala, wysławia. Orzeszkowa jako pierwsza ukazała, że praca uszczęśliwia. Zabrać człowiekowi pracę to unieszczęśliwić go. Sakralizacja to używanie takich środków stylistycznych, żeby pokazać, że opisywana przestrzeń ma cechy boskie – jest harmonijna, jest źródłem pokoju. Od początku cywilizacji kolorami sprzyjającymi strefie sacrum jest złoto, biel, błękit, żółć. Taka sytuacja ma miejsce właśnie w “Nad Niemnem” - przestrzeń ta jest sakralizowana. Np.: złoty fundament, błękitna kopuła, gorącożółta lawa, gorącożółte ściernisko, złota lawa, gorącożółte tło, białość koszul itd. Drugim uzasadnieniem sakralizacji jest fakt, że sposób patrzenia na ludzi na polu polega na tym, jakby na ludzi patrzył ktoś z oddali, ale kto tam jest. Gdy stoi się na ziemi, widzi się tłum ludzi, ich ilość, a nie człowieka jako artystę, tak jak to widzi Bóg. Z drugiej zaś strony pokazany obraz jest też z góry, jakby patrzył właśnie Bóg “z góry widziane – jubilerowie obracający w swym ręku najdroższy metal ludzkości”. Porównanie do jubilera odnosi się do tego, że jubiler musi przywiązać ogromną uwagę, aby wydobyć coś pięknego, tak samo jest ze żniwiarzami, którzy wkładają ogrom pracy i serca w to, aby zyskać duże plony....